Ataturkun ağırlık ve uzunluk olculerinde yaptığı değişiklikler
Ataturkun olcme birimlerinde yaptığı yenilikler
Osmanlı zamanında kullanılan uzunluk olculeri genellikle endaze, parmak, arşın, adım, ayak ve kulac olarak sıralanabilirOsmanlı doneminde 60 cm veya 65cm uzunluğa eşit olan endaze, parmak ucundan omuza kadar uzunluğu ifade eden ve ortalama 75,8 cm kabul edilen arşın ile adım, ayak, kulac gibi uzunluk olculeri kullanılıyordu39 Bu olculer standart olculer değildi Hele adım, ayak, kulac gibi olculerle sıhhatli bir iş yapmak hic mumkun değildi Bunların yerine 26 Mart 1931 tarih ve 1782 sayılı kanunla modern dunyanın kullandığı metre sistemi kabul edilmiştir Artık uzunluk olcumu milimetre, santimetre, desimetre, metre, dekametre, hektometre, kilometre ile ifade edilecektir
Osmanlı zamanında kullanılan ağırlık birimi ise en yaygın itibari ile dirhemdiAğırlık olculerine gelince bu gurubun temel birimi dirhem idi Dirhem Mısır ’da 3,0889 gram, İstanbul ’da 3207 gram idi 400 dirhem bir okkayı oluşturuyordu İstanbul icin bir okka 1,282 gram ağırlığı ifade etmekte idi Diğer şehirlerde okkada kucuk farklılıklar gorulebiliyordu Okka yerine vakiyye ve kıyye tabirleri de kullanılıyordu 44 okka bir kantarı, 4 kantar da bir cekiyi ifade etmekte idi ki, bu hesaba gore, 1 kantar 56,408, 1 ceki de 225,632 kilograma karşılık geliyordu Ancak sonradan 195 okka yani 250 kilogram 1 ceki denildi Bir başka ağırlık olcusu olan batman ise aynı zamanda yuzey olcusu olarak da kullanılmış, farklı ulkelerde farklı zamanlarda farklı standartları ifade etmiştir Altın ve kıymetli taşların olcumunde kullanılan temel birim ise de kırattır Kıratın alt ve ust birimleri ve bunların birbirlerine oranları şu şekildedir 1 37 (Bir tam uc bolu yedi) dirhem bir miskali oluşturur Miskalin 14 ’une denk, dengin 14 ’une kırat, kıratın 14 ’une buğday, buğdayın 14 ’une fitil, fitilin 1 2 ’sine nakir, nakirin 12 ’sine kıtmir, kıtmirin 12 ’sine zerre denilirdi
1782 sayılı kanun ağırlık olculerinde de batı standartlarını hakim kılmıştır Artık ulke icinde ve dışındaki alışverişlerde miligramdan tona kadar uzanan modern dunyanın olcu sistemi esas alınacaktır Kuyumculukta ise yeni şekli ile 2 desigram ağırlığa tekabul eden kırat da kullanılabilecektir
Hacim olculeri ile tartılan hububat cinsi ticari emtiada ise kile, şinik, tas, olcek vb olcu birimleri kullanılmakta idi Bu olcumlerin kendi icerisinde bile tutarlılıkları yoktu İstanbul kilesi ortalama 25 kilo, ibrail kilesi 100 kilo idi Kilenin kusuratına kutu denilirdi 8 kutu 1 İstanbul kilesini teşkil ederdi Kilenin 14 ’une de şinik adı verilirdi 26 Mart 1931 tarihli kanunla sıvı maddelerin hacim olcumlerinde litre sistemi getirilmiştir Bu sistemde mililitreden kilo litreye kadar uzanan bir dereceleme sistemi mevcuttur Katı ve gaz maddelerin hacimlerinin olculmesinde ise milimetrekupten kilometrekupe kadar uzanan bir sistem getirilmiştir
Osmanlı Devleti ’nde tarla, bahce gibi arazilerin yuzey olcumunde donum ve ciftlik tabirleri kullanılmıştır Bir ciftlik arazi verim durumuna gore 60 ile 150 donum arasında değişebiliyordu Donum adım hesabı ile tespit edilirdi Orta adımlarla eni ve boyu 40 adım olan araziye donum denilirdi Olculer kanunu ile yuzey olcusu olarak metrekareden kilometrekareye kadar uzanan bir sistem getirilmiştir
Olculerde değişiklik gec kalınmış bir duzenleme idi Gelişen dunyada cok onceleri bu uygulamaya gecmek gerekiyordu Nitekim, kanun cıkmadan uc yıl once Bursa belediyesi belediye sınırları dahilinde metre cinsinden olculerin kullanılması mecburiyetini getirmişti47 Olculer kanunu sayesinde ulke icerisinde olculerle birlik sağlandığı gibi dış ticaret de kolaylaşmıştır Genellikle bu yeni sistem halkımız tarafından kabul gormuştur Ancak kırsal kesimde hala teneke ile tahıl tartmak, bidon ile sut satmak, arşın ile kumaş olcmek gibi uygulamaların devam ettiği gorulmektedir Bunda insanların kultur eksikliği, onemsememe ve alışkanlıklarını bırakamamalarının da rolu vardır Ayrıca, kolaycılık ve ekonomik sıkıntılar da bunda onemli bir etkendir Zira, herkes her yerde bu olcu aletlerini kolayca elde edememektedir Ucretsiz ve temini kolay ilkel olcu birimleri tercih edilebilmektedir Ancak, halkın okumayazma oranı, kultur seviyesi ve ekonomik duzeyi yukseldikce bu tur uygulamalar azalacaktır
