İslamiyetten Onceki Turk Edebiyatı

İslamiyetten Onceki Turk Edebiyatı
İslamiyetten Onceki Turk Edebiyatı Hakkında
islamiyetin kabulunden onceki turk edebiyatı ozellikleri


1 İSLAMİYETTEN ONCEKİ TURK EDEBİYATI

a) Sozlu Edebiyat Donemi

b) Yazılı Edebiyet Donemi


2 İSLAMİYETİN ETKİSİNDEKİ TURK EDEBİYATI

a) Divan Edebiyatı

b) Halk Edebiyatı



3 BATI EDEBİYATI ETKİSİNDEKİ TURK EDEBİYATI

a) Tanzimat Edebiyatı

b) Serveti Funun Edebiyatı

c) Fecri Ati Edebiyatı

d) Milli Edebiyat

e) Cumhuriyet Donemi Edebiyatı

f) 1940 Sonrası Turk Edebiyatı



İSLAMİYET'TEN ONCEKİ TURK EDEBİYATI

(?11yy)



A) SOZLU EDEBİYAT DONEMİ:



MSVIII yuzyıla gelinceye kadar Turklerin henuz yazıyı kullanmadıkları donemdeki edebiyattır Bu donem edebiyatı, sozlu olarak uretilmiş ve kulaktan kulağa yayılarak varlığını surdurmuştur Bu donemde edebiyatımızı Şamanizm, Maniheizm, Budizm gibi dinler etkilemiştir



Genel ozellikleri:



1 Bu donem edebiyatı muzik eşliğinde (kopuz adı verilen sazla) dile getirilmiştir
2 Olcu, ulusal olcumuz olan hece olcusudur
3 Nazım birimi dortluktur
4 Donemine gore arı bir dili vardır
5 Dizelere genel olarak yarım uyak hakimdir
6 Daha cok doğa, aşk ve olum konuları işlenmiştir
7 Bu doneme yonelik elimizdeki en onemli ve eski kaynak Kaşgarlı Mahmutun Divanı Lugatit Turk adlı eseridir



Donemin urunleri:



1 KOŞUK: Sığır denilen surek avları sırasında soylenen şiirlerdir Konusu daha cok doğa, aşk, savaş ve yiğitliktir Bu tur daha sonra Halk edebiyatında Koşma adıyla anılmıştır



2 SAV: Donemin ozlu sozleridir Bugunku atasozlerinin ilk bicimi niteliğindedir



3 SAGU: Yuğ adı verilen olum torenlerinde, olen kişilerin erdemlerini ve duyulan acıları dile getiren şiirlerdir



4 DESTAN: Toplumu derinden etkileyen olaylar sonunda halk arasında kendiliğinden oluşan uzun nazım turudur


DESTANLARIN OZELLİKLERİ

1 Toplumun ortak goruşlerini yansıtması

2 Olağanustu ozellikler taşıması

3 Kişilerinin seckin olması (Kral, Han, Hakanvb)

4 Milli dilde soylenmiş olması

5 Milli nazım olcusuyle soylenmiş olması

6 Oldukca uzun olması

7 Konuları bakımından savaş, deprem, yangın, mizah, unlu kişilerin yaşamları şeklinde sıralanabilmesi

TURK DESTANLARI

Destanlarımız yazıya gecirilmedikleri icin bugun bunların ancak konularını bilmekteyiz Bunları da İran, Cin ve Arap kaynaklarından oğreniyoruz



A) SAKA DEVRİ DESTANLARI

1) Alp Er Tunga Destanı: Turkİran savaşlarında Alp Er Tunganın yiğitliklerini ve bu savaşları anlatır

2) Şu Destanı: İskenderle Turkler arasındaki savaşı ve Turk hakanı Şunun kahramanlıklarını anlatır

B) HUN DEVRİ DESTANI

Oğuz Destanı, Hun hukumdarı Meteyi ve onun yaşamını anlatır

C) GOKTURK DEVRİ DESTANLARI

1) Bozkurt Destanı: Gokturklerin dişi bir kurttan tureyişini anlatır

2) Ergenekon Destanı: Bir savaşta yenilen ve Ergenekona acılan Turklerin orada bir demir dağı eritip intikamlarını almalarını anlatır

D) UYGUR DEVRİ DESTANLARI

1) Tureyiş Destanı: Uygurların bir erkek kurttan tureyişi anlatılır

2) Goc Destanı: Uygur Turklerinin anayurtlarından gocunu anlatır



NOT: Destanlar oluşumları bakımından iki grupta incelenebilir

a) Doğal Destanlar: Halk arasında ortaya cıkan anon,im urunlerdir Bunlar genellikle daha sonra bir şair tarafından derlenip duzenlenmiştir Bu ture ornek olarak şu destanları sıralayabiliriz

İliada, Odysseia Yunanlıların (Homeros)

Kalevala Finlilerin

Nibelungen Almanların

Ramayana, Mahabarata Hintlilerin

Cid İspanyolların

Chanson de Roland Fransızların

Gılgamış Sumerlerin

b) Yapma (Suni) Destanlar: Bir olayın doğal destana benzetilerek bir şairce destanlaştırılmasıdır Yapma destan orneği olarak şunları sıralayabiliriz:

Virgilius Aeneit

Dante İlahi Komedi

Tasso Kurtarılmış Kudus

Milton Kaybolmuş (Kaybedilmiş) Cennet

Firdevsi Şehname

B) YAZILI EDEBİYAT DONEMİ

Bu donemi Gokturk ve Uygur donemi eserleri olarak iki grupta inceleyebiliriz

1) Gokturk (Orhun) Yazıtları (VIII yy): Bunlarda Cinlilere karşı bağımsızlık savaşı yapan, Turk butunluğunu yeniden kurmak icin icte ve dışta svaşan Gokturklerin hikayesi anlatılır Bu abideler 38 harfli olan Gokturk alfabesiyle yazılmıştır Bunlardan en onemli olanları uc tanedir

a) Bilge (Vezir) Tonyukuk Yazıtı (720725): Dort bakana vezirlik etmiş olan Tonyukuk tarafından yazılmıştır Daha cok Cinlilerle yapılan savşlar anlatılmaktadır

b) Kul Tigin Yazıtı (732): Gokturk hakanı olan Bilge Kağan kardeşi Kul Tiginin olumu uzerine bu abideyi dikmiştir

c) Bilge Kağan Yazıtı (735): Gokturk hakanı olan Bilge Kağanın olumunden sonra yazdırılmış birabidedir Son iki yazar daha cok donemin olaylarından , torelerinden ve Bilge Kağanın ulusuna dilediği iyi dileklerden soz eder

Turk adının gectiği ilk yazılı belge ve Turk edebiyatının ilk yazılı ornekleri olan Gokturk abidelerindeki yazılar Prof Thomsen ve Radloff tarafından okunmuştur



Uygur Donemi Eserleri: Gokturk devletinin yıkılmasından sonra kurulan Uygur hanlıklarından kalma eserlerdir Daha cok Buddha ve Mani dininin esaslarını anlatan metinlerdir Bunlar Turfan yoresinde yapılan kazılarda ortaya cıkarılmıştır Uygurların kağıda kitap basma tekniğini bildikleri anlaşılmaktadır Donemden kalma bircok hikayenin yanında kokuncdenilen bir tur ilkel tiyatro eserleri de vardır Uygurlar bu eserleri 14 harfli Uygur alfabesiyle yazmışlardır