Ataturk'un dil ile ilgili yaptığı calışmalar
imagesataturkundilileilgiliyaptigicalismalar5ad6bcc7e6e65
Turk Dil Kurumu, Turk Dili Tetkik Cemiyeti adıyla 12 Temmuz 1932'de Ataturk'un talimatıyla kurulmuştur Cemiyetin kurucuları, hepsi de milletvekili ve donemin tanınmış edebiyatcıları olan Samih Rif'at, Ruşen Eşref, Celal Sahir ve Yakup Kadri'dir Kurumun ilk başkanı Samih Rif'at'tır Turk Dili Tetkik Cemiyetinin amacı, Turk dilinin oz guzelliğini ve zenginliğini meydana cıkarmak, onu yeryuzu dilleri arasında değerine yaraşır yuksekliğe eriştirmekolarak tespit edilmiştir Ataturk'un sağlığında, 1932, 1934 ve 1936 yıllarında yapılan uc kurultayda hem Kurumun yonetim organları secilmiş, hem dil politikası belirlenmiş, hem de bilimsel bildiriler sunulup tartışılmıştır 26 Eylul5 Ekim 1932 tarihleri arasında Dolmabahce Sarayı'nda yapılan Birinci Turk Dili Kurultayı sonunda Kurumun LugatIstılah, GramerSentaks, Derleme, LenguistikFiloloji, Etimoloji, Yayınadları ile altı kol halinde calışmalarını surdurmesi kabul edilmiştir Sonraki kurultaylarda bu kollardan bazıları ayrılmış, bazıları tekrar birleştirilmiş; fakat ana catı değiştirilmemiştir 1934'te yapılan kurultayda Cemiyetin adı, Turk Dili Araştırma Kurumu; 1936'daki kurultayda ise Turk Dil Kurumu olmuştur
Turk Dil Kurumu başlangıctan beri calışmalarını iki ana eksen uzerinde yurutmuştur:
1 Turk dili uzerinde araştırmalar yapmak, yaptırmak;
2 Turk dilinin guncel sorunlarıyla ilgilenerek cozum yolları bulmak
Ataturk'un kendisi de Turk dili uzerindeki yerli ve yabancı araştırmaları bizzat inceleyerek, donemindeki bilginleri Turk dili uzerinde araştırmalar yapmaya yonlendirmiştir Nitekim Turk dilinin en eski anıtları olan Gokturk (Runik) yazılı metinlerin ilk iki cildi onun sağlığında yayımlanmış; 1940'larda yayın hayatına cıkabilen Divanu Lugati'tTurk, Kutadgu Bilig gibi eserler uzerinde de yine onun sağlığında calışılmaya başlanmıştır Daha sonra bircok cilt halinde ortaya cıkacak olan Tarama ve Derleme Sozluğu'yle ilgili calışmalar da Ataturk'un sağlığında başlamıştır Tarama Sozluğu, 13 yuzyılda başlayan Batı Turkcesinin eski eserlerinin taranmasıyla; Derleme Sozluğu, Anadolu ağızlarında kullanılan kelimelerin derlenmesiyle oluşturulmuş buyuk sozluklerdir Cağdaş Turkcenin grameri, sozluğu, imlası ve terimleriyle ilgili calışmalar da Ataturk tarafından ilgiyle izlenmiştir
Turk Dil Kurumunun kuruluşuyla birlikte cağdaş Turkcede cok hızlı bir arılaştırma akımı da başlamıştır Bizzat Ataturk'un onculuk ettiği, Turk dilinin yabancı kokenli sozlerden temizlenmesi akımı 1935 guzune kadar surmuş; halkın diline girip yerleşmiş kelimelerin dilden atılması işleminden bu tarihte vazgecilmiştir Ataturk'un olumunden sonra oz Turkce akımı Turk aydınları arasında surekli tartışılan bir konu olmuş ve ozellikle 1960'tan sonra Turk Dil Kurumu bu akımın onculuğunu yapmaya devam etmiştir 1980'den sonra tartışmalar durulmuş, bilimsel calışmalar hız kazanmıştır
Ataturk, olumunden kısa bir sure once yazdığı vasiyetname ile mal varlığını Turk Dil Kurumu ile Turk Tarih Kurumuna bırakmıştır Bu iki kurumun butcesi bugun de Ataturk'un mirasından karşılanmaktadır Bu miras bugun Turkiye'nin en buyuk bankalarından biri olan Turkiye İş Bankası sermayesinin %28,9'unu oluşturmaktadır
