Anadolu Selcuklularında Bilim Sanatı
Turkiye Selcukluları Devletinin siyasi ve ekonomik alanda olduğu gibi bilim ve sanat bakımından da en parlak donemi I Alaeddin Keykubad donemidir Turkiye Selcukluları zamanında Konya ya yerleşen Muhyiddin Arabi, Turkiye de tasavvufun gelişmesine onculuk etti Sadreddin Konevi, Arabi nin duşuncelerinin yayılmasını sağladı Mehmed Ravendi, Kadı Burhaneddin Anevi ve ibni Bibi Selcuklu sultanları icin tarih yazdılar Ayrıca XIII yuzyıl Turkiye sinde Urmiyeli Kadı Siraceddin, mantık ve kelam uzerine Metali ul Envar adlı eserini yazdı Erzincan da yaşayan Muvaffakuddin Abdullatif de tıp, şzik ve felsefe alanlarında eserler verdi Artuklular, Germiyanoğulları ve Aydınoğulları, kendi bolgelerini onemli bilim ve kultur merkezleri haline getirdiler Akkoyunlular da bilim hayatının gelişmesine buyuk onem vermişler,
pek cok bilgin ve sanatcıyı ulkelerine toplayıp korumuşlardır idrisi Bitlisi, Bekri Tihrani, Mahmud Can, Celaleddin Devvani, Fazlullah bin Ruzbehan ve Ali Kuşcu Akkoyunluların himayesinde pek cok eser yazdılar
Sanat:
Turkiye Selcukluları ve beylikler doneminde; Turk sanatı gorulmedik bir canlılık kazandıGenellikle vakıf olarak yapılan Selcuklu mimari eserleri, dini ve sivil mimari olmak uzere iki grupta incelenebilir
Dini Mimari:
Camiler, mescidler, medreseler, kumbetler ve kulleyeler bu gruba girer Konya ve Niğde deki Alaeddin Camileri ile Sivas ve Malatya Ulu Camileri cok sutunlu camilere ornektir Ayrıca Saltuklardan Erzurum Ulu Camii, Menguceklilerden Divriği Ulu Camii, Artuklulardan Ulu Camii o donemden kalma eserlerdir
ikinci tip camiiler, ağac direkler uzerine oturtulmuş zengin suslemeli, ahşap camilerdir Selcuklu mescitleri tek kubbeli, bir kacı duz catılı yapılardır Medreseler hemen hemen her şehirde vardı Burada akli ve nakli bilimler okutulmaktaydı Anadolu da bilenen en eski medrese Danişmentli Yağıbasan tarafından yaptırılan Tokat ve Niksar Yağıbasan Medreseleridir Gunumuze kadar gelen medreselerden bazıları şunlardır; Konya da Karatay ve ince Minareli Medrese, Sivas ta şifaiye medresesi, Gok Medrese, Buruciye Medresesi, Cifte Minareli Medrese, Kayseri de Hond Hatun ve Hatuniye Medreseleri, Afyon un Cay ilcesinde Cay Medresesi, Kırşehir de Caca Bey Medresesi Selcuklu mimarisinde turbelerinde onemli bir yeri vardır Bunlardan dort duvarının uzeri kubbeyle ortulenlerine turbe, silindirik veya cokgen govdeli, konik yada piramit catıyla ortulu olanlarına da kumbet adı verilirdi Kısacası bunlar mezar anıtlardır Bunların en onemlileri; Erzurum Emir Saltuk, Divriği Site Melik, Kayseri Melik Danişment Gazi ve Doner Kumbet, Konya II Kılıc Arslan, Niğde Hudavend Hatun, Sivas izzettin Keykavus, Tercan Mama Hatun kumbetleridir
Turkiye Selcuklularından gunumuze kalan mimari eserlerden biri de kulliyelerdir Kulliye camii ile birlikte kurulan medrese, kutuphane ve hastane gibi yapıların butunune denir Selcukluların ilk kulliyesi Kayseri Hond Hatun Kulliyesidir ikinci Selcuklu kulliyesi ise yine Kayseri de Hacı Kılıc Kulliyesidir Anadolu nun en eski kulliyesi Mengucekliler tarafında yaptırılan Divriği Kulliyesidir Dini mimarinin bir diğer orneği de tekke ve zaviyelerdir XIII yuzyıldan kalma en unlu dini yapılar arasında Konya da Sırcalı Sultan Miskinler Tekkesi ve Konya Sahip Ata Hankahı ile Tokat Sunbul Baba ve Halifet Gazi Zaviyesidir
Sivil Mimari:
