S
SoruCevap
Ülkemizde travmatik omurilik yaralanmalarının yıllık insidansı milyonda 21'dir. Yaralanmalar en sık 16-30 yaş aralığında ve erkeklerde daha fazla görülür. Omurilik yaralanmalarında rehabilitasyonun gayesi, komplikasyonları önlemek, fizikî bağımsızlığı en üst seviyeye çıkarmak ve hastayı üretken, yaşına uygun toplumsal rolleri üstlenen birey haline getirmektir. Erken periyot rehabilitasyonda en kıymetli şey pozisyonlamadır. Eklem hareket açıklığı idmanları ve güçlendirme eğitimine başlanır. Hasta yatak dışına çıkmaya hazır olduğunda minder antrenmanlarına başlanır. Minder aktiviteleri dönme, yüzüstü dirsek ve eller üzerinde pozisyonlama, oturma istikrarı ve transfer eğitimini içerir. Yürüme için sırt bölgesi düzeyi omurilik yaralanmalı hastalarda diz ve ayak bileğini destekleyecek diz-ayak bileği- ayak ortezlerine gereksinim vardır. Yürüme için öncelikle paralel barda ayağa kalkma, istikrarda durma, dönme, kalçanın üst kaldırılarak alt ekstremitenin ilerletilmesi ve adımlama çalışılır. Paralel barda rahat yürümeye başladıktan sonra yürüteç ve sonra koltuk değnekleri ile yürüyüş çalışılır. Daha üst düzeyli omurilik yaralanmalı hastalarda ve yürümesi beklenmeyen hastalara uygun tekerlekli sandalye seçilir, tekerlekli sandalyenin faal ve inançlı kullanımı için eğitim verilir. Rehabilitasyon sürecinde karşılaşılan akciğer sorunları, bacağın derin toplardamarlarında pıhtı oluşumu, tansiyon sorunları, yumuşak dokularda kemik dokusu gelişimi, kemik erimesi, idrar sorunları, cinsel meseleler, bası yaraları, kasta kasılma, ağrı üzere komplikasyonların oluşmasını önlemek rehabilitasyon programının maksatlarından biridir. Komplikasyon gelişirse bu sıkıntılara yönelik rehabilitasyon programı planlanmalıdır.
SPİNA BİFİDA REHABİLİTASYONU
Nöral tüp defektleri, beyin ve omuriliğin en sık karşılaşılan, önemli doğumsal bozukluklardır. Embriyonel hayatın birinci haftalarında beyin, omurilik ve omurganın kapanma defekti sonucu ortaya çıkar. Nöral tüpün art kısmının kapanmamasıyla oluşan hastalık spina bifida olarak isimlendirilir. Defekt doğumda sırt ya da bel bölgesinde dıştan bir kesenin olması ile fark edilir.
Spina bifida sistika (SBS):Spina bifidanın kistik formudur. Meningosel, miyelomeningosel ve miyeloşizis olmak üzere üç tüpi mevcuttur.
Meningosel: Omurilik zarının kistik genişlemesidir. Hudut liflerinde çok fazla hasar olmadığı için nörolojik sorun olmayabilir. Kistin üzeri deriyle kaplıdır. Hudut lifleri omurilik kanalının içinde olduğu için bariz bir felce neden olmaz.
Miyelomeningosel: Fıtıklaşan kesede zarların yanı sıra hudut kökleri ve omurilik bulunabilir. Spina bifidanın en sık karşılaşılan tipidir. Temel olarak bacaklarda felç, mesane ve bağırsak sorunları görülebilir.
Miyeloşizis: En ağır formudur. Hudut dokusu büsbütün açıktadır. Omurilik zarı ve deriyle kapanma yoktur.
Spina bifida occulta (SBO): Omuriliğin art kısmında kemik defekti bulunur. Omurilik zarı ve hudutları etkilenmez. Bel bölgesinde çukur, kıllanma artışı yahut koyu renk değişikliği görülebilir. Ekseriyetle hiçbir şikayete neden olmaz.
Rehabilitasyon
Erken rehabilitasyon mesane ve bağırsak bakımı, eklem kısıtlılıkları, kalça çıkığı ve omurga deformitelerini önlemeyi, ortezleme, yürüme eğitimi ve tekerlekli sandalye kullanımını kapsar.
