S
SoruCevap
Guest
Ağrı, kaygı, çaresizlik, panik ve hatta sıkıntı üzere kuvvetli hisleri tetikleyen güçlü bir sözcüktür. Bu cümleyi okurken ağrıyla uğraş eden milyonlarca hastadan biriyseniz muhakkak yalnız değilsiniz. Günümüzde insanların üçte ikisi beş yıldan uzun müddettir önemli ölçülerde ağrı içinde yaşamaktadır. Tüm tabip ziyaretlerinin en yüksek yüzdesi ağrıdan kurtulma arayışı içinde yapılmaktadır. Lakin bu kurtuluş ekseriyetle çarçabuk bulunmaz.
En saf formunda ağrı ve acı doğal hayatta kalma sistemimizin bir kesimidir; bizi bir şeylerin yanlış olduğu konusunda uyarır ve vücudumuza dikkat etmemizi sağlar. Yani ağrı, birinci başta ve öncelikle bize yaralandığımızı ya da hasta olduğumuzu bildiren bir sinyaldir. Ağrı, ayrıyeten, bir gerilime yahut tehdide nasıl karşılık verdiğimizle ilgili tansiyon ve rahatsızlıktan kaynaklanır. Fizikî, duygusal, zihinsel olarak tehdit edildiğimiz vakit hudut sistemimiz yaralanmadan ve ziyandan korunmamız için otomatik olarak devreye girer.
Ağrı denildiğinde üç temel ağrıdan bahsedebiliriz; fizikî, duygusal ve travma sonrası. Fizikî ağrının nedeni bir yaralanma yahut dokunun ziyan görmesidir. Duygusal temelli ağrı güçlü, çözülmemiş hislerden kaynaklanır; bunları vücudumuzda depolarız ve sağlıklı bir biçimde söz edemeyiz. Son olarak da travma sonrası ağrı üzücü, korkutucu ve ıstırap verici olaylara geliştirdiğimiz daha güçlü reaksiyonlardan kaynaklanır. Bu üç sınıflandırmanın görünür farkları olsa da ağrıyla başa çıkmanın anahtarlarından biri bu üç temel tipin birbirine karıştığını kabul etmeyi gerektirir. Bu nedenle ağrı çok boyutludur.
Beyinde duygusal ve fizikî ağrının tıpkı halde çalıştığını keşfetmek sizi şaşırtabilir. Fonksiyonel beyin taramaları (MR), beynin aktivitesini ölçer ve bize ağrı sinyali beyne ulaştığı vakit üç özel alanın eşzamanlı olarak aydınlandığını göstermiştir: limbik sistem (duygusal merkez), duyusal korteks (duyuları yönetir) ve serebral korteks (düşünce inançları düzenler). Yani süregiden bir ağrının duygusal bir bileşeni, bir duyusu ve fizikî ağrısı/acısı, güzelleşmeyi engelleyen fikirler ve inançlar vardır ve bunlar ekseriyetle ağrıyı arttırır.
Ağrı bulmacasını çözmekte üzerinde gereğince durulmamış olan şey vücuttaki çözülmemiş travmadır. Araştırmalara nazaran fizikî ağrı/acı yalnızca fizikî bir yaralanmanın değil, gerilimin ve duygusal meselelerin sonucunda da ortaya çıkar. Travma sonrası gerilim bozukluğu (TSSB) hastaları kronik ağrı geliştirmeye en büyük adaydır.
Travmanın ne olduğuna dair pek çok teori vardır. Birçok tarif travma geçirmiş kişinin hayatta kalmasını ya da fizikî bütünlüğünü tehdit eden bir ya da daha fazla gerçek (ya da algısal) olayla müsabakası üzerinde durur ve bireyi reaksiyonları endişe, çaresizlik, denetim kaybı ve/veya dehşet üzere güçlü negatif hisleri kapsar. Travmatik olaylar basitçe iki tiptir; tek bir olay (bir kaza ya da yaralanma) ya da çocukluğunda duygusal, fizikî, cinsel taciz ve/veya ihmal yaşayanlarda olduğu üzere çoklu ve süregiden olaylar.
