İslam Ahlakında "Ihsan" Kavramı Ne Anlama Gelir Ve Günlük Hayata Nasıl Yansıtılır?

Harika bir soru. "İhsan", İslam ahlakının zirvesini ve ruhunu teşkil eden en kapsayıcı ve en derin kavramlardan biridir. Genellikle "iyilik etmek" olarak çevrilse de, anlamı bundan çok daha geniştir. İhsan, bir işi sadece iyi yapmak değil, en güzel şekilde, en mükemmel kalitede ve en samimi niyetle yapmaktır.

"İhsan" Kavramı Ne Anlama Gelir?

İhsan'ın ne olduğunu en güzel şekilde, "Cibril Hadisi" olarak bilinen meşhur hadis-i şerifte Peygamber Efendimiz (s.a.v) açıklamıştır. Cebrail (a.s.), insan suretinde gelerek Peygamberimize "İman" ve "İslam"ın ne olduğunu sorduktan sonra sorar: "İhsan nedir?"

Allah Resûlü (s.a.v) şu cevabı verir:

"İhsan, Allah'ı görüyormuşçasına O'na kulluk etmendir. Çünkü sen O'nu görmesen de, O seni mutlaka görmektedir."

Genişletmek için tıkla ...

Bu tanım, ihsanın iki temel boyutunu ortaya koyar:

1. Müşâhede (Gözlemleme) Boyutu: Bu, en yüksek seviyedir. Kişinin ibadetlerini ve tüm eylemlerini, sanki Allah'ı gözleriyle görüyormuş gibi bir huşû, sevgi, edep ve hayranlık içinde yapmasıdır. Bu, kulun sürekli olarak Allah'ın huzurunda olduğu bilincidir.
2. Murâkabe (Gözetlendiğini Bilme) Boyutu: Bu, herkes için geçerli olan temel seviyedir. Kişi Allah'ı göremese bile, Allah'ın kendisini her an, her yerde, gizli-açık her haliyle gördüğünü, her söylediğini duyduğunu ve kalbinden geçenleri dahi bildiğini bir an bile aklından çıkarmamasıdır.

Kısacası İhsan, "kamera altında olma bilincidir." Ancak bu kamera, cezalandırmak için bekleyen bir gözetleyici değil, her an bizi gören, seven ve en güzelini yapmamızı isteyen Rabbimizin şefkatli bakışıdır. Bu bilinç, hayatın her alanını kapsar.

İhsan'ın Günlük Hayata Yansıtılması

İhsan, sadece namaz veya oruç gibi formel ibadetlere has bir durum değildir; hayatın her anına ve her eylemine yansıtılması gereken bir yaşam biçimidir.

1. İbadet Hayatında İhsan:

• Namaz: Sadece bedensel hareketlerden ibaret bir görev olarak değil, "Allah beni görüyor" bilinciyle, tam bir konsantrasyon (huşû) içinde, okunan ayetlerin anlamını düşünerek, Rabbi ile konuştuğunu hissederek kılmaktır.
• Dua: Sadece bir istek listesi sunmak değil, Allah'ın duaları işittiğine ve en hayırlı şekilde cevap vereceğine tam bir güvenle, samimiyetle yakarmaktır.

2. İnsani İlişkilerde İhsan:

• Anne ve Babaya Karşı: Kur'an'ın emri nettir: "...Anne-babaya ihsanda bulunun..." (İsrâ, 17/23). Bu, sadece onlara itaat etmek değil, en güzel sözle konuşmak, ihtiyaçlarını onlar söylemeden fark edip gidermek, yaşlandıklarında "öf" bile demeden şefkatle hizmet etmektir.
• Akraba, Komşu ve Yetimlere Karşı: Onlara yapılan iyiliği bir lütuf olarak görmeden, en kaliteli ve en güzel şekilde yardım etmektir. Bir hediye verirken en güzelini, bir yemek ikram ederken en lezzetlisini sunmaya çalışmaktır.
• Affetmek: Gücünüz yettiği halde size kötülük yapan birini affetmek, ihsanın zirvelerindendir.

3. İş ve Meslek Hayatında İhsan:

• İşi Mükemmel Yapmak (İtkan): Peygamberimiz, "Allah, biriniz bir iş yaptığı zaman onu en güzel şekilde yapmasından hoşnut olur" buyurur. Bir doktorun hastasını, bir öğretmenin öğrencisini, bir ustanın çırağını "Allah bu işi nasıl yaptığımı görüyor" bilinciyle, en iyi şekilde tedavi etmesi, eğitmesi ve yetiştirmesi ihsandır.
• Dürüstlük ve Güvenilirlik: Müşteriyi aldatmamak, iş saatlerine riayet etmek, emanete ihanet etmemek... Bütün bunları patron veya kamera korkusuyla değil, her şeyi gören Allah'a karşı sorumluluk bilinciyle yapmak ihsandır.

4. Çevreye ve Tüm Mahlukata Karşı İhsan:

• Hayvanlara Merhamet: Susuz bir köpeğe su veren günahkâr bir adamın affedilmesi ve bir kediyi açlığa terk eden kadının cezalandırılması hadisleri, mahlukata karşı ihsanın ne kadar önemli olduğunu gösterir. Kurban keserken bile bıçağın keskin olması ve hayvana eziyet edilmemesi emri, bu bilincin bir yansımasıdır.
• Doğayı Korumak: Suyu israf etmemek, çevreyi kirletmemek, bir ağaç dikmek de ihsandır. Çünkü bu kâinat, bize Allah'ın bir emanetidir ve O, emanetine nasıl davrandığımızı görmektedir.

Sonuç olarak, ihsan, İslam'ın ruhudur. Hayatın her alanını "Allah'ın huzurunda olma" bilinciyle güzelleştirmektir. Bu bilinç, sıradan bir eylemi ibadete, bir mesleği sanata, bir insanı ise "Muhsin" (ihsan sahibi, işini en güzel yapan) bir kul mertebesine yükseltir.