ATATURK'E GORE EDEBİYAT
imagesataturkegoreedebiyat5ad6bc839bdac
Ataturk; hayatı boyunca edebiyatla yakında ilgilenmiş, edebiyatı toplum faydasına yoneltmek icin direktifler vermiş, okullarda oğretim programlarını bu yonde duzenletmiştir Edebi sanatların bir fikrin, ozellikle inkılapların yayılması ve kokleşmesinde en etkili arac olduğuna daima inanmıştır
Bir akşam toplantısında (1937), soz edebiyattan acılınca, bu konuda ceşitli konuşmalar yapılır Edebiyat nedir? Osmanlı devrinde ve cumhuriyet rejiminde edebiyat denilince ne anlaşılıyor?gibi sorular sorulur
Osmanlı devrinde ve bugune kadar gecen cumhuriyet cağında ve bundan evvelki Turk kulturel cağlarında ve hatta butun medeni toplumlarda edebiyat denildiği zaman şu anlaşılır:
Soz ve anlamı, yani insan aklında yer eden her turlu bilgileri ve insan kudretinin en buyuk duygularını, bunları dinleyenleri veya okuyanları cok alakalı kılacak surette soylemek ve yazmak sanatı
Bu itibarla, edebiyatın, her insan ve cemiyeti, bu cemiyetin hal ve geleceğini koruyan ve koruyacak olan her kuruluş icin esaslı eğitim araclarından biri olduğu kolayca anlaşılır
Bunun icindir ki Turkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı, edebiyat oğretiminde şu noktalar bilhassa onem ve kıymet vermelidir:
A) Turk cocuğunun kafasını, yaratılıştaki dikkat ve itinaya gore geliştirmek Bu, cumhuriyetin sağlık duzeniyle ilgilenen bakanlığa da duşen bir gorevdir
B) Guzel muhafaza edilen, Yurek kafa ve zekalarını acmak, yaymak, genişletmek Bu bilhassa, Milli Eğitim Bakanlığının gorevidir Bununla birlikte, Turk cocuklarının kafalarına muspet ilim ve maddi teknik mefhumlarını, yalnız nazari olarak değil aynı zamanda pratik vasıtalarla da yetiştirmek
C) Bir taraftan da Turk kafalarındaki kabiliyetleri, Turk karakterindeki sağlamlıkları, Turk duygularındaki yukseklik ve genişlikleri, kendileri hic zorlanmadan, doğal bir halde ve olduğu gibi ifadeye onları alıştırmak
Bunlar yapılınca netice şu olacaktır: Turk cocuğu konuşurken, onun beyan ve anlatış tarzı; Turk cocuğu yazarken, onun ifade uslubu kendisini dinleyenleri, onun yuruduğu yola gosterebilecek kabiliyeti sayesinde; Turk cocuğu kendisini dinleyen veya yazısını okuyanları peşine takarak yuksek Turk ulkusune iletebilecek, ulaştırabilecektir
Ataturk'un Turk dili hakkındaki goruşlerinin oluşmasında yetiştiği devrin fikir akımlarının ve dil konusundaki ceşitli tartışmaların etkili olduğu bilinmektedir O, her Turk aydını gibi dil sorunu ile yakından ilgilenmiştir Cumhuriyetten cok onceleri, daha 1917'lerde G Nemeth'in Turkce Grameri’ni gormuş, bu munasebetle, gazete dilini yalnız aydınların değil, herkesin anlayabilmesi gerektiği yolunda goruş bildirmiştir 1922'de yaptığı bir konuşmada muallimeyerine muallim hanımlardiye hitap etmiş, arkasından da dilimizde dişilik te'sikullanmak zorunda olmadığımızı ifade etmiştir Bu iki anekdot, Ataturk'un cok onceleri, Arapca kurallardan arınmış sade Turkce’den yana olduğunu gostermektedir Bu gorusun oluşmasında etkili olan hareketleri anlayabilmek icin Cumhuriyet oncesindeki faaliyetleri iyi bilmek gerekir
Tanzimat Doneminde Namık Kemal, Ali Suavi, Ziya Pasa, Ahmet Mithat, Şemsettin Sami, Suleyman Pasa gibi yazarların bilincli olarak başlattığı dilde sadeleşme cabaları, Osmanlı Turkce sini olabildiğince sadeleştirme yolunda onemli bir başlangıc olmuş, bu gelişmeler yonunde daha sağlıklı bir hareket olan Yeni Lisanhareketinin doğmasında rol oynamıştır
