Ataturk'un Olcu Birimi Hakkında Yaptığı Yenilikler
Ataturkun yaptığı olcu birimlerinin yararları
Ataturk'un Eski Olculerde yaptığı Deşiklikler
Cumhuriyet doneminden once Batı uluslarından ayrı takvim, saat, sayı ve olculerin kullanılması, hafta tatillerinin cuma gunu olması, takvimin başlangıcı olarak Hazreti Muhammet'in Mekke'den Medine'ye goc ettiği tarih olan 622 yılının alınması (hicri takvim), sayı olarak eski sayıları, olcu olarak da okka, dirhem, arşın, endaze, vb olculerin kullanılması, Turk toplumu ile Batı toplumları arasındaki ilişkilerde buyuk karışıklık ve gucluklere yol acmaktaydı 26 Aralık 1925'te miladi takvimin kabul edilip, alaturka saat yerine Batı'da kullanılan alafranga saatin kabul edilmesiyle, 23 Mart 1931'de cıkarılan yasayla da gram, kilogram, ton, metre, kilometre gibi olculerin benimsenmesiyle, bir yandan Batı ulkeleriyle ilişkiler kolaylaştırılırken, bir yandan da yurdun her yerinde tutarlı bir olcu ve ağırlık duzeni kurulmuş oldu
Eski Turk olcu birimleri
“Eski Uzunluk Olculeri
Carşı arşını
Daha cok carşı ve pazarda kullanılırdı Metre hesabıyla carşı arşını 68 cm'dir
Bina ve mimar arşını 75,8 cm'dir Bu arşının uzunluğunda zamanla değişiklikler oldu Ucuncu Selim Han abanoz ağacından bir mimar arşını yaptırdı Bunun olcu olarak kullanılmasını istedi ve kutuphaneye kaldırttı Bunun bir tarafı 24 parmağa ve her parmak 10 hat'ta bolundu Boylelikle bu bolumle basımevinde kullanılan punto buyuklukleri de alınabilecekti Diğer tarafı sadece 20 eşit parcaya bolundu Değerli kumaşları bilhassa ipekleri olcmede endaze kullanılırdı (endaze 65,25 cm'dir) Turkiye'de 26 Mart 1931 tarih ve 1782 sayılı kanunla arşın olcu birimi kaldırılıp yerine metre sistemi kabul edildi 1933'ten sonra da arşının butun ceşitleri tamamen ortadan kaldırılıp metre sistemine gecildi Zirai mimari, arşın ve endaze olcu birimlerinin ast ve ust katları aşağıda gosterilmiştir
1 carşı arşını 8 rubu
Endaze
1 endaze 8 rubu
1 rubu 2 bedel
Zirai
1 merhale 2 berid
1 berid (menzil) 4 fersah
1 fersa mil
1 mil 2500 zirai
1 kulac 2,5 zirai
Parmak
1 parmak 12 hat
1 hat 12 nokta 0,00263 m
1 nokta 0,00022 m
1 kulac 2,5 zirai 1,895 m (ip boyu, su derinliği, kuyu derinliği vb icin)
1 kara mili 2500 zirai 1895 m (kara yolculuğundaki mesafeler icin)
1 fersa mil 7500 zirai 5685 m
1 berid (menzil) 4 fersah 12 mil 30900 arşın 22740 m
1 merhale 2 berid 45080 m
1 carşı arşını 8 rubu (urup) 0,680 m (kumaş icin)
1 rubu 2 kirah 0,085 m
1 kirah 0,0425 m
1 endaze 8 rubu (urup) 0,650 m (artan ipekli fiyatlarına karşılık konulan olcu birimi)
“Eski Ağırlık olculeri
Ağırlık olcu birimi de uzunluk olcu birimi gibi farklılıklar gosteriyordu Şimdi kullanılan ağırlık birimi kilogram olup 0 derecede bir desimetrekup suyun ağırlığı olarak tanımlanmış ve Uluslararası Olcu ve Ağırlık Birliğinden Turkiye'ye bir ornek verilmiştir1874 yılı iridyumlu platin alaşımından 192829 da yapılmış olan 42 nolu Turkiye milli kilogram prototipinin kullanılmasında gosterilen dikkatsizlik ve ozensizlikten dolayı bozulduğunun anlaşılması uzerine 1953 yılında yapılan 54 numaralı prototipi ile değiştirilmiştir
Okka
1 tonilato 4 ceki
