İnsan hücrelerinin yekun sayısı 100 trilyondur. Bağırsaklarımızda yaşayan bakteri sayısı ise bunun 10 katıdır. Yani bir insanın onda dokuzu bakteri onda biri ise insan hücrelerinden oluşur. Bu kadar büyük bir canlı organizmanın insan vücudu ile etkileşimi geçtiğimiz yüzyılda ihmal edilmiştir. Bugün gelişen teknoloji sayesinde bu bakterileri ölçebilme becerisine ulaştık. Moleküler mikrobiyolojik testler sayesinde insan bakteri yapısı (mikrobiyom) ortaya konmaya başlandı. Bilhassa ABD ve Avrupa Birliği başta olmak üzere, Çin ve gayri gelişmiş devletlerde insan mikrobiyom girişimleri ismi altında yüzmilyonlarca dolarlık çalışmalar devam ediyor.
Bu çalışmaların erken sonuçları tüm kişilerin mikrobiyomunun %50 sinin ortak olduğu oburlarının ise değişik etkenlere bağlı olmak üzere farklılaştığı ortaya kondu. Başkaca doğumdan itibaren mikrobiyom yapısı 5 yaşına kadar olgunlaşarak erişkin halini almakta, yaşlılarda bu istikrar tekrar bozulmaktadır. Çocukluk devrinde mikrobiyotayı etkileyen faktörler erişkin yaşa kadar uzanan kalıcı değişiklikler bırakabilmektedir. Barsak mikrobiyotamız ile bağışıklık sistemimiz yakından alakalıdır ve immün sistemin yapısını belirler. Bu nedenle barsak mikrobiyotasındaki bozukluklar (disbiyozis) birçok illetle yakından bağlantılıdır. Bu marazlar arasında allerik illetler, çölyak illeti, Tip1 ve 2 Diyabetes Mellitus, Obezite, Metabolik sendrom, inflamatuvar barsak marazı, irritabl barsak sendromu, otizm, depresyon, ruhsal bozukluklar, romatoid artrit üzere otoimmün illetler sayılabilir. Son yıllarda en kıymetli vefat nedenlerinin başında gelen kanser ve kalp illetleri ile barsak mikrobiyotası arasında çok önemli bağ bulunmuştur. Mahsusen kolon kanserinde kanserojen bir bakteri yapısının hakim olduğu gösterilmiştir.
Bu kadar değerli olan barsak mikrobiyotasını etkileyen birçok faktör vardır. Bunlar kendimize ilişkin faktörler (mide asiti, barsak peristaltizmi, sIgA seviyesi..) ve çevresel faktörler (diyet, probiyotikler, prebiyotikler, antibiyotikler, anti-asit ilaçlar, NSAİİ ilaçlar …) Bunların arasında antibiyotikler başka bir taraf tutmaktadır. Antibiyotiklerin yaygın olarak tasarrufa girmesiyle birçok illette artış meydana gelmiştir. Obezite, alerjik illetler, inflamatuvar barsak marazları, otizm bunlar arasında sayılabilir. Antibiyotiklerin barsak mikrobiyotası üzerine tesiri mahsusen çocukluk periyodunda tahrip edici olabilmektedir. Yapılan çalışmalarda geniş spektrumlu antibiyotik tasarrufu sonrası Verrumicrobia denilen ve olağanda insan mikrobiyotasında nadir bulunan bakteri kümeleri çoğalmaktadır. Bunun uzun periyot sonuçları şimdi bilinmiyor. Tekrar Avrupa’da yapılan bir çalışmada, antibiyotik tasarrufu sonrası birtakım hastalarda 3 yıla kadar barsak mikrobiyotası eski haline gelmiyor. Çocuklarda yapılan bir çalışmada 1,072,426 pediatrik hasta 1994-2009 yılları arasında 6.6 milyon hasta yılı takip edilmiş. Anti-anaerobik antibiyotik alan bebeklerde sonradan İBH gelişme relative riski %84 artmış. Bilhassa 1 yaşından evvel antibiyotik meydanlarda risk 5.51 kat artmış bulunmuştur. 5-15 yaş arasında ise 1.57 kat artmış. Her bir antibiyotik kürü %6 risk artışı yaratmış. İnflamatuvar barsak marazı açısından ise antibiyotiklere maruz kalan çocuklarda kalmayanlara nazaran hastalık gelişme riski 5 kat artmıştır. Obezite açısından bebeklik periyodunda antibiyotiklere maruz kalmak barsak bakteri yapısını kalıcı olarak etkileyerek erişkin yaşta obez olma riskini 2-3 kat artırmaktadır.
