“Aşk” kendini âlâ hissetme durumu, aslında hastalıklı bir memnunluk halidir. Psikiyatrik bir hastalik üzere, icinde obsesyon, çok hareketlilik, iştah ve uyku azalmasi , tekrarlayici ve anlamsiz hareketleri de barındıran patolojik bir durumdur aslinda. Üstelik omru de yalnızca 3-18 ay olup, sonunda da aci vardir. Keyif veren tüm öbür unsurlar üzere ( sigara, alkol, kokain vb.) bagimlilik yapar ve mahrumluk sendromuna sebep olur.
O halde neden “ask” istiyoruz? Kendimize eziyet etmek icin mi? Elbette ki hayir.
Tıbbın devami icin, odul icin, gerilim azaltici tesiri yuzunden. Ask Adem ve Havva”dan beri daima var olmuştur. Tarihe baktığımızda, bircok toplumsal olaylarda bile bazen tetigi ceken bir ask kıssası vardir.
Hem Türkçe, hem de batı lisanları açısından sözcüğün kökeninin, kültürel, dinamik ve ruhsal manasının bir hasretin, eksikliğin giderilmesi ve belirli bir duyusal uyaranın sağlanması olduğu barizdir. Hasebiyle, “aşk” hem ödül ve zevkle ilgili görüngüler, hem de iştah ve bağımlılık yapan davranışlarla yakın münasebet içerisinde dir. “aşk” fenomeninin biyolojisi, bilhassa de nörobiyolojik istikametleri yakın tarihte ilgi çekmeye başlamıştır. Sevgi ilgilerinin ve yakından bağlı oldukları bağlanma kavramının sıhhatte ve hastalıkta kıymet taşıdığı bilinmektedir. Eldeki bilgiler, aşk ve sevgi bağlantılarının limbik sistem ( ilkel beyin) aktivasyonuna dayanan karmaşık, nörobiyolojik fenomenler olduklarını göstermektedir. Bu süreçler oksitosin, adrenalin, dopamin ve serotonerjik fonksiyonları içermektedir. Bu süreçlerde endorfin ve endojen opiat sistemleri ve nitrik oksitte rol oynamaktadır. Aşk ve sevgi bağlarının değişik evreleri farklı nörokimyasal ve nörofizyolojik özellikler gösterip, maternal, romantik ve cinsel sevgi ve bağlanmalarla kısmen örtüşebilir. Yani: sevgili, anne, bir eşya yada yemeğe duyulan sevginin, beyindeki lokalizasyonu tıpkı yerdedir.
Aşk ve sevgi ilgilerinin fenomenolojik görünümünün vakitle değişebileceği ve karşılıklı çekim, romantizm, münasebet içerisinde gerçekleşebilen iktidar uğraşları ve olgun sevgi üzere alt basamaklardan oluşabileceği düşünülmektedir.
Şefkat sözlüklerde "acıyarak ve/veya koruyarak sevme, sevecenlik" olarak tanımlanır. Aşkta ise tutkulu bağlanma, ağır istek ve şehvet vardır. Her iki kavram da birçok duyguyu birbirine geçmiş halde içinde barındırır. Aşk ve şefkat ile ilgili beyin alanları, nörotransmitterler, feromonlar ( koku) ve hormonlar, hücresel değişiklikler araştırmaların odağındaki değerli mevzu başlıklarıdır. Özellikle oksitosinin cinsellik ve üreme davranışı ile bağlı olduğu, sevecen, içten, yakın ve şefkatli bağların sağlanmasında değerli rolü bulunduğu anlaşılmıştır. Aşık olan bireylerin beyin taramalarıyla yapılan çalışmalarda cinsiyetler ortası farklılıklar da gösterilmiştir. Örneğin, bayanların beyninde içgüdülerle ilgili alanların, dikkat ve hafıza devrelerinde, erkeklerde görselliğin işlendiği alanlarda hareketlenme yaşandığı gösterilmiştir. Anterior komissür ve korpus kallosumun sağ ve sol beyin yarı küreleri ortasında bilgi alış verişi açısından taşıdığı değer düşünüldüğünde bayanların cinsellikle ilgili dataları, erkeklere nazaran daha bütüncül işleyebildikleri söylenebilir. Ayrıyeten iki cinsiyet ortasında beyin korteksi kalınlığının da farklı olduğu bildirilmekle birlikte, bu farklılıkların pratik manası şimdi kesin olarak bilinmemektedir. Çelişkili durumlarda karar verme yetilerinin cinsiyetler ortasında farklılık gösterip göstermediğini araştıran çalışmalarda, erkeklerin sorun çözerken içinde bulunulan çerçeveyi göz önüne aldıkları, bayanların ise çoğunlukla sorunun içinde bulunduğu çerçeveden bağımsız tahlillere yöneldikleri gözlenmiştir. Sol frontal korteksin sorunun içinde bulunduğu çerçeveye bağlı, sağ frontal korteksin ise bu çerçeveden bağımsız seçimlerde daha besbelli rol oynadıkları düşünülmektedir. Hasebiyle aşk/sevgi münasebetlerinde de, bilhassa eldeki toplumsal bilgilerin çelişkili olduğu durumlarda erkekler ve bayanların sorun çözerken etkinleştirdikleri beyin alanları ve kullandıkları başa çıkma sistemleri açısından farklılık gösterebileceği ve bu önermelerin ileride yapılabilecek beyin görüntüleme çalışmaları ile kıymetlendirilmesine gereksinim duyulduğu söylenebilir.
