30 AGUSTOS 1922
HAREKATINA KIMLER MUHALEFET ETTI?
Milli Mucadelenin gizli kalmis yonleri vardir Bugun bunlardan birine temasla 30 Agustos 1922'deki harekata kimlerin muhalefet ettigi uzerinde duracagiz
Ilk Meclis tesri ve icrai, yani, bugunku tabiriyle yasama ve yurutme yetkilerini kendinde toplamis, bu haliyle de o 'Meclis nev'i sahsina munhasir bir topluluk olarak vazife gormustur!
Bu nev'i sahsina munhasir Meclis'de 1922 yilinin Mart ve Temmuz aylari arasindaki dort ay pek buhranli gecmistir! Ayrica inceleyecegimiz «Baskumandanlik Kanunu»nun uc ay daha uzatilmasi bu devrede gerekli oyu alamamis, «Sarih hakkimizi vermeyiz Bu bir gasbtir Tahammul edemeyiz» itirazlarmin yukseldigi Meclis'de cetin «adeta mubareze (dogusme) tarzinda cereyan eden» munakasalar olmustur
Bu cetin munakasa, Afyonkarahisar milletvekili Mehmed Sukru Bey'in celsenin acik yapilmasi teklifiyle baslamis ve neticede o nazik gunlerde Meclis muzakerelerinin dusman tarafindan duyulmasindaki mahzur goz onune alinarak, muzakere gizli yapilmistir
5 ve 6 Mayis 1922 gunleri devam eden bu muzakerelerde ilk Meclis'in muhim simasi Huseyin Avni (Ulas) Bey'in Baskumandanlik yetkilerini Meclis'in fiili varligindan ayrilmis bir parca saymasi gorusu ile yaptigi konusmada:
«— Bu hareketimizle milleti tarih huzurunda rezil ediyoruz Miskinlik gosteriyoruz Vazife sahislarla olmaz Sahislar yoktur, Millet vardir» demesi uzerine Mustafa Kemal Pasa soz alarak:
«— Gerci asil olan millettir, heyeti ictimaiyedir Onun da umumi iradesi Meclislerde tecelli eder Fakat fertler de vardir Meclis, memleket ve devlet islerini fertlerle, sahislarla yapmaktadir Hakikati, manasiz nazariyelerle inkara mahal yoktur
Su dakikada ordu kumandansizdir Eger ben orduya kumanda etmekte devam ediyorsam, gayri kanuni kumanda ediyorum Meclis'de tecelli eden re'ye gore, derhal kumandadan uzaklasmak isterdim ve baskumandanligimin hitam buldugunu hukumete teblig ettim Fakat gayri kabili telafi bir fenaliga meydan birakmamak mecburiyeti karsisinda bulundum Dusman karsisinda bulunan ordumuz bassiz birakilamazdi Binaenaleyh, birakmadim, birakamam, ve birakamiyacagim» demistir
Mustafa Kemal'in bu sekilde milletvekillerinin karsisina dikilmesi, direnisi, munakasalar daha da agirlastirmissa da, ilk Meclis'in o muvafiki ile muhalifi ile Milli Mucadeleyi zafere ulastirabilme (gayreti 6 Mayis gununun gece yansinda yapilan oylamada gorulmus ve on bir red, on bes cekimser, yuz yetmis yedi kabul oyu ile Baskumandanlik Kanunu uc ay daha uzatilmisdaha sonra bu uc ay kaydi suresiz olarak kabul edilmis ve 30 Agustos, bu karardan otuz yedi gun sonra kazanilmistir
images30agustos1922harekati5ad6cdce23844
30 Agustos harekatina muhalefet eden kumandanlardan Yakup Sevki Pasa (solda) ve Nureddin Pasa (sagda)
30 Agustos'daki zafer, evveliyati ve sonrasi ile Mustafa Kemal Pasa'nin nutkunda butun safahatiyle uzun uzun anlatilmistir Biz bu harekatla degil, harekata muhalif kalanlar uzerinde duracagiz
30 Agustos harekati sirasinda hukumetin basinda Rauf (Orbay) Bey vardir Baskumandan Mustafa Kemal Pasa'dir Genelkurmay Baskani Fevzi (Cakmak)'dir Garb Cephesi Kumandan Ismet (inonu), Birinci Ordu Kumandani Nureddin, Ikinci Ordu Kumandani Yakup Sevki (Subasi) Pasalardir Sonralari Genel Kurmay Baskanligi yapan Asim Gunduz Pasa ise; Garb Cephesi Kurmay Baskani'dir
Bu Asim Gunduz Pasa'nin hatiratindan ogrendigimize gore, 30 Agustos'daki buyuk taarruza Ismet Inonu, ikinci Ordu Kumandan Yakup Sevki Pasa tamamen, Birinci Ordu Kumandani Nureddin Pasa kismen, Genelkurmay Baskani Fevzi (Cakmak) ise bazi temel noktalarda muhalefet etmisler ve bu anlasmazlik zaman zaman hadd safhayi bulmustur
