Program esaslı bütçeleme, harcamaların belirli programlar ve hedefler doğrultusunda sınıflandırıldığı bir bütçeleme sistemidir. Bu sistemde, harcamaların program bazında ayrılması ve performansın değerlendirilmesi ön plandadır. Karar alıcılar, kaynak tahsisini yaparken program performansına ilişkin verileri dikkate alarak daha bilinçli ve sistemli kararlar verebilirler.

Devlet bütçesinin temel görevleri arasında kaynakların etkin bir şekilde tahsis edilmesi, gelir dağılımının adaletli bir şekilde sağlanması, ekonomik istikrarın korunması ve kamu hizmetlerinin yönetimi gibi işlevler bulunmaktadır. Günümüzde devlet bütçeleri sadece gelir ve gider dengesini sağlamakla kalmayıp, daha geniş kapsamlı ekonomik ve sosyal hedeflere hizmet etmektedir.

Bütçenin klasik fonksiyonları; mali ve iktisadi fonksiyon, siyasi fonksiyon, hukuki fonksiyon, kontrol fonksiyonu ve denetim fonksiyonudur. Bu fonksiyonlar bütçenin oluşturulması, yürütülmesi ve denetlenmesi süreçlerinde önemli roller üstlenmektedir.

Türk Bütçe Sistemi (5018 Sayılı Kanun) program bütçenin önemli bir uygulama alanıdır. Bu sistemde, harcamalar program sınıflandırmasına göre düzenlenir ve kaynak tahsisi sürecinde performans odaklı bir yaklaşım benimsenir. Program bütçe, kamu hizmetlerinin etkin bir şekilde sunulmasını ve kaynakların verimli bir şekilde kullanılmasını sağlar.

Bütçe ilkeleri ise bütçenin hazırlanması, onaylanması, uygulanması ve denetlenmesi süreçlerinde dikkate alınması gereken kuralları ifade eder. Bu ilkeler, bütçenin şeffaf, etkili, hesap verilebilir ve katılımcı bir şekilde yönetilmesini sağlar.

Finansal bütçe çeşitleri arasında nakit bütçesi ve bütçelenmiş bilanço önemli yer tutar. Nakit bütçesi, nakit akışının planlanması ve kontrol edilmesinde kullanılırken, bütçelenmiş bilanço ise bütçe sürecindeki tüm bütçelerin sonuçlarını gösteren önemli bir finansal rapordur. Bu bütçe çeşitleri, işletmelerin finansal durumlarını değerlendirmek ve geleceğe yönelik planlama yapmak için önemli araçlardır.