Cinsel uyarılma, orgazm, aşk ve sevgi bağlantılarında frontal korteks etkinliğinde genel bir azalma olabilir ve bu da bilişsel yetilerin, bilhassa de yürütücü fonksiyonların en azından süreksiz olarak askıya alınması ile uyumlu olabilir. Aşk ve sevgi münasebetleri sırasında frontal lobda görülen aktiflik azalmasına paritetal ve temporal lob ve amigdalada da bir aktiflik azalması eşlik ediyor üzere gözükmektedir.Amigdalanın ise dehşetli uyaranlarla aktive olduğu bilinmektedir. Münasebetiyle, şimdiye kadar yapılan araştırmalarda saptanan ve her iki cinsiyetten deneklerin sevdikleri partnerlerini izlerken yahut erkek deneklerde boşalım sırasında bu bölgenin etkinliğinde gözlenen azalma korku/davranışsal inihibisyondaki bir azalmayı yansıtabilir. Beynimizin Frontal bolge dedigimiz on kısmı, bizim gunluk yasantimizi toplumsal kurallara nazaran yasamamizi duzenler ve limbik sistem dedigimiz ilkel durtulerimizi( yeme, icme, cinsellik) barindiran beyin bolgesinden gelen ikazları baskilar. Yani, toplum icinde sevismemizi baskilayan frontal bolgedir. Beynimizin yaramaz cocugu limbik sistem, basogretmen ise frontal korteks. Iste , frontal lobun etkinliğindeki baskılanma aşk ve sevgi ilgileri sırasında gözlenen olumsuz emosyonlardaki baskılanma ile bağlantılı olabilir. Yani , “ask kural tanimaz” kelamının cok düzgün söz ettigi üzere, asik olan kisi denetimini kaybeder. Bu nedenlerle aşk ve sevgi bağlantıları sırasında bu alanların etkinliğinde gözlenebilen ve yalnızca sevilen bireye/yakınlarına mahsus olabilen azalma, alaka sırasında partnere olan itimadın artışı ile uyumlu olabilir. Biten askin akabinde da “BEN BU ADAMA/KADINA NASIL TAHAMMUL ETMISIM” denir.
Şimdiye kadar yapılan çalışmalar, romantik aşkın erken evrelerinde gözlenen serotonin salgısındaki azalmanın OKB ( obsesif kompulsif bozukluk) teşhisli hastalardaki ile eşdeğerde olabileceğini göstermiştir. Yakın tarihli bir araştırma serotonin salgısındaki azalmanın riskli seçimleri de artırabileceğini göstermektedir. Bu nedenle, serotonin salgısındaki değişiklikler aşk ve sevgi münasebetlerinde değişik ölçülerde ve evrelerde görülebilecek takıntılı ve/veya dürtüsel davranışlara katkıda bulunabileceği öne sürülmüştür. Bu bağlantılarda gözlenen tekrarlayıcı fikirler ve davranışlar ( her an, bildiri var mi diye telefon ekranina bakmak gibi) dopaminerjik çok aktivite ile gerçekleşirken, serotonin sentez değişiklikleri bu davranışların benliğe yabancı olarak yaşandığı bir alt kümede gözlenmektedir. Bu açıdan, aşk ve sevgi münasebetlerinin birden fazla, uyarici ilac tedavisi gören çocuk ve ergenlerin bir kısmında ortaya çıkan ve benlikle uyumlu olarak yaşanan tekrarlayıcı niyet ve davranışları andırmaktadır.