Asim Gunduz Pasa, Birinci Ordu Kumandaninin 30 Agustos harekatinin mevzii kalip bizi Izmir'e ulastirmayacagi kanaatinde oldugunu, Nureddm Pasa'nin Kurmay olmadigini, ancak degerini Irak cephesinde ispat ettigini kayitla: «Kahraman, ahlak sahibi cesur bir zatti Muhafazakardi Izmir'in isgalinden evvel bu bolgenin kumandani idi Galip devletler tarafindan istenmemis, yerinden aldirilmisti Eger vazifesi basinda kalsa idi, daha sonra yerine gelen Ali Nadi Pasa'nin zaaflarina ve hatalarina dusmez, Izmir'in de eli kolu bagli teslim edilmesi mumkun olmazdi Mudafaaya gececegi suphesizdi» diyor
Ismet (inonu) Pasa ile arasindaki ihtilafin ise, taarruz emri musveddesini yazmasindan dogdugunu kaydeden Asim Pasa, neticede kendisinin one surdugu planin agirlik kazandigini ve gerek Sakarya'daki ve gerek 30 Agustos'da sebkeden gayreti dolayisiyle terfi ettirildigini ve opeletlerinin bizzat Mustafa Kemal tarafindan takildigini yaziyor ve ilave ediyor:
«— Ismet Pasa, Mustafa Kemal'in bu mustesna yakinligini, kadirsinasligini, alicenapligini asla affetmedi, hos gormedi ve unutmadi Sahsimiz ve emeklerimiz icin Mustafa Kemal'in alaka ve muruvvetine daima istirak etmis olan Marasal Fevzi Cakmak'a karsi bile kirginligini, hepimizi elinde kuvvet oldugu anda unutarak, aktif hizmetlerden ayirarak gosterdi Hem de kucuk, cok kucuk hesaplarla»
Asim Gunduz Pasa'nin yukarida isimlerini saydigi zevattan gayri digerleri, 30 Agustos harekati planina katilmislardir Bunlar arasinda basta Asim Gunduz olmak uzere, Fahreddin Altay, Izzeddin Calislar, Sukru Naili, Kemaleddin Sami, Huseyin Husnu Erkilet, Kazim Inanc, Naci Tinaz, Kazim Orbay, Salih Omurtak, Naci Eldeniz, Asir Atli, Deli Halid Pasa, Abdurrahman Nafiz Gurman, Halid Akmansu, Halis Biyiktay gibi muhtelif rutbedeki askeri zevat vardir
HAREKATINA KIMLER MUHALEFET ETTI?
Milli Mucadelenin gizli kalmis yonleri vardir Bugun bunlardan birine temasla 30 Agustos 1922'deki harekata kimlerin muhalefet ettigi uzerinde duracagiz
Ilk Meclis tesri ve icrai, yani, bugunku tabiriyle yasama ve yurutme yetkilerini kendinde toplamis, bu haliyle de o 'Meclis nev'i sahsina munhasir bir topluluk olarak vazife gormustur!
Bu nev'i sahsina munhasir Meclis'de 1922 yilinin Mart ve Temmuz aylari arasindaki dort ay pek buhranli gecmistir! Ayrica inceleyecegimiz «Baskumandanlik Kanunu»nun uc ay daha uzatilmasi bu devrede gerekli oyu alamamis, «Sarih hakkimizi vermeyiz Bu bir gasbtir Tahammul edemeyiz» itirazlarmin yukseldigi Meclis'de cetin «adeta mubareze (dogusme) tarzinda cereyan eden» munakasalar olmustur
Bu cetin munakasa, Afyonkarahisar milletvekili Mehmed Sukru Bey'in celsenin acik yapilmasi teklifiyle baslamis ve neticede o nazik gunlerde Meclis muzakerelerinin dusman tarafindan duyulmasindaki mahzur goz onune alinarak, muzakere gizli yapilmistir
5 ve 6 Mayis 1922 gunleri devam eden bu muzakerelerde ilk Meclis'in muhim simasi Huseyin Avni (Ulas) Bey'in Baskumandanlik yetkilerini Meclis'in fiili varligindan ayrilmis bir parca saymasi gorusu ile yaptigi konusmada:
«— Bu hareketimizle milleti tarih huzurunda rezil ediyoruz Miskinlik gosteriyoruz Vazife sahislarla olmaz Sahislar yoktur, Millet vardir» demesi uzerine Mustafa Kemal Pasa soz alarak:
«— Gerci asil olan millettir, heyeti ictimaiyedir Onun da umumi iradesi Meclislerde tecelli eder Fakat fertler de vardir Meclis, memleket ve devlet islerini fertlerle, sahislarla yapmaktadir Hakikati, manasiz nazariyelerle inkara mahal yoktur