Sivil mimarinin en guzel orneklerinin başında koşk ve saraylar gelmektedir Kayseri yakınında Argıncık ta Haydar Bey Koşku, Erkilet tepesinde Hızır ilyas Koşku ve Diyarbakır ın ickalesinde Artuklu Sarayı kesme taşlardan yapılmış bu doneme ait yapılardır Selcuklu saltanatının gucunu ve yonetim anlayışını gosteren onemli kuruluşlarda biri de kervansaraylardır Bunlar yolların emniyetini sağlamak, ticaret hayatını
canlandırmak ve insanların yolculuğunu kolaylaştırmak anlayışı ile yapılmıştır Anadolu da ilk kervansaray II Kılıc Arslan doneminde yaptırılan AksarayKayseri yolu uzerindeki Alay Han dır Antalya Isparta yolu uzerindeki Evdir Han, Konya Aksaray yolu uzerindeki Sultan Hanı, KayseriSivas yolu uzerindeki Sultan Hanı ve Antalya Alanya yolu uzerindeki Alaca Han diğer onemli hanlardır O donemin onemli mimari eserlerinden biride daruşşifalardır Darruşşifa veya şifahane denilen bu yapılar gunumuzun hastahaneleridir Daruşşifalardan bazıları şunlardır; Kayseri de Cifte Medrese denilen yapılar ile Gevher Nesibe ve Gıyasiye Daruşşifaları, Sivas ta I Keykavus şifahanesi, Tokat ta Gok Medrese ve Divriği de Kaleler, surlar ve kopruler de sivil mimarinin orneklerindendir şehirlerin yuksek yerlerine yapılan kale ve surların bazıları gunumuze kadar gelebilmiştir Koprulerin ilk ornekleri Artukluların hukum surdukleri Guney Doğu Anadolu dadır Selcuklular ve Beylikler doneminde susleme, cinicilik, halıcılık ve el sanatları son derece gelişmişti Morco Polo (XIII yuzyıl) ve ibni Batuta nın (XIV yuzyıl) eserlerinde Anadolu da
halı dokuma sanatının ileri duzeyde olduğu ve halı ihrac edildiği belirtilmektedir Selcuklularda hat, tezhip, minyatur ve cinicilikte gelişmişti
Ciniler:
Yuzeyleri suslemek icin kullanılan pişmiş balcık topraktan yapılanmyuzu sırlı levhalardır Kitap sanatlarının en onemlileri hat, tezhip ve cilt sanatıdır Minyatur, resim sanatının rağbet gormemesinden dolayı onemli gelişme gostermiştir
Turkiye Selcukluları Devletinin siyasi ve ekonomik alanda olduğu gibi bilim ve sanat bakımından da en parlak donemi I Alaeddin Keykubad donemidir Turkiye Selcukluları zamanında Konya ya yerleşen Muhyiddin Arabi, Turkiye de tasavvufun gelişmesine onculuk etti Sadreddin Konevi, Arabi nin duşuncelerinin yayılmasını sağladı Mehmed Ravendi, Kadı Burhaneddin Anevi ve ibni Bibi Selcuklu sultanları icin tarih yazdılar Ayrıca XIII yuzyıl Turkiye sinde Urmiyeli Kadı Siraceddin, mantık ve kelam uzerine Metali ul Envar adlı eserini yazdı Erzincan da yaşayan Muvaffakuddin Abdullatif de tıp, şzik ve felsefe alanlarında eserler verdi Artuklular, Germiyanoğulları ve Aydınoğulları, kendi bolgelerini onemli bilim ve kultur merkezleri haline getirdiler Akkoyunlular da bilim hayatının gelişmesine buyuk onem vermişler,
pek cok bilgin ve sanatcıyı ulkelerine toplayıp korumuşlardır idrisi Bitlisi, Bekri Tihrani, Mahmud Can, Celaleddin Devvani, Fazlullah bin Ruzbehan ve Ali Kuşcu Akkoyunluların himayesinde pek cok eser yazdılar
Sanat:
Turkiye Selcukluları ve beylikler doneminde; Turk sanatı gorulmedik bir canlılık kazandıGenellikle vakıf olarak yapılan Selcuklu mimari eserleri, dini ve sivil mimari olmak uzere iki grupta incelenebilir
Dini Mimari:
Camiler, mescidler, medreseler, kumbetler ve kulleyeler bu gruba girer Konya ve Niğde deki Alaeddin Camileri ile Sivas ve Malatya Ulu Camileri cok sutunlu camilere ornektir Ayrıca Saltuklardan Erzurum Ulu Camii, Menguceklilerden Divriği Ulu Camii, Artuklulardan Ulu Camii o donemden kalma eserlerdir
