Antalya El Sanatları
Antalya ülkemizin turizm merkezidir. Bu yönüyle ülkemizin dünyaya açılan penceresidir. Turizm merkezi olmasının yanı sıra, iç göç alan illerimizin de başında yer almaktadır. Dolayısıyla Antalya, toplumsal ve sosyal yapının çok hızlı değiştiği bir yerdir. Yüzyılların birikimiyle genç kızlarımızın,yaşlı ninelerimizin ve usta ellerin meydana getirdiği el sanatlarımız; Antalya coğrafyasında geniş bir yer tutar. Bölgede konar-göçer yaşamın yüzyıllardır sürmesi,bu yaşama biçiminin üretim ilişkilerinin ortaya çıkardığı, özellikle dokuma türü el sanatları günümüze kadar yaşama şansı bulmuştur. Turizm; El sanatlarının pazarlanması sorununa önemli bir çözüm getirmektedir. Ancak bunun yanında önemli sorunlarında kaynağıdır. Çünkü çağın teknolojik gelişmesi , toplumsal ve sosyal değişim, turizmle birlikte el sanatlarımızın yok olmasının yanında , yozlaşmasının da önemli etkenlerinden olmaktadır. Bu değerli kültür varlıklarının ortaya konması,korunması,yaşatılması ve geliştirilmesi bu koşullar altında olanaksızlaşıyor. Ülkemiz için çok önemli gelir kaynağı olan turizmi neden bu kadar suçlu görüyoruz! Belki turizmin değil de, sektöre hazırlıksız yakalanan bu halk kültürü ürünlerimizin ve bu sektöre göre eğitilememiş yöre insanın suçudur tüm bunlar. Fakat yine de değirmen gibi değerlerimizi öğüten turizm sektörünün rant yeme özelliğini saf ve temiz insanlarımıza veya el sanatlarımıza bağlamak doğru olmaz sanırım. Birçok alanda olduğu gibi plansız, programsız yapılanmadan söz etmek de mümkündür. Turizm için hizmet veren sözde ülkemiz kültür ürünlerini yabancılara tanıtmak ve satmak üzere kurulan el sanatları kuruluşları, halı-kilim mağazaları, sanki yörenin kültür ürünlerini pazarlıyorlarmış gibi bir izlenim verirler ki bu böyle olmadığı gibi kültürel ürünlerimizin son örneklerinin yurt dışına gitmelerine yardımcı bile olurlar. Örneğin: şehir merkezinde bulunan yüz halı dükkanından belki beşi Döşemealtı Halısı satar. Diğerleri ise her yöreden toplanan örnekleri satarlar. Bu da bizi haklı çıkarmaktadır. Bu örnekler çoğaltılabilir, hatta yozlaştırıcı etkilerinden bile söz edebiliriz. Anlamsız işlemeler ve motiflerle süslü, biçimsiz yelekler örneğinde olduğu gibi. Böylece yöre kültürel ürünlerinin pazarlanmasında bir yönüyle önemli olan bu kuruluşlar, başka yörelerin, hatta İran, Afganistan gibi ülkelerin ürünlerini getirip burada pazarlamaları, yörenin kültürel ürünlerinin pazarlanma şanslarını azaltmaktadır. Bu sorunları başka bir toplantının konusu yapmak ve orada daha derin irdelemek gerektiğine inanarak sadece önemine dikkat çekmek istedim. Antalya'da yıllardır sürdürdüğüm çalışmalara ve daha öncelerde yapılan tespitlere baktığımızda, önemli bir el sanatları potansiyelinin olduğunu görmekteyiz. Özellikle el sanatlarının saptanmasına dönük çalışmalarda elde ettiğimiz bilgiler doğrultusunda bugüne kadar belki de hiç ele alınmamış örneklerle karşılaştım. Kilimler