S
SoruCevap
Guest
Büyük bir doğal afet yaşamış insanların yaşadıkları acılar onları ne formda tesirler? Her gün bombaların patladığı, silahların susmadığı bir yerde yaşamak insan psikolojisi üzerinde nasıl bir tesire sahip? Geçtiğimiz günlerde internette dolaşan bir görüntüde Suriye'deki savaş ortamından kaçmış bir çocuğun uçak sesi duyduğunda, kendine saklanacak bir yer aramasını nasıl açıklayabiliriz? Bu acı durum nasıl oluşmaktadır? Yalnızca savaşlar değil doğal afetler ve cinsel hücum üzere olaylar bireylerin ömürlerinde büyük travmatik tesir yaratmaktadır. Bu tesir sonucu ise travma sonrası gerilim bozukluğu denilen psikolojik/psikiyatrik problemler ortaya çıkabilir.
Travma sonrası gerilim bozukluğu travmatik bir olay sonrası gerçekleşen yüksek tasa durumu, yaşanan olayla ilgili uyaranlardan kaçınma, kişinin uyarılma seviyesinde artış olarak gerçekleşen ruhsal bozukluktur. Lakin bu bozukluğa yönelik teşhis almak için bireyin önemli travmalar yaşaması gerekmektedir. Örneğin; mevt tehdidi, önemli yaralanmalar, cinsel hücumlar, savaş, doğal afetler üzere olaylara maruz kalma ve şahit olma üzere durumlar en yaygın görülenler ortasındadır.
Psikiyatri ve klinik psikolojinin kutsal kitabı olan DSM 5'e nazaran Travma sonrası gerilim bozukluğu teşhis kriterleri 4 kümede toplanmıştır.
1- İstem dışı travmatik olayların yine deneyimlenmesi; kişinin olayla ilgili tekrarlanan anıları olabilir ve kabuslar görebilir. Ayrıyeten olayı hatırlatıcı uyaranlardan yüksek ölçüde rahatsızlık duyar. Örneğin savaş ortamını hatırlatan bir uçak ya da helikopter sesi, tecavüz ortamını hatırlatan karanlık üzere durumlarda kişi rahatsızlık hissedebilir.
2- Olayla ilgili uyaranlardan kaçınma; travmatik olayı hatırlatıcı her şeyden kaçınma kelam konusu olabilir. Örneğin canlı canlı toprağa gömülen bir depremzedenin kapalı alanlara karşı korkusu oluşmuş ve bu alanlardan kaçınmıştır(McNally, 2003).
3- Travma sonrası öbür duygudurum ve bilişsel değişimler; bu küme altında olayın kimi kıymetli yerlerinin hatırlanmaması, olaya dair kendini ya da bir diğerini hatalı görme ve öteki insanlardan uzaklaşma yer alır.
4- Artan uyarılmışlık ve tepkisellik belirtileri; bu belirtiler ortasında; sonluluk hali, saldırgan davranışlar, kendine ziyan verici davranışlar, uykuya dalmada ve uyanık kalmada zorluklar çok tetikte olma hali yer alır.
Travma sonrası gerilim bozukluğu (TSSB) birtakım durumlarda kronik olabilmektedir. Yapılan bir araştırmada TSSB tanısı alan şahısların ortadan geçen birkaç yıl sonra yapılan görüşmelerde şahısların yarısında belirtilerin bir kısmı hala görülmektedir. Misyonlarının bitmesinden 30 yıl müddet geçen 15.288 savaş gazisi ile yapılan öteki bir çalışmada, tıbbi hastalıklar, kaza ve intihar nedenli mevt oranları ile TSSB ortasında olumlu istikamette bir alaka bulunmuştur.
TSSB'nin nörobiyolojisi
İnsanı anlamanın biyolojiden bağımsız olamayacağı fikrine sahip olduğumuz için TSSB'nin biyolojisini ele almamak elbette ki haksızlık olurdu. Yapılan çalışmalar TSSB'nin gelişiminde birtakım beyin bölgeleri ve nörotransmitterlerin tesirli olduğunu göstermektedir.