Sonuc olarak yazdiklarimizi bir ask kıssası ile ozetleyecek olursak:
Bir kafede otururken adamin birini gorursun ve begenirsin. Çabucak beynin amigdalasi devreye girer ve kaygı salar. ‘Bu adam bana bakmaz ki “ diye dusunursun. Bir an adam da basini kaldirir ve sana bakar. Iste olan olur ve bakismalar baslayinca oksitosin salinmaya baslar. “ oksitosin” annelik , bebegi emzirirken salinan , itimat duygusu yaratan, toplumsal fobiyi baskilayan o mucizevi hormon. Oksitosin çabucak amigdalayi baskilar ve sen rahat ol der. Oksitosin bir “tanisma, hoslanma” hormonudur. Kaygin azalir, bellegin bozulur ve “yelkenler suya “olma durumu olur. Birinci bulusma ve fizikî etkilesmeler baslayinca da devreye “bir zevk hormonu olan dopamin” girer ve zevk periyodu baslar. Sen zevk aldikca, zevk veren davranislari bir hamstrerin carki cevirmesi üzere tekrarlamaya baslarsin. Stereotipik ( tekrarlayici) davranislar ortaya cikar. Onun etrafinda dolanmalar, ansızın karsisina cikmalar, uyku disinda kalan vakti telefon ile gecirmek, tum toplumsal hayatınızı askıya almak, arkadaskarinizin serzenislerinin oldugu devir..Tekrarlayan zevkler ve davranislar sonunda beyindeki dopamin reseptorleri artar, artar ve sonunda tolerans gelisir. Yani alkolizm üzere.Sarhos olabilmen icin, alkolun ölçüsünü artirman gerekir. Zira beyindeki dopamin reseptorlerin artik o kadar artmistir ki salinan dopamin ölçüsü reseptorlerini doyuramaz; yipki sevgilinin de artik sana yetmemesi üzere.
Bağın başında sana zevk veren, gozunu parlatan, ruh ikizin olan sevgilin artik öteki bir beşere donusmustur. O cok hoslandigin deri kokusu, artik seni rahatsiz ediyordur. Bu kere “ sen cok degistin askim” periyodu baslar. . Zira beyindeki dopamin reseptorlerin artik o kadar artmistirki salinan dopamin yetmez hasebiyle aldigin zevk de azalir. Ve; zevk, sehvet ve odul odakli olan askin omru tükenmiştir.
Şayet beraberliginiz bir evlilik ile sonlanabilirse, ask tekrar bitmistir lakin yerini aliskanlik ve sevgiye birakmistir
O halde neden “ask” istiyoruz? Kendimize eziyet etmek icin mi? Elbette ki hayir.
Tıbbın devami icin, odul icin, gerilim azaltici tesiri yuzunden. Ask Adem ve Havva”dan beri daima var olmuştur. Tarihe baktığımızda, bircok toplumsal olaylarda bile bazen tetigi ceken bir ask kıssası vardir.
Hem Türkçe, hem de batı lisanları açısından sözcüğün kökeninin, kültürel, dinamik ve ruhsal manasının bir hasretin, eksikliğin giderilmesi ve belirli bir duyusal uyaranın sağlanması olduğu barizdir. Hasebiyle, “aşk” hem ödül ve zevkle ilgili görüngüler, hem de iştah ve bağımlılık yapan davranışlarla yakın münasebet içerisinde dir. “aşk” fenomeninin biyolojisi, bilhassa de nörobiyolojik istikametleri yakın tarihte ilgi çekmeye başlamıştır. Sevgi ilgilerinin ve yakından bağlı oldukları bağlanma kavramının sıhhatte ve hastalıkta kıymet taşıdığı bilinmektedir. Eldeki bilgiler, aşk ve sevgi bağlantılarının limbik sistem ( ilkel beyin) aktivasyonuna dayanan karmaşık, nörobiyolojik fenomenler olduklarını göstermektedir. Bu süreçler oksitosin, adrenalin, dopamin ve serotonerjik fonksiyonları içermektedir. Bu süreçlerde endorfin ve endojen opiat sistemleri ve nitrik oksitte rol oynamaktadır. Aşk ve sevgi bağlarının değişik evreleri farklı nörokimyasal ve nörofizyolojik özellikler gösterip, maternal, romantik ve cinsel sevgi ve bağlanmalarla kısmen örtüşebilir. Yani: sevgili, anne, bir eşya yada yemeğe duyulan sevginin, beyindeki lokalizasyonu tıpkı yerdedir.