Su dakikada ordu kumandansizdir Eger ben orduya kumanda etmekte devam ediyorsam, gayri kanuni kumanda ediyorum Meclis'de tecelli eden re'ye gore, derhal kumandadan uzaklasmak isterdim ve baskumandanligimin hitam buldugunu hukumete teblig ettim Fakat gayri kabili telafi bir fenaliga meydan birakmamak mecburiyeti karsisinda bulundum Dusman karsisinda bulunan ordumuz bassiz birakilamazdi Binaenaleyh, birakmadim, birakamam, ve birakamiyacagim» demistir
Mustafa Kemal'in bu sekilde milletvekillerinin karsisina dikilmesi, direnisi, munakasalar daha da agirlastirmissa da, ilk Meclis'in o muvafiki ile muhalifi ile Milli Mucadeleyi zafere ulastirabilme (gayreti 6 Mayis gununun gece yansinda yapilan oylamada gorulmus ve on bir red, on bes cekimser, yuz yetmis yedi kabul oyu ile Baskumandanlik Kanunu uc ay daha uzatilmisdaha sonra bu uc ay kaydi suresiz olarak kabul edilmis ve 30 Agustos, bu karardan otuz yedi gun sonra kazanilmistir
images30agustos1922harekati5ad6cdce23844
30 Agustos harekatina muhalefet eden kumandanlardan Yakup Sevki Pasa (solda) ve Nureddin Pasa (sagda)
30 Agustos'daki zafer, evveliyati ve sonrasi ile Mustafa Kemal Pasa'nin nutkunda butun safahatiyle uzun uzun anlatilmistir Biz bu harekatla degil, harekata muhalif kalanlar uzerinde duracagiz
30 Agustos harekati sirasinda hukumetin basinda Rauf (Orbay) Bey vardir Baskumandan Mustafa Kemal Pasa'dir Genelkurmay Baskani Fevzi (Cakmak)'dir Garb Cephesi Kumandan Ismet (inonu), Birinci Ordu Kumandani Nureddin, Ikinci Ordu Kumandani Yakup Sevki (Subasi) Pasalardir Sonralari Genel Kurmay Baskanligi yapan Asim Gunduz Pasa ise; Garb Cephesi Kurmay Baskani'dir
Bu Asim Gunduz Pasa'nin hatiratindan ogrendigimize gore, 30 Agustos'daki buyuk taarruza Ismet Inonu, ikinci Ordu Kumandan Yakup Sevki Pasa tamamen, Birinci Ordu Kumandani Nureddin Pasa kismen, Genelkurmay Baskani Fevzi (Cakmak) ise bazi temel noktalarda muhalefet etmisler ve bu anlasmazlik zaman zaman hadd safhayi bulmustur
Asim Gunduz Pasa, Birinci Ordu Kumandaninin 30 Agustos harekatinin mevzii kalip bizi Izmir'e ulastirmayacagi kanaatinde oldugunu, Nureddm Pasa'nin Kurmay olmadigini, ancak degerini Irak cephesinde ispat ettigini kayitla: «Kahraman, ahlak sahibi cesur bir zatti Muhafazakardi Izmir'in isgalinden evvel bu bolgenin kumandani idi Galip devletler tarafindan istenmemis, yerinden aldirilmisti Eger vazifesi basinda kalsa idi, daha sonra yerine gelen Ali Nadi Pasa'nin zaaflarina ve hatalarina dusmez, Izmir'in de eli kolu bagli teslim edilmesi mumkun olmazdi Mudafaaya gececegi suphesizdi» diyor
Ismet (inonu) Pasa ile arasindaki ihtilafin ise, taarruz emri musveddesini yazmasindan dogdugunu kaydeden Asim Pasa, neticede kendisinin one surdugu planin agirlik kazandigini ve gerek Sakarya'daki ve gerek 30 Agustos'da sebkeden gayreti dolayisiyle terfi ettirildigini ve opeletlerinin bizzat Mustafa Kemal tarafindan takildigini yaziyor ve ilave ediyor:
«— Ismet Pasa, Mustafa Kemal'in bu mustesna yakinligini, kadirsinasligini, alicenapligini asla affetmedi, hos gormedi ve unutmadi Sahsimiz ve emeklerimiz icin Mustafa Kemal'in alaka ve muruvvetine daima istirak etmis olan Marasal Fevzi Cakmak'a karsi bile kirginligini, hepimizi elinde kuvvet oldugu anda unutarak, aktif hizmetlerden ayirarak gosterdi Hem de kucuk, cok kucuk hesaplarla»
Asim Gunduz Pasa'nin yukarida isimlerini saydigi zevattan gayri digerleri, 30 Agustos harekati planina katilmislardir Bunlar arasinda basta Asim Gunduz olmak uzere, Fahreddin Altay, Izzeddin Calislar, Sukru Naili, Kemaleddin Sami, Huseyin Husnu Erkilet, Kazim Inanc, Naci Tinaz, Kazim Orbay, Salih Omurtak, Naci Eldeniz, Asir Atli, Deli Halid Pasa, Abdurrahman Nafiz Gurman, Halid Akmansu, Halis Biyiktay gibi muhtelif rutbedeki askeri zevat vardir