Demir eksikliği (demir‐yetersizliği anemisi), hemoglobin yapısının bozulmasına ve dokuların yeterince oksijenlenememesine yol açan en sık rastlanan beslenme kaynaklı sorundur. Başlıca nedenleri, tipik belirtileri ve ilaç dışı (doğal) yaklaşımları şöyle özetleyebiliriz:
1. Demir Eksikliğinin Başlıca Nedenleri
• Yetersiz demir alımı
– Vejetaryen/vegan beslenme, düşük kırmızı et ve hayvansal gıda tüketimi
– Dengesiz beslenme, tek tip diyetler
• Artan demir ihtiyacı
– Hamilelik, emzirme dönemi
– Hızlı büyüme evreleri (çocukluk, ergenlik)
• Kronik kan kayıpları
– Yoğun adet kanamaları
– Mide–bağırsak kaynaklı gizli kanamalar (ülser, hemoroid, bağırsak iltihabı)
• Emilim bozuklukları
– Çölyak, Crohn hastalığı, kronik gastrit
– Mide asidi yetersizliği (proton pompa inhibitörleri kullanımı)
2. Demir Eksikliğinin Yaygın Belirtileri
• Sürekli yorgunluk, halsizlik, çabuk yorulma
• Baş dönmesi, baş ağrısı, dikkat dağınıklığı
• Cilt ve tırnaklarda solukluk; tırnaklarda "kaşıklaşma"
• Kalp çarpıntısı, nefes darlığı, çarpıntı hissi
• Saç dökülmesi, tırnak kırılganlığı
• Soğuğa karşı hassasiyet, üşüme
• Ağız kenarında çatlaklar, dilde hassasiyet veya parlaklık
3. Doğal Tedavi ve Önleyici Beslenme Yaklaşımları
a) Demirden Zengin Besinler
– Kırmızı et (sığır, kuzu), tavuk ve hindi eti
– Karaciğer, böbrek gibi sakatatlar
– Kuru baklagiller (mercimek, nohut, fasulye)
– Kuru meyveler (kuru üzüm, kuru kayısı, kuru erik)
– Yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak, pazı, kara lahana)
– Kuruyemişler (badem, ceviz, fındık); tam tahıllar
b) Demir Emilimini Artıran Faktörler
– C vitamini eşlik eden öğünler: portakal, mandalina, kivi, çilek, kırmızı biber
– Et–bitki kombinasyonları: mercimek pilavını limonlu yeşilliklerle tüketmek
– Fermente gıdalar (yoğurt, kefir, turşu) ile bağırsak sağlığını desteklemek
c) Emilimi Engelleyen Faktörlerden Kaçınma
– Yemeklerle birlikte çay, kahve, kola, kakao tüketimini azaltmak (tanenler ve kafein demir emilimini düşürür)
– Fitik asitli gıdaları (tam tahıl, baklagil) uzun suda bekletmek/filizlendirmek
d) Bitkisel Destekler ve Ev Yapımı Çözümler
– Isırgan otu, sinameki veya kuşburnu çayı (C vitamini desteği için)
– Maydanoz suyu: yemeklerle beraber küçük miktarlarda içilebilir
– Elma sirkesi: öğünlerden önce bir çay kaşığı içmek (mide asidini dengelemeye yardımcı olabilir)
4. Yaşam Tarzı ve Diğer Öneriler
• Düzenli, hafif–orta şiddette egzersiz: kan dolaşımını ve kemik iliği aktivitesini destekler
• Yeterli uyku ve stres yönetimi: kronik stres, sindirim ve emilimi olumsuz etkileyebilir
• Düzenli sağlık kontrolleri, kan tahlilleri: eksiklik düzeyine göre doktor/tıp uzmanı yönlendirmesi
5. Ne Zaman Doktora Başvurmalı?
• Belirtiler şiddetliyse veya haftalar içinde gerilemiyorsa
• Gebelik veya kronik hastalık öyküsü varsa
• Evde beslenme/destek önlemleri yeterli gelmiyorsa
Not: Hafif–orta düzey demir eksikliği, beslenme ve yaşam tarzı düzenlemeleri ile sıklıkla iyileşir. Ancak ağır anemi durumlarında mutlaka hekim önerisiyle demir takviyesi ve gerekirse başka tetkik/tedaviler devreye girer.
