Bağlam, bağdaşıklık ve bağdaştırma nedir?
BAĞLAŞIKLIK
Tanım: Bir metinde dil öğelerinin (ek, kelime ve kelime grupları) dil bilgisi kurallarına uyularak yan yana getirilmesine (cümle oluşturulmasına) bağlaşıklık (dil bilgisi bağıntısı) adı verilir. Bağlaşıklık cümlede aşağıda unsurların gerçekleşmesinde etkilidir.
1. Bağlaşıklık cümlede anlam belirsizliğini ve bundan kaynaklanan anlatım bozukluğunu engeller.
Ör: Geleceğini annemden duydum.==> “Onun geleceğini annemden duydum.” ve ya “Senin geleceğini annemden duydum.”
Yarışmada birinci olduğuna sevindim. ==> “Senin yarışmada birinci olduğuna sevindim.” Ya da “Onun yarışmada birinci olduğuna sevindim.”
2. Eklerin eksik veya yanlış kullanılmasına ve bundan doğacak anlatım bozukluğuna engel olur.
Ör: Bu çocuklar fakir ülkenin, savaş nedeniyle gerekli eğitimi alamayan çocuklardır.==>
Bu çocuklar fakir ülkenin, savaş nedeniyle gerekli eğitimi alamayan çocuklarıdır.
Senin en sevdiğim yanın derslerine düzenli çalıştığındır. ==> Senin en sevdiğim yanın derslerine düzenli çalışmandır.
3. Dolaylı tümleç eksikliğini ve bundan kaynaklanan anlatım bozukluklarını engeller.
Ör: Öğrencileri rahat edecekleri odalara yerleştirip, en iyi imkânları sağladı. ==>Öğrencileri rahat edecekleri odalara yerleştirip onlara en iyi imkânları sağladı.
Burada daha çok eski arkadaşlarını arıyor, hasret duyuyordu. ==> Burada daha çok eski arkadaşlarını arıyor, onlara hasret duyuyordu
4. Nesne eksikliklerini ve bundan kaynaklanan anlatım bozukluklarını engeller.
Ör: Televizyona çok bakıyor, akşama kadar kapatmıyor. ==> Televizyona çok bakıyor, televizyonu akşama kadar kapatmıyor
Herkesin fikrine saygı gösteriyor, dinliyor.==> Herkesin fikrine saygı gösteriyor, onları dinliyor
5. Özne eksikliğini ve bundan kaynaklanan anlatım bozukluklarını engeller:
Ör: Kapıya dayanmayın, dün boyandı ==> Kapıya dayanmayın, kapı dün boyandı.
Nüfus sayımı bu yıl yapıldı, bir hayli artmış==> Nüfus sayımı bu yıl yapıldı, nüfusumuz bir hayli artmış
6. Fiilin veya yardımcı fiilin yanlış kullanılmasını ve bundan doğan anlatım bozukluklarını engeller
Ör: Ekşiyi az, acıyı ise hiç sevmezdi ==> Ekşiyi az sever, acıyı ise hiç sevmezdi.
Kitap için kendine verilen paranın eksik ve yeterli olmadığını söyledi. ==> Kitap için kendine verilen paranın eksik olduğunu ve yeterli olmadığını söyledi
Bu davranışıyla bize yarar mı sağladı zarar mı belli değil Bu davranışıyla bize yarar mı sağladı zarar mı verdi belli değil
7. Kelimelerin cümle içinde yanlış yerde kullanılmasını ve bundan kaynaklanan anlatım bozukluklarını engeller.
Ör: Alınan bu karar savaşta askerin daha çok ölmesine neden oldu ==> Alınan bu karar savaşta daha çok askerin ölmesine neden oldu
İzinsiz inşaata girilmez ==> İnşaata izinsiz girilmez.
8. Gereksiz kelime kullanılmasını ve bundan doğacak anlatım bozukluklarını engeller:
Ör: Yalnız gitmekten korkmuş, annesiyle birlikte gitmiş. ==> Yalnız gitmekten korkmuş, annesiyle gitmiş
Yüksek sesle bağırmana gerek yok ==> Bağırmana gerek yok.
9. Tamlama yanlışlıklarını ve bundan doğacak anlatım bozukluklarını engeller
Ör: Kaza yerine birçok askerî ve polis aracı geldi ==> Kaza yerine birçok askerî araç ve polis aracı geldi
Bu önlemler ekonomik ve sağlık açısından olumlu sonuçlar verdi Bu önlemler ekonomik açıdan ve sağlık açısından olumlu sonuçlar verdi
10. Etken ve edilgen fillerin bir arada kullanılmasını ve bundan doğacak anlatım bozukluklarını engeller:
Ör: Bütün yemekleri hazırlayıp bir kenara koyulmalıdır “Bütün yemekleri hazırlayıp bir kenara koymalıdır” ve ya Bütün yemekler hazırlanarak bir kenara koyulmalıdır.