Turk Dil Kurumunun yapısıyla ilgili ilk onemli değişiklik 1951 yılındaki olağanustu kurultayda yapılmıştır Ataturk'un sağlığında Milli Eğitim Bakanının Kurum başkanı olmasını sağlayan tuzuk maddesi 1951'de değiştirilmiş; boylece Kurumun devletle bağlantısı koparılmıştır İkinci onemli yapı değişikliği 19821983 yıllarında gercekleştirilmiştir 1982'de kabul edilen ve şu anda da yururlukte olan Anayasa ile Turk Dil Kurumu ve Turk Tarih Kurumu, bir Anayasa kuruluşu olan Ataturk Kultur, Dil ve Tarih Yuksek Kurumu catısı altına alınmış; boylece devletle olan bağlar yeniden ve daha guclu olarak kurulmuştur
Ataturk, 1 Kasım 1936'da Turkiye Buyuk Millet Meclisinin V donem 2 yasama yılını acış konuşmasında Turk Dil Kurumu ve Turk Tarih Kurumunun geleceği ile ilgili dileklerini şu sozlerle dile getirmişti:
Başlarında değerli Eğitim Bakanımız bulunan, Turk Tarih Kurumu ile Turk Dil Kurumunun her gun yeni gercek ufuklar acan, ciddi ve aralıksız calışmalarını ovgu ile anmak isterim Bu iki ulusal kurumun, tarihimizin ve dilimizin, karanlıklar icinde unutulmuş derinliklerini, dunya kulturunde başlangıcı temsil ettiklerini, kabul edilebilir bilimsel belgelerle ortaya koydukca, yalnız Turk ulusunun değil, butun bilim dunyasının ilgisini ve uyanmasını sağlayan, kutsal bir gorev yapmakta olduklarını guvenle soyleyebilirim (Alkışlar)Tarih Kurumunun Alacahoyuk'te yaptığı kazılar sonucunda, ortaya cıkardığı beş bin beş yuz yıllık maddi Turk tarih belgeleri, dunya kultur tarihinin yeni baştan incelenmesini ve derinleştirilmesini gerektirecektir Bircok Avrupalı bilim adamının katılması ile toplanan son Dil Kurultayının aydınlık sonuclarını gormekle cok mutluyum Bu ulusal kurumların az zaman icinde ulusal akademilere donuşmesini dilerim Bunun icin, calışkan tarih, dil ve bilim adamlarımızın, bilim dunyasınca tanınacak orijinal eserlerini gormekle mutlu olmanızı dilerim
(Bu konuşmanın tam metnini http:wwwtbmmgovtrtarihce5d2yyhtm adresinde bulabilirsiniz)
Ataturk'un bu dileği dikkate alınarak her iki kurum da boylece akademik bir yapıya kavuşturulmuştur
Bugun Turk Dil Kurumu, 20'si Yuksek Oğretim Kurumu; 20'si Ataturk Kultur, Dil ve Tarih Yuksek Kurumu Yuksek Kurulu tarafından secilen 40 asıl uyeye sahiptir Uyelerin buyuk coğunluğu Turk universitelerinde calışan Turkologlardır Başbakanın onerisiyle Cumhurbaşkanınca tayin edilen Kurum Başkanı ve 40 asıl uye Bilim Kurulunu oluşturur Kurumun bilimsel calışmaları bu kurul tarafından planlandığı gibi yonetim işlerini ustlenen Yurutme Kurulu ile bilimsel calışmaları yuruten Kol ve Komisyonların uyeleri de bu kurul tarafından secilir
Bilimsel calışmaları yuruten kollar şunlardır:
1 Sozluk Bilim ve Uygulama Kolu,
2 Gramer Bilim ve Uygulama Kolu,
3 Dil Bilimi Bilim ve Uygulama Kolu,
4 Terim Bilim ve Uygulama Kolu,
5 Ağız Araştırmaları Bilim ve Uygulama Kolu,
6 Kaynak Eserler Bilim ve Uygulama Kolu
