Topluluğumuzun en sık rastlanan kronik illetlerinin birinci beşinden biri olan kansızlık-anemi aslında birazda bizlerin var ettiği bir durumdur.Oysa günlük besinlerle demir alımını yerinde tutmak mümkündür .Dünyada her 5 evlattan 2 si ( % 40’ ı)kansızdır ama pek BIRÇOK bu durumlarını ne yazık ki bilmemektedir. Gelişmiş memleketlerde 0-5 yaş arası çocuklarda kansızlığa rastlanma sıklığı % 4-20 iken, az gelişmiş devletlerde birebir yaş kümesinde bu orantı % 80’lere kadar çıkmaktadır. Memleketimizde bu orantı % 50 (her iki evlattan biri) üzere epey yüksek bir kıymettedir.Önemsenmediğinde çocuklarda sık hastalık ve gelişme geriliği sebebi olan ANEMİ-KANSIZLIK Kanda bulunan alyuvarların yahut alyuvarların içinde bulunan hemoglobinin azalmasına verilen isimdir.Çocuklarda kansızlığın birçok nedeni olmakla birlikte, en sık görülen neden demir eksikliğine bağlı kansızlıktır. Demir eksikliğine yol açan nedenler ise; kâfi ve istikrarlı beslenememe yüzünden ehliyetsiz demir alınımı, süratli büyüme nedeni ile demir gereksiniminin artması ve çeşitli nedenlerle oluşan kan kaybıdır.
Demir eksikliğine bağlı kansızlık her yaş öbeğinde görülmekle birlikte en sık 6 ay ile 2 yaş arasında görülür.Özellikle analarımızın kan bedeli düşük ve demir depoları ehliyetsiz olduğu için doğuma 1-2 ay kala bebeğe geçmesi gereken demir ölçüsü gayrikâfi olur.Bundan ötürü demir depoları eksik olan bebeğin 4. aya hakikat muhtaçlığı artış gösterir ve bu ayda evlatlara kiloya 1-2 mg dozda demir damlaları takviye ederiz.Bu damlaların evlatta ateş var ise ateşli iken verilmesini önermemekteyiz.Kansızlık hafif ise belirti görülmeyebilir. Lakin kan tahlilleri sonucu kansızlık saptanabilir.Bazen anemi hastaları PİKA ile başvururlar.Pika azık olmayan unsurların yenmesidir.Mesela evlat kil,kum,kül,toprak,kağıt yemeye başlar;bu bir davranış bozukluğudur lakin en çok demir eksikliği ile beraberdir ve demir tedavisinden sonra düzelir makbul.
Bunlar dışında şu belirtiler olabilir:
Baş dönmesi, kulak çınlaması,
Ağız kenarında çatlaklar,
Tırnakların kaşık formunu alması, çatlaklar oluşması,
Lisanda kızarma, çatlak ve kabarcık oluşumu,
Yutarken zorlanma, ağrılı yutma,
Demir eksikliği olan evlatların yürümesi, oturması, konuşması gecikir. Bu çocuklarda davranış bozukluğu ortaya çıkar ve öğrenme güçleşir. Bağışıklık sistemi zayıflar ve illete yakalanma ihtimali artar.
Çocukluk yaş kümesinde demir eksikliğini belirtileri özgün değildir. Bariz kansızlık ortaya çıkana kadar tanımlaması güçtür. Öylesine yavaş gelişme eğilimindedir ki sıklıkla bunları fark etmek zordur. Demir eksikliği anemisi yaş kümelerine nazaran farklı belirti ve bulgular verebilir.
Bebeklerde kansızlık ve demir eksikliği belirtileri; iştahsız, huzursuz, neşesiz, halsizdir, hareketleri yavaştır, uyku bozuklukları olabilir. Bu bebeklerde fizik muayenede göz kapaklarının içi, avuç içi, ayak tabanı, tırnak yatakları soluktur. Lakin bütün bu belirtiler silik kalabilir.Kansızlık sarih ise, solukluk, halsizlik, huzursuzluk, iştahsızlık, çabuk yorulma, oturma emekleme ve yürümede gecikme, katılma nöbetleri,çarpıntı, nefes darlığı görülebilir.Özellikle saç dökülmesi yaşayan yahut saçları geç çıkan insanlarda demir eksikliği sıkça vardır;ve buna demir hariç çinko ve biotin eksikliğide eşlik eder.Gene yapılan kimi yurtdışı çalışmalarında 2 yıldan daha uzun müddet demir eksikliği yaşayan çocuklarda algıda azalma,anlama güçlüğü ve güçlükle öğrenme üzere bulgularda tespit edilmiştir. Illetin teşhisi Kan tahlilleri sonucu konulur.
kandaki hemoglobin ölçüsünün erişkin erkeklerde 13 g/dL, hatunlarda 12 g/dL kıymetlerinin altına düşmesidir. 6 ay ile 6 yaş arası çocuklarda 11 g/dL nin, 6-14 yaşlarda 12 g/dL’nin altı kansızlık olarak kabul edilir.