Aileye yeni tabiatın pozisyonlanması, kucakta tutma ve transfer eğitimi verilir. Eklem hareket açıklığı antrenmanı öğretilir. Rehabilitasyon planı lezyon seviyesi, çocuğun gelişim yaşı, aile dayanağı, bilişsel sorunlar üzere eşlik eden sıkıntılara nazaran değişir.
Myelomeningoselli hastalarda erişkin periyotta nörolojik değişiklikler, böbrek işlev bozuklukları, eklem hastalıkları ve bası yaraları sistemli denetim edilmelidir. Tekerlekli sandalyeye bağımlı hastalarda sırt, bel, boyun ve bacak ağrıları sıktır.
Yürüme belirteci olarak lezyon seviyesi, bacaklardaki deformitenin şiddeti, yürümeye başlama yaşı üzere göstergeler kullanılır. Cerrahi, ortezler, fizik tedavi ve uğraşı tedavileri ile yürüme sağlanabilir.
Takviyesiz ve yardımsız yürüyerek, tekerlekli sandalye kullanarak ya da ortezler ve takviyelerle hareket sağlanır.
BRAKİYAL PLEKSUS REHABİLİTASYONU
Boyun bölgesindeki omurilikten çıkan dört adet boyun hudut kökü (C5-C8) ve birinci sırt kökü (T1) birleşerek üç büyük ana kısma ayrılır. Bu yapı brakiyal pleksus olarak isimlendirilir. Boyun alt yan kısım ile koltuk altı ortasında yaklaşık 15 cm'lik bir bölgede bulunur. Brakial pleksus yaralanması bu bölgedeki hudut ağının lezyonları sonucunda meydana gelir.
Doğum sırasında gelişen hasarlanma sonucu ekseriyetle tek taraflı hudut hasarı ortaya çıkabilir. Görülme sıklığı 1000'de 1'dir. Yenidoğanda brakiyal pleksus yaralanmasında esas risk faktörleri iri doğum, makat geliş, çoğul gebeliktir. Sıklıkla doğum sırasında çekmeye bağlı pleksus gövdesinin gerilmesi, yırtılması yahut hudut köklerinin kopması sonucu meydana gelmektedir. Kök kopması yoksa ekseriyetle güzelleşmenin âlâ olması beklenir. Lakin %25-30 hastada hasar kalıcı olabilir.
Hastanın klinik bulguları ve radyolojik olarak yüksek rezolüsyonlu MR görüntüleme tekniği ile hudut yaralanması teşhis edilebilir. Hudut, kas hasarını anlamak için ise EMG çok bedelli teşhis yoludur. Yaralanmalardan üç hafta sonra uygulanmalıdır. Zedelenmenin lokalizasyonu ve derecesi hakkında bilgi verir.
Rehabilitasyona birinci günlerden itibaren başlanmalıdır. Aileye etkilenen kolun pozisyonlanması ve eklem hareket açıklığı idmanları gösterilmelidir.
Üst hudut köklerinin tutulumuna Erb-Duchenne tipi felç denir ve en sık görülen tiptir. Bu tip yaralanması olan bebekler, kollarını hareket ettiremezler, kolunu uzatıp döndürmekte zorlanırlar.
Alt hudut kökü tutulumuna Klumpke felci denir. İzole yaralanma enderdir. Klasik tabloda kol, omuz ve dirsek hareketleri güzeldir. Lakin elde pençe deformitesi gözlenir. Bu tip hasarlanma sonucunda el ve bilekte güçsüzlük meydana gelir, lakin omuz ve kol hareketleri genelde korunmuştur.
Bebek uyurken uygun formda pozisyonlanmalıdır. Eklem hareket açıklığı antrenmanları ağrı oluşturmamalı ve nazik yapılmalıdır. Splintler eklem kısıtlılıklarını önlemek yahut düzeltmek gayeli kullanılır. Elektrik stimülasyonu çoklukla yenidoğanlarda kullanılmaz. İleri yaşlarda tolere edilebilirse kullanılmaya başlanmalıdır.