ikinci tip camiiler, ağac direkler uzerine oturtulmuş zengin suslemeli, ahşap camilerdir Selcuklu mescitleri tek kubbeli, bir kacı duz catılı yapılardır Medreseler hemen hemen her şehirde vardı Burada akli ve nakli bilimler okutulmaktaydı Anadolu da bilenen en eski medrese Danişmentli Yağıbasan tarafından yaptırılan Tokat ve Niksar Yağıbasan Medreseleridir Gunumuze kadar gelen medreselerden bazıları şunlardır; Konya da Karatay ve ince Minareli Medrese, Sivas ta şifaiye medresesi, Gok Medrese, Buruciye Medresesi, Cifte Minareli Medrese, Kayseri de Hond Hatun ve Hatuniye Medreseleri, Afyon un Cay ilcesinde Cay Medresesi, Kırşehir de Caca Bey Medresesi Selcuklu mimarisinde turbelerinde onemli bir yeri vardır Bunlardan dort duvarının uzeri kubbeyle ortulenlerine turbe, silindirik veya cokgen govdeli, konik yada piramit catıyla ortulu olanlarına da kumbet adı verilirdi Kısacası bunlar mezar anıtlardır Bunların en onemlileri; Erzurum Emir Saltuk, Divriği Site Melik, Kayseri Melik Danişment Gazi ve Doner Kumbet, Konya II Kılıc Arslan, Niğde Hudavend Hatun, Sivas izzettin Keykavus, Tercan Mama Hatun kumbetleridir
Turkiye Selcuklularından gunumuze kalan mimari eserlerden biri de kulliyelerdir Kulliye camii ile birlikte kurulan medrese, kutuphane ve hastane gibi yapıların butunune denir Selcukluların ilk kulliyesi Kayseri Hond Hatun Kulliyesidir ikinci Selcuklu kulliyesi ise yine Kayseri de Hacı Kılıc Kulliyesidir Anadolu nun en eski kulliyesi Mengucekliler tarafında yaptırılan Divriği Kulliyesidir Dini mimarinin bir diğer orneği de tekke ve zaviyelerdir XIII yuzyıldan kalma en unlu dini yapılar arasında Konya da Sırcalı Sultan Miskinler Tekkesi ve Konya Sahip Ata Hankahı ile Tokat Sunbul Baba ve Halifet Gazi Zaviyesidir
Sivil Mimari:
Sivil mimarinin en guzel orneklerinin başında koşk ve saraylar gelmektedir Kayseri yakınında Argıncık ta Haydar Bey Koşku, Erkilet tepesinde Hızır ilyas Koşku ve Diyarbakır ın ickalesinde Artuklu Sarayı kesme taşlardan yapılmış bu doneme ait yapılardır Selcuklu saltanatının gucunu ve yonetim anlayışını gosteren onemli kuruluşlarda biri de kervansaraylardır Bunlar yolların emniyetini sağlamak, ticaret hayatını
canlandırmak ve insanların yolculuğunu kolaylaştırmak anlayışı ile yapılmıştır Anadolu da ilk kervansaray II Kılıc Arslan doneminde yaptırılan AksarayKayseri yolu uzerindeki Alay Han dır Antalya Isparta yolu uzerindeki Evdir Han, Konya Aksaray yolu uzerindeki Sultan Hanı, KayseriSivas yolu uzerindeki Sultan Hanı ve Antalya Alanya yolu uzerindeki Alaca Han diğer onemli hanlardır O donemin onemli mimari eserlerinden biride daruşşifalardır Darruşşifa veya şifahane denilen bu yapılar gunumuzun hastahaneleridir Daruşşifalardan bazıları şunlardır; Kayseri de Cifte Medrese denilen yapılar ile Gevher Nesibe ve Gıyasiye Daruşşifaları, Sivas ta I Keykavus şifahanesi, Tokat ta Gok Medrese ve Divriği de Kaleler, surlar ve kopruler de sivil mimarinin orneklerindendir şehirlerin yuksek yerlerine yapılan kale ve surların bazıları gunumuze kadar gelebilmiştir Koprulerin ilk ornekleri Artukluların hukum surdukleri Guney Doğu Anadolu dadır Selcuklular ve Beylikler doneminde susleme, cinicilik, halıcılık ve el sanatları son derece gelişmişti Morco Polo (XIII yuzyıl) ve ibni Batuta nın (XIV yuzyıl) eserlerinde Anadolu da
halı dokuma sanatının ileri duzeyde olduğu ve halı ihrac edildiği belirtilmektedir Selcuklularda hat, tezhip, minyatur ve cinicilikte gelişmişti
Ciniler:
Yuzeyleri suslemek icin kullanılan pişmiş balcık topraktan yapılanmyuzu sırlı levhalardır Kitap sanatlarının en onemlileri hat, tezhip ve cilt sanatıdır Minyatur, resim sanatının rağbet gormemesinden dolayı onemli gelişme gostermiştir
