Donemin şartları icinde Samsun ve dolayları mutareke Turkiye'sinin en capraşık cete faaliyetlerine sahne olan ilimizdi Mevcut cete faaliyetlerinin coğunluğunu Pontuscu Rumlar oluşturmaktaydı Mustafa Kemal Paşa'nın, IX Ordu mufettişliğine atanmasının başlıca nedeni de bu yoredeki Rumları, orada yaşayan Turklere karşı korumak ve Anadolu'da kurulmakta olan milli cemiyetleri dağıtmaktı
Onun bu goreve atanmasındaki isabetlilik, şahsi kaygı ve korkuların bariz şekilde on plana cıktığı gunlerde Milli Mukavemetfikrini en ust duzeyde duşunen ve bunun uygulaması icin caba gosteren kişi olmasından kaynaklanmaktaydı O daha İstanbul'a gelmeden once sahip olduğu bu duşuncesini bir sır gibi vicdanında saklamış; Anadolu topraklarına ayak basar basmaz bu duşuncesini uygulamaya başlamıştır
Ote yandan Samsun'un Milli Mucadeledeki diğer onemli tarafı, Mustafa Kemal Paşa'nın Samsun'a ilişkin gorevinin belirlenmesinde Osmanlı HukUmeti'nin ne derece etkili olduğu hususudur Cunku Samsun'a gidiş, başlangıcta mevcut hukUmete karşı bir tavır değil bilakis İstanbul HukUmeti'nin zaruri gorduğu askeri ve idari bir sorumluluktur Ancak gerek olayların seyri gerekse Ataturk'un bizzat kendisinin dile getirdiği hatıralarından anlaşılan, İstanbul HukUmeti'nin Mustafa Kemal Paşa'yı bu goreve getirişinde aynı duşuncelere ve hedeflere ulaşmak isteğinin olmamasıdır
Nitekim, Mustafa Kemal Paşa Sivas'ta, Heyeti Temsiliye Karargahında Samsun'a gidişini Kılıc Ali'ye şoyle anlatmıştır (Ekim 1919);
Ben tasarladığım programımı Şişli'deki evimin bir koşesinde oturarak ve birtakım pestenkerani anasırla goruşerek tatbik edebileceğime kani olmadığım icindir ki doğrudan doğruya milletle temasa gelmek istedim Cevherini cok ala bildiğim ve cok sevdiğim milletimin icinde ve onunla birlikte hareket etmeyi daha faydalı, hatta cok luzumlu gordum Senelerden beri ıstırap icinde bulunan Anadolu'nun derhal varlığına karışmak elbette ki daha salim bir duşunce idi Bundan dolayı 3Ordu Mufettişliğine tayinimi temin ettim ve Seyrisefainin kucuk bir vapuruna binerek karargahımla birlikte alelacele yola cıktım Bazı dostlarım bana İngilizlerin yolda gemiyi batırması ihtimali olduğunu soyledikleri halde kulak asmadım, kıymet vermedim
Mustafa Kemal Paşa İstanbul'dan Anadolu'ya gecişini anlatırken gozleri parlayarak butun heybetiyle memleket icin yegane kurtuluş caresinin, milli birliğin muhafazası olduğunu ve icinde yaşanılan felaketlere birlikte mukavemet edilerek milletin ancak bu sayede kurtulabileceğini, milletle beraber behemehal ve mutlaka bu gayeye varacağı kanaatini izhar ediyordudemiştir
Mustafa Kemal Paşa 'nın 9 Ordu Mufettişliğine tayini, Ali Fuad (Cebesoy) Paşa'dan başlayıp zamanın dahiliye nazırı Mehmet Ali Bey Sadrazam Damad Ferid Paşa ve Sultan Vahideddin'e kadar uzanan bir tavsiye zinciri sonucunda gercekleşmiştir