Turkiye Turkcesinin cağdaş sozluğunu surekli geliştirerek yayımlayan ve Genel Ağ ortamında surekli guncelleyen Turk Dil Kurumu, İmla Kılavuzu'nu 2000 yılında yayımlamış olup, 2004 yılında İlkoğretim Okulları icin İmla Kılavuzu' nu yayımlamıştır 1998 yılı icinde 9 baskısı cıkmış olan Turkce Sozluk'te 75000 civarında kelime yer almıştır
Son donemde, yılda 3040 bilimsel eseri yayın dunyasına kazandıran Turk Dil Kurumunun uc sureli yayını da bulunmaktadır Guncel dil konularını ve geniş kitlenin anlayacağı dilde yazılmış araştırmaları icine alan Turk Dili dergisi ayda bir yayımlanmaktadır Altı ayda bir yayımlanan Turk Dunyası Dil ve Edebiyat Dergisi; Kazak, Kırgız, Tatar vb Turk topluluklarının dil ve edebiyatlarıyla ilgili araştırmalara yer verir Turk Dili Araştırmaları YıllığıBelleten ise tamamen bilimsel araştırmaları icine alır ve yılda bir sayı yayımlanır
Turk Dil Kurumunda şu anda, uc proje yurutulmektedir:
1 Turkluk Bilimi (Turkoloji) Alanında Yabancıların Eserlerinin Turkceye Cevrilmesi Projesi,
2 Turk Dunyası Destanlarının Tespiti, Turkiye Turkcesine Aktarılması ve Yayımlanması Projesi,
3 Muhendislik Terimleri Sozluğu Projesi
Kurumumuzun biten projeleri ise şunlardır:
1 Turkiye Turkcesi Sozlukleri Projesi,
2 Karşılaştırmalı Turk Lehceleri ve Şiveleri Sozluğu ve Grameri Saha Araştırması Projesi,
3 Turkiye Turkcesi ve Tarihi Devirler Yazı Dilleri Grameri Projesi,
4 Gokturk (Runik) Yazılı Belge, Yazıt ve Anıtların Albumu Projesi
Turk Dil Kurumu 800'e ulaşan yayını, 40 Bilim Kurulu uyesi, 17 uzmanı, 56 calışanı ve zengin bir araştırma kutuphanesiyle Turkiye'nin saygın bilim kuruluşlarından biri olarak calışmalarını surdurmektedir
imagesataturkundilileilgiliyaptigicalismalar5ad6bcc7e6e65
Turk Dil Kurumu, Turk Dili Tetkik Cemiyeti adıyla 12 Temmuz 1932'de Ataturk'un talimatıyla kurulmuştur Cemiyetin kurucuları, hepsi de milletvekili ve donemin tanınmış edebiyatcıları olan Samih Rif'at, Ruşen Eşref, Celal Sahir ve Yakup Kadri'dir Kurumun ilk başkanı Samih Rif'at'tır Turk Dili Tetkik Cemiyetinin amacı, Turk dilinin oz guzelliğini ve zenginliğini meydana cıkarmak, onu yeryuzu dilleri arasında değerine yaraşır yuksekliğe eriştirmekolarak tespit edilmiştir Ataturk'un sağlığında, 1932, 1934 ve 1936 yıllarında yapılan uc kurultayda hem Kurumun yonetim organları secilmiş, hem dil politikası belirlenmiş, hem de bilimsel bildiriler sunulup tartışılmıştır 26 Eylul5 Ekim 1932 tarihleri arasında Dolmabahce Sarayı'nda yapılan Birinci Turk Dili Kurultayı sonunda Kurumun LugatIstılah, GramerSentaks, Derleme, LenguistikFiloloji, Etimoloji, Yayınadları ile altı kol halinde calışmalarını surdurmesi kabul edilmiştir Sonraki kurultaylarda bu kollardan bazıları ayrılmış, bazıları tekrar birleştirilmiş; fakat ana catı değiştirilmemiştir 1934'te yapılan kurultayda Cemiyetin adı, Turk Dili Araştırma Kurumu; 1936'daki kurultayda ise Turk Dil Kurumu olmuştur
Turk Dil Kurumu başlangıctan beri calışmalarını iki ana eksen uzerinde yurutmuştur:
1 Turk dili uzerinde araştırmalar yapmak, yaptırmak;
2 Turk dilinin guncel sorunlarıyla ilgilenerek cozum yolları bulmak