Dimağ Bağırsak Alakası
Bugüne kadar gerilimli periyotlarda midemizin ağrıdığını yahut karın ağrısı gaz şişkinlik, beraberinde bazen ishal ataklarımızın olduğu durumlar yaşamışızdır. Bunları umumiyetle içinde bulunduğumuz gerilime bağlarız. Ama son çalışmalar bunun zıddının de gerçek olduğunu gösteriyor. Yani bağırsak floramız (bakterilerimiz) bozulunca dimağımızda etkileniyor. Panik atak, telaş bozukluğu, dikkat eksikliği, depresyon, öğrenme ve hafıza bozuklukları görülebiliyor. İrritabl Barsak Sendromu (İBS) toplulukta çok sık görülen (%15) bir sindirim bozukluğudur. Nedeni tam olarak bilinmemektedir ve tedavisi yoktur. Ömür uzunluğu sürer. Öldürmez lakin süründürür (hayat kalitesini bozar). Bu hastalar çoklukla karında sancılanma gibisi ağrı, ishal yahut kabızlık gaz şişkinlik yaşarlar. Bu şikayetleri gerilimli devirlerde artar. Değişik olan bu hastalarda depresyon, panik atak üzere marazların daha ziyade görülmesidir. Sanki beynimiz mi barsakları etkiliyor yoksa barsaklarımız mı beynimizi? Bu sorunun yanıtı her ikisi. Bilim adamları barsak florasını düzelterek yalnızca bağırsak şikayetlerini değil, ruhsal illetlerin da kısmen düzeldiğini gösterdi. Sonuç olarak acep psikiyatrik marazlar dimağın değil de bağırsağın marazları mı? Son olarak antibiyotik İBS illetinde da ön plana çıkıyor nasıl mı? Amerika’da yapılan bir çalışmada, besin zehirlenmesi üzere ishal periyodunda antibiyotik kullanan hastalarda bağırsak florasının kalıcı olarak bozulabildiği ve bu şahıslarda İBS marazının ortaya çıkabildiğini gösterdi. Ek olarak bu hastalarda depresyon üzere psikiyatrik illetlerin ortaya çıkma riski de3-4 kat artıyor.
Bu malumatlar ışığında antibiyotiklerin akılcı tasarrufuna yeni bir perspektif eklemek gerekir. Tabi ki enfeksiyonlarda antibiyotikler hayat kurtarıcıdır. Mecbur kalındığında antibiyotik kullanırken probiyotik (yararlı bakteriler) kullanmak hasarı azaltabilmektedir. Bu nedenle Memleketimizde önemli bir topluluk sıhhati sorunu oluşturmaya başlayan antibiyotik barsak mikrobiyotası bağlantısı için her antibiyotiğin yanına bir probiyotik eklenmesi hasarı külliyen ortadan kaldırmasa da değerli ölçüde azaltacaktır. Gelecek nesillerin sıhhati için antibiyotik barsak mikrobiyotası alakası üzerine daha çok çalışmaya muhtaçlık vardır.
Bu çalışmaların erken sonuçları tüm kişilerin mikrobiyomunun %50 sinin ortak olduğu oburlarının ise değişik etkenlere bağlı olmak üzere farklılaştığı ortaya kondu. Başkaca doğumdan itibaren mikrobiyom yapısı 5 yaşına kadar olgunlaşarak erişkin halini almakta, yaşlılarda bu istikrar tekrar bozulmaktadır. Çocukluk devrinde mikrobiyotayı etkileyen faktörler erişkin yaşa kadar uzanan kalıcı değişiklikler bırakabilmektedir. Barsak mikrobiyotamız ile bağışıklık sistemimiz yakından alakalıdır ve immün sistemin yapısını belirler. Bu nedenle barsak mikrobiyotasındaki bozukluklar (disbiyozis) birçok illetle yakından bağlantılıdır. Bu marazlar arasında allerik illetler, çölyak illeti, Tip1 ve 2 Diyabetes Mellitus, Obezite, Metabolik sendrom, inflamatuvar barsak marazı, irritabl barsak sendromu, otizm, depresyon, ruhsal bozukluklar, romatoid artrit üzere otoimmün illetler sayılabilir. Son yıllarda en kıymetli vefat nedenlerinin başında gelen kanser ve kalp illetleri ile barsak mikrobiyotası arasında çok önemli bağ bulunmuştur. Mahsusen kolon kanserinde kanserojen bir bakteri yapısının hakim olduğu gösterilmiştir.