Aşk ve sevgi ilgilerinin fenomenolojik görünümünün vakitle değişebileceği ve karşılıklı çekim, romantizm, münasebet içerisinde gerçekleşebilen iktidar uğraşları ve olgun sevgi üzere alt basamaklardan oluşabileceği düşünülmektedir.
Şefkat sözlüklerde "acıyarak ve/veya koruyarak sevme, sevecenlik" olarak tanımlanır. Aşkta ise tutkulu bağlanma, ağır istek ve şehvet vardır. Her iki kavram da birçok duyguyu birbirine geçmiş halde içinde barındırır. Aşk ve şefkat ile ilgili beyin alanları, nörotransmitterler, feromonlar ( koku) ve hormonlar, hücresel değişiklikler araştırmaların odağındaki değerli mevzu başlıklarıdır. Özellikle oksitosinin cinsellik ve üreme davranışı ile bağlı olduğu, sevecen, içten, yakın ve şefkatli bağların sağlanmasında değerli rolü bulunduğu anlaşılmıştır. Aşık olan bireylerin beyin taramalarıyla yapılan çalışmalarda cinsiyetler ortası farklılıklar da gösterilmiştir. Örneğin, bayanların beyninde içgüdülerle ilgili alanların, dikkat ve hafıza devrelerinde, erkeklerde görselliğin işlendiği alanlarda hareketlenme yaşandığı gösterilmiştir. Anterior komissür ve korpus kallosumun sağ ve sol beyin yarı küreleri ortasında bilgi alış verişi açısından taşıdığı değer düşünüldüğünde bayanların cinsellikle ilgili dataları, erkeklere nazaran daha bütüncül işleyebildikleri söylenebilir. Ayrıyeten iki cinsiyet ortasında beyin korteksi kalınlığının da farklı olduğu bildirilmekle birlikte, bu farklılıkların pratik manası şimdi kesin olarak bilinmemektedir. Çelişkili durumlarda karar verme yetilerinin cinsiyetler ortasında farklılık gösterip göstermediğini araştıran çalışmalarda, erkeklerin sorun çözerken içinde bulunulan çerçeveyi göz önüne aldıkları, bayanların ise çoğunlukla sorunun içinde bulunduğu çerçeveden bağımsız tahlillere yöneldikleri gözlenmiştir. Sol frontal korteksin sorunun içinde bulunduğu çerçeveye bağlı, sağ frontal korteksin ise bu çerçeveden bağımsız seçimlerde daha besbelli rol oynadıkları düşünülmektedir. Hasebiyle aşk/sevgi münasebetlerinde de, bilhassa eldeki toplumsal bilgilerin çelişkili olduğu durumlarda erkekler ve bayanların sorun çözerken etkinleştirdikleri beyin alanları ve kullandıkları başa çıkma sistemleri açısından farklılık gösterebileceği ve bu önermelerin ileride yapılabilecek beyin görüntüleme çalışmaları ile kıymetlendirilmesine gereksinim duyulduğu söylenebilir.
Cinsel uyarılma, orgazm, aşk ve sevgi bağlantılarında frontal korteks etkinliğinde genel bir azalma olabilir ve bu da bilişsel yetilerin, bilhassa de yürütücü fonksiyonların en azından süreksiz olarak askıya alınması ile uyumlu olabilir. Aşk ve sevgi münasebetleri sırasında frontal lobda görülen aktiflik azalmasına paritetal ve temporal lob ve amigdalada da bir aktiflik azalması eşlik ediyor üzere gözükmektedir.Amigdalanın ise dehşetli uyaranlarla aktive olduğu bilinmektedir. Münasebetiyle, şimdiye kadar yapılan araştırmalarda saptanan ve her iki cinsiyetten deneklerin sevdikleri partnerlerini izlerken yahut erkek deneklerde boşalım sırasında bu bölgenin etkinliğinde gözlenen azalma korku/davranışsal inihibisyondaki bir azalmayı yansıtabilir. Beynimizin Frontal bolge dedigimiz on kısmı, bizim gunluk yasantimizi toplumsal kurallara nazaran yasamamizi duzenler ve limbik sistem dedigimiz ilkel durtulerimizi( yeme, icme, cinsellik) barindiran beyin bolgesinden gelen ikazları baskilar. Yani, toplum icinde sevismemizi baskilayan frontal bolgedir. Beynimizin yaramaz cocugu limbik sistem, basogretmen ise frontal korteks. Iste , frontal lobun etkinliğindeki baskılanma aşk ve sevgi ilgileri sırasında gözlenen olumsuz emosyonlardaki baskılanma ile bağlantılı olabilir. Yani , “ask kural tanimaz” kelamının cok düzgün söz ettigi üzere, asik olan kisi denetimini kaybeder. Bu nedenlerle aşk ve sevgi bağlantıları sırasında bu alanların etkinliğinde gözlenebilen ve yalnızca sevilen bireye/yakınlarına mahsus olabilen azalma, alaka sırasında partnere olan itimadın artışı ile uyumlu olabilir. Biten askin akabinde da “BEN BU ADAMA/KADINA NASIL TAHAMMUL ETMISIM” denir.