Yırtıcı hayvanlarla beşerler ortasındaki farkın, travma tabirleri ile tabiri, hayvanların kaç ya da dövüş yansılarını tamamlamaları ve böylelikle tehdit edenle ya dövüşmeleri ya kaçıp tehdit kaynağından uzaklaşmalarıdır. Sonra çabucak akabinde titreme, silkinme hareketleriyle gerilim kalıntılarının tesirlerinden kurtulurlar. Biz beşerler ise, bilakis genelde kaçamayız ya da dövüşemeyiz ve vücutlarımıza tehdidin gerisinden "boşalacakları" vakti tanımamaya koşullandırılmışızdır. Bu nedenle sık sık donarız. Dövüş-kaç ya da don reaksiyonlarının kalıntıları vücuttan boşalmadıkları vakit bizi o yükselmiş ve engellenmiş fizyolojik durumda bırakır. Topluma tekrar entegre olabilmek için (toplum bize sık sık "aş bunu" iletisi verir) dövüşme ya da kaçma muhtaçlığımızı bastırırız. Bu kaçınma daha fazla fizyolojik tıkanma, ruhsal kopma yaratır ve bunlar da birçok ağrının temelidir.
Travmanın kıymetli bir istikameti de tehdit yansısıdır. Tehlike tehdidi bizi harekete geçirmeye çağırır ve daha evvel de kelamını ettiğimiz klasik kaç ya da dövüş sistemlerini devreye sokar. Bu tehdit potansiyel olarak ölümcülse ya da kaçması mümkün değilse tehdide üçüncü doğal yansımız donmaktır. Bu duruma sıkıştığımız vakit ileri yanlışsız hareket edemeyerek kendimizi hayatımızda sıkışmış hissederiz. Kopma endişeyi ya da ağrıyı yok etmez, ancak onları hissetmemiz için hami duvarlar diker. Bu, bizim hazzı hissetme ve açıkça düşünme kapasitemizi de azaltır. Kopma burada ve şimdide olmamıza manidir.
Kronik ağrı üzerinde çalışırken travmanın ağrıyla etkileşimine iki ana yoldan bakmakta yarar var. Bir tanesi ağrı sorunuyla başlamış olabilecek travmaya odaklanmaktır; bu bir kaza, yaralanma, taarruz ya da hastalık olabilir. Burada değerli olan ağrının kendisinin de travmatize edici olabileceğinin farkına varmaktır, bu da kıymetli olan ikinci yoldur. İnsan tecrübesinin en makus şeylerinden biri ağrı/acıdır ve buna bağlı olarak endişe da sonsuz ve çok rahatsız edici olabilir.
Pekala olağan, gerekli ağrı nasıl oluyor da kronik ağrıya dönüşüyor?
Kendini düzenleme, üç büyük travma reaksiyonu olan kaç, dövüş ve donmadan sonra şu düzenekler aracılığı ile sağlanamaz:
Kopma
Tasa, dehşet ve panik
Çaresizlik ve ümitsizlik
Öfke, hiddet ve asabiyet
Tecrübelerimize nazaran ağrı ve travmayla uğraş eden beşerler için birinci panzehir, duygusal ve duyusal tecrübeleri nasıl düzenleyeceklerini öğrenmek ve amigdaladaki limbik dehşet ve öfke sistemlerinin kendilerini sakinleştirerek yani kendini regüle edebilme maharetlerini yine kazanmaları yoluyla sakinleşebilmelerini sağlayarak bu hislerin vücutlarındaki tesirlerini minimuma indirebilmektir.
Pekala EMDR ve kronik ağrı nasıl kesişir? Buna öncelikle EMDR sürecinin kısa bir anlatımı ile başlamak isterim.
Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yine Sürece, son yıllarda epeyce ilgi çeken terapi yollarından biridir. EMDR bilgi sürece süreçlerini kolaylaştıran ve travmatik anı modüllerinin bütünleşmesini sağlayan yenilikçi bir terapi usulüdür. EMDR psikodinamik, bilişsel, davranışçı ve danışan merkezli yaklaşımlar üzere çok yeterli bilinen farklı yaklaşımları bir ortaya getiren yenilikçi bir terapi tekniğidir. Çeşitli kılavuzlarda TSSB için birinci sıra tedaviler ortasında gösterilmektedir.
EMDR ile Adaptif Bilgi Sürece modeli uygulanarak anıların aksayan sürece süreci aşılmakta, bilgi sürece süreçlerini kolaylaştırarak travmatik anı kesimlerinin bütünleşmesini sağlanmakta psikopatolojiye neden olan durum düzelmektedir.
