Eleştirel tarih felsefesi, geçmişin nasıl bilinebileceğine ve tarihçinin geçmişi anlamak için kullandığı yöntemlerin neler olması gerektiğine dair kapsamlı bir araştırmanın adıdır. Tarihçinin ilke ve yöntemlerini eleştirel bir şekilde inceleyen yaklaşım analitik tarih felsefesi olarak adlandırılmaktadır. Tarihçinin çalışma metodlarını sorgulayan, tarihsel belgelerin doğası ve nesnelliği gibi konuları ele alan bu felsefi akım, tarihi bir bilim olarak anlamaya ve yorumlamaya yönelik eleştirel bir perspektife sahiptir.

Döngüsel tarih düşüncesindeki önemli bir düşünür İbn Haldun'dur. İbn Haldun, varlıkların, devletlerin ve toplumların döngüsel bir ilişki içinde değerlendirilmesi gerektiğini savunmuştur. İnsan eylemlerinin toplumsal yapı içinde nasıl bir etki yarattığını anlamak için bu döngüselliği kavramaya çalışmıştır. İbn Haldun, dünya tarihinin ilk sosyologu ve tarih biliminin kurucusu olarak da kabul edilir.

İbn Haldun'un tarih anlayışı, tarihin insanların geçmişteki eylemlerini toplumsal bağlamlarında incelemeyi sağlayan bir araç olarak görülmesine dayanmaktadır. O, tarihi kronolojik olarak değil, temel ilkeleri ve nedenleri incelerken anlamaya çalışmıştır. İslam dünyasındaki genel kabul gören anlayışa göre, tarih biliminin insan için en büyük faydası, bir manevi eğitim aracı olarak görülmesidir.

İbn Haldun'a göre var oluşun amacı tek şey olan Allah'tır ve insan dışındaki varlıklar, amacını gerçekleştirdikten sonra yok olurlar. İnsanın ise sürekli olarak topluma ihtiyacı olduğunu savunmuştur.

Tarih felsefesi, tarihi kavramsal bir bakış açısıyla yorumlayan bir alanı ifade eder. Eleştirel tarih felsefesi ve kurgusal tarih felsefesi olmak üzere genellikle iki başlık altında incelenir. Eleştirel tarih felsefesi, tarihin kuramsal yönlerini inceleyerek tarihsel belgelerin doğası, nesnellik gibi konuları ele alırken; kurgusal tarih felsefesi ise tarihi bir hikaye olarak anlamaya ve yorumlamaya odaklanır. Bu felsefi akımlar, tarihin bilimsel anlamda anlaşılması ve yorumlanması için önemli bir zemin oluştururlar.