gibi. Ve çok önemli el sanatlarına sahip olduğumuzu, potansiyel olarak da son derece zengin bir çeşitlilik göstermekteydi. Ancak bunlar zamanında derlenip ortaya çıkarılmadığından dolayı yukarıda da saydığımız birçok nedenden dolayı ya kaybolmakta ya da yozlaşmakta ve bizler buna bir şey yapamamaktayız. Tüm bunlara karşın hala umut veren, varlığını tespit edebildiğimiz el sanatlarını ve merkezlerini Antalya merkezden başlamak üzere şöyle tespit ettik: Antalya Merkez : Şehir merkezinde çarıkçılık, semercilik, nalbantçılık, halıcılık, iğne oyacılığı, bakırcılık, demircilik, bıçakçılık el sanatları ile karşılaşmaktayız. Bu el sanatlarıyla uğraşan birkaç usta olmasına karşın ekonomik koşullar, yaşlılıkları ve çırak yetiştirememeleri bu el sanatlarının yavaş yavaş kaybolmasına neden olmaktadır. Merkez köylerinden Döşemealtı düzlüğünde bulunan başta Kovanlık Köyü olmak üzere Aşağıoba, Ekşili, Killik, Yağca, Çığlık gibi köylerde "Döşemealtı Halısı" adı verilen yörenin en karakteristik halısı dokunmaktadır. Varsak Köyü'nde çuval, torba, heybe dokumacılığı, Bademağacı Köyü'nde; Oyacılık ve üzerlik yapımı, Akkoç Köyü'nde; Kolan, çarpana dokuma, çuval, heybe ve halı dokumacılığı yanısıra birçok köyde de çorap ve oyalıcıkla karşılaşılmaktadır. Alanya İlçesi : Kale'de şal dokumacılığı, ipek dokumacılığı ve yazmacılık; Akdam, Çakallar, Belen, Şıhlar, Aliefendi ve Demirtaş bucağında ala çuval, kıl çuval, sili, cicim dokuma, kilim dokumacılığı, İshaklı'da da kısmen halıcılık görülmektedir. Akseki İlçesi : Çimi Köyü 'nde semercilik; Bademli Köyü'nde ağaç kaşık, kepçe, senit (ekmek tablası) , oklava, havan ve benzeri ağaç işleri; Ardıçpınar, Gümüşdamla, Çimi, Güçlüköy, Ürünlü, Değirmenlik, Süleymaniye köylerinde kilim, heybe, ala çuval, kolan, çul dokuma; Akseki Merkezinde bez dokumacılığı, Ardıçpınar, Gümüşdamla, Süleymaniye köylerinde iç gömlek, dizlik, cepken, üç etek, peşkir, para kesesi, iğne oyası gibi el sanatlarının yapıldığı görülmektedir. Sinanhoca, Kepez, Kepezbeleni köylerinde de kısmen halıcılık yapılmaktadır. Gündoğmuş İlçesi : Akyarı Köyü'nde halıcılık, Karadere ve Bayır köyleriyle İlçe merkezinde bez gömlek dokumacılığı, Köprülü Köyü'nde yün ceket ve pantolon ( Depme Kumaş), keçe ve kepenek, Ümitli Köyü'nde kilim, heybe ve kıl çuval dokuması yapılmaktadır. Gazipaşa İlçesi : İlçe merkezinde bakırcılık, şal kuşak ve iç gömlek dokumacılığı,kilim tezgahı, çıkrık ve çark yapımı, Beyrebucak Köyü'nde keçe yapımı, Küçüklü Köyü'nde kilim, kıl çuval, kolan dokumaları,Sugözü, Karatepe köylerinde yayık yapımı ve ağaç işleri , Şakirler Köyü'de şal kuşak dokumacılığı, Esenpınar Köyü'nde semer, deve havudu ve diğer ağaç işlerinin yapıldığı görülmektedir. İbradı İlçesi : İlçe merkezi ve bazı köylerde kilim dokumacılığı, Ormana beldesinde kalamuk örtü dokumacılığı görülmektedir. Manavgat İlçesi : Zerk Köyü'nde zerk (yörük) kemençesi, kapı kilitleri (ağaç), Sırtköy ve