1 ceki 4 kantar
1 kantar 44 okka(kıyye)
1 batman 6 okka(kıyye)
1 okka(kıyye) 400 dirhem
Dirhem
Osmanlı Doneminde kullanılan 1 dirhem
1 dirhem 4 donuk
1 donuk 4 kırat
1 kırat 4 bakray
1 bakray 4 fitil
1 fitil 2 nekir
1 nekir 2 kıtmir
1 kıtmir 2 zerre
Gunumuz Olcusu Kilograma Gore Kıyaslama
1 okka (kıyye) 400 dirhem 1282,945 gr (1280 gr)
1 batman 6 kıyye 7,544 kg
1 kantar 44 kıyye 100 ludre 56,320 kg
1 ceki 4 kantar 176 kıyye 225,798 kg
1 tonilato 1000 kg 4 ceki + 1 kantar + 37,4 okka
1 tonilato 17 kantar + 31 okka + 183 dirhem
1 miskal 1,5 dirhem 4,8 gr
1 dirhem 4 dunuk 3,2 gr
1 dunuk 4 kırat
1 kırat 4 bakray 124 misgal
1 bakray 4 fitil
1 fitil 2 nekir
1 nekir 2 kıtmir
1 kıtmir 2 zerre
“Eski Alan Olculeri
1 arşın (zirai)² 0,57417 m² 4 ayak²
1 donum (yeni) 2500 m²
1 donum (buyuk) 2720 m²
1 donum (atik) 4 evlek 1600 zirai² 918,672 m² (bir kenarı 40 arşın (zirai) olan kare)
1 atik evlek 400 arşın² 229,668 m²
1 yeni evlek 100 m²
1 cerip 3600 zirai² 2067,012 m²
1 ayak² 144 parmak² 0,14354 m²
1 parmak² 144 hat² 0,00099751 m²
1 hat² 144 nokta² 0,000006927 m² 1 carşı arşın² 0,46240 m²
1 urup² 0,007225 m²
1 kirah² 0,0018062 m²
1 endaze² 0,422500 m²
1 urup² 0,0066015 m²
“Eski Zaman Olcu Birimleri
Hicri (Hicret) Takvimi: Ay yılını esas alır Başlangıc olarak Hz Muhammed'in Mekke ’den Medine'ye
Hicret ettiği 622 yılını alır Bugun Ramazan, mevlitler gibi dini gunlerde bu takvimi
Kullanmaktayız
Rumi Takvim: Osmanlı devletinde resmi ve mali işlerde kullanılmak uzere 19 yuzyıl başlarından itibaren yururluğe giren takvimdir Guneş Yılını esas alır
Gun ve Saat Tanımı
İslam dunyasında yeni gun guneşin batışıyla başlar Guneş ufukta kaybolunca saat 12 ya da 0'dır Bir sonraki guneş batışına kadar gecen sure 2x12 saate ayrılır Ezani saat adı verilen bu saat tanımında, gunun başlangıcı değişmekte ancak gun boyunca bir saatlik sure aynı kalmaktadır
Bunun dışında Helenistik cağdan kalma başka bir saat kavramı, Zamanı saat'ta kullanılır Bu saat kavramında gunduz ve gece sureleri kendi başlarına ayrı ayrı 12 eşit parcaya bolunur Tanım gereği bir gunun suresi aynı kalmakla birlikte, gunduz ve gece saatlerinin sureleri mevsime bağlı olarak değişir
Eski Olculerin Yol Actığı Sorunlar
Cumhuriyet doneminden once Batı uluslarından ayrı takvim, saat, sayı ve olculerin kullanılması, hafta tatillerinin cuma gunu olması, takvimin başlangıcı olarak Hazreti Muhammet'in Mekke'den Medine'ye goc ettiği tarih olan 622 yılının alınması (hicri takvim), sayı olarak eski sayıları, olcu olarak da okka, dirhem, arşın, endaze, vb olculerin kullanılması, Turk toplumu ile Batı toplumları arasındaki ilişkilerde buyuk karışıklık ve gucluklere yol acmaktaydı
Ataturk ’un Onderliğinde Olcu Birimlerinde yapılan Değişiklikler
Osmanlı Devleti'nde kullanılan saat, takvim ve olculer, Avrupa devletlerinde kullanılanlardan farklıydı Bu durum, sosyal, ticari ve resmi ilişkileri zorlaştırıyor, bazı karışıklıklara sebep oluyordu Osmanlı Devleti'nin son donemlerinde bu farklılığı gidermek icin bazı calışmalar yapıldı Fakat yeterli değildi Cumhuriyetin ilanından sonra bu zorluklan ortadan kaldırmak icin calışmalara başlandı