Mehmet Ali Bey'in Ali Fuat Paşa'nın ailesi ile dunur olması ve bu arada Ali Fuat Paşa'nın rahatsızlığı dolayısıyla Ankara'dan İstanbul'a gelmesi sırasında ona bu tavsiyede bulunmakla kalmamış, aynı zamanda onun İttihatcı olmadığına Mehmet Ali Bey'i ikna etmiştir Ote yandan Samsun ve havalisinde asayişsizlik durumu ortaya cıkınca Mehmet Ali Bey Sadrazam Damad Ferit Paşa'ya meselenin halli icin bolgeye Mustafa Kemal Paşa'nın gonderilmesini teklif etmiş ve ayrıca onu bu hususta ikna etmeyi de başarmıştır Damad Ferit Paşa meseleyi Padişah'a arz ederken goreve Mustafa Kemal Paşa'nın tayini icin ayrıca Vahideddin'i ikna etmesi gerekmemiştir Zira Sultan Vahidettin Mustafa Kemal Paşa'yı cok iyi tanımakta olup şahsi kabiliyetini takdir etmekte ve değerini bilmektedir
Mustafa Kemal Paşanın 9 Ordu mufettişliğine tayininde başta Sultan Vahidettin olmak uzere zamanın sadrazamı Damad Ferid Paşa, Dahiliye nazırı Mehmed Ali Bey, Harbiye Nazırı Şakir Paşa, Erkanı Harbiyeyi Umumiye Reisi Cevad (Cobanlı)Paşa ve Erkanı Harbiyei Umumiye İkinci reisi Diyarbekirli Kazım Paşa gibi buyuk devlet erkanından bazıları şahsi kaygılarını bazıları da milli menfaatleri gozeterek bu tayin uzerinde hepsi de etkili rol oynamışlardır Her ne sebeple olursa olsun Mustafa Kemal Paşa'nın tayini meselesi başlangıcta normal bir idariaskeri karar gibi gozukmuş fakat sonucları itibariyle yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalan bir milletin istiklal mucadelesinde hareket noktasını oluşturmuştur
Ataturk, Nutuk'ta memleketin kurtuluşuyla ilgili o gun varolan birkac careyi izahtan sonra kendi kararını ciddi ve hakiki karar olarak telakki etmekte ve bunu Efendiler, bu vaziyet karşısında bir tek karar vardı O da hakimiyeti milliyeye mustenit, bilakayduşart mustakil yeni bir Turk Devleti tesis etmek! olarak acıkladıktan sonra İşte daha İstanbul'dan cıkmadan evvel duşunduğumuz ve Samsun'da Anadolu topraklarına ayak basar basmaz tatbikatına başladığımız karar, bu karar olmuşturdemektedir
Onun bu goreve atanmasındaki isabetlilik, şahsi kaygı ve korkuların bariz şekilde on plana cıktığı gunlerde Milli Mukavemetfikrini en ust duzeyde duşunen ve bunun uygulaması icin caba gosteren kişi olmasından kaynaklanmaktaydı O daha İstanbul'a gelmeden once sahip olduğu bu duşuncesini bir sır gibi vicdanında saklamış; Anadolu topraklarına ayak basar basmaz bu duşuncesini uygulamaya başlamıştır
Ote yandan Samsun'un Milli Mucadeledeki diğer onemli tarafı, Mustafa Kemal Paşa'nın Samsun'a ilişkin gorevinin belirlenmesinde Osmanlı HukUmeti'nin ne derece etkili olduğu hususudur Cunku Samsun'a gidiş, başlangıcta mevcut hukUmete karşı bir tavır değil bilakis İstanbul HukUmeti'nin zaruri gorduğu askeri ve idari bir sorumluluktur Ancak gerek olayların seyri gerekse Ataturk'un bizzat kendisinin dile getirdiği hatıralarından anlaşılan, İstanbul HukUmeti'nin Mustafa Kemal Paşa'yı bu goreve getirişinde aynı duşuncelere ve hedeflere ulaşmak isteğinin olmamasıdır
Nitekim, Mustafa Kemal Paşa Sivas'ta, Heyeti Temsiliye Karargahında Samsun'a gidişini Kılıc Ali'ye şoyle anlatmıştır (Ekim 1919);
