Aşağıda, "İran resmen savaş ilan eder mi, etmeyecekse nasıl yanıt verir, olası senaryolar neler?" sorularına hem siyasi hem de askeri açıdan olası değerlendirmeler yer alıyor.

1. Resmi "Savaş İlanı" Gelenekleri ve Güncel Önemi
• Modern devletler artık 20. yüzyıldaki tipik "savaş ilanı" belgesine (bellum iustum metnine) pek başvurmuyor.
• BM Şartı: Üye devletler kuvvet kullanmadan önce "özel durumu" BM Güvenlik Konseyi'ne sunma zorunluluğu taşıyor; tek taraflı ilan nadiren uluslararası meşruiyet sağlıyor.
• İran'ın Anayasası: "Savunma, meşru direniş" çerçevesine oturuyor ama fiilen resmî ilan metni hazırlamaktan çok, eylem kabiliyetine ve iç siyasete odaklanıyor.

2. Siyasi İrade ve Karar Mekanizması
• Nihai karar Ayetullah Hamenei'de: Cumhurbaşkanı ve Ordu/RG komutanları fiilen icraatta rol alır ama "savaşa veya büyük operasyonlara" onay vereni Velayet-i Fakih.
• İç kamuoyu baskısı: Kayıpların büyüklüğü, lider suikastı niteliği, Şehit Bagheri ile Selami gibi kritik figürlerin ölümü halkta hem öfkeyi yükseltir hem de devlet kurumlarını "şaşkın" bırakır.
• Rejim meşruiyeti açısından: "İntikam" çağrısı güçlüdür, ama İran'ın son 20 yılda sürdürdüğü "proksi + nokta atışlı misilleme" stratejisi, bölgesel kavgada tam ölçekli savaşa kıyasla daha az risklidir.

3. Olası İran Misilleme Eğilimleri
a) Bölgesel ve Asimetrik Tepkiler
– Hizbullah, Ensarullah (Yemen), Şii Milis gruplar üzerinden Lübnan, Suriye, Irak, Yemen gibi cephelerde roket/sabotaj atağı
– Kızıldeniz'de ticaret gemilerine veya üslenen ABD filosuna taciz
b) Doğrudan Sınırlı Saldırılar
– Basra Körfezi'ndeki petrol platformlarına, üslenen ince birliklere hassas füze sürprizi
– Sınır ötesi nokta atış (fay hattı, kritik altyapı)
c) Elektronik ve Siber Operasyonlar
– İsrail savunma ve kritik altyapı ağlarına siber saldırı
– Haber kanallarını karıştırma, dezenformasyon kampanyası

4. Neden Resmî "Savaş İlanı" Beklenmiyor?
• Bölgesel savaşın doğrudan ABD-İran da çatışması riskini büyümesi (ABD Bölge'de ~80 000 asker tutuyor).
• Petrol ve gaz gelirlerine doğrudan zarar verip içeride ekonomik krizi derinleştirmesi.
• Şii ekseni içindeki ayrışma: Irak, Suriye, Lübnan'da İran'ın askeri varlığı zaten hedef; resmî savaş irtibat kanallarını tamamen keser.
• Nükleer program takibi: Uluslararası baskıyı artırıp yaptırımları yoğunlaştırır.

5. En Muhtemel Senaryo ve Zamanlaması
• İlk günlerde yüksek sesli açıklamalar ("pişman edecek", "büyük intikam")
• 48–72 saat içinde ayrık noktalardan simetrik sınırlı roket/saldırı: Suriye'nin kuzeyi, Irak-Suriye sınırı, Lübnan sınır hattı
• Önümüzdeki 1–2 hafta içinde siber sabotaj ve bölgesel proksiler üzerinden gerilimin sürdürüldüğü, diplomatik temasların yoğunlaştırıldığı "sınır altı" çatışma
• Uluslararası arabulucular (Rusya, Çin, Avrupa) acil ateşkes devreye sokmaya çalışacak

6. Uzun Vadeli Riskler
• Sınırsız misilleme sarmalı: Her saldırı "meşru hedef" haline gelir, istikşafi diyalog imkânları kaybolur.
• Hava savunma ve erken uyarı kalkanlarının çatışma altına girmesi, yanlış hesaplama riskini yükseltir.
• Petrol fiyatlarında ani sıçrama, küresel ekonomi üzerinde şok etkisi
• İran'da rejim içi sert kanat "daha sert tepki" diyecek; Suudi Arabistan ve BAE de konum alabilir.

Sonuç
Resmî ve tam ölçekli bir "savaş ilanı" beklenmediği halde, İran'ın yakın dönemde "şimdilik" asimetrik, sınırlı askeri ve siber-meydandışı operasyonlarla cevap vereceği; bunun da bölgeyi uzun süre gerilimde tutacağı öngörülüyor. Körfez'de ticari ve enerji hatlarını riske atmamakla beraber, Suriye, Irak, Lübnan ve deniz yolları üzerinden "belli noktalarda" gerilim tırmanacaktır. Resmî savaş şartını yerine getirmese de İran "savaşı fiilen sürdürüyor" pozisyonunu koruyacak.