TRAVMATİK BEYİN YARALANMASI REHABİLİTASYONU
Travmatik beyin yaralanması fizikî, bilişsel ve psikososyal işlevlerde bozulmayla karakterize yaralanma olarak tanımlanır. Travmatik beyin yaralanması motorlu taşıtların daha yaygın kullanılması, ömür mühletinin uzaması ve düşmelere bağlı olarak günümüzde hayli artmıştır.
Travmatik beyin yaralanmasında birincil hasar beyin dokusunun hasarına bağlı sonlarda yaralanmadır. İkincil hasar tansiyon düşüklüğü, beyin dokusunun gereğince oksijenlenememesi, damarlarda daralma ve yaygın ödem üzere sebeplerle beyin dokusunun etkilenmesine bağlı gelişir. Travmatik beyin yaralanmasında erken devir tedavi amacı ikincil hasarı önlemeye yönelik olmalıdır.
İnsan beyninin hudut hücresi, kontakları ve işlevlerinde değişiklikler yapma yeteneğinde olduğu kanıtlanmıştır. Bu durum plastisite olarak isimlendirilmektedir. Yaralanma sonrası beyin dokusunun güzelleşmesi iki ana basamakta gerçekleşir. Beyin dokularının yine organize olarak sinirsel iletimin başlamasıyla düzgünleşme olmasıdır. Ekseriyetle birinci altı ayda olur. Öteki güzelleşme hali rehabilitasyonla artırılan beynin plastik özellikleri sayesinde yeni hudut temaslarının oluşması, beynin sessiz alanlarının fonksiyon kazanmasıyla olan iyileşmedir ve güzelleşme vakitle sonlu değildir.
Travmatik beyin yaralanması olan hastalarda kalıcı bilişsel bozukluklar ve uygunsuz davranışların bağımsız ömür üzerindeki tesiri çoklukla fizikî yetersizliklerin önündedir.
Rehabilitasyon çalışmalarında yürüme, günlük ömür aktiviteleri, davranışların düzenlenmesi, bilişsel rehabilitasyon, psikoterapötik yaklaşımlar, irtibat ve yutma zahmetlerinin tedavisi, komplikasyonların önlenmesi ve tedavisi, topluma entegrasyon ve aile eğitimi ana basamakları oluşturur.
PARKİNSON HASTALIĞI REHABİLİTASYONU
Hastalığın ana belirtileri istirahatte titreme, hareketlerde yavaşlama, kaslarda kasılma, donma, öne eğik duruştur. Hastalık ekseriyetle 50 yaşından sonra başlar. Erkeklerde bayanlardan iki kat daha fazla görülür. Parkinson hastalığı beynin kimi bölgelerinde dopamin üreten hudut hücrelerinin etkilenmesi sonucu gelişmektedir. Bu etkilenmenin nedeni bilinmemekle birlikte, genetik etkenler sorumlu tutulmaktadır.
Hastalığın en besbelli klinik semptomlarından biri hareketlerde yavaşlamadır. Yürüyüşe eşlik eden kol hareketlerinde yavaşlama, yüz mimiklerinde azalma, yüz tabirinde donuklaşma, tükürüğün yutulamamasına bağlı ağızdan salya akması, yazının küçülmesi ve monoton konuşma görülür.
Bunların dışında tansiyon düşüklüğü, terleme bozuklukları, kabızlık, cinsel işlev bozuklukları görülebilir. Hastalığın ileri evrelerinde bunama gelişebilir. Hastalığın erken evrelerinde bile niyette yavaşlama, konsantrasyon bozuklukları, kendine itimat kaybı, toplumsal motivasyon kaybı, depresyon, anksiyete üzere belirtiler ortaya çıkabilir.
İlaç Tedavileri
Dopamin düzeyini artıran ilaçlar, dopamin reseptörlerini uyaran ve dopaminin metabolizmasını azaltan ilaçlar kullanılır.
Rehabilitasyon
Rehabilitasyonun temel maksadı işlevsel hünerlerin azamiye çıkarılması, hastalığın ve ilaç tedavilerinin yan tesirlerinin en aza indirilmesidir. Hastalığın erken ve orta evrelerinde rehabilitasyon uygulamaları hareketsizliği ve düşmeleri tedbire, fizikî kapasiteyi artırma, beden duruşunu ve yürümeyi uygunlaştırma ve dengeyi sağlamaya yönelik olmalıdır. Geç periyotlarda eğitimler hasta bakıcılara eğitim, yatak yaralarından korunma, eklem kısıtlılıklarının önlenmesi istikametinde olmalıdır.