Bu yıllarda gorulen bir başka hareketten de bahsetmek gerekir: Tanzimat Doneminde sadeleşmeakimi icinde iken, Serveti FunUn ve onu takip eden yıllarda bağımsız bir nitelik kazanan tasfiyecilikhareketi Şemsettin Sami, Ahmet Mithat, Necib Asım, Ahmet Cevdet, Emrullah Efendi, Veled Celebi, Fuat Koseraif, Huseyin Kazım gibi şahsiyetlerin temsilciliğini yaptığı bu goruş, dildeki Arapca, Farsca kelimelerin tamamen atılmasını savunmaktadır II Meşrutiyet doneminde Turk Derneği ve dergisi etrafında toplanan tasfiyecilerin bas temsilcisi Fuat Koseraif'tir
Bu akımlar, Cumhuriyete kadar bir catışma halinde suregelmiş, Cumhuriyet sonrasında da zaman zaman taraftar bulmuşlardır Ancak, Cumhuriyete kadar en etkili olanı Yeni Lisanakimidir Bu akim, 1911 yılında Selanik'te cıkmaya başlayan Genc Kalemler dergisi etrafında toplanan Omer Seyfettin, Ali Canip, Ziya Gokalp, Kazım Nami, Akil Koyuncu gibi isimler tarafından savunulmuştur Bunlar icinde ozellikle Ziya Gokalp'in teorisyenlik yaptığını, Omer Seyfettin'in ise onun goruşlerini hikayelerinde uyguladığını belirterek, bu ikisinin onemini vurgulamalıyız
Yeni Lisancıların başlıca goruşleri soyle ozetlenebilir: Dildeki Arapca, Farsca gramer kurallarını atarak Turkce’nin kurallarını isletmek; Arapca, Farsca kelimeleri Turkce’deki soylendikleri gibi yazmak; oteki Turk lehcelerinden kelime almak yerine İstanbul Turkce’sine dayalı canlı bir yazı dili oluşturmak; bu yolla taklit ve ozentiden kurtulmuş milli bir dil ve edebiyat ortaya koymak
Yeni Lisan akiminin en onemli ozelliği, Tanzimat'tan beri suregelmekte olan fesahatcilikve tasfiyecilikgibi birbirine zıt fikir akımlarını gunun şartları icinde en ilimli bicimde uzlaştırarak milli dile gecişi sağlamış olmasıdır
Gorulduğu gibi, Cumhuriyete gelinirken Turk aydınının gundeminde dilsorunu onemli yer tutmaktadır
Başından beri Turk dili ile yakından ilgilenen Ataturk'un millet tanımı icinde dilin cok onemli bir yeri vardır Ona gore millet, dil, kultur ve ulku birliği ile birbirine bağlı vatandaşların meydana getirdiği sosyal ve siyasi bir topluluktur O, bu konudaki goruşlerini su şekilde daha net soylemektedir: Turkiye Cumhuriyeti'ni kuran Turk halkı Turk milletidir Turk milleti demek Turk dili demektir Turk dili, Turk milleti icin kutsal bir hazinedir Cunku, Turk milleti gecirdiği nihayetsiz felaketler icinde ahlakini, ananelerini, hatıralarını, menfaatlerini, kısacası bugun kendi milliyetini yapan şeyin dili sayesinde muhafaza olduğunu goruyor Turk dili, Turk milletinin kalbidir, zihnidir
Ataturk'un, Sadri Maksudi'nin Turk Dili İcin isimli eserinin basına yazdığı su sozleri onun dil gorusunun en guzel ifadelerindendir: Milli his ile dil arasındaki bağ cok kuvvetlidir Dilin milli ve zengin olması milli hissin inkişafında başlıca muessirdir Turk dili, dillerin en zenginlerindendir; yeter ki bu dil şuurla islensin Ulkesini, yuksek istiklalini korumasını bilen Turk milleti, dilini de yabancı diller boyunduruğundan kurtarmalıdır
Ataturk'un dil konusundaki bu duşunceleri, milliyetcilik anlayışı icinde onemli yer tutmaktadır Dil inkılabı, onun diğer inkılaplarıyla bir butun olarak, olumune kadarki zaman dilimi icinde ceşitli aşamalarda uygulamaya konulmuştur: Bunlardan ilki hic şuphesiz ki 28 Ağustos 1928'deki “Yazı İnkılabıdır