Ataturk'un kendisi de Turk dili uzerindeki yerli ve yabancı araştırmaları bizzat inceleyerek, donemindeki bilginleri Turk dili uzerinde araştırmalar yapmaya yonlendirmiştir Nitekim Turk dilinin en eski anıtları olan Gokturk (Runik) yazılı metinlerin ilk iki cildi onun sağlığında yayımlanmış; 1940'larda yayın hayatına cıkabilen Divanu Lugati'tTurk, Kutadgu Bilig gibi eserler uzerinde de yine onun sağlığında calışılmaya başlanmıştır Daha sonra bircok cilt halinde ortaya cıkacak olan Tarama ve Derleme Sozluğu'yle ilgili calışmalar da Ataturk'un sağlığında başlamıştır Tarama Sozluğu, 13 yuzyılda başlayan Batı Turkcesinin eski eserlerinin taranmasıyla; Derleme Sozluğu, Anadolu ağızlarında kullanılan kelimelerin derlenmesiyle oluşturulmuş buyuk sozluklerdir Cağdaş Turkcenin grameri, sozluğu, imlası ve terimleriyle ilgili calışmalar da Ataturk tarafından ilgiyle izlenmiştir
Turk Dil Kurumunun kuruluşuyla birlikte cağdaş Turkcede cok hızlı bir arılaştırma akımı da başlamıştır Bizzat Ataturk'un onculuk ettiği, Turk dilinin yabancı kokenli sozlerden temizlenmesi akımı 1935 guzune kadar surmuş; halkın diline girip yerleşmiş kelimelerin dilden atılması işleminden bu tarihte vazgecilmiştir Ataturk'un olumunden sonra oz Turkce akımı Turk aydınları arasında surekli tartışılan bir konu olmuş ve ozellikle 1960'tan sonra Turk Dil Kurumu bu akımın onculuğunu yapmaya devam etmiştir 1980'den sonra tartışmalar durulmuş, bilimsel calışmalar hız kazanmıştır
Ataturk, olumunden kısa bir sure once yazdığı vasiyetname ile mal varlığını Turk Dil Kurumu ile Turk Tarih Kurumuna bırakmıştır Bu iki kurumun butcesi bugun de Ataturk'un mirasından karşılanmaktadır Bu miras bugun Turkiye'nin en buyuk bankalarından biri olan Turkiye İş Bankası sermayesinin %28,9'unu oluşturmaktadır
Turk Dil Kurumunun yapısıyla ilgili ilk onemli değişiklik 1951 yılındaki olağanustu kurultayda yapılmıştır Ataturk'un sağlığında Milli Eğitim Bakanının Kurum başkanı olmasını sağlayan tuzuk maddesi 1951'de değiştirilmiş; boylece Kurumun devletle bağlantısı koparılmıştır İkinci onemli yapı değişikliği 19821983 yıllarında gercekleştirilmiştir 1982'de kabul edilen ve şu anda da yururlukte olan Anayasa ile Turk Dil Kurumu ve Turk Tarih Kurumu, bir Anayasa kuruluşu olan Ataturk Kultur, Dil ve Tarih Yuksek Kurumu catısı altına alınmış; boylece devletle olan bağlar yeniden ve daha guclu olarak kurulmuştur
Ataturk, 1 Kasım 1936'da Turkiye Buyuk Millet Meclisinin V donem 2 yasama yılını acış konuşmasında Turk Dil Kurumu ve Turk Tarih Kurumunun geleceği ile ilgili dileklerini şu sozlerle dile getirmişti:
Başlarında değerli Eğitim Bakanımız bulunan, Turk Tarih Kurumu ile Turk Dil Kurumunun her gun yeni gercek ufuklar acan, ciddi ve aralıksız calışmalarını ovgu ile anmak isterim Bu iki ulusal kurumun, tarihimizin ve dilimizin, karanlıklar icinde unutulmuş derinliklerini, dunya kulturunde başlangıcı temsil ettiklerini, kabul edilebilir bilimsel belgelerle ortaya koydukca, yalnız Turk ulusunun değil, butun bilim dunyasının ilgisini ve uyanmasını sağlayan, kutsal bir gorev yapmakta olduklarını guvenle soyleyebilirim (Alkışlar)Tarih Kurumunun Alacahoyuk'te yaptığı kazılar sonucunda, ortaya cıkardığı beş bin beş yuz yıllık maddi Turk tarih belgeleri, dunya kultur tarihinin yeni baştan incelenmesini ve derinleştirilmesini gerektirecektir Bircok Avrupalı bilim adamının katılması ile toplanan son Dil Kurultayının aydınlık sonuclarını gormekle cok mutluyum Bu ulusal kurumların az zaman icinde ulusal akademilere donuşmesini dilerim Bunun icin, calışkan tarih, dil ve bilim adamlarımızın, bilim dunyasınca tanınacak orijinal eserlerini gormekle mutlu olmanızı dilerim