Bazı yolcuların giriş işlemleri yapmaya başlandı Bazı yolcuların giriş işlemleri yapılmaya başlandı
11. Ek fiilin kullanılmamasını ve bundan doğacak anlatım bozukluklarını engeller
Ör: Boyu kısa bedeni de pek biçimli değildi Boyu kısaydı bedeni de pek biçimli değildi
O yaşlı şair geleneklere bağlı, ama yeniliklere kapalı değildi O yaşlı şair geleneklere bağlıydı, ama yeniliklere kapalı değildi
12. Farklı yüklemlerin aynı özneye bağlanmasını ve bundan doğacak anlatım bozukluklarını engeller.
Ör: Hiç kimse okula gelmedi, geziye gitti Hiç kimse okula gelmedi, herkes geziye gitti
Annem hiçbirimizi azarlamaz, severdi Annem hiçbirimizi azarlamaz, hepimizi severdi
Her gün okula geç geliyor, erken gelmiyor Her gün okula geç geliyor hiç erken gelmiyor.
Herkes konuşuyor, ders dinlemiyor. Herkes konuşuyor, hiç kimse ders dinlemiyor
BAĞDAŞIKLIK
Tanım: Dil öğelerinin (ek, kelime ve kelime grupları) aralarında oluşturdukları anlam bağıntılarına denir. Kelimelerin yeni bir anlam ifade etmek için yan yana gelerek oluşturdukları söz gruplarına bağdaştırma denir. Bağdaşıklık cümlelerde aşağıdaki durumlarda etkili olarak anlam bozukluklarını engeller.
1. Birbiriyle çelişen ifadelerin bir arada bulunmasını ve bundan doğabilecek anlatım bozukluklarını engeller.
Ör: Sanırım bu işi mutlaka kabul edecektir. Bu işi mutlaka kabul edecektir ve ya Sanırım bu işi kabul edecektir
Gönderdiğim paketi eminim bugüne kadar almış olmalısınız Gönderdiğim paketi eminim bugüne kadar aldınız veya Gönderdiğim paketi bugüne kadar almış olmalısınız.
2. Olumlu ve olumsuz durumlarda kullanılacak fillerin karıştırılmasını ve bundan doğabilecek anlatım bozukluklarını engeller: ( Olumlu durumlar için: sağladı, vesile oldu, sağladı; olumsuz durumlar için ise: neden oldu, sebep oldu, yol açtı vb. fiiller kullanılır.
Ör: Bana yardım ederek kısa sürede işi bitirmeme sebep oldu. Bana yardım ederek işi kısa sürede bitirmemi sağladı
Laf taşıyarak aralarının bozulmasına katkıda bulundu. Laf taşıyarak aralarının bozulmasına sebep oldu.
3. Cümlenin kurumundaki mantık hatalarını ve bundan kaynaklanan anlatım bozukluklarını engeller.
Ör: Sigara içmeye devam ederseniz ölürsünüz hatta kanser bile olursunuz. Sigara içmeye devam ederseniz kanser olursunuz hatta ölürsünüz.
Bırakın düşmeden yürümeyi koşamaz bile o.==> Bırakın koşmayı düşmeden yürüyemez bile o.
4. Yakın sesli ve ya yakın anlamlı kelimelerin anlamlarının birbiriyle karıştırılmasını ve bundan doğacak anlatım bozukluklarını engeller.
Ör: Başvurduğu işyerinden son öğretim durumunu gösterir belge istediler. Başvurduğu işyerinden son öğrenim durumunu gösterir belge istediler
Yunus’un saçları büyümüş. Yunus’un saçları uzamış
5. Deyimlerin yanlış kullanılmasını ve bundan kaynaklanacak anlatım bozukluklarını engeller.
Ör: O kadar sinirliydi ki yüzünden dökülen bin parçaydı. O kadar sinirliydi ki yüzünden düşen bin parçaydı
Çocuk, arkadaşlarının dediklerine kulak astığı için bu duruma düştü.==> Çocuk arkadaşlarının dediklerine kulak asmadığı için bu duruma düştü.
Adam hâkimin odasının önünden geçerken içeriye göz gezdirdi.==> Adam hakimin odasının önünden geçerken içeriye göz attı.