Kan tahlilleri sonucu anemi saptanan hasta, demir eksikliği dışındada kansızlık yapan nedenler açısından kıymetlendirilir, gerekirse nedene yönelik testler yapılır. Demir içeren damla ya da şuruplar kullanılır. İlaçlar öğünler arasında verilir. Beslenmede demir yanından güçlü azıklara (et, balık, tavuk, kuru üzüm, üzüm pekmezi, tahin, yumurta, kuru baklagiller, kuru yemişler) yüklü olarak verilir.Ispanak zannedildiği kadar demirden varlıklı değildir. Demir EKSİKLİĞİNE GÜZEL GELEN BESINLER;
Hayvansal besinlerden al sakatat en güçlü demir kaynağıdır. Öbür yararlı besinler ise; al et, tavuk, yumurta, kabuklu deniz mahsulleri ve balıktır (en zengini somon). Bitkilerden ise buğday, mısır ve yulaf, taneli olduğunda demirden daha güçlü durumdadır. Başka pek çok vitamin ve mineral üzere demirde münhasıran tahıl tanelerinin dış kısmında bulunur; örneğin buğday öğütülürken içerdiği demirin %75’i kepeğinde kalır, yani buğday unu tane buğdaya nazaran fakat %25 demir içerir. Ispanağın, demir içeriği açısından varlıklı olarak bilinmesine rağmen bu malumat tam gerçek değildir, çünkü içerdiği kimi hususlar nedeniyle ıspanak, kara lahana üzere birçok zerzevatın yapısında bulunan demirin vücuda sanıldığı kadar bir yararı olmamaktadır. Kuru üzüm, kuru kayısı, kuru erik, badem, fıstık, ceviz üzere kuruyemişler ile çekirdekler demir cihetinden çok varlıklı olmamakla birlikte ehliyetli seviyede demir içerirler. Bir çorba kaşığı pekmezde yaklaşık 3 mg demir bulunur. Günde bir bardak portakal suyunun içilmesi bitkilerden alınan demirin emilimini bir kat artırırken, çay ve kahve tüketimi demir emilimini %75 nispetinde azaltmaktadır.Birde demir içeren azıkların ve ilaçların kalsiyum içeren süt eserleri ile bir arada verilmemesi arada bir saat bulunması demirin emilmesi için düzgün olur.
Çokça inek sütü kansızlık yapabildiğinden günde yarım litreden ziyade tüketilmemelidir.Demir içeren İlaçların kimi yan tesirleri vardır-Dişler süreksiz olarak siyaha boyanabilir, ilaçlar lisan köküne gerçek verilirse boyanma çok az olacaktır.Kakada koyu renk oluşabilir.Bulantı, kusma, ishal ya da karın ağrısı görülebilir. Yakınmalar daima olursa doz azaltılır ya da ilaç öbeği değiştirilir.Hastanın kan hemoglobin seviyesi yaşına nazaran olağan seviyeye gelinceye kadar demir ilaçlarına devam edilir. Kan seviyesi sıradana ulaştıktan sonra vücudun demir depolarının dolması hedefiyle da yarı dozda 1-2 ay daha ilaç alımı sürdürülür.Çocukların büyüme periyodu tamamlanana kadar her yıl bir sefer 18 yaşına kadar kan tahlili ve demir ölçümü yaptırması ,kişinin daha sağlıklı büyümesi için âlâ olacaktır.
Demir eksikliğine bağlı kansızlık her yaş öbeğinde görülmekle birlikte en sık 6 ay ile 2 yaş arasında görülür.Özellikle analarımızın kan bedeli düşük ve demir depoları ehliyetsiz olduğu için doğuma 1-2 ay kala bebeğe geçmesi gereken demir ölçüsü gayrikâfi olur.Bundan ötürü demir depoları eksik olan bebeğin 4. aya hakikat muhtaçlığı artış gösterir ve bu ayda evlatlara kiloya 1-2 mg dozda demir damlaları takviye ederiz.Bu damlaların evlatta ateş var ise ateşli iken verilmesini önermemekteyiz.Kansızlık hafif ise belirti görülmeyebilir. Lakin kan tahlilleri sonucu kansızlık saptanabilir.Bazen anemi hastaları PİKA ile başvururlar.Pika azık olmayan unsurların yenmesidir.Mesela evlat kil,kum,kül,toprak,kağıt yemeye başlar;bu bir davranış bozukluğudur lakin en çok demir eksikliği ile beraberdir ve demir tedavisinden sonra düzelir makbul.
Bunlar dışında şu belirtiler olabilir:
Baş dönmesi, kulak çınlaması,
Ağız kenarında çatlaklar,
Tırnakların kaşık formunu alması, çatlaklar oluşması,
Lisanda kızarma, çatlak ve kabarcık oluşumu,
Yutarken zorlanma, ağrılı yutma,
Demir eksikliği olan evlatların yürümesi, oturması, konuşması gecikir. Bu çocuklarda davranış bozukluğu ortaya çıkar ve öğrenme güçleşir. Bağışıklık sistemi zayıflar ve illete yakalanma ihtimali artar.