Rehabilitasyon uygulamaları klasik olarak iş uğraşı tedavisi, yürüme ve hareket antrenmanları, gevşeme teknikleri, konuşma terapileri, teneffüs ve yutma antrenmanlarını içermektedir.
ROMATOİD ARTRİT REHABİLİTASYONU
Romatoid artrit (RA), temel olarak eklemleri tutan, kronik enflamatuar bir hastalıktır. RA tedavisinde maksat düşük hastalık aktivasyonu ve işlevsel düzelme sağlanması ve yapısal hasarın önlenmesidir. RA'da ilaç tedavisi planlanırken hastalık aktivitesi, hastalığın seyrini etkileyen faktörler, ek hastalık varlığı ve güvenlik göz önünde bulundurulmalıdır.
İlaç tedavisi olarak metotreksat (MTX) tek başına ya da başka hastalık modifiye edici ilaçlarla birlikte kullanımı birinci basamak tedavidir. MTX kontrendike ise sülfosalazin yahut leflunamid kullanılabilir. Bu tedavilere cevap yoksa biyolojik ilaçlar başlanması gerekebilir.
Rehabilitasyonunda genel prensipler hasta eğitimi, işlevsel durumun korunması yahut daha düzgüne götürülmesi, özürlülüğün önlenmesi ve hayat kalitesinin artırılmasıdır.
RA'da yüksek hastalık aktivitesi, hareketsizlik ve kas metabolizmasındaki değişiklikler sonucu kas kuvvetsizliği ve kas kütlesinde kayıp gözlenir. Antrenman programı ile eklem hareket açıklığının korunması yahut artırılması, kas gücü ve dayanıklılığını artırılması, eklem işlevinin artırılması ve aerobik kapasitenin artırılması amaçlanır.
RA'lı hastalarda splint yahut ortezle eklem işlevsel durumda tutularak ağrının ve şişliğin azaltılması, deformitelerin önlenmesi yahut giderilmesi amaçlanır.
Günlük hayat aktivitelerinin devam ettirilebilmesi için kullanılan yardımcı aygıtlar hastanın işlevsel seviyesini artırmaya, eklemlere binen yükü azaltmaya ve hastanın toplum içinde bağımsız bir pozisyona gelmesine yardımcı olur.
Eklemlerdeki ağrı ve şişliği azaltmak için soğuk uygulama tercih edilir. Sıcak uygulama sistemik hastalık aktivitesi denetim altına alınan hastalarda kas gerginliği ve ağrıyı azaltabilir. Ağrıya yönelik TENS tedavisi tesirli olabilir. El kaslarının erimesinde elektrik stimülasyonu el kavrama kuvvetini artırmada ve işlevleri güzelleştirmede tesirli olabilir. Düşük güçlü lazer tedavisi ağrı ve sabah tutukluğunu azaltmada kullanılabilir.
ANKİLOZAN SPONDİLİT REHABİLİTASYONU
Ankilozan spondilit (AS) karakteristik olarak omurgayı tutan, ileri derecede yapısal hasara, işlevsel kayba ve hayat kalitesinde azalmaya neden olabilen kronik bir hastalıktır.
AS tedavisinde birinci basamak tedavi steroid olmayan anti enflamatuar ilaçların başlanmasıdır. Yalnızca omurga tutulumu olan hastalarda öbür hastalık modifiye edici ilaçlar faal olmadığı için kullanımı önerilmemektedir. TNF bloke edici ilaçların, klâsik tedaviye cevap vermeyen, yüksek hastalık aktivitesi olan hastalarda kullanımı önerilmektedir.
AS'nin ilaç dışı tedavisinde fizyoterapi ve rehabilitasyonun yeri ve ehemmiyeti büyüktür. AS rehabilitasyonunda genel maksatlar; ağrıyı azaltmak, kas gücü ve dayanıklılığını artırmak, dengeyi ve fizikî kondisyonu artırmak, eklem deformitelerini en aza indirmektir.