Adaptif Bilgi Sürece modeli işlenmemiş̧ bilginin beyinde fonksiyonel olmayan biçimde depolanmasına temellendirilmektedir. Bilgi 'donmuş' bellek sisteminde değişmemiş biçimde; nörobiyolojik düzeyde diğer bir bilgi ile temas kurmadan, ahenk sağlamadan depolanmıştır. Bu süreçte amaçlanan; evvelce tecrübelenen travmatik yaşantıların şimdiki sorunla bağlantılandırılarak kodlanmasıdır.
Pürüz (1959) travmatik yaşantıların kişinin vücudunda ağrı anıları olarak kalıcı bir halde kaydedildiğini belirttiğinden beri ağrı ve travmanın bağlantılı olduğu kabul görmektedir. Bilhassa savaş gazilerindeki fantom ağrılarına yönelik başarılı EMDR çalışmaları yayınlanmıştır (Wilensky 2006). Savaş̧ gazilerinde yapılan çalışmalarda TSSB semptomlarının ve ağrının düzelmesi yanı sıra kayıp ve yasa yönelik düzgünleşme de vurgulanmıştır (Schneider J 2008).
Ağrıyı güzelleştirmenin püf noktası vücut reaksiyonlarını anlamakla ve onlarla çalışmakla mümkün olmaktadır. Vücut farkındalığını geliştirerek ve duyu-temelli odağınızı koruyarak travma-temelli duyulara aşina olmayı ve onların ortasında hareket etmeyi öğrenirsiniz. Ağrı ve travmayla gayret edenler vücutlarını çoklukla vücutlarını düşman olarak gördükleri için bu "aşina olmak" değerli bir kapasitedir- bu kapasite canlılığımızın sürmesi için de size fırsatlar sunar. Somutlaştırmak ilişki yaratır, kopma ve vücudunuzdan kaçma gereksiniminizi azaltır.
Travma meditasyon, seks ve mevtin akabinde aydınlanmaya uzanan dördüncü yol olarak kabul edilir. Istırabın ve geçmiş olayların travmalarının pençelerinden kurtulduğunuz vakit tüm içgüdülere tekrar kavuşuruz ve kısıtlanmayla çöküş hapishanesinde tıkılıp kalmış güçler açığa çıkar. Travmadan güzelleşmek, benliğimizin, kendimizin daha tamam ve bütün hissetmemize imkân veren kayıp modüllerini tekrar keşfetmek manasına gelir; tahminen de bunu birinci sefer keşfederiz. Sonra canlanır ve uğraş etmeye başlar, kırık olmanın ıstırabından özgürleşebiliriz.
En saf formunda ağrı ve acı doğal hayatta kalma sistemimizin bir kesimidir; bizi bir şeylerin yanlış olduğu konusunda uyarır ve vücudumuza dikkat etmemizi sağlar. Yani ağrı, birinci başta ve öncelikle bize yaralandığımızı ya da hasta olduğumuzu bildiren bir sinyaldir. Ağrı, ayrıyeten, bir gerilime yahut tehdide nasıl karşılık verdiğimizle ilgili tansiyon ve rahatsızlıktan kaynaklanır. Fizikî, duygusal, zihinsel olarak tehdit edildiğimiz vakit hudut sistemimiz yaralanmadan ve ziyandan korunmamız için otomatik olarak devreye girer.
Ağrı denildiğinde üç temel ağrıdan bahsedebiliriz; fizikî, duygusal ve travma sonrası. Fizikî ağrının nedeni bir yaralanma yahut dokunun ziyan görmesidir. Duygusal temelli ağrı güçlü, çözülmemiş hislerden kaynaklanır; bunları vücudumuzda depolarız ve sağlıklı bir biçimde söz edemeyiz. Son olarak da travma sonrası ağrı üzücü, korkutucu ve ıstırap verici olaylara geliştirdiğimiz daha güçlü reaksiyonlardan kaynaklanır. Bu üç sınıflandırmanın görünür farkları olsa da ağrıyla başa çıkmanın anahtarlarından biri bu üç temel tipin birbirine karıştığını kabul etmeyi gerektirir. Bu nedenle ağrı çok boyutludur.