BAĞLAŞIKLIK
Tanım: Bir metinde dil öğelerinin (ek, kelime ve kelime grupları) dil bilgisi kurallarına uyularak yan yana getirilmesine (cümle oluşturulmasına) bağlaşıklık (dil bilgisi bağıntısı) adı verilir. Bağlaşıklık cümlede aşağıda unsurların gerçekleşmesinde etkilidir.
1. Bağlaşıklık cümlede anlam belirsizliğini ve bundan kaynaklanan anlatım bozukluğunu engeller.
Ör: Geleceğini annemden duydum.==> “Onun geleceğini annemden duydum.” ve ya “Senin geleceğini annemden duydum.”
Yarışmada birinci olduğuna sevindim. ==> “Senin yarışmada birinci olduğuna sevindim.” Ya da “Onun yarışmada birinci olduğuna sevindim.”
2. Eklerin eksik veya yanlış kullanılmasına ve bundan doğacak anlatım bozukluğuna engel olur.
Ör: Bu çocuklar fakir ülkenin, savaş nedeniyle gerekli eğitimi alamayan çocuklardır.==>
Bu çocuklar fakir ülkenin, savaş nedeniyle gerekli eğitimi alamayan çocuklarıdır.
Senin en sevdiğim yanın derslerine düzenli çalıştığındır. ==> Senin en sevdiğim yanın derslerine düzenli çalışmandır.
3. Dolaylı tümleç eksikliğini ve bundan kaynaklanan anlatım bozukluklarını engeller.
Ör: Öğrencileri rahat edecekleri odalara yerleştirip, en iyi imkânları sağladı. ==>Öğrencileri rahat edecekleri odalara yerleştirip onlara en iyi imkânları sağladı.
Burada daha çok eski arkadaşlarını arıyor, hasret duyuyordu. ==> Burada daha çok eski arkadaşlarını arıyor, onlara hasret duyuyordu
4. Nesne eksikliklerini ve bundan kaynaklanan anlatım bozukluklarını engeller.
Ör: Televizyona çok bakıyor, akşama kadar kapatmıyor. ==> Televizyona çok bakıyor, televizyonu akşama kadar kapatmıyor
Herkesin fikrine saygı gösteriyor, dinliyor.==> Herkesin fikrine saygı gösteriyor, onları dinliyor
5. Özne eksikliğini ve bundan kaynaklanan anlatım bozukluklarını engeller:
Ör: Kapıya dayanmayın, dün boyandı ==> Kapıya dayanmayın, kapı dün boyandı.
Nüfus sayımı bu yıl yapıldı, bir hayli artmış==> Nüfus sayımı bu yıl yapıldı, nüfusumuz bir hayli artmış
6. Fiilin veya yardımcı fiilin yanlış kullanılmasını ve bundan doğan anlatım bozukluklarını engeller
Ör: Ekşiyi az, acıyı ise hiç sevmezdi ==> Ekşiyi az sever, acıyı ise hiç sevmezdi.
Kitap için kendine verilen paranın eksik ve yeterli olmadığını söyledi. ==> Kitap için kendine verilen paranın eksik olduğunu ve yeterli olmadığını söyledi
Bu davranışıyla bize yarar mı sağladı zarar mı belli değil Bu davranışıyla bize yarar mı sağladı zarar mı verdi belli değil
7. Kelimelerin cümle içinde yanlış yerde kullanılmasını ve bundan kaynaklanan anlatım bozukluklarını engeller.
Ör: Alınan bu karar savaşta askerin daha çok ölmesine neden oldu ==> Alınan bu karar savaşta daha çok askerin ölmesine neden oldu
İzinsiz inşaata girilmez ==> İnşaata izinsiz girilmez.
8. Gereksiz kelime kullanılmasını ve bundan doğacak anlatım bozukluklarını engeller:
Ör: Yalnız gitmekten korkmuş, annesiyle birlikte gitmiş. ==> Yalnız gitmekten korkmuş, annesiyle gitmiş
Yüksek sesle bağırmana gerek yok ==> Bağırmana gerek yok.
9. Tamlama yanlışlıklarını ve bundan doğacak anlatım bozukluklarını engeller
Ör: Kaza yerine birçok askerî ve polis aracı geldi ==> Kaza yerine birçok askerî araç ve polis aracı geldi
Bu önlemler ekonomik ve sağlık açısından olumlu sonuçlar verdi Bu önlemler ekonomik açıdan ve sağlık açısından olumlu sonuçlar verdi
10. Etken ve edilgen fillerin bir arada kullanılmasını ve bundan doğacak anlatım bozukluklarını engeller:
Ör: Bütün yemekleri hazırlayıp bir kenara koyulmalıdır “Bütün yemekleri hazırlayıp bir kenara koymalıdır” ve ya Bütün yemekler hazırlanarak bir kenara koyulmalıdır.
