haberci
Efsanevi Üye
Artuklu Beyliği
Artuklular (11011409)
Kültür ve sanatıyla iz bırakmış uzun ömürlü beyliklerden biri Artuklu Beyliği'dir Oğuzların Döver boyundan ünlü bir Türkmen Beyi olan Artuk Bey, Anadolu'nun fethi sırasında büyük hizmetler görmüştü Lakin, Tutuş'la Süleymanşah'ın arasındaki savaşta Tutuş'tan yanlamasına olarak savaşı ona kazandırmış ve Süleymanşah'ın intiharına sebep olmuştu Tutuş, Artuk Bey'in yardımına karşılık olarak onu Kudüs valisi yapmıştı Ölüm yılı olan 1091'e dek bu görevde kaldı Artuk Bey ölünce Kudüs Fatımî'lerin eline geçtiAma Artuk Bey'in oğulları Sökmen ve İlGazi, Selçuklu hükümdarı tarafından kendilerine bahşedilen bölgelerde beylikler kurdular
Artuk Bey'in oğulları göre kurulan bu beylikler üç kol halinde gelişti
1 Hısn Keyfâ ve Âmid,
2 Mardin ve Meyyâfârıkîn,
3 Harput'da
Üç kol halinde hüküm sürmüş bir Türkmen sülâlesidir
Artuk Bey önce Sultan Yüksek Dağ Arslan'ın hizmetinde bulunmuş ve Malazgird savaşına da iştirak etmişti 1071 Anadolu'nun Türklere açılmasında rol oynayan emîrler arasında Artuk Bey de bulunuyordu sonradan Artuk Bey, Sultan Melikşâh göre kendisine iktâ edilen Huvân'a çekildi Ahsâ ve Bahreyn Karmatîlerini itaat altına almak görevini başarıyla sonuçlandırdı Artuk Bey'in bir zaman daha sonra Sultan Melikşâh'a küskünlüğü, Suriye Selçuklu Meliki Tutuş'un hizmetine girmesine yol açtı Tutuş da ona Kudüs ve havalisinin valisi yaptı (10856) Artuk Bey 1091 yılında bu şehirde öldü Fakat oğulları Sökmen ve İlgazî Kudüs'ü muhafaza edemediler Emîru'lcüyûş Efdal kumandasındaki bir Fâtımî ordusu kırk jurnal bir kuşatmadan daha sonra şehri aldı (1098)
Mu'în edDîn Sökmen, Cezîreti İbn Ömer sahibi Çökürmüş tarafından kuşatılan Musul hâkim Mûsâ'nın yardımına koştu ve bu hizmetine karşılık 10000 dinar ve Hısn Keyfâ kalesini aldı Bu Nedenle Sökmen, Artukluların Hısn Keyfâ ve Sökmeniyyedenilen birincil şubesini kurmuş oldu (1102) Eyyûbî hükümdarı Melik Kâmil önce Âmid'i sonra da Hısn Keyfâ'yı zabt ederek Artukluların Hısn Keyfâ kolunu ortadan kaldırmıştı (12312)
Necmeddîn İlgazî Nisan 1105'de Bağdad şahneliğinden azledildikten sonradan Mardin'e gelerek bu şehre hâkim olmuş ve burada Artukluların Mardin ya da İlgaziyyedenilen şubesini kurmuştur (1108) İlgazî yavaşça bu bölgedeki Selçuklu topraklarına hâkim oldu, 1117'de Haleb'i ele geçirdi Beraberinde Bitlis ve Erzen hâkimi Togan Arslan'ın bulunduğu 20000 şahsiyet ordu ile harekete geçerek Tell Afrin savaşında Antakya persi Roger'in kumandası altındaki Haçlılara aleyhinde büyük bir başarı kazandı (1119) Bunu Tell Danis'de Kral II Baudouin'e karşı kazanılan peşine düşüp takip etti Selçuklu sultanı Mahmûd ise İlgazî'ye Meyyâfârıkîn şehrini iktâ etmişti (1121) sonradan Mardin Artukluları bazan Eyyûbîlere bazan da Tükriye Selçuklularına tâbi olarak varlığını sürdürdü Kara Arslan elMuzaffer (12601292) ise, Moğolların hâkimiyetini kabûl ederek barıştırma yaptı