Yaylaalan köylerinde kilim ve iç gömlek dokumacılığı görülmektedir. Serik İlçesi : Deniztepesi, Töngüçlü, Tekke köyleri ile Gebiz beldesinde kilim, ala çuval, kolan, çarpana, heybe ve çul dokuma, Cumalı Köyü'nde bıçakçılık ve kilim dokumacılığı, Hasdümen, Alacami, Haskızılören, Eskiyörük, Kozyatağı köylerinde yine ala çuval, çul ve kilim dokumaları ile iç gömlek dokumacılığı yapıldığı görülmektedir. Kaş İlçesi : Yeşilbarak ve Yaylakılıç köylerinde barak kilim dokumaları, Davazlar Köyü'nde kaşıkçılık, Sütleğen, Çayköy, Üzümlü köylerinde ağaç işleri, Yuvacık ve Kasaba köylerinde ipek dokumacılığı görülmektedir. Korkuteli İlçesi : Büyükköy ve Küçükköy'de kilim dokumacılığı, Başpınar Köyü'nde kara çadır yapımı ve çul dokumacılığı, Bozova ve Yelten köylerinde toprak testi, Esenyurt, Kargın, Köseler köylerinde çuval dokumacılığı ve çorap örme işi görülmektedir. Yazır, Esenyurt ve bazı köylerinde sipsi, düdük, kaval yapımına kısmen raslanmaktadır. Elmalı İlçesi : Merkezde el yapımı kahve değirmeni, saraçlık, bakırcılık, leblebi yapımı, Yuva, İslamlar, Söğle ve Geçmen köylerinde ala çuval, çorap, yün potur, kolan dokuma ve birkaç köyde de kısmen iç gömlek dokumacılığı ve iğne oyası yapıldığı görülmektedir. Finike İlçesi : Hasyurt ve Turunçova beldelerinde kilim, heybe, çuval, yün çorap ve kolan dokumaları görülmektedir. Kumluca İlçesi : Kuzca Köyü'nde bıçak yapımı, Dereköy, Yazır, İncircik, Erentepe köylerinde de kızılihram, ala çuval, küçük kilim dokuma, Çavuş Köyü'nde hasır işleri ve birçok köyde de boncuk ve iğne oyaları yapıldığı görülmektedir. Sonuçta görüldüğü üzere hem çeşitlilik hem de nitelik yönünden geniş bir sunum olanağı tanıyan Antalya el sanatlarımızın önemli sorunların yanı sıra yaşayabildiğini görmek büyük bir mutluluk. Ancak her türlü etkileşime açık çağın teknolojik, toplumsal ve ekonomik gelişmesine paralel günden güne yok olan bu kültürel değerlerimize sahip çıkmak, yarınlara taşımak zorunluluğu ve sorumluluğu bulunmaktadır. Bunun için; - El sanatlarının bugünkü durumunu saptamak, derlemek ve araştırmak ile ilgili projeleri bir an önce gündeme almak gerekmektedir. - Tespit edilen el sanatlarının korunması, geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması için planlı ve programlı çalışılması gerekmektedir. - Turizme dönük olarak el sanatlarının geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması amaçlı el sanatları üretim merkezlerinin bir an önce açılarak, ülkemiz ekonomisine katkısı sağlanmalıdır. - Tespit ettiğimiz bazı köylerin üretim ve tüketim ilişkilerini tamamen dokuma sanatı üzerine kurarak "dokumacı köylüler ve köyler" yaratmak gerekliliği el sanatlarımızın geleceği açısından son derece önemli bir proje olacaktır. Yerel Belediyeler ve Özel İdarelerin yaratacakları fonlarla bölgemizde açık hava müzesi projesinin bir an önce gündeme alınarak özellikle bölgemizin tanıtımı için değerlendirilmesi gereken bir olanak olduğu düşüncesindeyiz.