Zaman Olculerindeki Değişiklikler:
Once 26 Aralık 1925'te cıkarılan bir kanunla, o zamana kadar kullanılmakta olan, Hicri ve Rumi takvimlerin yerine Miladi takvim kabul edildi, 1 Ocak 1926'dan itibaren de kullanılmaya başlandı Boylece devlet işlerinde karışıklık onlendi Takvimdeki bu değişikliğin yanında, alaturka denilen, guneşin batışına gore ayarlanan saat yerine, cağdaş dunyanın kullandığı saat sistemi kabul edildi Batıdan alınan zaman olcusu ile bir gun 24 saate bolunup, gunluk hayat duzene sokuldu 1935'te cıkarılan bir kanunla, cuma gunu olan hafta tatili değiştirilip, cumartesi oğleden sonra ve pazar gunu hafta tatili olarak kabul edildi Bu yeniliklerin yanında milli bayramlar ve tatil gunleri de yeniden duzenlendi
Uzunluk ve Ağırlık Olculerindeki Değişiklikler:
1928 yılında yapılan bir değişiklikle milletlerarası rakamlar kabul edildi 1931'de kabul edilen bir kanunla eski ağırlık ve uzunluk olculeri değiştirildi Eskiden kullanılan arşın, endaze, okka gibi olcu birimleri kaldırıldı Bunların yerine uzunluk olcusu olarak metre, ağırlık olcusu olarak kilo kabul edildi Uzunluk ve ağırlık olculerinde yapılan bu değişikliklerle ulkede olcu birliği sağlandı
Ataturk ’un Yaptığı Bu Yeniliklerin Sağladığı Yararlar
26 Aralık 1925'te miladi takvimin kabul edilip, alaturka saat yerine Batı'da kullanılan alafranga saatin kabul edilmesiyle, 23 Mart 1931'de cıkarılan yasayla da gram, kilogram, ton, metre, kilometre gibi olculerin benimsenmesiyle, bir yandan Batı ulkeleriyle ilişkiler kolaylaştırılırken, bir yandan da yurdun her yerinde tutarlı bir olcu ve ağırlık duzeni kurulmuş oldu
Ataturkun yaptığı olcu birimlerinin yararları
Ataturk'un Eski Olculerde yaptığı Deşiklikler
Cumhuriyet doneminden once Batı uluslarından ayrı takvim, saat, sayı ve olculerin kullanılması, hafta tatillerinin cuma gunu olması, takvimin başlangıcı olarak Hazreti Muhammet'in Mekke'den Medine'ye goc ettiği tarih olan 622 yılının alınması (hicri takvim), sayı olarak eski sayıları, olcu olarak da okka, dirhem, arşın, endaze, vb olculerin kullanılması, Turk toplumu ile Batı toplumları arasındaki ilişkilerde buyuk karışıklık ve gucluklere yol acmaktaydı 26 Aralık 1925'te miladi takvimin kabul edilip, alaturka saat yerine Batı'da kullanılan alafranga saatin kabul edilmesiyle, 23 Mart 1931'de cıkarılan yasayla da gram, kilogram, ton, metre, kilometre gibi olculerin benimsenmesiyle, bir yandan Batı ulkeleriyle ilişkiler kolaylaştırılırken, bir yandan da yurdun her yerinde tutarlı bir olcu ve ağırlık duzeni kurulmuş oldu
Eski Turk olcu birimleri
“Eski Uzunluk Olculeri
Carşı arşını
Daha cok carşı ve pazarda kullanılırdı Metre hesabıyla carşı arşını 68 cm'dir
Bina ve mimar arşını 75,8 cm'dir Bu arşının uzunluğunda zamanla değişiklikler oldu Ucuncu Selim Han abanoz ağacından bir mimar arşını yaptırdı Bunun olcu olarak kullanılmasını istedi ve kutuphaneye kaldırttı Bunun bir tarafı 24 parmağa ve her parmak 10 hat'ta bolundu Boylelikle bu bolumle basımevinde kullanılan punto buyuklukleri de alınabilecekti Diğer tarafı sadece 20 eşit parcaya bolundu Değerli kumaşları bilhassa ipekleri olcmede endaze kullanılırdı (endaze 65,25 cm'dir) Turkiye'de 26 Mart 1931 tarih ve 1782 sayılı kanunla arşın olcu birimi kaldırılıp yerine metre sistemi kabul edildi 1933'ten sonra da arşının butun ceşitleri tamamen ortadan kaldırılıp metre sistemine gecildi Zirai mimari, arşın ve endaze olcu birimlerinin ast ve ust katları aşağıda gosterilmiştir