O bu sayede hanedanın devamını sağladığı gibi Mardin şehrini de bir felaketten kurtarmıştı Bu kolun son hükümdarı Melik elSâlih Mardin'i müdüfaa edemeyeceğini anlayınca bu şehri Karakoyunluların reisi Kara Yûsuf'a teslim etti (1409) Bu suretle Artuklular Devleti sona erdi Artukluların üçüncü kolu 1185 yılında Harput ve havalisinde kurulmuşsada pozitif uzun ömürlü olmamıştıSultan I Alâ edDîn Keykubâd 1234 yılında Harput'u zabtederek, Artukluların bu koluna son vermiştiArtuklular büyük Türkmen kitlelerine dayanan bir Türk devleti idi Bu sebepten millî teşkilât ve ananelerini muhafaza etmişlerdi Yüksek Dağ, İnanç, Kutlug gibi eski Türkçe unvanları kullanmakla da bu ananelerini koruduklarını göstermişlerdir
Artuklular devlet anlayışında eski Türk hukukuna kadar devletin hanedanın karşılıklı malı olduğu görüşün de uyguladılar İlgazî ve Belek gibi kudretli şahsiyetlerin mevcudiyeti Artuklu Devleti'nin siyâsî birliğini sağlayabilmiş, aksi takdirde bambaşka beylikler halinde hükün sürmüşlerdir
Artuklu hükümdarları gerek Müslüman ve gerekse hristiyan halka adâletle hizmet etmişler, idareleri altındaki ülkelerde ahenk ve emniyeti sağlamışlardı Ayrıca ticarî ve iktisadî hayatın gelişmesine büyük ölçüde muavin oldular Bu maksatla bazı şehirlerdeki ticarî vergileri kaldırmışlardır Bu iktisadî gelişme mimarî eserlerden de anlaşılmaktadır
Artuklular, bir kısmı bugüne değin mevcudiyetlerini koruyan, çoğu mimarî eserler sözgelişi; külliyeler, câmiler, medreseler, hamamlar, köprüler, sivil ve askerî yapılar yapmışlardır Onların devrinde mimarîde görülen gelişme sebiyle bugün güneydoğu Anadolu bölgesinde her önemli eser Artuklulara bağlanmak istenmektedir
Artuklu ülkesindeki Meyyâfârıkîn, Âmid ve Mardin gibi şehirler birer ilim ve kültür merkezi haline gelmişti Bu hanedana mensup hükümdarlar ilim ve sanat adamlarını himâye etmişler, bunun neticesinde de onlar adına bir takım eserler yazılmıştır *
Artuklular (11011409)
Kültür ve sanatıyla iz bırakmış uzun ömürlü beyliklerden biri Artuklu Beyliği'dir Oğuzların Döver boyundan ünlü bir Türkmen Beyi olan Artuk Bey, Anadolu'nun fethi sırasında büyük hizmetler görmüştü Lakin, Tutuş'la Süleymanşah'ın arasındaki savaşta Tutuş'tan yanlamasına olarak savaşı ona kazandırmış ve Süleymanşah'ın intiharına sebep olmuştu Tutuş, Artuk Bey'in yardımına karşılık olarak onu Kudüs valisi yapmıştı Ölüm yılı olan 1091'e dek bu görevde kaldı Artuk Bey ölünce Kudüs Fatımî'lerin eline geçtiAma Artuk Bey'in oğulları Sökmen ve İlGazi, Selçuklu hükümdarı tarafından kendilerine bahşedilen bölgelerde beylikler kurdular
Artuk Bey'in oğulları göre kurulan bu beylikler üç kol halinde gelişti
1 Hısn Keyfâ ve Âmid,
2 Mardin ve Meyyâfârıkîn,
3 Harput'da
Üç kol halinde hüküm sürmüş bir Türkmen sülâlesidir
Artuk Bey önce Sultan Yüksek Dağ Arslan'ın hizmetinde bulunmuş ve Malazgird savaşına da iştirak etmişti 1071 Anadolu'nun Türklere açılmasında rol oynayan emîrler arasında Artuk Bey de bulunuyordu sonradan Artuk Bey, Sultan Melikşâh göre kendisine iktâ edilen Huvân'a çekildi Ahsâ ve Bahreyn Karmatîlerini itaat altına almak görevini başarıyla sonuçlandırdı Artuk Bey'in bir zaman daha sonra Sultan Melikşâh'a küskünlüğü, Suriye Selçuklu Meliki Tutuş'un hizmetine girmesine yol açtı Tutuş da ona Kudüs ve havalisinin valisi yaptı (10856) Artuk Bey 1091 yılında bu şehirde öldü Fakat oğulları Sökmen ve İlgazî Kudüs'ü muhafaza edemediler Emîru'lcüyûş Efdal kumandasındaki bir Fâtımî ordusu kırk jurnal bir kuşatmadan daha sonra şehri aldı (1098)
