Gümrük birliğinin amacı, taraf ülkelerin mallarının tek bir gümrük alanı içinde, tarife ve vergi muafiyeti ile serbestçe dolaşabilmesini sağlamaktır. Bu sayede taraflar, üçüncü ülkelerden gelen ithalata karşı aynı tarife oranlarını ve ticaret politikalarını uygularlar.

Alman gümrük birliği Zollverein'in fikir babası Alman iktisatçı Friedrich List'tir. Zollverein, Almanya'nın tek bir siyasi egemenlik altında bütünleştiği 1871 yılına kadar devam etmiştir ve Avrupa Birliği'nin prototipi olarak kabul edilmektedir.

Gümrük birliği anlaşması, anlaşmış ülkelerin kendi aralarında gümrükleri kaldırdığı, ortak dış gümrük tarifesi uyguladığı ve serbest ticaret alanı oluşturduğu bir ticaret düzenidir. Ülkeler ortak bir dış ticaret politikası oluştururlar ve genellikle ithalat kotaları uygulayabilirler. Gümrük birliği ekonomik entegrasyonun üçüncü aşamasını oluşturur.

Türkiye'nin AB Gümrük Birliği uygulaması 1995 yılında kabul edilmiş olup, Türkiye'nin AB'ye üye ülkelerin sanayi mallarına uygulanan gümrük vergilerini kaldırmasını öngörmektedir. Bu karar ile Türkiye, AB ile olan ticaretinde önemli adımlar atmış ve ticari ilişkilerini güçlendirmiştir.

Gümrük Birliği'nin etkileri, ticaret yaratıcı ve saptırıcı etkileri içerir. Ticaret yaratıcı etkiler, ekonomik kalkınmaya ve ticarete pozitif katkılar sunarken, ticaret saptırıcı etkiler üretim ve tüketimde olumsuz etkilere neden olabilir. Bu nedenle, gümrük birliğinin faydalı mı yoksa zararlı mı olduğu, yaratıcı etkilerin saptırıcı etkilerden fazla olmasına bağlıdır.

Gümrük Birliği Anlaşması'nı Türkiye, Tansu Çiller döneminde imzalamıştır. Türkiye bu anlaşmayla, AB tarihinde müzakereler olmadan gümrük birliğini kabul eden ilk ülke olmuştur.

1847 tarihine ait bir Gümrük Birliği bilgisi vermek zor olsa da, Avrupa Birliği Gümrük Birliği, Avrupa Birliği üyesi ülkelerin ve bazı komşu ülkelerin (Andorra, Birleşik Krallık, Monako, San Marino, Türkiye) oluşturduğu bir gümrük birliğidir.