Antalya ülkemizin turizm merkezidir. Bu yönüyle ülkemizin dünyaya açılan penceresidir. Turizm merkezi olmasının yanı sıra, iç göç alan illerimizin de başında yer almaktadır. Dolayısıyla Antalya, toplumsal ve sosyal yapının çok hızlı değiştiği bir yerdir. Yüzyılların birikimiyle genç kızlarımızın,yaşlı ninelerimizin ve usta ellerin meydana getirdiği el sanatlarımız; Antalya coğrafyasında geniş bir yer tutar. Bölgede konar-göçer yaşamın yüzyıllardır sürmesi,bu yaşama biçiminin üretim ilişkilerinin ortaya çıkardığı, özellikle dokuma türü el sanatları günümüze kadar yaşama şansı bulmuştur. Turizm; El sanatlarının pazarlanması sorununa önemli bir çözüm getirmektedir. Ancak bunun yanında önemli sorunlarında kaynağıdır. Çünkü çağın teknolojik gelişmesi , toplumsal ve sosyal değişim, turizmle birlikte el sanatlarımızın yok olmasının yanında , yozlaşmasının da önemli etkenlerinden olmaktadır. Bu değerli kültür varlıklarının ortaya konması,korunması,yaşatılması ve geliştirilmesi bu koşullar altında olanaksızlaşıyor. Ülkemiz için çok önemli gelir kaynağı olan turizmi neden bu kadar suçlu görüyoruz! Belki turizmin değil de, sektöre hazırlıksız yakalanan bu halk kültürü ürünlerimizin ve bu sektöre göre eğitilememiş yöre insanın suçudur tüm bunlar. Fakat yine de değirmen gibi değerlerimizi öğüten turizm sektörünün rant yeme özelliğini saf ve temiz insanlarımıza veya el sanatlarımıza bağlamak doğru olmaz sanırım. Birçok alanda olduğu gibi plansız, programsız yapılanmadan söz etmek de mümkündür. Turizm için hizmet veren sözde ülkemiz kültür ürünlerini yabancılara tanıtmak ve satmak üzere kurulan el sanatları kuruluşları, halı-kilim mağazaları, sanki yörenin kültür ürünlerini pazarlıyorlarmış gibi bir izlenim verirler ki bu böyle olmadığı gibi kültürel ürünlerimizin son örneklerinin yurt dışına gitmelerine yardımcı bile olurlar. Örneğin: şehir merkezinde bulunan yüz halı dükkanından belki beşi Döşemealtı Halısı satar. Diğerleri ise her yöreden toplanan örnekleri satarlar. Bu da bizi haklı çıkarmaktadır. Bu örnekler çoğaltılabilir, hatta yozlaştırıcı etkilerinden bile söz edebiliriz. Anlamsız işlemeler ve motiflerle süslü, biçimsiz yelekler örneğinde olduğu gibi. Böylece yöre kültürel ürünlerinin pazarlanmasında bir yönüyle önemli olan bu kuruluşlar, başka yörelerin, hatta İran, Afganistan gibi ülkelerin ürünlerini getirip burada pazarlamaları, yörenin kültürel ürünlerinin pazarlanma şanslarını azaltmaktadır. Bu sorunları başka bir toplantının konusu yapmak ve orada daha derin irdelemek gerektiğine inanarak sadece önemine dikkat çekmek istedim. Antalya'da yıllardır sürdürdüğüm çalışmalara ve daha öncelerde yapılan tespitlere baktığımızda, önemli bir el sanatları potansiyelinin olduğunu görmekteyiz. Özellikle el sanatlarının saptanmasına dönük çalışmalarda elde ettiğimiz bilgiler doğrultusunda bugüne kadar belki de hiç ele alınmamış örneklerle karşılaştım. Kilimler