Hastalar bilhassa erken devirde hastalık hakkında bilgilendirilmeli, uygun postürü muhafaza, alçak yastıkta ve uygun yatakta ahenge, uzun mühlet öne eğilerek iş yapmama, günlük tertipli idman yapma konusunda eğitilmelidir.
Günlük idmanlar dışında, yüzme, aerobik kapasite ve akciğer işlevlerini olumlu tesirler. Sportif aktiviteler işlevsel kapasiteyi artırır, eklem hareket açıklığının devamını sağlar, kas dayanıklılığını artırır.
Bilhassa tendon yapışma yerlerindeki iltihaplanmalarda, eklem etrafının hassasiyeti ve eklem kapsül gerginliği göz önüne alınarak germe ve dayanıklılık idmanlarında çok ağrı ve yaralanmalara karşı dikkat edilmelidir.
Antrenman tedavisinden evvel toleransı artırmak ve semptomları azaltmak maksadıyla sıcak tedavi ve elektroterapi uygulamaları yapılabilir.
SPİNA BİFİDA REHABİLİTASYONU
Nöral tüp defektleri, beyin ve omuriliğin en sık karşılaşılan, önemli doğumsal bozukluklardır. Embriyonel hayatın birinci haftalarında beyin, omurilik ve omurganın kapanma defekti sonucu ortaya çıkar. Nöral tüpün art kısmının kapanmamasıyla oluşan hastalık spina bifida olarak isimlendirilir. Defekt doğumda sırt ya da bel bölgesinde dıştan bir kesenin olması ile fark edilir.
Spina bifida sistika (SBS):Spina bifidanın kistik formudur. Meningosel, miyelomeningosel ve miyeloşizis olmak üzere üç tüpi mevcuttur.
Meningosel: Omurilik zarının kistik genişlemesidir. Hudut liflerinde çok fazla hasar olmadığı için nörolojik sorun olmayabilir. Kistin üzeri deriyle kaplıdır. Hudut lifleri omurilik kanalının içinde olduğu için bariz bir felce neden olmaz.
Miyelomeningosel: Fıtıklaşan kesede zarların yanı sıra hudut kökleri ve omurilik bulunabilir. Spina bifidanın en sık karşılaşılan tipidir. Temel olarak bacaklarda felç, mesane ve bağırsak sorunları görülebilir.
Miyeloşizis: En ağır formudur. Hudut dokusu büsbütün açıktadır. Omurilik zarı ve deriyle kapanma yoktur.
Spina bifida occulta (SBO): Omuriliğin art kısmında kemik defekti bulunur. Omurilik zarı ve hudutları etkilenmez. Bel bölgesinde çukur, kıllanma artışı yahut koyu renk değişikliği görülebilir. Ekseriyetle hiçbir şikayete neden olmaz.
Rehabilitasyon
Erken rehabilitasyon mesane ve bağırsak bakımı, eklem kısıtlılıkları, kalça çıkığı ve omurga deformitelerini önlemeyi, ortezleme, yürüme eğitimi ve tekerlekli sandalye kullanımını kapsar.
Aileye yeni tabiatın pozisyonlanması, kucakta tutma ve transfer eğitimi verilir. Eklem hareket açıklığı antrenmanı öğretilir. Rehabilitasyon planı lezyon seviyesi, çocuğun gelişim yaşı, aile dayanağı, bilişsel sorunlar üzere eşlik eden sıkıntılara nazaran değişir.
Myelomeningoselli hastalarda erişkin periyotta nörolojik değişiklikler, böbrek işlev bozuklukları, eklem hastalıkları ve bası yaraları sistemli denetim edilmelidir. Tekerlekli sandalyeye bağımlı hastalarda sırt, bel, boyun ve bacak ağrıları sıktır.
Yürüme belirteci olarak lezyon seviyesi, bacaklardaki deformitenin şiddeti, yürümeye başlama yaşı üzere göstergeler kullanılır. Cerrahi, ortezler, fizik tedavi ve uğraşı tedavileri ile yürüme sağlanabilir.