Ataturkun olcme birimlerinde yaptığı yenilikler
Osmanlı zamanında kullanılan uzunluk olculeri genellikle endaze, parmak, arşın, adım, ayak ve kulac olarak sıralanabilirOsmanlı doneminde 60 cm veya 65cm uzunluğa eşit olan endaze, parmak ucundan omuza kadar uzunluğu ifade eden ve ortalama 75,8 cm kabul edilen arşın ile adım, ayak, kulac gibi uzunluk olculeri kullanılıyordu39 Bu olculer standart olculer değildi Hele adım, ayak, kulac gibi olculerle sıhhatli bir iş yapmak hic mumkun değildi Bunların yerine 26 Mart 1931 tarih ve 1782 sayılı kanunla modern dunyanın kullandığı metre sistemi kabul edilmiştir Artık uzunluk olcumu milimetre, santimetre, desimetre, metre, dekametre, hektometre, kilometre ile ifade edilecektir
Osmanlı zamanında kullanılan ağırlık birimi ise en yaygın itibari ile dirhemdiAğırlık olculerine gelince bu gurubun temel birimi dirhem idi Dirhem Mısır ’da 3,0889 gram, İstanbul ’da 3207 gram idi 400 dirhem bir okkayı oluşturuyordu İstanbul icin bir okka 1,282 gram ağırlığı ifade etmekte idi Diğer şehirlerde okkada kucuk farklılıklar gorulebiliyordu Okka yerine vakiyye ve kıyye tabirleri de kullanılıyordu 44 okka bir kantarı, 4 kantar da bir cekiyi ifade etmekte idi ki, bu hesaba gore, 1 kantar 56,408, 1 ceki de 225,632 kilograma karşılık geliyordu Ancak sonradan 195 okka yani 250 kilogram 1 ceki denildi Bir başka ağırlık olcusu olan batman ise aynı zamanda yuzey olcusu olarak da kullanılmış, farklı ulkelerde farklı zamanlarda farklı standartları ifade etmiştir Altın ve kıymetli taşların olcumunde kullanılan temel birim ise de kırattır Kıratın alt ve ust birimleri ve bunların birbirlerine oranları şu şekildedir 1 37 (Bir tam uc bolu yedi) dirhem bir miskali oluşturur Miskalin 14 ’une denk, dengin 14 ’une kırat, kıratın 14 ’une buğday, buğdayın 14 ’une fitil, fitilin 1 2 ’sine nakir, nakirin 12 ’sine kıtmir, kıtmirin 12 ’sine zerre denilirdi
1782 sayılı kanun ağırlık olculerinde de batı standartlarını hakim kılmıştır Artık ulke icinde ve dışındaki alışverişlerde miligramdan tona kadar uzanan modern dunyanın olcu sistemi esas alınacaktır Kuyumculukta ise yeni şekli ile 2 desigram ağırlığa tekabul eden kırat da kullanılabilecektir
Hacim olculeri ile tartılan hububat cinsi ticari emtiada ise kile, şinik, tas, olcek vb olcu birimleri kullanılmakta idi Bu olcumlerin kendi icerisinde bile tutarlılıkları yoktu İstanbul kilesi ortalama 25 kilo, ibrail kilesi 100 kilo idi Kilenin kusuratına kutu denilirdi 8 kutu 1 İstanbul kilesini teşkil ederdi Kilenin 14 ’une de şinik adı verilirdi 26 Mart 1931 tarihli kanunla sıvı maddelerin hacim olcumlerinde litre sistemi getirilmiştir Bu sistemde mililitreden kilo litreye kadar uzanan bir dereceleme sistemi mevcuttur Katı ve gaz maddelerin hacimlerinin olculmesinde ise milimetrekupten kilometrekupe kadar uzanan bir sistem getirilmiştir
Osmanlı Devleti ’nde tarla, bahce gibi arazilerin yuzey olcumunde donum ve ciftlik tabirleri kullanılmıştır Bir ciftlik arazi verim durumuna gore 60 ile 150 donum arasında değişebiliyordu Donum adım hesabı ile tespit edilirdi Orta adımlarla eni ve boyu 40 adım olan araziye donum denilirdi Olculer kanunu ile yuzey olcusu olarak metrekareden kilometrekareye kadar uzanan bir sistem getirilmiştir
Olculerde değişiklik gec kalınmış bir duzenleme idi Gelişen dunyada cok onceleri bu uygulamaya gecmek gerekiyordu Nitekim, kanun cıkmadan uc yıl once Bursa belediyesi belediye sınırları dahilinde metre cinsinden olculerin kullanılması mecburiyetini getirmişti47 Olculer kanunu sayesinde ulke icerisinde olculerle birlik sağlandığı gibi dış ticaret de kolaylaşmıştır Genellikle bu yeni sistem halkımız tarafından kabul gormuştur Ancak kırsal kesimde hala teneke ile tahıl tartmak, bidon ile sut satmak, arşın ile kumaş olcmek gibi uygulamaların devam ettiği gorulmektedir Bunda insanların kultur eksikliği, onemsememe ve alışkanlıklarını bırakamamalarının da rolu vardır Ayrıca, kolaycılık ve ekonomik sıkıntılar da bunda onemli bir etkendir Zira, herkes her yerde bu olcu aletlerini kolayca elde edememektedir Ucretsiz ve temini kolay ilkel olcu birimleri tercih edilebilmektedir Ancak, halkın okumayazma oranı, kultur seviyesi ve ekonomik duzeyi yukseldikce bu tur uygulamalar azalacaktır