Mu'în edDîn Sökmen, Cezîreti İbn Ömer sahibi Çökürmüş tarafından kuşatılan Musul hâkim Mûsâ'nın yardımına koştu ve bu hizmetine karşılık 10000 dinar ve Hısn Keyfâ kalesini aldı Bu Nedenle Sökmen, Artukluların Hısn Keyfâ ve Sökmeniyyedenilen birincil şubesini kurmuş oldu (1102) Eyyûbî hükümdarı Melik Kâmil önce Âmid'i sonra da Hısn Keyfâ'yı zabt ederek Artukluların Hısn Keyfâ kolunu ortadan kaldırmıştı (12312)
Necmeddîn İlgazî Nisan 1105'de Bağdad şahneliğinden azledildikten sonradan Mardin'e gelerek bu şehre hâkim olmuş ve burada Artukluların Mardin ya da İlgaziyyedenilen şubesini kurmuştur (1108) İlgazî yavaşça bu bölgedeki Selçuklu topraklarına hâkim oldu, 1117'de Haleb'i ele geçirdi Beraberinde Bitlis ve Erzen hâkimi Togan Arslan'ın bulunduğu 20000 şahsiyet ordu ile harekete geçerek Tell Afrin savaşında Antakya persi Roger'in kumandası altındaki Haçlılara aleyhinde büyük bir başarı kazandı (1119) Bunu Tell Danis'de Kral II Baudouin'e karşı kazanılan peşine düşüp takip etti Selçuklu sultanı Mahmûd ise İlgazî'ye Meyyâfârıkîn şehrini iktâ etmişti (1121) sonradan Mardin Artukluları bazan Eyyûbîlere bazan da Tükriye Selçuklularına tâbi olarak varlığını sürdürdü Kara Arslan elMuzaffer (12601292) ise, Moğolların hâkimiyetini kabûl ederek barıştırma yaptı
O bu sayede hanedanın devamını sağladığı gibi Mardin şehrini de bir felaketten kurtarmıştı Bu kolun son hükümdarı Melik elSâlih Mardin'i müdüfaa edemeyeceğini anlayınca bu şehri Karakoyunluların reisi Kara Yûsuf'a teslim etti (1409) Bu suretle Artuklular Devleti sona erdi Artukluların üçüncü kolu 1185 yılında Harput ve havalisinde kurulmuşsada pozitif uzun ömürlü olmamıştıSultan I Alâ edDîn Keykubâd 1234 yılında Harput'u zabtederek, Artukluların bu koluna son vermiştiArtuklular büyük Türkmen kitlelerine dayanan bir Türk devleti idi Bu sebepten millî teşkilât ve ananelerini muhafaza etmişlerdi Yüksek Dağ, İnanç, Kutlug gibi eski Türkçe unvanları kullanmakla da bu ananelerini koruduklarını göstermişlerdir
Artuklular devlet anlayışında eski Türk hukukuna kadar devletin hanedanın karşılıklı malı olduğu görüşün de uyguladılar İlgazî ve Belek gibi kudretli şahsiyetlerin mevcudiyeti Artuklu Devleti'nin siyâsî birliğini sağlayabilmiş, aksi takdirde bambaşka beylikler halinde hükün sürmüşlerdir
Artuklu hükümdarları gerek Müslüman ve gerekse hristiyan halka adâletle hizmet etmişler, idareleri altındaki ülkelerde ahenk ve emniyeti sağlamışlardı Ayrıca ticarî ve iktisadî hayatın gelişmesine büyük ölçüde muavin oldular Bu maksatla bazı şehirlerdeki ticarî vergileri kaldırmışlardır Bu iktisadî gelişme mimarî eserlerden de anlaşılmaktadır
Artuklular, bir kısmı bugüne değin mevcudiyetlerini koruyan, çoğu mimarî eserler sözgelişi; külliyeler, câmiler, medreseler, hamamlar, köprüler, sivil ve askerî yapılar yapmışlardır Onların devrinde mimarîde görülen gelişme sebiyle bugün güneydoğu Anadolu bölgesinde her önemli eser Artuklulara bağlanmak istenmektedir
Artuklu ülkesindeki Meyyâfârıkîn, Âmid ve Mardin gibi şehirler birer ilim ve kültür merkezi haline gelmişti Bu hanedana mensup hükümdarlar ilim ve sanat adamlarını himâye etmişler, bunun neticesinde de onlar adına bir takım eserler yazılmıştır *