Takviyesiz ve yardımsız yürüyerek, tekerlekli sandalye kullanarak ya da ortezler ve takviyelerle hareket sağlanır.
BRAKİYAL PLEKSUS REHABİLİTASYONU
Boyun bölgesindeki omurilikten çıkan dört adet boyun hudut kökü (C5-C8) ve birinci sırt kökü (T1) birleşerek üç büyük ana kısma ayrılır. Bu yapı brakiyal pleksus olarak isimlendirilir. Boyun alt yan kısım ile koltuk altı ortasında yaklaşık 15 cm'lik bir bölgede bulunur. Brakial pleksus yaralanması bu bölgedeki hudut ağının lezyonları sonucunda meydana gelir.
Doğum sırasında gelişen hasarlanma sonucu ekseriyetle tek taraflı hudut hasarı ortaya çıkabilir. Görülme sıklığı 1000'de 1'dir. Yenidoğanda brakiyal pleksus yaralanmasında esas risk faktörleri iri doğum, makat geliş, çoğul gebeliktir. Sıklıkla doğum sırasında çekmeye bağlı pleksus gövdesinin gerilmesi, yırtılması yahut hudut köklerinin kopması sonucu meydana gelmektedir. Kök kopması yoksa ekseriyetle güzelleşmenin âlâ olması beklenir. Lakin %25-30 hastada hasar kalıcı olabilir.
Hastanın klinik bulguları ve radyolojik olarak yüksek rezolüsyonlu MR görüntüleme tekniği ile hudut yaralanması teşhis edilebilir. Hudut, kas hasarını anlamak için ise EMG çok bedelli teşhis yoludur. Yaralanmalardan üç hafta sonra uygulanmalıdır. Zedelenmenin lokalizasyonu ve derecesi hakkında bilgi verir.
Rehabilitasyona birinci günlerden itibaren başlanmalıdır. Aileye etkilenen kolun pozisyonlanması ve eklem hareket açıklığı idmanları gösterilmelidir.
Üst hudut köklerinin tutulumuna Erb-Duchenne tipi felç denir ve en sık görülen tiptir. Bu tip yaralanması olan bebekler, kollarını hareket ettiremezler, kolunu uzatıp döndürmekte zorlanırlar.
Alt hudut kökü tutulumuna Klumpke felci denir. İzole yaralanma enderdir. Klasik tabloda kol, omuz ve dirsek hareketleri güzeldir. Lakin elde pençe deformitesi gözlenir. Bu tip hasarlanma sonucunda el ve bilekte güçsüzlük meydana gelir, lakin omuz ve kol hareketleri genelde korunmuştur.
Bebek uyurken uygun formda pozisyonlanmalıdır. Eklem hareket açıklığı antrenmanları ağrı oluşturmamalı ve nazik yapılmalıdır. Splintler eklem kısıtlılıklarını önlemek yahut düzeltmek gayeli kullanılır. Elektrik stimülasyonu çoklukla yenidoğanlarda kullanılmaz. İleri yaşlarda tolere edilebilirse kullanılmaya başlanmalıdır.
TRAVMATİK BEYİN YARALANMASI REHABİLİTASYONU
Travmatik beyin yaralanması fizikî, bilişsel ve psikososyal işlevlerde bozulmayla karakterize yaralanma olarak tanımlanır. Travmatik beyin yaralanması motorlu taşıtların daha yaygın kullanılması, ömür mühletinin uzaması ve düşmelere bağlı olarak günümüzde hayli artmıştır.
Travmatik beyin yaralanmasında birincil hasar beyin dokusunun hasarına bağlı sonlarda yaralanmadır. İkincil hasar tansiyon düşüklüğü, beyin dokusunun gereğince oksijenlenememesi, damarlarda daralma ve yaygın ödem üzere sebeplerle beyin dokusunun etkilenmesine bağlı gelişir. Travmatik beyin yaralanmasında erken devir tedavi amacı ikincil hasarı önlemeye yönelik olmalıdır.