gibi. Ve çok önemli el sanatlarına sahip olduğumuzu, potansiyel olarak da son derece zengin bir çeşitlilik göstermekteydi. Ancak bunlar zamanında derlenip ortaya çıkarılmadığından dolayı yukarıda da saydığımız birçok nedenden dolayı ya kaybolmakta ya da yozlaşmakta ve bizler buna bir şey yapamamaktayız. Tüm bunlara karşın hala umut veren, varlığını tespit edebildiğimiz el sanatlarını ve merkezlerini Antalya merkezden başlamak üzere şöyle tespit ettik: Antalya Merkez : Şehir merkezinde çarıkçılık, semercilik, nalbantçılık, halıcılık, iğne oyacılığı, bakırcılık, demircilik, bıçakçılık el sanatları ile karşılaşmaktayız. Bu el sanatlarıyla uğraşan birkaç usta olmasına karşın ekonomik koşullar, yaşlılıkları ve çırak yetiştirememeleri bu el sanatlarının yavaş yavaş kaybolmasına neden olmaktadır. Merkez köylerinden Döşemealtı düzlüğünde bulunan başta Kovanlık Köyü olmak üzere Aşağıoba, Ekşili, Killik, Yağca, Çığlık gibi köylerde "Döşemealtı Halısı" adı verilen yörenin en karakteristik halısı dokunmaktadır. Varsak Köyü'nde çuval, torba, heybe dokumacılığı, Bademağacı Köyü'nde; Oyacılık ve üzerlik yapımı, Akkoç Köyü'nde; Kolan, çarpana dokuma, çuval, heybe ve halı dokumacılığı yanısıra birçok köyde de çorap ve oyalıcıkla karşılaşılmaktadır. Alanya İlçesi : Kale'de şal dokumacılığı, ipek dokumacılığı ve yazmacılık; Akdam, Çakallar, Belen, Şıhlar, Aliefendi ve Demirtaş bucağında ala çuval, kıl çuval, sili, cicim dokuma, kilim dokumacılığı, İshaklı'da da kısmen halıcılık görülmektedir. Akseki İlçesi : Çimi Köyü 'nde semercilik; Bademli Köyü'nde ağaç kaşık, kepçe, senit (ekmek tablası) , oklava, havan ve benzeri ağaç işleri; Ardıçpınar, Gümüşdamla, Çimi, Güçlüköy, Ürünlü, Değirmenlik, Süleymaniye köylerinde kilim, heybe, ala çuval, kolan, çul dokuma; Akseki Merkezinde bez dokumacılığı, Ardıçpınar, Gümüşdamla, Süleymaniye köylerinde iç gömlek, dizlik, cepken, üç etek, peşkir, para kesesi, iğne oyası gibi el sanatlarının yapıldığı görülmektedir. Sinanhoca, Kepez, Kepezbeleni köylerinde de kısmen halıcılık yapılmaktadır. Gündoğmuş İlçesi : Akyarı Köyü'nde halıcılık, Karadere ve Bayır köyleriyle İlçe merkezinde bez gömlek dokumacılığı, Köprülü Köyü'nde yün ceket ve pantolon ( Depme Kumaş), keçe ve kepenek, Ümitli Köyü'nde kilim, heybe ve kıl çuval dokuması yapılmaktadır. Gazipaşa İlçesi : İlçe merkezinde bakırcılık, şal kuşak ve iç gömlek dokumacılığı,kilim tezgahı, çıkrık ve çark yapımı, Beyrebucak Köyü'nde keçe yapımı, Küçüklü Köyü'nde kilim, kıl çuval, kolan dokumaları,Sugözü, Karatepe köylerinde yayık yapımı ve ağaç işleri , Şakirler Köyü'de şal kuşak dokumacılığı, Esenpınar Köyü'nde semer, deve havudu ve diğer ağaç işlerinin yapıldığı görülmektedir. İbradı İlçesi : İlçe merkezi ve bazı köylerde kilim dokumacılığı, Ormana beldesinde kalamuk örtü dokumacılığı görülmektedir. Manavgat İlçesi : Zerk Köyü'nde zerk (yörük) kemençesi, kapı kilitleri (ağaç), Sırtköy ve Yaylaalan