Beyinde duygusal ve fizikî ağrının tıpkı halde çalıştığını keşfetmek sizi şaşırtabilir. Fonksiyonel beyin taramaları (MR), beynin aktivitesini ölçer ve bize ağrı sinyali beyne ulaştığı vakit üç özel alanın eşzamanlı olarak aydınlandığını göstermiştir: limbik sistem (duygusal merkez), duyusal korteks (duyuları yönetir) ve serebral korteks (düşünce inançları düzenler). Yani süregiden bir ağrının duygusal bir bileşeni, bir duyusu ve fizikî ağrısı/acısı, güzelleşmeyi engelleyen fikirler ve inançlar vardır ve bunlar ekseriyetle ağrıyı arttırır.
Ağrı bulmacasını çözmekte üzerinde gereğince durulmamış olan şey vücuttaki çözülmemiş travmadır. Araştırmalara nazaran fizikî ağrı/acı yalnızca fizikî bir yaralanmanın değil, gerilimin ve duygusal meselelerin sonucunda da ortaya çıkar. Travma sonrası gerilim bozukluğu (TSSB) hastaları kronik ağrı geliştirmeye en büyük adaydır.
Travmanın ne olduğuna dair pek çok teori vardır. Birçok tarif travma geçirmiş kişinin hayatta kalmasını ya da fizikî bütünlüğünü tehdit eden bir ya da daha fazla gerçek (ya da algısal) olayla müsabakası üzerinde durur ve bireyi reaksiyonları endişe, çaresizlik, denetim kaybı ve/veya dehşet üzere güçlü negatif hisleri kapsar. Travmatik olaylar basitçe iki tiptir; tek bir olay (bir kaza ya da yaralanma) ya da çocukluğunda duygusal, fizikî, cinsel taciz ve/veya ihmal yaşayanlarda olduğu üzere çoklu ve süregiden olaylar.
Yırtıcı hayvanlarla beşerler ortasındaki farkın, travma tabirleri ile tabiri, hayvanların kaç ya da dövüş yansılarını tamamlamaları ve böylelikle tehdit edenle ya dövüşmeleri ya kaçıp tehdit kaynağından uzaklaşmalarıdır. Sonra çabucak akabinde titreme, silkinme hareketleriyle gerilim kalıntılarının tesirlerinden kurtulurlar. Biz beşerler ise, bilakis genelde kaçamayız ya da dövüşemeyiz ve vücutlarımıza tehdidin gerisinden "boşalacakları" vakti tanımamaya koşullandırılmışızdır. Bu nedenle sık sık donarız. Dövüş-kaç ya da don reaksiyonlarının kalıntıları vücuttan boşalmadıkları vakit bizi o yükselmiş ve engellenmiş fizyolojik durumda bırakır. Topluma tekrar entegre olabilmek için (toplum bize sık sık "aş bunu" iletisi verir) dövüşme ya da kaçma muhtaçlığımızı bastırırız. Bu kaçınma daha fazla fizyolojik tıkanma, ruhsal kopma yaratır ve bunlar da birçok ağrının temelidir.
Travmanın kıymetli bir istikameti de tehdit yansısıdır. Tehlike tehdidi bizi harekete geçirmeye çağırır ve daha evvel de kelamını ettiğimiz klasik kaç ya da dövüş sistemlerini devreye sokar. Bu tehdit potansiyel olarak ölümcülse ya da kaçması mümkün değilse tehdide üçüncü doğal yansımız donmaktır. Bu duruma sıkıştığımız vakit ileri yanlışsız hareket edemeyerek kendimizi hayatımızda sıkışmış hissederiz. Kopma endişeyi ya da ağrıyı yok etmez, ancak onları hissetmemiz için hami duvarlar diker. Bu, bizim hazzı hissetme ve açıkça düşünme kapasitemizi de azaltır. Kopma burada ve şimdide olmamıza manidir.
Kronik ağrı üzerinde çalışırken travmanın ağrıyla etkileşimine iki ana yoldan bakmakta yarar var. Bir tanesi ağrı sorunuyla başlamış olabilecek travmaya odaklanmaktır; bu bir kaza, yaralanma, taarruz ya da hastalık olabilir. Burada değerli olan ağrının kendisinin de travmatize edici olabileceğinin farkına varmaktır, bu da kıymetli olan ikinci yoldur. İnsan tecrübesinin en makus şeylerinden biri ağrı/acıdır ve buna bağlı olarak endişe da sonsuz ve çok rahatsız edici olabilir.
Pekala olağan, gerekli ağrı nasıl oluyor da kronik ağrıya dönüşüyor?