İnsan beyninin hudut hücresi, kontakları ve işlevlerinde değişiklikler yapma yeteneğinde olduğu kanıtlanmıştır. Bu durum plastisite olarak isimlendirilmektedir. Yaralanma sonrası beyin dokusunun güzelleşmesi iki ana basamakta gerçekleşir. Beyin dokularının yine organize olarak sinirsel iletimin başlamasıyla düzgünleşme olmasıdır. Ekseriyetle birinci altı ayda olur. Öteki güzelleşme hali rehabilitasyonla artırılan beynin plastik özellikleri sayesinde yeni hudut temaslarının oluşması, beynin sessiz alanlarının fonksiyon kazanmasıyla olan iyileşmedir ve güzelleşme vakitle sonlu değildir.
Travmatik beyin yaralanması olan hastalarda kalıcı bilişsel bozukluklar ve uygunsuz davranışların bağımsız ömür üzerindeki tesiri çoklukla fizikî yetersizliklerin önündedir.
Rehabilitasyon çalışmalarında yürüme, günlük ömür aktiviteleri, davranışların düzenlenmesi, bilişsel rehabilitasyon, psikoterapötik yaklaşımlar, irtibat ve yutma zahmetlerinin tedavisi, komplikasyonların önlenmesi ve tedavisi, topluma entegrasyon ve aile eğitimi ana basamakları oluşturur.
PARKİNSON HASTALIĞI REHABİLİTASYONU
Hastalığın ana belirtileri istirahatte titreme, hareketlerde yavaşlama, kaslarda kasılma, donma, öne eğik duruştur. Hastalık ekseriyetle 50 yaşından sonra başlar. Erkeklerde bayanlardan iki kat daha fazla görülür. Parkinson hastalığı beynin kimi bölgelerinde dopamin üreten hudut hücrelerinin etkilenmesi sonucu gelişmektedir. Bu etkilenmenin nedeni bilinmemekle birlikte, genetik etkenler sorumlu tutulmaktadır.
Hastalığın en besbelli klinik semptomlarından biri hareketlerde yavaşlamadır. Yürüyüşe eşlik eden kol hareketlerinde yavaşlama, yüz mimiklerinde azalma, yüz tabirinde donuklaşma, tükürüğün yutulamamasına bağlı ağızdan salya akması, yazının küçülmesi ve monoton konuşma görülür.
Bunların dışında tansiyon düşüklüğü, terleme bozuklukları, kabızlık, cinsel işlev bozuklukları görülebilir. Hastalığın ileri evrelerinde bunama gelişebilir. Hastalığın erken evrelerinde bile niyette yavaşlama, konsantrasyon bozuklukları, kendine itimat kaybı, toplumsal motivasyon kaybı, depresyon, anksiyete üzere belirtiler ortaya çıkabilir.
İlaç Tedavileri
Dopamin düzeyini artıran ilaçlar, dopamin reseptörlerini uyaran ve dopaminin metabolizmasını azaltan ilaçlar kullanılır.
Rehabilitasyon
Rehabilitasyonun temel maksadı işlevsel hünerlerin azamiye çıkarılması, hastalığın ve ilaç tedavilerinin yan tesirlerinin en aza indirilmesidir. Hastalığın erken ve orta evrelerinde rehabilitasyon uygulamaları hareketsizliği ve düşmeleri tedbire, fizikî kapasiteyi artırma, beden duruşunu ve yürümeyi uygunlaştırma ve dengeyi sağlamaya yönelik olmalıdır. Geç periyotlarda eğitimler hasta bakıcılara eğitim, yatak yaralarından korunma, eklem kısıtlılıklarının önlenmesi istikametinde olmalıdır.
Rehabilitasyon uygulamaları klasik olarak iş uğraşı tedavisi, yürüme ve hareket antrenmanları, gevşeme teknikleri, konuşma terapileri, teneffüs ve yutma antrenmanlarını içermektedir.
ROMATOİD ARTRİT REHABİLİTASYONU
Romatoid artrit (RA), temel olarak eklemleri tutan, kronik enflamatuar bir hastalıktır. RA tedavisinde maksat düşük hastalık aktivasyonu ve işlevsel düzelme sağlanması ve yapısal hasarın önlenmesidir. RA'da ilaç tedavisi planlanırken hastalık aktivitesi, hastalığın seyrini etkileyen faktörler, ek hastalık varlığı ve güvenlik göz önünde bulundurulmalıdır.