köylerinde kilim ve iç gömlek dokumacılığı görülmektedir. Serik İlçesi : Deniztepesi, Töngüçlü, Tekke köyleri ile Gebiz beldesinde kilim, ala çuval, kolan, çarpana, heybe ve çul dokuma, Cumalı Köyü'nde bıçakçılık ve kilim dokumacılığı, Hasdümen, Alacami, Haskızılören, Eskiyörük, Kozyatağı köylerinde yine ala çuval, çul ve kilim dokumaları ile iç gömlek dokumacılığı yapıldığı görülmektedir. Kaş İlçesi : Yeşilbarak ve Yaylakılıç köylerinde barak kilim dokumaları, Davazlar Köyü'nde kaşıkçılık, Sütleğen, Çayköy, Üzümlü köylerinde ağaç işleri, Yuvacık ve Kasaba köylerinde ipek dokumacılığı görülmektedir. Korkuteli İlçesi : Büyükköy ve Küçükköy'de kilim dokumacılığı, Başpınar Köyü'nde kara çadır yapımı ve çul dokumacılığı, Bozova ve Yelten köylerinde toprak testi, Esenyurt, Kargın, Köseler köylerinde çuval dokumacılığı ve çorap örme işi görülmektedir. Yazır, Esenyurt ve bazı köylerinde sipsi, düdük, kaval yapımına kısmen raslanmaktadır. Elmalı İlçesi : Merkezde el yapımı kahve değirmeni, saraçlık, bakırcılık, leblebi yapımı, Yuva, İslamlar, Söğle ve Geçmen köylerinde ala çuval, çorap, yün potur, kolan dokuma ve birkaç köyde de kısmen iç gömlek dokumacılığı ve iğne oyası yapıldığı görülmektedir. Finike İlçesi : Hasyurt ve Turunçova beldelerinde kilim, heybe, çuval, yün çorap ve kolan dokumaları görülmektedir. Kumluca İlçesi : Kuzca Köyü'nde bıçak yapımı, Dereköy, Yazır, İncircik, Erentepe köylerinde de kızılihram, ala çuval, küçük kilim dokuma, Çavuş Köyü'nde hasır işleri ve birçok köyde de boncuk ve iğne oyaları yapıldığı görülmektedir. Sonuçta görüldüğü üzere hem çeşitlilik hem de nitelik yönünden geniş bir sunum olanağı tanıyan Antalya el sanatlarımızın önemli sorunların yanı sıra yaşayabildiğini görmek büyük bir mutluluk. Ancak her türlü etkileşime açık çağın teknolojik, toplumsal ve ekonomik gelişmesine paralel günden güne yok olan bu kültürel değerlerimize sahip çıkmak, yarınlara taşımak zorunluluğu ve sorumluluğu bulunmaktadır. Bunun için; - El sanatlarının bugünkü durumunu saptamak, derlemek ve araştırmak ile ilgili projeleri bir an önce gündeme almak gerekmektedir. - Tespit edilen el sanatlarının korunması, geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması için planlı ve programlı çalışılması gerekmektedir. - Turizme dönük olarak el sanatlarının geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması amaçlı el sanatları üretim merkezlerinin bir an önce açılarak, ülkemiz ekonomisine katkısı sağlanmalıdır. - Tespit ettiğimiz bazı köylerin üretim ve tüketim ilişkilerini tamamen dokuma sanatı üzerine kurarak "dokumacı köylüler ve köyler" yaratmak gerekliliği el sanatlarımızın geleceği açısından son derece önemli bir proje olacaktır. Yerel Belediyeler ve Özel İdarelerin yaratacakları fonlarla bölgemizde açık hava müzesi projesinin bir an önce gündeme alınarak özellikle bölgemizin tanıtımı için değerlendirilmesi gereken bir olanak olduğu düşüncesindeyiz.