Kendini düzenleme, üç büyük travma reaksiyonu olan kaç, dövüş ve donmadan sonra şu düzenekler aracılığı ile sağlanamaz:
Kopma
Tasa, dehşet ve panik
Çaresizlik ve ümitsizlik
Öfke, hiddet ve asabiyet
Tecrübelerimize nazaran ağrı ve travmayla uğraş eden beşerler için birinci panzehir, duygusal ve duyusal tecrübeleri nasıl düzenleyeceklerini öğrenmek ve amigdaladaki limbik dehşet ve öfke sistemlerinin kendilerini sakinleştirerek yani kendini regüle edebilme maharetlerini yine kazanmaları yoluyla sakinleşebilmelerini sağlayarak bu hislerin vücutlarındaki tesirlerini minimuma indirebilmektir.
Pekala EMDR ve kronik ağrı nasıl kesişir? Buna öncelikle EMDR sürecinin kısa bir anlatımı ile başlamak isterim.
Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yine Sürece, son yıllarda epeyce ilgi çeken terapi yollarından biridir. EMDR bilgi sürece süreçlerini kolaylaştıran ve travmatik anı modüllerinin bütünleşmesini sağlayan yenilikçi bir terapi usulüdür. EMDR psikodinamik, bilişsel, davranışçı ve danışan merkezli yaklaşımlar üzere çok yeterli bilinen farklı yaklaşımları bir ortaya getiren yenilikçi bir terapi tekniğidir. Çeşitli kılavuzlarda TSSB için birinci sıra tedaviler ortasında gösterilmektedir.
EMDR ile Adaptif Bilgi Sürece modeli uygulanarak anıların aksayan sürece süreci aşılmakta, bilgi sürece süreçlerini kolaylaştırarak travmatik anı kesimlerinin bütünleşmesini sağlanmakta psikopatolojiye neden olan durum düzelmektedir.
Adaptif Bilgi Sürece modeli işlenmemiş̧ bilginin beyinde fonksiyonel olmayan biçimde depolanmasına temellendirilmektedir. Bilgi 'donmuş' bellek sisteminde değişmemiş biçimde; nörobiyolojik düzeyde diğer bir bilgi ile temas kurmadan, ahenk sağlamadan depolanmıştır. Bu süreçte amaçlanan; evvelce tecrübelenen travmatik yaşantıların şimdiki sorunla bağlantılandırılarak kodlanmasıdır.
Pürüz (1959) travmatik yaşantıların kişinin vücudunda ağrı anıları olarak kalıcı bir halde kaydedildiğini belirttiğinden beri ağrı ve travmanın bağlantılı olduğu kabul görmektedir. Bilhassa savaş gazilerindeki fantom ağrılarına yönelik başarılı EMDR çalışmaları yayınlanmıştır (Wilensky 2006). Savaş̧ gazilerinde yapılan çalışmalarda TSSB semptomlarının ve ağrının düzelmesi yanı sıra kayıp ve yasa yönelik düzgünleşme de vurgulanmıştır (Schneider J 2008).
Ağrıyı güzelleştirmenin püf noktası vücut reaksiyonlarını anlamakla ve onlarla çalışmakla mümkün olmaktadır. Vücut farkındalığını geliştirerek ve duyu-temelli odağınızı koruyarak travma-temelli duyulara aşina olmayı ve onların ortasında hareket etmeyi öğrenirsiniz. Ağrı ve travmayla gayret edenler vücutlarını çoklukla vücutlarını düşman olarak gördükleri için bu "aşina olmak" değerli bir kapasitedir- bu kapasite canlılığımızın sürmesi için de size fırsatlar sunar. Somutlaştırmak ilişki yaratır, kopma ve vücudunuzdan kaçma gereksiniminizi azaltır.
Travma meditasyon, seks ve mevtin akabinde aydınlanmaya uzanan dördüncü yol olarak kabul edilir. Istırabın ve geçmiş olayların travmalarının pençelerinden kurtulduğunuz vakit tüm içgüdülere tekrar kavuşuruz ve kısıtlanmayla çöküş hapishanesinde tıkılıp kalmış güçler açığa çıkar. Travmadan güzelleşmek, benliğimizin, kendimizin daha tamam ve bütün hissetmemize imkân veren kayıp modüllerini tekrar keşfetmek manasına gelir; tahminen de bunu birinci sefer keşfederiz. Sonra canlanır ve uğraş etmeye başlar, kırık olmanın ıstırabından özgürleşebiliriz.