İlaç tedavisi olarak metotreksat (MTX) tek başına ya da başka hastalık modifiye edici ilaçlarla birlikte kullanımı birinci basamak tedavidir. MTX kontrendike ise sülfosalazin yahut leflunamid kullanılabilir. Bu tedavilere cevap yoksa biyolojik ilaçlar başlanması gerekebilir.
Rehabilitasyonunda genel prensipler hasta eğitimi, işlevsel durumun korunması yahut daha düzgüne götürülmesi, özürlülüğün önlenmesi ve hayat kalitesinin artırılmasıdır.
RA'da yüksek hastalık aktivitesi, hareketsizlik ve kas metabolizmasındaki değişiklikler sonucu kas kuvvetsizliği ve kas kütlesinde kayıp gözlenir. Antrenman programı ile eklem hareket açıklığının korunması yahut artırılması, kas gücü ve dayanıklılığını artırılması, eklem işlevinin artırılması ve aerobik kapasitenin artırılması amaçlanır.
RA'lı hastalarda splint yahut ortezle eklem işlevsel durumda tutularak ağrının ve şişliğin azaltılması, deformitelerin önlenmesi yahut giderilmesi amaçlanır.
Günlük hayat aktivitelerinin devam ettirilebilmesi için kullanılan yardımcı aygıtlar hastanın işlevsel seviyesini artırmaya, eklemlere binen yükü azaltmaya ve hastanın toplum içinde bağımsız bir pozisyona gelmesine yardımcı olur.
Eklemlerdeki ağrı ve şişliği azaltmak için soğuk uygulama tercih edilir. Sıcak uygulama sistemik hastalık aktivitesi denetim altına alınan hastalarda kas gerginliği ve ağrıyı azaltabilir. Ağrıya yönelik TENS tedavisi tesirli olabilir. El kaslarının erimesinde elektrik stimülasyonu el kavrama kuvvetini artırmada ve işlevleri güzelleştirmede tesirli olabilir. Düşük güçlü lazer tedavisi ağrı ve sabah tutukluğunu azaltmada kullanılabilir.
ANKİLOZAN SPONDİLİT REHABİLİTASYONU
Ankilozan spondilit (AS) karakteristik olarak omurgayı tutan, ileri derecede yapısal hasara, işlevsel kayba ve hayat kalitesinde azalmaya neden olabilen kronik bir hastalıktır.
AS tedavisinde birinci basamak tedavi steroid olmayan anti enflamatuar ilaçların başlanmasıdır. Yalnızca omurga tutulumu olan hastalarda öbür hastalık modifiye edici ilaçlar faal olmadığı için kullanımı önerilmemektedir. TNF bloke edici ilaçların, klâsik tedaviye cevap vermeyen, yüksek hastalık aktivitesi olan hastalarda kullanımı önerilmektedir.
AS'nin ilaç dışı tedavisinde fizyoterapi ve rehabilitasyonun yeri ve ehemmiyeti büyüktür. AS rehabilitasyonunda genel maksatlar; ağrıyı azaltmak, kas gücü ve dayanıklılığını artırmak, dengeyi ve fizikî kondisyonu artırmak, eklem deformitelerini en aza indirmektir.
Hastalar bilhassa erken devirde hastalık hakkında bilgilendirilmeli, uygun postürü muhafaza, alçak yastıkta ve uygun yatakta ahenge, uzun mühlet öne eğilerek iş yapmama, günlük tertipli idman yapma konusunda eğitilmelidir.
Günlük idmanlar dışında, yüzme, aerobik kapasite ve akciğer işlevlerini olumlu tesirler. Sportif aktiviteler işlevsel kapasiteyi artırır, eklem hareket açıklığının devamını sağlar, kas dayanıklılığını artırır.
Bilhassa tendon yapışma yerlerindeki iltihaplanmalarda, eklem etrafının hassasiyeti ve eklem kapsül gerginliği göz önüne alınarak germe ve dayanıklılık idmanlarında çok ağrı ve yaralanmalara karşı dikkat edilmelidir.
Antrenman tedavisinden evvel toleransı artırmak ve semptomları azaltmak maksadıyla sıcak tedavi ve elektroterapi uygulamaları yapılabilir.