Yapılan bir çalışmada TSSB ile ilgili dehşetle bağlantılı olduğunu bildiğimiz amigdalada artan aktivite ve davranış ketleme ile ilgili olduğunu bildiğimiz orbitofrontal korteksin medyal bölgesinde azalan aktivite belirtilmiştir. Bu iki bölgenin tıpkı vakitte dert bozukluklarında rol oynadığını söyleyebiliriz. Dert bozukluklarından farklı olarak bellek süreçleri ile ilgili olduğunu bildiğimiz
hipokampüs TSSB'de rol oynayan yapılardan biridir. Yapılan kimi beyin görüntüleme çalışmalarında TSSB tanısı almış bireylerin olağan bireylere nazaran hipokampüslerinde küçülme olduğu görülmüştür. Teşhis öncesi ortalamadan daha küçük hipokampüse sahip bireylerin TSSB tanısı alma ihtimalleri artıyor üzere görünmektedir.
TSSB belirtilerine bakıldığın dikkat ve bellek süreçlerinde oluşan değişimler görülmektedir. Hipokampüsün ve mesokortikal dopaminerjik sistemin "çalışan bellek" üzerinde rol oynadığı bilinmektedir. Bu kanıdan hareketle TSSB'de oluşan dikkat ve bellek bozulmaları ve buna bağlı olarak çalışan bellekte rol oynayan mesokortikal dopaminerjik sistemle bağlantılı olduğu düşünülmektedir. Dopamin sistemlerindeki değişimlerin TSSB olan şahıslarda görülen semptomlar üzerinde tesirli olabileceği hipotezi ileri sürülebilmektedir.
Travmatik bir olay yaşayan herkes TSSB geliştirir mi?
Travma yaşayan her beşerde TSSB görülmemektedir. Örneğin Vietnam'da savaşmış Amerikalı askerlerin %20'si TSSB geliştirirken, savaş esiri olanların %50'sinde TSSB tanısı gözlenmiştir. Ayrıyeten 1990- 1991 yılları ortasında Irak'ın Kuveyt'i işgali sırasında ölülerin dağılan vücut modüllerini tespit etme ve toplama vazifesi olan askerlerin %65′inde TSSB tanısı görülmüştür. Bir öteki çalışmada psikiyatri kliniklerine kabul edilen ve 2. Dünya savaşında vazife alan askerlerin teşhis alma oranı birliklerinde ölen asker sayısı ile yakından bağlıdır. Tüm bu araştırmalar TSSB'nin oluşumunda travma şiddetinin tesirliği olduğunu göstermektedir.
TSSB ile ilgili olan farklı bir bilgi ile yazıyı sonlandıracak olursak, travmanın şiddetinin yanında travmanın çeşidinin de çok kıymetli olduğu görülmektedir. Örneğin; tecavüzler, savaşlar, çatışmalar ve istismarlar doğal afetlere nazaran daha tesirli risk faktörleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Görünen o ki insanların, başka insanlara olan yıkıcı tesirlerini önlemeye çalışmak TSSB'nin yaygınlığını azaltma konusunda en tesirli metot olacaktır.
Travma sonrası gerilim bozukluğu travmatik bir olay sonrası gerçekleşen yüksek tasa durumu, yaşanan olayla ilgili uyaranlardan kaçınma, kişinin uyarılma seviyesinde artış olarak gerçekleşen ruhsal bozukluktur. Lakin bu bozukluğa yönelik teşhis almak için bireyin önemli travmalar yaşaması gerekmektedir. Örneğin; mevt tehdidi, önemli yaralanmalar, cinsel hücumlar, savaş, doğal afetler üzere olaylara maruz kalma ve şahit olma üzere durumlar en yaygın görülenler ortasındadır.
Psikiyatri ve klinik psikolojinin kutsal kitabı olan DSM 5'e nazaran Travma sonrası gerilim bozukluğu teşhis kriterleri 4 kümede toplanmıştır.
1- İstem dışı travmatik olayların yine deneyimlenmesi; kişinin olayla ilgili tekrarlanan anıları olabilir ve kabuslar görebilir. Ayrıyeten olayı hatırlatıcı uyaranlardan yüksek ölçüde rahatsızlık duyar. Örneğin savaş ortamını hatırlatan bir uçak ya da helikopter sesi, tecavüz ortamını hatırlatan karanlık üzere durumlarda kişi rahatsızlık hissedebilir.
2- Olayla ilgili uyaranlardan kaçınma; travmatik olayı hatırlatıcı her şeyden kaçınma kelam konusu olabilir. Örneğin canlı canlı toprağa gömülen bir depremzedenin kapalı alanlara karşı korkusu oluşmuş ve bu alanlardan kaçınmıştır(McNally, 2003).
3- Travma sonrası öbür duygudurum ve bilişsel değişimler; bu küme altında olayın kimi kıymetli yerlerinin hatırlanmaması, olaya dair kendini ya da bir diğerini hatalı görme ve öteki insanlardan uzaklaşma yer alır.