(Bu konuşmanın tam metnini http:wwwtbmmgovtrtarihce5d2yyhtm adresinde bulabilirsiniz)
Ataturk'un bu dileği dikkate alınarak her iki kurum da boylece akademik bir yapıya kavuşturulmuştur
Bugun Turk Dil Kurumu, 20'si Yuksek Oğretim Kurumu; 20'si Ataturk Kultur, Dil ve Tarih Yuksek Kurumu Yuksek Kurulu tarafından secilen 40 asıl uyeye sahiptir Uyelerin buyuk coğunluğu Turk universitelerinde calışan Turkologlardır Başbakanın onerisiyle Cumhurbaşkanınca tayin edilen Kurum Başkanı ve 40 asıl uye Bilim Kurulunu oluşturur Kurumun bilimsel calışmaları bu kurul tarafından planlandığı gibi yonetim işlerini ustlenen Yurutme Kurulu ile bilimsel calışmaları yuruten Kol ve Komisyonların uyeleri de bu kurul tarafından secilir
Bilimsel calışmaları yuruten kollar şunlardır:
1 Sozluk Bilim ve Uygulama Kolu,
2 Gramer Bilim ve Uygulama Kolu,
3 Dil Bilimi Bilim ve Uygulama Kolu,
4 Terim Bilim ve Uygulama Kolu,
5 Ağız Araştırmaları Bilim ve Uygulama Kolu,
6 Kaynak Eserler Bilim ve Uygulama Kolu
Turkiye Turkcesinin cağdaş sozluğunu surekli geliştirerek yayımlayan ve Genel Ağ ortamında surekli guncelleyen Turk Dil Kurumu, İmla Kılavuzu'nu 2000 yılında yayımlamış olup, 2004 yılında İlkoğretim Okulları icin İmla Kılavuzu' nu yayımlamıştır 1998 yılı icinde 9 baskısı cıkmış olan Turkce Sozluk'te 75000 civarında kelime yer almıştır
Son donemde, yılda 3040 bilimsel eseri yayın dunyasına kazandıran Turk Dil Kurumunun uc sureli yayını da bulunmaktadır Guncel dil konularını ve geniş kitlenin anlayacağı dilde yazılmış araştırmaları icine alan Turk Dili dergisi ayda bir yayımlanmaktadır Altı ayda bir yayımlanan Turk Dunyası Dil ve Edebiyat Dergisi; Kazak, Kırgız, Tatar vb Turk topluluklarının dil ve edebiyatlarıyla ilgili araştırmalara yer verir Turk Dili Araştırmaları YıllığıBelleten ise tamamen bilimsel araştırmaları icine alır ve yılda bir sayı yayımlanır
Turk Dil Kurumunda şu anda, uc proje yurutulmektedir:
1 Turkluk Bilimi (Turkoloji) Alanında Yabancıların Eserlerinin Turkceye Cevrilmesi Projesi,
2 Turk Dunyası Destanlarının Tespiti, Turkiye Turkcesine Aktarılması ve Yayımlanması Projesi,
3 Muhendislik Terimleri Sozluğu Projesi
Kurumumuzun biten projeleri ise şunlardır:
1 Turkiye Turkcesi Sozlukleri Projesi,
2 Karşılaştırmalı Turk Lehceleri ve Şiveleri Sozluğu ve Grameri Saha Araştırması Projesi,
3 Turkiye Turkcesi ve Tarihi Devirler Yazı Dilleri Grameri Projesi,
4 Gokturk (Runik) Yazılı Belge, Yazıt ve Anıtların Albumu Projesi
Turk Dil Kurumu 800'e ulaşan yayını, 40 Bilim Kurulu uyesi, 17 uzmanı, 56 calışanı ve zengin bir araştırma kutuphanesiyle Turkiye'nin saygın bilim kuruluşlarından biri olarak calışmalarını surdurmektedir