Bu kadar değerli olan barsak mikrobiyotasını etkileyen birçok faktör vardır. Bunlar kendimize ilişkin faktörler (mide asiti, barsak peristaltizmi, sIgA seviyesi..) ve çevresel faktörler (diyet, probiyotikler, prebiyotikler, antibiyotikler, anti-asit ilaçlar, NSAİİ ilaçlar …) Bunların arasında antibiyotikler başka bir taraf tutmaktadır. Antibiyotiklerin yaygın olarak tasarrufa girmesiyle birçok illette artış meydana gelmiştir. Obezite, alerjik illetler, inflamatuvar barsak marazları, otizm bunlar arasında sayılabilir. Antibiyotiklerin barsak mikrobiyotası üzerine tesiri mahsusen çocukluk periyodunda tahrip edici olabilmektedir. Yapılan çalışmalarda geniş spektrumlu antibiyotik tasarrufu sonrası Verrumicrobia denilen ve olağanda insan mikrobiyotasında nadir bulunan bakteri kümeleri çoğalmaktadır. Bunun uzun periyot sonuçları şimdi bilinmiyor. Tekrar Avrupa’da yapılan bir çalışmada, antibiyotik tasarrufu sonrası birtakım hastalarda 3 yıla kadar barsak mikrobiyotası eski haline gelmiyor. Çocuklarda yapılan bir çalışmada 1,072,426 pediatrik hasta 1994-2009 yılları arasında 6.6 milyon hasta yılı takip edilmiş. Anti-anaerobik antibiyotik alan bebeklerde sonradan İBH gelişme relative riski %84 artmış. Bilhassa 1 yaşından evvel antibiyotik meydanlarda risk 5.51 kat artmış bulunmuştur. 5-15 yaş arasında ise 1.57 kat artmış. Her bir antibiyotik kürü %6 risk artışı yaratmış. İnflamatuvar barsak marazı açısından ise antibiyotiklere maruz kalan çocuklarda kalmayanlara nazaran hastalık gelişme riski 5 kat artmıştır. Obezite açısından bebeklik periyodunda antibiyotiklere maruz kalmak barsak bakteri yapısını kalıcı olarak etkileyerek erişkin yaşta obez olma riskini 2-3 kat artırmaktadır.
Dimağ Bağırsak Alakası
Bugüne kadar gerilimli periyotlarda midemizin ağrıdığını yahut karın ağrısı gaz şişkinlik, beraberinde bazen ishal ataklarımızın olduğu durumlar yaşamışızdır. Bunları umumiyetle içinde bulunduğumuz gerilime bağlarız. Ama son çalışmalar bunun zıddının de gerçek olduğunu gösteriyor. Yani bağırsak floramız (bakterilerimiz) bozulunca dimağımızda etkileniyor. Panik atak, telaş bozukluğu, dikkat eksikliği, depresyon, öğrenme ve hafıza bozuklukları görülebiliyor. İrritabl Barsak Sendromu (İBS) toplulukta çok sık görülen (%15) bir sindirim bozukluğudur. Nedeni tam olarak bilinmemektedir ve tedavisi yoktur. Ömür uzunluğu sürer. Öldürmez lakin süründürür (hayat kalitesini bozar). Bu hastalar çoklukla karında sancılanma gibisi ağrı, ishal yahut kabızlık gaz şişkinlik yaşarlar. Bu şikayetleri gerilimli devirlerde artar. Değişik olan bu hastalarda depresyon, panik atak üzere marazların daha ziyade görülmesidir. Sanki beynimiz mi barsakları etkiliyor yoksa barsaklarımız mı beynimizi? Bu sorunun yanıtı her ikisi. Bilim adamları barsak florasını düzelterek yalnızca bağırsak şikayetlerini değil, ruhsal illetlerin da kısmen düzeldiğini gösterdi. Sonuç olarak acep psikiyatrik marazlar dimağın değil de bağırsağın marazları mı? Son olarak antibiyotik İBS illetinde da ön plana çıkıyor nasıl mı? Amerika’da yapılan bir çalışmada, besin zehirlenmesi üzere ishal periyodunda antibiyotik kullanan hastalarda bağırsak florasının kalıcı olarak bozulabildiği ve bu şahıslarda İBS marazının ortaya çıkabildiğini gösterdi. Ek olarak bu hastalarda depresyon üzere psikiyatrik illetlerin ortaya çıkma riski de3-4 kat artıyor.
Bu malumatlar ışığında antibiyotiklerin akılcı tasarrufuna yeni bir perspektif eklemek gerekir. Tabi ki enfeksiyonlarda antibiyotikler hayat kurtarıcıdır. Mecbur kalındığında antibiyotik kullanırken probiyotik (yararlı bakteriler) kullanmak hasarı azaltabilmektedir. Bu nedenle Memleketimizde önemli bir topluluk sıhhati sorunu oluşturmaya başlayan antibiyotik barsak mikrobiyotası bağlantısı için her antibiyotiğin yanına bir probiyotik eklenmesi hasarı külliyen ortadan kaldırmasa da değerli ölçüde azaltacaktır. Gelecek nesillerin sıhhati için antibiyotik barsak mikrobiyotası alakası üzerine daha çok çalışmaya muhtaçlık vardır.