Bazı yolcuların giriş işlemleri yapmaya başlandı Bazı yolcuların giriş işlemleri yapılmaya başlandı
11. Ek fiilin kullanılmamasını ve bundan doğacak anlatım bozukluklarını engeller
Ör: Boyu kısa bedeni de pek biçimli değildi Boyu kısaydı bedeni de pek biçimli değildi
O yaşlı şair geleneklere bağlı, ama yeniliklere kapalı değildi O yaşlı şair geleneklere bağlıydı, ama yeniliklere kapalı değildi
12. Farklı yüklemlerin aynı özneye bağlanmasını ve bundan doğacak anlatım bozukluklarını engeller.
Ör: Hiç kimse okula gelmedi, geziye gitti Hiç kimse okula gelmedi, herkes geziye gitti
Annem hiçbirimizi azarlamaz, severdi Annem hiçbirimizi azarlamaz, hepimizi severdi
Her gün okula geç geliyor, erken gelmiyor Her gün okula geç geliyor hiç erken gelmiyor.
Herkes konuşuyor, ders dinlemiyor. Herkes konuşuyor, hiç kimse ders dinlemiyor
BAĞDAŞIKLIK
Tanım: Dil öğelerinin (ek, kelime ve kelime grupları) aralarında oluşturdukları anlam bağıntılarına denir. Kelimelerin yeni bir anlam ifade etmek için yan yana gelerek oluşturdukları söz gruplarına bağdaştırma denir. Bağdaşıklık cümlelerde aşağıdaki durumlarda etkili olarak anlam bozukluklarını engeller.
1. Birbiriyle çelişen ifadelerin bir arada bulunmasını ve bundan doğabilecek anlatım bozukluklarını engeller.
Ör: Sanırım bu işi mutlaka kabul edecektir. Bu işi mutlaka kabul edecektir ve ya Sanırım bu işi kabul edecektir
Gönderdiğim paketi eminim bugüne kadar almış olmalısınız Gönderdiğim paketi eminim bugüne kadar aldınız veya Gönderdiğim paketi bugüne kadar almış olmalısınız.
2. Olumlu ve olumsuz durumlarda kullanılacak fillerin karıştırılmasını ve bundan doğabilecek anlatım bozukluklarını engeller: ( Olumlu durumlar için: sağladı, vesile oldu, sağladı; olumsuz durumlar için ise: neden oldu, sebep oldu, yol açtı vb. fiiller kullanılır.
Ör: Bana yardım ederek kısa sürede işi bitirmeme sebep oldu. Bana yardım ederek işi kısa sürede bitirmemi sağladı
Laf taşıyarak aralarının bozulmasına katkıda bulundu. Laf taşıyarak aralarının bozulmasına sebep oldu.
3. Cümlenin kurumundaki mantık hatalarını ve bundan kaynaklanan anlatım bozukluklarını engeller.
Ör: Sigara içmeye devam ederseniz ölürsünüz hatta kanser bile olursunuz. Sigara içmeye devam ederseniz kanser olursunuz hatta ölürsünüz.
Bırakın düşmeden yürümeyi koşamaz bile o.==> Bırakın koşmayı düşmeden yürüyemez bile o.
4. Yakın sesli ve ya yakın anlamlı kelimelerin anlamlarının birbiriyle karıştırılmasını ve bundan doğacak anlatım bozukluklarını engeller.
Ör: Başvurduğu işyerinden son öğretim durumunu gösterir belge istediler. Başvurduğu işyerinden son öğrenim durumunu gösterir belge istediler
Yunus’un saçları büyümüş. Yunus’un saçları uzamış
5. Deyimlerin yanlış kullanılmasını ve bundan kaynaklanacak anlatım bozukluklarını engeller.
Ör: O kadar sinirliydi ki yüzünden dökülen bin parçaydı. O kadar sinirliydi ki yüzünden düşen bin parçaydı
Çocuk, arkadaşlarının dediklerine kulak astığı için bu duruma düştü.==> Çocuk arkadaşlarının dediklerine kulak asmadığı için bu duruma düştü.
Adam hâkimin odasının önünden geçerken içeriye göz gezdirdi.==> Adam hakimin odasının önünden geçerken içeriye göz attı.