1 carşı arşını 8 rubu
Endaze
1 endaze 8 rubu
1 rubu 2 bedel
Zirai
1 merhale 2 berid
1 berid (menzil) 4 fersah
1 fersa mil
1 mil 2500 zirai
1 kulac 2,5 zirai
Parmak
1 parmak 12 hat
1 hat 12 nokta 0,00263 m
1 nokta 0,00022 m
1 kulac 2,5 zirai 1,895 m (ip boyu, su derinliği, kuyu derinliği vb icin)
1 kara mili 2500 zirai 1895 m (kara yolculuğundaki mesafeler icin)
1 fersa mil 7500 zirai 5685 m
1 berid (menzil) 4 fersah 12 mil 30900 arşın 22740 m
1 merhale 2 berid 45080 m
1 carşı arşını 8 rubu (urup) 0,680 m (kumaş icin)
1 rubu 2 kirah 0,085 m
1 kirah 0,0425 m
1 endaze 8 rubu (urup) 0,650 m (artan ipekli fiyatlarına karşılık konulan olcu birimi)
“Eski Ağırlık olculeri
Ağırlık olcu birimi de uzunluk olcu birimi gibi farklılıklar gosteriyordu Şimdi kullanılan ağırlık birimi kilogram olup 0 derecede bir desimetrekup suyun ağırlığı olarak tanımlanmış ve Uluslararası Olcu ve Ağırlık Birliğinden Turkiye'ye bir ornek verilmiştir1874 yılı iridyumlu platin alaşımından 192829 da yapılmış olan 42 nolu Turkiye milli kilogram prototipinin kullanılmasında gosterilen dikkatsizlik ve ozensizlikten dolayı bozulduğunun anlaşılması uzerine 1953 yılında yapılan 54 numaralı prototipi ile değiştirilmiştir
Okka
1 tonilato 4 ceki
1 ceki 4 kantar
1 kantar 44 okka(kıyye)
1 batman 6 okka(kıyye)
1 okka(kıyye) 400 dirhem
Dirhem
Osmanlı Doneminde kullanılan 1 dirhem
1 dirhem 4 donuk
1 donuk 4 kırat
1 kırat 4 bakray
1 bakray 4 fitil
1 fitil 2 nekir
1 nekir 2 kıtmir
1 kıtmir 2 zerre
Gunumuz Olcusu Kilograma Gore Kıyaslama
1 okka (kıyye) 400 dirhem 1282,945 gr (1280 gr)
1 batman 6 kıyye 7,544 kg
1 kantar 44 kıyye 100 ludre 56,320 kg
1 ceki 4 kantar 176 kıyye 225,798 kg
1 tonilato 1000 kg 4 ceki + 1 kantar + 37,4 okka
1 tonilato 17 kantar + 31 okka + 183 dirhem
1 miskal 1,5 dirhem 4,8 gr
1 dirhem 4 dunuk 3,2 gr
1 dunuk 4 kırat
1 kırat 4 bakray 124 misgal
1 bakray 4 fitil
1 fitil 2 nekir
1 nekir 2 kıtmir
1 kıtmir 2 zerre
“Eski Alan Olculeri
1 arşın (zirai)² 0,57417 m² 4 ayak²
1 donum (yeni) 2500 m²
1 donum (buyuk) 2720 m²
1 donum (atik) 4 evlek 1600 zirai² 918,672 m² (bir kenarı 40 arşın (zirai) olan kare)
1 atik evlek 400 arşın² 229,668 m²
1 yeni evlek 100 m²
1 cerip 3600 zirai² 2067,012 m²
1 ayak² 144 parmak² 0,14354 m²
1 parmak² 144 hat² 0,00099751 m²
1 hat² 144 nokta² 0,000006927 m² 1 carşı arşın² 0,46240 m²
1 urup² 0,007225 m²
1 kirah² 0,0018062 m²
1 endaze² 0,422500 m²
1 urup² 0,0066015 m²
“Eski Zaman Olcu Birimleri
Hicri (Hicret) Takvimi: Ay yılını esas alır Başlangıc olarak Hz Muhammed'in Mekke ’den Medine'ye
Hicret ettiği 622 yılını alır Bugun Ramazan, mevlitler gibi dini gunlerde bu takvimi
Kullanmaktayız
Rumi Takvim: Osmanlı devletinde resmi ve mali işlerde kullanılmak uzere 19 yuzyıl başlarından itibaren yururluğe giren takvimdir Guneş Yılını esas alır
Gun ve Saat Tanımı
