Bir deprem aktivitesi genellikle tek bir sarsıntıdan oluşmaz. Bir ana olay ve onu takip eden veya önceleyen daha küçük sarsıntılar serisi şeklinde gerçekleşebilir.
Ana Şok (Mainshock): Bir deprem dizisindeki en büyük ve en şiddetli sarsıntıdır. Fay hattındaki enerjinin büyük bir kısmının boşaldığı asıl depremdir.
Öncü Şok (Foreshock): Ana şoktan önce, aynı coğrafi bölgede meydana gelen daha küçük şiddetli depremlerdir. Her büyük depremden önce öncü şok gözlemlenmeyebilir.
Artçı Şok (Aftershock): Ana şoktan sonra, aynı fay hattı üzerinde meydana gelen ve ana şokun neden olduğu gerilim değişikliklerine bağlı olarak kabuğun yeniden dengeye oturma sürecinde oluşan daha küçük depremlerdir.
Öncü ve Artçı Şok Nasıl Ayırt Edilir?
En temel ve en önemli ayrım şudur: Bir sarsıntının "öncü şok" olup olmadığı ancak ana şok meydana geldikten sonra anlaşılabilir.
Bu, geriye dönük bir tanımlamadır. Yani, sismologlar bir deprem olduğunda o an için bunun bir öncü mü, yoksa o bölgedeki ana şok mu olduğunu kesin olarak bilemezler.
Süreç şu şekilde işler:
Belirli bir bölgede orta büyüklükte bir deprem meydana gelir.
Bilim insanları bu depremi kaydeder ve takip eder. Bu noktada bu depremin ne olduğu belirsizdir.
Eğer bu depremi takip eden saatler, günler veya haftalar içinde aynı bölgede çok daha büyük bir deprem olursa, ilk meydana gelen küçük deprem "öncü şok" olarak, büyük olan ise "ana şok" olarak tanımlanır.
Eğer bu depremden sonra daha büyük bir sarsıntı olmazsa, o deprem "ana şok" olarak kabul edilir ve ardından gelen daha küçük sarsıntılar da "artçı şok" olarak adlandırılır.
Kısacası, ayırt edici temel faktör zamanlama ve büyüklüktür. Bir deprem serisindeki en büyük olay "ana şok"tur. Ondan öncekiler "öncü", sonrakiler ise "artçı" olarak isimlendirilir.
Karşılaştırma Tablosu
Özellik Öncü Şok Artçı Şok
Zamanlama Ana şoktan önce meydana gelir. Ana şoktan sonra meydana gelir.
Büyüklük Her zaman ana şoktan daha küçüktür. Her zaman ana şoktan daha küçüktür.
Tanımlama Sadece ana şok olduktan sonra, geriye dönük olarak tanımlanabilir. Ana şok gerçekleştikten sonra meydana gelen küçük sarsıntılar olarak tanımlanır.
Süre Birkaç saniye ile birkaç gün arasında değişebilir. Ana şokun büyüklüğüne bağlı olarak günler, aylar, hatta yıllar sürebilir.
Sıklık Tüm büyük depremlerin öncesinde görülmez. Nispeten nadirdir. Hemen hemen tüm büyük ve orta şiddetli depremlerin ardından görülür.
Anlamı Fay hattındaki gerilimin artmaya başladığını ve bir kırılmaya hazırlandığını gösterir. Fay hattının ana kırılmadan sonra yeniden dengeye oturduğunu gösterir.
Ana Şok (Mainshock): Bir deprem dizisindeki en büyük ve en şiddetli sarsıntıdır. Fay hattındaki enerjinin büyük bir kısmının boşaldığı asıl depremdir.
Öncü Şok (Foreshock): Ana şoktan önce, aynı coğrafi bölgede meydana gelen daha küçük şiddetli depremlerdir. Her büyük depremden önce öncü şok gözlemlenmeyebilir.
Artçı Şok (Aftershock): Ana şoktan sonra, aynı fay hattı üzerinde meydana gelen ve ana şokun neden olduğu gerilim değişikliklerine bağlı olarak kabuğun yeniden dengeye oturma sürecinde oluşan daha küçük depremlerdir.
Öncü ve Artçı Şok Nasıl Ayırt Edilir?
En temel ve en önemli ayrım şudur: Bir sarsıntının "öncü şok" olup olmadığı ancak ana şok meydana geldikten sonra anlaşılabilir.
Bu, geriye dönük bir tanımlamadır. Yani, sismologlar bir deprem olduğunda o an için bunun bir öncü mü, yoksa o bölgedeki ana şok mu olduğunu kesin olarak bilemezler.
Süreç şu şekilde işler:
Belirli bir bölgede orta büyüklükte bir deprem meydana gelir.
Bilim insanları bu depremi kaydeder ve takip eder. Bu noktada bu depremin ne olduğu belirsizdir.
Eğer bu depremi takip eden saatler, günler veya haftalar içinde aynı bölgede çok daha büyük bir deprem olursa, ilk meydana gelen küçük deprem "öncü şok" olarak, büyük olan ise "ana şok" olarak tanımlanır.
Eğer bu depremden sonra daha büyük bir sarsıntı olmazsa, o deprem "ana şok" olarak kabul edilir ve ardından gelen daha küçük sarsıntılar da "artçı şok" olarak adlandırılır.
Kısacası, ayırt edici temel faktör zamanlama ve büyüklüktür. Bir deprem serisindeki en büyük olay "ana şok"tur. Ondan öncekiler "öncü", sonrakiler ise "artçı" olarak isimlendirilir.
Karşılaştırma Tablosu
Özellik Öncü Şok Artçı Şok
Zamanlama Ana şoktan önce meydana gelir. Ana şoktan sonra meydana gelir.
Büyüklük Her zaman ana şoktan daha küçüktür. Her zaman ana şoktan daha küçüktür.
Tanımlama Sadece ana şok olduktan sonra, geriye dönük olarak tanımlanabilir. Ana şok gerçekleştikten sonra meydana gelen küçük sarsıntılar olarak tanımlanır.
Süre Birkaç saniye ile birkaç gün arasında değişebilir. Ana şokun büyüklüğüne bağlı olarak günler, aylar, hatta yıllar sürebilir.
Sıklık Tüm büyük depremlerin öncesinde görülmez. Nispeten nadirdir. Hemen hemen tüm büyük ve orta şiddetli depremlerin ardından görülür.
Anlamı Fay hattındaki gerilimin artmaya başladığını ve bir kırılmaya hazırlandığını gösterir. Fay hattının ana kırılmadan sonra yeniden dengeye oturduğunu gösterir.