Çocukluk yaş kümesinde demir eksikliğini belirtileri özgün değildir. Bariz kansızlık ortaya çıkana kadar tanımlaması güçtür. Öylesine yavaş gelişme eğilimindedir ki sıklıkla bunları fark etmek zordur. Demir eksikliği anemisi yaş kümelerine nazaran farklı belirti ve bulgular verebilir.
Bebeklerde kansızlık ve demir eksikliği belirtileri; iştahsız, huzursuz, neşesiz, halsizdir, hareketleri yavaştır, uyku bozuklukları olabilir. Bu bebeklerde fizik muayenede göz kapaklarının içi, avuç içi, ayak tabanı, tırnak yatakları soluktur. Lakin bütün bu belirtiler silik kalabilir.Kansızlık sarih ise, solukluk, halsizlik, huzursuzluk, iştahsızlık, çabuk yorulma, oturma emekleme ve yürümede gecikme, katılma nöbetleri,çarpıntı, nefes darlığı görülebilir.Özellikle saç dökülmesi yaşayan yahut saçları geç çıkan insanlarda demir eksikliği sıkça vardır;ve buna demir hariç çinko ve biotin eksikliğide eşlik eder.Gene yapılan kimi yurtdışı çalışmalarında 2 yıldan daha uzun müddet demir eksikliği yaşayan çocuklarda algıda azalma,anlama güçlüğü ve güçlükle öğrenme üzere bulgularda tespit edilmiştir. Illetin teşhisi Kan tahlilleri sonucu konulur.
kandaki hemoglobin ölçüsünün erişkin erkeklerde 13 g/dL, hatunlarda 12 g/dL kıymetlerinin altına düşmesidir. 6 ay ile 6 yaş arası çocuklarda 11 g/dL nin, 6-14 yaşlarda 12 g/dL’nin altı kansızlık olarak kabul edilir.
Kan tahlilleri sonucu anemi saptanan hasta, demir eksikliği dışındada kansızlık yapan nedenler açısından kıymetlendirilir, gerekirse nedene yönelik testler yapılır. Demir içeren damla ya da şuruplar kullanılır. İlaçlar öğünler arasında verilir. Beslenmede demir yanından güçlü azıklara (et, balık, tavuk, kuru üzüm, üzüm pekmezi, tahin, yumurta, kuru baklagiller, kuru yemişler) yüklü olarak verilir.Ispanak zannedildiği kadar demirden varlıklı değildir. Demir EKSİKLİĞİNE GÜZEL GELEN BESINLER;
Hayvansal besinlerden al sakatat en güçlü demir kaynağıdır. Öbür yararlı besinler ise; al et, tavuk, yumurta, kabuklu deniz mahsulleri ve balıktır (en zengini somon). Bitkilerden ise buğday, mısır ve yulaf, taneli olduğunda demirden daha güçlü durumdadır. Başka pek çok vitamin ve mineral üzere demirde münhasıran tahıl tanelerinin dış kısmında bulunur; örneğin buğday öğütülürken içerdiği demirin %75’i kepeğinde kalır, yani buğday unu tane buğdaya nazaran fakat %25 demir içerir. Ispanağın, demir içeriği açısından varlıklı olarak bilinmesine rağmen bu malumat tam gerçek değildir, çünkü içerdiği kimi hususlar nedeniyle ıspanak, kara lahana üzere birçok zerzevatın yapısında bulunan demirin vücuda sanıldığı kadar bir yararı olmamaktadır. Kuru üzüm, kuru kayısı, kuru erik, badem, fıstık, ceviz üzere kuruyemişler ile çekirdekler demir cihetinden çok varlıklı olmamakla birlikte ehliyetli seviyede demir içerirler. Bir çorba kaşığı pekmezde yaklaşık 3 mg demir bulunur. Günde bir bardak portakal suyunun içilmesi bitkilerden alınan demirin emilimini bir kat artırırken, çay ve kahve tüketimi demir emilimini %75 nispetinde azaltmaktadır.Birde demir içeren azıkların ve ilaçların kalsiyum içeren süt eserleri ile bir arada verilmemesi arada bir saat bulunması demirin emilmesi için düzgün olur.
Çokça inek sütü kansızlık yapabildiğinden günde yarım litreden ziyade tüketilmemelidir.Demir içeren İlaçların kimi yan tesirleri vardır-Dişler süreksiz olarak siyaha boyanabilir, ilaçlar lisan köküne gerçek verilirse boyanma çok az olacaktır.Kakada koyu renk oluşabilir.Bulantı, kusma, ishal ya da karın ağrısı görülebilir. Yakınmalar daima olursa doz azaltılır ya da ilaç öbeği değiştirilir.Hastanın kan hemoglobin seviyesi yaşına nazaran olağan seviyeye gelinceye kadar demir ilaçlarına devam edilir. Kan seviyesi sıradana ulaştıktan sonra vücudun demir depolarının dolması hedefiyle da yarı dozda 1-2 ay daha ilaç alımı sürdürülür.Çocukların büyüme periyodu tamamlanana kadar her yıl bir sefer 18 yaşına kadar kan tahlili ve demir ölçümü yaptırması ,kişinin daha sağlıklı büyümesi için âlâ olacaktır.