Şimdiye kadar yapılan çalışmalar, romantik aşkın erken evrelerinde gözlenen serotonin salgısındaki azalmanın OKB ( obsesif kompulsif bozukluk) teşhisli hastalardaki ile eşdeğerde olabileceğini göstermiştir. Yakın tarihli bir araştırma serotonin salgısındaki azalmanın riskli seçimleri de artırabileceğini göstermektedir. Bu nedenle, serotonin salgısındaki değişiklikler aşk ve sevgi münasebetlerinde değişik ölçülerde ve evrelerde görülebilecek takıntılı ve/veya dürtüsel davranışlara katkıda bulunabileceği öne sürülmüştür. Bu bağlantılarda gözlenen tekrarlayıcı fikirler ve davranışlar ( her an, bildiri var mi diye telefon ekranina bakmak gibi) dopaminerjik çok aktivite ile gerçekleşirken, serotonin sentez değişiklikleri bu davranışların benliğe yabancı olarak yaşandığı bir alt kümede gözlenmektedir. Bu açıdan, aşk ve sevgi münasebetlerinin birden fazla, uyarici ilac tedavisi gören çocuk ve ergenlerin bir kısmında ortaya çıkan ve benlikle uyumlu olarak yaşanan tekrarlayıcı niyet ve davranışları andırmaktadır.
Sonuc olarak yazdiklarimizi bir ask kıssası ile ozetleyecek olursak:
Bir kafede otururken adamin birini gorursun ve begenirsin. Çabucak beynin amigdalasi devreye girer ve kaygı salar. ‘Bu adam bana bakmaz ki “ diye dusunursun. Bir an adam da basini kaldirir ve sana bakar. Iste olan olur ve bakismalar baslayinca oksitosin salinmaya baslar. “ oksitosin” annelik , bebegi emzirirken salinan , itimat duygusu yaratan, toplumsal fobiyi baskilayan o mucizevi hormon. Oksitosin çabucak amigdalayi baskilar ve sen rahat ol der. Oksitosin bir “tanisma, hoslanma” hormonudur. Kaygin azalir, bellegin bozulur ve “yelkenler suya “olma durumu olur. Birinci bulusma ve fizikî etkilesmeler baslayinca da devreye “bir zevk hormonu olan dopamin” girer ve zevk periyodu baslar. Sen zevk aldikca, zevk veren davranislari bir hamstrerin carki cevirmesi üzere tekrarlamaya baslarsin. Stereotipik ( tekrarlayici) davranislar ortaya cikar. Onun etrafinda dolanmalar, ansızın karsisina cikmalar, uyku disinda kalan vakti telefon ile gecirmek, tum toplumsal hayatınızı askıya almak, arkadaskarinizin serzenislerinin oldugu devir..Tekrarlayan zevkler ve davranislar sonunda beyindeki dopamin reseptorleri artar, artar ve sonunda tolerans gelisir. Yani alkolizm üzere.Sarhos olabilmen icin, alkolun ölçüsünü artirman gerekir. Zira beyindeki dopamin reseptorlerin artik o kadar artmistir ki salinan dopamin ölçüsü reseptorlerini doyuramaz; yipki sevgilinin de artik sana yetmemesi üzere.
Bağın başında sana zevk veren, gozunu parlatan, ruh ikizin olan sevgilin artik öteki bir beşere donusmustur. O cok hoslandigin deri kokusu, artik seni rahatsiz ediyordur. Bu kere “ sen cok degistin askim” periyodu baslar. . Zira beyindeki dopamin reseptorlerin artik o kadar artmistirki salinan dopamin yetmez hasebiyle aldigin zevk de azalir. Ve; zevk, sehvet ve odul odakli olan askin omru tükenmiştir.
Şayet beraberliginiz bir evlilik ile sonlanabilirse, ask tekrar bitmistir lakin yerini aliskanlik ve sevgiye birakmistir