4- Artan uyarılmışlık ve tepkisellik belirtileri; bu belirtiler ortasında; sonluluk hali, saldırgan davranışlar, kendine ziyan verici davranışlar, uykuya dalmada ve uyanık kalmada zorluklar çok tetikte olma hali yer alır.
Travma sonrası gerilim bozukluğu (TSSB) birtakım durumlarda kronik olabilmektedir. Yapılan bir araştırmada TSSB tanısı alan şahısların ortadan geçen birkaç yıl sonra yapılan görüşmelerde şahısların yarısında belirtilerin bir kısmı hala görülmektedir. Misyonlarının bitmesinden 30 yıl müddet geçen 15.288 savaş gazisi ile yapılan öteki bir çalışmada, tıbbi hastalıklar, kaza ve intihar nedenli mevt oranları ile TSSB ortasında olumlu istikamette bir alaka bulunmuştur.
TSSB'nin nörobiyolojisi
İnsanı anlamanın biyolojiden bağımsız olamayacağı fikrine sahip olduğumuz için TSSB'nin biyolojisini ele almamak elbette ki haksızlık olurdu. Yapılan çalışmalar TSSB'nin gelişiminde birtakım beyin bölgeleri ve nörotransmitterlerin tesirli olduğunu göstermektedir.
Yapılan bir çalışmada TSSB ile ilgili dehşetle bağlantılı olduğunu bildiğimiz amigdalada artan aktivite ve davranış ketleme ile ilgili olduğunu bildiğimiz orbitofrontal korteksin medyal bölgesinde azalan aktivite belirtilmiştir. Bu iki bölgenin tıpkı vakitte dert bozukluklarında rol oynadığını söyleyebiliriz. Dert bozukluklarından farklı olarak bellek süreçleri ile ilgili olduğunu bildiğimiz
hipokampüs TSSB'de rol oynayan yapılardan biridir. Yapılan kimi beyin görüntüleme çalışmalarında TSSB tanısı almış bireylerin olağan bireylere nazaran hipokampüslerinde küçülme olduğu görülmüştür. Teşhis öncesi ortalamadan daha küçük hipokampüse sahip bireylerin TSSB tanısı alma ihtimalleri artıyor üzere görünmektedir.
TSSB belirtilerine bakıldığın dikkat ve bellek süreçlerinde oluşan değişimler görülmektedir. Hipokampüsün ve mesokortikal dopaminerjik sistemin "çalışan bellek" üzerinde rol oynadığı bilinmektedir. Bu kanıdan hareketle TSSB'de oluşan dikkat ve bellek bozulmaları ve buna bağlı olarak çalışan bellekte rol oynayan mesokortikal dopaminerjik sistemle bağlantılı olduğu düşünülmektedir. Dopamin sistemlerindeki değişimlerin TSSB olan şahıslarda görülen semptomlar üzerinde tesirli olabileceği hipotezi ileri sürülebilmektedir.
Travmatik bir olay yaşayan herkes TSSB geliştirir mi?
Travma yaşayan her beşerde TSSB görülmemektedir. Örneğin Vietnam'da savaşmış Amerikalı askerlerin %20'si TSSB geliştirirken, savaş esiri olanların %50'sinde TSSB tanısı gözlenmiştir. Ayrıyeten 1990- 1991 yılları ortasında Irak'ın Kuveyt'i işgali sırasında ölülerin dağılan vücut modüllerini tespit etme ve toplama vazifesi olan askerlerin %65′inde TSSB tanısı görülmüştür. Bir öteki çalışmada psikiyatri kliniklerine kabul edilen ve 2. Dünya savaşında vazife alan askerlerin teşhis alma oranı birliklerinde ölen asker sayısı ile yakından bağlıdır. Tüm bu araştırmalar TSSB'nin oluşumunda travma şiddetinin tesirliği olduğunu göstermektedir.
TSSB ile ilgili olan farklı bir bilgi ile yazıyı sonlandıracak olursak, travmanın şiddetinin yanında travmanın çeşidinin de çok kıymetli olduğu görülmektedir. Örneğin; tecavüzler, savaşlar, çatışmalar ve istismarlar doğal afetlere nazaran daha tesirli risk faktörleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Görünen o ki insanların, başka insanlara olan yıkıcı tesirlerini önlemeye çalışmak TSSB'nin yaygınlığını azaltma konusunda en tesirli metot olacaktır.