Anne-Baba Hakkı (Hukuku'l-Valideyn) Neleri Kapsar?

İslam dininde anne-baba hakkı, yani "Hukuku'l-vâlideyn", Allah'a imandan sonra gelen en önemli ve en hassas konudur. Bu hak, sadece bir tavsiye değil, Kur'an ve Sünnet ile sabitlenmiş, müminler için bağlayıcı olan dini bir sorumluluktur. Bu haklar o kadar geniştir ki, anne-baba hayattayken başlar ve vefatlarından sonra bile devam eder.

Kur'an ve Sünnet'te Anne-Baba Hakkının Temeli

Anne-baba hakkının ne kadar yüce bir mertebede olduğunu anlamak için Kur'an-ı Kerim'deki şu ayetlere bakmak yeterlidir:

"Rabbin, kendisinden başkasına asla ibadet etmemenizi, anaya-babaya iyi davranmanızı kesin olarak emretti. Eğer onlardan biri, ya da her ikisi senin yanında ihtiyarlık çağına ulaşırsa, sakın onlara 'öf!' bile deme; onları azarlama; onlara tatlı ve güzel söz söyle. Onlara merhamet ederek tevazu kanatlarını ger ve de ki: 'Rabbim! Tıpkı beni küçükken koruyup yetiştirdikleri gibi sen de onlara merhamet et.'" (İsrâ Suresi, 17/23-24)

Genişletmek için tıkla ...

Bu ayetler, anne-baba hakkının çerçevesini çizer:

1. Bu hak, Allah'a kulluk emrinin hemen ardından zikredilmiştir.
2. En küçük bir hoşnutsuzluk ifadesi olan "öf" demek bile yasaklanmıştır.
3. Onlarla konuşurken en nazik ve en güzel üslubun kullanılması emredilmiştir.
4. Onlara dua etmek, bir çocuğun en temel görevi olarak belirtilmiştir.

Yine Peygamber Efendimiz (s.a.v) birçok hadisinde bu konunun ehemmiyetini vurgulamıştır: "Allah'ın rızası, anne-babanın rızasındadır. Allah'ın gazabı da anne-babanın gazabındadır." ve "Cennet, annelerin ayakları altındadır."

Anne-Baba Hakkı Neleri Kapsar?

Anne-baba hakkı, hayatın her alanını ve her dönemini kapsayan geniş bir sorumluluklar listesidir:

1. İtaat ve Hürmet

• Meşru İsteklerine Uymak: Allah'a isyanı (günahı) emretmedikleri sürece, onların isteklerini ve emirlerini yerine getirmek bir çocuğun görevidir.
• Saygıda Kusur Etmemek: Onlarla konuşurken sesi yükseltmemek, onların önünde yürümemek, onlardan önce söze başlamamak, onlara isimleriyle hitap etmemek gibi edep kurallarına riayet etmek.
• Çağırdıklarında Cevap Vermek: Nafile bir ibadetle meşgul olsa bile, anne-baba çağırdığında icabet etmenin önemi vurgulanmıştır.

2. Hizmet ve Maddi Destek

• İhtiyaçlarını Gidermek: Anne-baba, özellikle yaşlandıklarında ve bakıma muhtaç hale geldiklerinde, onların her türlü maddi ihtiyacını (yeme, içme, barınma, giyim, sağlık vb.) karşılamak evlatların görevidir. Bu bir lütuf değil, bir borçtur.
• Hizmetlerini Görmek: Onlara bizzat hizmet etmek, bu hizmeti bir yük olarak değil, bir şeref ve cenneti kazanma vesilesi olarak görmek gerekir. Kur'an'ın özellikle "senin yanında yaşlanırlarsa" ifadesini kullanması, bu dönemin en hassas ve en çok sevap kazanılacak dönem olduğunu gösterir.

3. Gönüllerini Hoş Tutmak ve Güzel Söz

• Onları Memnun Etmek: Onları üzecek, kıracak söz ve davranışlardan titizlikle kaçınmak. Onları sevindirecek, mutlu edecek şeyler yapmaya gayret etmek.
• Tatlı Dilli ve Güler Yüzlü Olmak: İsrâ Suresi'nde emredildiği gibi, onlarla konuşurken daima "kavl-i kerîm" yani nazik, onurlandırıcı ve tatlı bir dil kullanmak.
• Minnettarlığı İfade Etmek: Onların geçmişte yaptıkları fedakârlıkları unutmamak ve bunu sık sık dile getirerek onlara olan şükran borcunu ifade etmek.

4. Vefatlarından Sonra Devam Eden Hakları

İslam'a göre anne-baba hakkı, onların ölümüyle sona ermez. Vefatlarından sonra da evlatların sorumlulukları devam eder:

• Dua ve İstiğfar Etmek: Onlar için sürekli Allah'tan rahmet ve mağfiret dilemek. Bu, bir evladın anne-babasına yapabileceği en büyük iyiliktir.
• Onlar Adına Hayır Yapmak: Onların ruhu için sadaka vermek, kurban kesmek, çeşme yaptırmak gibi sadaka-i cariyeler işlemek.
• Vasiyetlerini Yerine Getirmek: İslam'a uygun olan vasiyetlerini yerine getirmek.
• Dostlarına ve Akrabalarına İyi Davranmak: Onların hayattayken sevdiği dostlarını ziyaret etmek, onlarla ilişkiyi sürdürmek ve akrabalarıyla bağları koparmamak da anne-baba hakkının bir parçasıdır.

Bu Hakkın Sınırı Nedir?

Anne-babaya itaatin tek bir sınırı vardır: Allah'a isyan. Eğer anne-baba, çocuklarını Allah'a şirk koşmaya veya herhangi bir günahı işlemeye zorlarsa, bu konuda onlara itaat edilmez. Ancak bu durumda bile onlara karşı olan saygı ve iyi muamele sorumluluğu ortadan kalkmaz. Ayette, "...O konularda onlara itaat etme ama dünyada onlarla iyi geçin..." (Lokmân, 31/15) buyrulur.

Sonuç olarak, anne-baba hakkı, bir evladın omuzlarındaki en kutsal emanettir. Onlara hizmet etmek, bir yük değil, hem bu dünyada berekete hem de ahirette cennete ulaşmaya vesile olan en kıymetli ibadetlerden biridir.