İslam dunyasında yeni gun guneşin batışıyla başlar Guneş ufukta kaybolunca saat 12 ya da 0'dır Bir sonraki guneş batışına kadar gecen sure 2x12 saate ayrılır Ezani saat adı verilen bu saat tanımında, gunun başlangıcı değişmekte ancak gun boyunca bir saatlik sure aynı kalmaktadır
Bunun dışında Helenistik cağdan kalma başka bir saat kavramı, Zamanı saat'ta kullanılır Bu saat kavramında gunduz ve gece sureleri kendi başlarına ayrı ayrı 12 eşit parcaya bolunur Tanım gereği bir gunun suresi aynı kalmakla birlikte, gunduz ve gece saatlerinin sureleri mevsime bağlı olarak değişir
Eski Olculerin Yol Actığı Sorunlar
Cumhuriyet doneminden once Batı uluslarından ayrı takvim, saat, sayı ve olculerin kullanılması, hafta tatillerinin cuma gunu olması, takvimin başlangıcı olarak Hazreti Muhammet'in Mekke'den Medine'ye goc ettiği tarih olan 622 yılının alınması (hicri takvim), sayı olarak eski sayıları, olcu olarak da okka, dirhem, arşın, endaze, vb olculerin kullanılması, Turk toplumu ile Batı toplumları arasındaki ilişkilerde buyuk karışıklık ve gucluklere yol acmaktaydı
Ataturk ’un Onderliğinde Olcu Birimlerinde yapılan Değişiklikler
Osmanlı Devleti'nde kullanılan saat, takvim ve olculer, Avrupa devletlerinde kullanılanlardan farklıydı Bu durum, sosyal, ticari ve resmi ilişkileri zorlaştırıyor, bazı karışıklıklara sebep oluyordu Osmanlı Devleti'nin son donemlerinde bu farklılığı gidermek icin bazı calışmalar yapıldı Fakat yeterli değildi Cumhuriyetin ilanından sonra bu zorluklan ortadan kaldırmak icin calışmalara başlandı
Zaman Olculerindeki Değişiklikler:
Once 26 Aralık 1925'te cıkarılan bir kanunla, o zamana kadar kullanılmakta olan, Hicri ve Rumi takvimlerin yerine Miladi takvim kabul edildi, 1 Ocak 1926'dan itibaren de kullanılmaya başlandı Boylece devlet işlerinde karışıklık onlendi Takvimdeki bu değişikliğin yanında, alaturka denilen, guneşin batışına gore ayarlanan saat yerine, cağdaş dunyanın kullandığı saat sistemi kabul edildi Batıdan alınan zaman olcusu ile bir gun 24 saate bolunup, gunluk hayat duzene sokuldu 1935'te cıkarılan bir kanunla, cuma gunu olan hafta tatili değiştirilip, cumartesi oğleden sonra ve pazar gunu hafta tatili olarak kabul edildi Bu yeniliklerin yanında milli bayramlar ve tatil gunleri de yeniden duzenlendi
Uzunluk ve Ağırlık Olculerindeki Değişiklikler:
1928 yılında yapılan bir değişiklikle milletlerarası rakamlar kabul edildi 1931'de kabul edilen bir kanunla eski ağırlık ve uzunluk olculeri değiştirildi Eskiden kullanılan arşın, endaze, okka gibi olcu birimleri kaldırıldı Bunların yerine uzunluk olcusu olarak metre, ağırlık olcusu olarak kilo kabul edildi Uzunluk ve ağırlık olculerinde yapılan bu değişikliklerle ulkede olcu birliği sağlandı
Ataturk ’un Yaptığı Bu Yeniliklerin Sağladığı Yararlar
26 Aralık 1925'te miladi takvimin kabul edilip, alaturka saat yerine Batı'da kullanılan alafranga saatin kabul edilmesiyle, 23 Mart 1931'de cıkarılan yasayla da gram, kilogram, ton, metre, kilometre gibi olculerin benimsenmesiyle, bir yandan Batı ulkeleriyle ilişkiler kolaylaştırılırken, bir yandan da yurdun her yerinde tutarlı bir olcu ve ağırlık duzeni kurulmuş oldu