Ben tasarladığım programımı Şişli'deki evimin bir koşesinde oturarak ve birtakım pestenkerani anasırla goruşerek tatbik edebileceğime kani olmadığım icindir ki doğrudan doğruya milletle temasa gelmek istedim Cevherini cok ala bildiğim ve cok sevdiğim milletimin icinde ve onunla birlikte hareket etmeyi daha faydalı, hatta cok luzumlu gordum Senelerden beri ıstırap icinde bulunan Anadolu'nun derhal varlığına karışmak elbette ki daha salim bir duşunce idi Bundan dolayı 3Ordu Mufettişliğine tayinimi temin ettim ve Seyrisefainin kucuk bir vapuruna binerek karargahımla birlikte alelacele yola cıktım Bazı dostlarım bana İngilizlerin yolda gemiyi batırması ihtimali olduğunu soyledikleri halde kulak asmadım, kıymet vermedim
Mustafa Kemal Paşa İstanbul'dan Anadolu'ya gecişini anlatırken gozleri parlayarak butun heybetiyle memleket icin yegane kurtuluş caresinin, milli birliğin muhafazası olduğunu ve icinde yaşanılan felaketlere birlikte mukavemet edilerek milletin ancak bu sayede kurtulabileceğini, milletle beraber behemehal ve mutlaka bu gayeye varacağı kanaatini izhar ediyordudemiştir
Mustafa Kemal Paşa 'nın 9 Ordu Mufettişliğine tayini, Ali Fuad (Cebesoy) Paşa'dan başlayıp zamanın dahiliye nazırı Mehmet Ali Bey Sadrazam Damad Ferid Paşa ve Sultan Vahideddin'e kadar uzanan bir tavsiye zinciri sonucunda gercekleşmiştir
Mehmet Ali Bey'in Ali Fuat Paşa'nın ailesi ile dunur olması ve bu arada Ali Fuat Paşa'nın rahatsızlığı dolayısıyla Ankara'dan İstanbul'a gelmesi sırasında ona bu tavsiyede bulunmakla kalmamış, aynı zamanda onun İttihatcı olmadığına Mehmet Ali Bey'i ikna etmiştir Ote yandan Samsun ve havalisinde asayişsizlik durumu ortaya cıkınca Mehmet Ali Bey Sadrazam Damad Ferit Paşa'ya meselenin halli icin bolgeye Mustafa Kemal Paşa'nın gonderilmesini teklif etmiş ve ayrıca onu bu hususta ikna etmeyi de başarmıştır Damad Ferit Paşa meseleyi Padişah'a arz ederken goreve Mustafa Kemal Paşa'nın tayini icin ayrıca Vahideddin'i ikna etmesi gerekmemiştir Zira Sultan Vahidettin Mustafa Kemal Paşa'yı cok iyi tanımakta olup şahsi kabiliyetini takdir etmekte ve değerini bilmektedir
Mustafa Kemal Paşanın 9 Ordu mufettişliğine tayininde başta Sultan Vahidettin olmak uzere zamanın sadrazamı Damad Ferid Paşa, Dahiliye nazırı Mehmed Ali Bey, Harbiye Nazırı Şakir Paşa, Erkanı Harbiyeyi Umumiye Reisi Cevad (Cobanlı)Paşa ve Erkanı Harbiyei Umumiye İkinci reisi Diyarbekirli Kazım Paşa gibi buyuk devlet erkanından bazıları şahsi kaygılarını bazıları da milli menfaatleri gozeterek bu tayin uzerinde hepsi de etkili rol oynamışlardır Her ne sebeple olursa olsun Mustafa Kemal Paşa'nın tayini meselesi başlangıcta normal bir idariaskeri karar gibi gozukmuş fakat sonucları itibariyle yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalan bir milletin istiklal mucadelesinde hareket noktasını oluşturmuştur
Ataturk, Nutuk'ta memleketin kurtuluşuyla ilgili o gun varolan birkac careyi izahtan sonra kendi kararını ciddi ve hakiki karar olarak telakki etmekte ve bunu Efendiler, bu vaziyet karşısında bir tek karar vardı O da hakimiyeti milliyeye mustenit, bilakayduşart mustakil yeni bir Turk Devleti tesis etmek! olarak acıkladıktan sonra İşte daha İstanbul'dan cıkmadan evvel duşunduğumuz ve Samsun'da Anadolu topraklarına ayak basar basmaz tatbikatına başladığımız karar, bu karar olmuşturdemektedir