imagesataturkegoreedebiyat5ad6bc839bdac
Ataturk; hayatı boyunca edebiyatla yakında ilgilenmiş, edebiyatı toplum faydasına yoneltmek icin direktifler vermiş, okullarda oğretim programlarını bu yonde duzenletmiştir Edebi sanatların bir fikrin, ozellikle inkılapların yayılması ve kokleşmesinde en etkili arac olduğuna daima inanmıştır
Bir akşam toplantısında (1937), soz edebiyattan acılınca, bu konuda ceşitli konuşmalar yapılır Edebiyat nedir? Osmanlı devrinde ve cumhuriyet rejiminde edebiyat denilince ne anlaşılıyor?gibi sorular sorulur
Osmanlı devrinde ve bugune kadar gecen cumhuriyet cağında ve bundan evvelki Turk kulturel cağlarında ve hatta butun medeni toplumlarda edebiyat denildiği zaman şu anlaşılır:
Soz ve anlamı, yani insan aklında yer eden her turlu bilgileri ve insan kudretinin en buyuk duygularını, bunları dinleyenleri veya okuyanları cok alakalı kılacak surette soylemek ve yazmak sanatı
Bu itibarla, edebiyatın, her insan ve cemiyeti, bu cemiyetin hal ve geleceğini koruyan ve koruyacak olan her kuruluş icin esaslı eğitim araclarından biri olduğu kolayca anlaşılır
Bunun icindir ki Turkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı, edebiyat oğretiminde şu noktalar bilhassa onem ve kıymet vermelidir:
A) Turk cocuğunun kafasını, yaratılıştaki dikkat ve itinaya gore geliştirmek Bu, cumhuriyetin sağlık duzeniyle ilgilenen bakanlığa da duşen bir gorevdir
B) Guzel muhafaza edilen, Yurek kafa ve zekalarını acmak, yaymak, genişletmek Bu bilhassa, Milli Eğitim Bakanlığının gorevidir Bununla birlikte, Turk cocuklarının kafalarına muspet ilim ve maddi teknik mefhumlarını, yalnız nazari olarak değil aynı zamanda pratik vasıtalarla da yetiştirmek
C) Bir taraftan da Turk kafalarındaki kabiliyetleri, Turk karakterindeki sağlamlıkları, Turk duygularındaki yukseklik ve genişlikleri, kendileri hic zorlanmadan, doğal bir halde ve olduğu gibi ifadeye onları alıştırmak
Bunlar yapılınca netice şu olacaktır: Turk cocuğu konuşurken, onun beyan ve anlatış tarzı; Turk cocuğu yazarken, onun ifade uslubu kendisini dinleyenleri, onun yuruduğu yola gosterebilecek kabiliyeti sayesinde; Turk cocuğu kendisini dinleyen veya yazısını okuyanları peşine takarak yuksek Turk ulkusune iletebilecek, ulaştırabilecektir
Ataturk'un Turk dili hakkındaki goruşlerinin oluşmasında yetiştiği devrin fikir akımlarının ve dil konusundaki ceşitli tartışmaların etkili olduğu bilinmektedir O, her Turk aydını gibi dil sorunu ile yakından ilgilenmiştir Cumhuriyetten cok onceleri, daha 1917'lerde G Nemeth'in Turkce Grameri’ni gormuş, bu munasebetle, gazete dilini yalnız aydınların değil, herkesin anlayabilmesi gerektiği yolunda goruş bildirmiştir 1922'de yaptığı bir konuşmada muallimeyerine muallim hanımlardiye hitap etmiş, arkasından da dilimizde dişilik te'sikullanmak zorunda olmadığımızı ifade etmiştir Bu iki anekdot, Ataturk'un cok onceleri, Arapca kurallardan arınmış sade Turkce’den yana olduğunu gostermektedir Bu gorusun oluşmasında etkili olan hareketleri anlayabilmek icin Cumhuriyet oncesindeki faaliyetleri iyi bilmek gerekir
Tanzimat Doneminde Namık Kemal, Ali Suavi, Ziya Pasa, Ahmet Mithat, Şemsettin Sami, Suleyman Pasa gibi yazarların bilincli olarak başlattığı dilde sadeleşme cabaları, Osmanlı Turkce sini olabildiğince sadeleştirme yolunda onemli bir başlangıc olmuş, bu gelişmeler yonunde daha sağlıklı bir hareket olan Yeni Lisanhareketinin doğmasında rol oynamıştır
Bu yıllarda gorulen bir başka hareketten de bahsetmek gerekir: Tanzimat Doneminde sadeleşmeakimi icinde iken, Serveti FunUn ve onu takip eden yıllarda bağımsız bir nitelik kazanan tasfiyecilikhareketi Şemsettin Sami, Ahmet Mithat, Necib Asım, Ahmet Cevdet, Emrullah Efendi, Veled Celebi, Fuat Koseraif, Huseyin Kazım gibi şahsiyetlerin temsilciliğini yaptığı bu goruş, dildeki Arapca, Farsca kelimelerin tamamen atılmasını savunmaktadır II Meşrutiyet doneminde Turk Derneği ve dergisi etrafında toplanan tasfiyecilerin bas temsilcisi Fuat Koseraif'tir
Bu akımlar, Cumhuriyete kadar bir catışma halinde suregelmiş, Cumhuriyet sonrasında da zaman zaman taraftar bulmuşlardır Ancak, Cumhuriyete kadar en etkili olanı Yeni Lisanakimidir Bu akim, 1911 yılında Selanik'te cıkmaya başlayan Genc Kalemler dergisi etrafında toplanan Omer Seyfettin, Ali Canip, Ziya Gokalp, Kazım Nami, Akil Koyuncu gibi isimler tarafından savunulmuştur Bunlar icinde ozellikle Ziya Gokalp'in teorisyenlik yaptığını, Omer Seyfettin'in ise onun goruşlerini hikayelerinde uyguladığını belirterek, bu ikisinin onemini vurgulamalıyız
Yeni Lisancıların başlıca goruşleri soyle ozetlenebilir: Dildeki Arapca, Farsca gramer kurallarını atarak Turkce’nin kurallarını isletmek; Arapca, Farsca kelimeleri Turkce’deki soylendikleri gibi yazmak; oteki Turk lehcelerinden kelime almak yerine İstanbul Turkce’sine dayalı canlı bir yazı dili oluşturmak; bu yolla taklit ve ozentiden kurtulmuş milli bir dil ve edebiyat ortaya koymak
Yeni Lisan akiminin en onemli ozelliği, Tanzimat'tan beri suregelmekte olan fesahatcilikve tasfiyecilikgibi birbirine zıt fikir akımlarını gunun şartları icinde en ilimli bicimde uzlaştırarak milli dile gecişi sağlamış olmasıdır
Gorulduğu gibi, Cumhuriyete gelinirken Turk aydınının gundeminde dilsorunu onemli yer tutmaktadır
Başından beri Turk dili ile yakından ilgilenen Ataturk'un millet tanımı icinde dilin cok onemli bir yeri vardır Ona gore millet, dil, kultur ve ulku birliği ile birbirine bağlı vatandaşların meydana getirdiği sosyal ve siyasi bir topluluktur O, bu konudaki goruşlerini su şekilde daha net soylemektedir: Turkiye Cumhuriyeti'ni kuran Turk halkı Turk milletidir Turk milleti demek Turk dili demektir Turk dili, Turk milleti icin kutsal bir hazinedir Cunku, Turk milleti gecirdiği nihayetsiz felaketler icinde ahlakini, ananelerini, hatıralarını, menfaatlerini, kısacası bugun kendi milliyetini yapan şeyin dili sayesinde muhafaza olduğunu goruyor Turk dili, Turk milletinin kalbidir, zihnidir
Ataturk'un, Sadri Maksudi'nin Turk Dili İcin isimli eserinin basına yazdığı su sozleri onun dil gorusunun en guzel ifadelerindendir: Milli his ile dil arasındaki bağ cok kuvvetlidir Dilin milli ve zengin olması milli hissin inkişafında başlıca muessirdir Turk dili, dillerin en zenginlerindendir; yeter ki bu dil şuurla islensin Ulkesini, yuksek istiklalini korumasını bilen Turk milleti, dilini de yabancı diller boyunduruğundan kurtarmalıdır
Ataturk'un dil konusundaki bu duşunceleri, milliyetcilik anlayışı icinde onemli yer tutmaktadır Dil inkılabı, onun diğer inkılaplarıyla bir butun olarak, olumune kadarki zaman dilimi icinde ceşitli aşamalarda uygulamaya konulmuştur: Bunlardan ilki hic şuphesiz ki 28 Ağustos 1928'deki “Yazı İnkılabıdır