Bağlanma hayatın erken periyotlarında belirlenen ve bireylerin yakın bağlantılarındaki dinamiklerini düzenleyen ve süreklilik gösterdiği düşünülen bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. 1940’lı yıllarda bebeklik periyodundan itibaren hastane ve bakım konutlarında büyüyen çocukların toplumsal, ruhsal ve gelişimsel olarak yaşadığı sıkıntılar bağlanma teorisinin gelişmesindeki rol oynayan en büyük etkendir. Bağlanma kuramı 1969 da İngiliz psikiyatrist ve psikanalist John Bowlby tarafından birinci kere ortaya atılmıştır. Kuram bebeğin bedensel ve ruhsal gelişiminin sağlıklı bir formda gerçekleşmesinin ön şartının bakıcısıyla kurduğu alakaya bağlı olduğunu savunmaktadır (Bowlby, 1969). Bowlby’ye nazaran bağlanma, bireyin hayatında paha verdiği şahıslar ile bir arada vakit geçirmekten zevk almasını ve problem, telaş ve mutsuz hissettiği anlarda tekrar o beşerlerle birlikte olduğunda rahatlamasını sağlayan özel bir bağ olarak kabul edilmiştir. Bahsedilen bu bağ anne baba ile bebek ortasında ya da bakım veren birinci kişi ile bebek ortasında gerçekleşebilmektedir (Bowlby, 2005). Bu bağlamda bağlanma kuramı çocukta benlik gelişimini temellerinin atılmasına ve çocukların dış dünya hakkındaki niyet geliştirmesine katkı sağlayan duygusal zincir olarak söz edilmektedir (Bowlby, 1988).
BAĞLANMA ÇEŞİTLERİ
İnançlı Bağlanma
İnançlı bağlanmanın gerçekleşmesi için öncelikli kural bebeğe bakım veren kişinin hassas, yetenekli ve uyumlu olmasıdır (Crenshaw ve Stewart, 2024, s.130). Bebeklerin inançlı bağlanabilmesi için bağlanma figürünün sıcak, içten ve ulaşılabilir olması gerekmektedir. İnançlı bağlanma tarzında bebek etrafını keşfetmekten korkmaz. Bebekler bağlanma figüründen ayrılma durumlarında kendisini tehdit altında hissetmektedir lakin bakım veren geri döndüğünde olumlu reaksiyonlar göstermektedir. Bebekler inançlı bağ sayesinde annelerinin varlığı ile huzur bulup sakinleşirken; annenin yokluğunda ise gerilim yaşamaktadır (Sümer, 2006). İnançlı bağlanan bebeklerin anneleri çocuklarına daha ilgili, hassas, rahatlatıcı ve çocuğunu çevreyi keşfetmesi için daha özgür bırakan bir davranış örüntüsü sergilemişlerdir (Aspelmeir, Kerns, 2003; Pietromonaco, Barrett, 2000; Rothbard, Shaver, 1994; Thompson, 1999). İnançlı bağlanmanın gerçekleşmesi için anneler kesintisiz ve her vakit ulaşılabilir bir yapıya sahip olmalıdır. Bu şartlar sağlandığında çocuklar gerilim yaratan şartlarda bile güvenlik hissini yaşayabilmekte ve gelişimsel devrin gerektirdiği davranışları faal olarak gösterebilmektedir.
Kaçınmacı Bağlanma
Kaçıngan bağlanma tarzına sahip bebeklerin en değerli özelliği anneleri ile ortasında güçlü duygusal bir bağın kurulamamış olmasıdır. Kaçınmacı bağlanma tarzına sahip bebeklerin anneleri soğuk, öfkeli, çocuklarına karşı daha ilgisiz, aralı, daha fazla reddedici ve çocukların yakınlık isteğine daha duyarsız davranışlar sergilemektedir (Beatson, Taryan, 2003; Parker, Scannell, 1998; Pietromonaco, Barrett, 2000; Pound, 1982). Bebekler bakım vereninden bu kaçma davranışlarını müşahede yoluyla öğrenmektedir. Bu bebekler anneleriyle birlikteyken umursamaz tutumlar gösterir. Annelerinden ayrıldıklarında da bu duruma reaksiyon vermezler. Anneleriyle yine bir ortaya gelen bebekler dikkatlerini ortama yöneltmişler ve annelerinden uzak durmuşlardır (Ainsworth ve arkadaşları, 1978). Bağlanma figürlerinin bebeklere karşı soğuk ve öfkeli davranışları vakitle kendilerinden uzaklaştırmalarına ve bebeklerin kaçıngan bağlanma stilini benimsemelerine sebep olmaktadır (Küçük, 2020). Bowlby’e nazaran annelerin kaçınma seviyesi yüksek olduğunda diğerlerine yönelik olumsuz algılarını çocuklarına da yansıttıkları böylelikle onları da olumsuz kıymetlendirdikleri için ilgi göstermemektedirler. Bu bağlamda annelerinden kâfi ilgiyi alamayan çocuklar oburlarının ulaşılmaz ve güvenilmez olduğuna yönelik bir zihinsel model geliştirmektedir.
Dertli (Korkulu) Bağlanma
Telaşlı bağlanmanın en kıymetli nedeni bakım veren kişinin çocuğa tutarsız davranışlar sergilemesi ve kâfi ilgiyi göstermemesi sonucu ihmal etmesidir. Dertli bağlanan bireyler bağlanma figüründen ayrıldıklarında gerilimli davranışlar ve direnç göstermektedir. Gerilimli durumlarda ekseriyetle ağlama krizleri ile başa çıkmaya çalışırlar. Bakım veren kişi odadan ayrıldığında agresif davranışlar ve ağlama nöbetleri meydana gelmektedir. Bakım veren kişi odaya geri döndüğünde ise ağlama krizleri devam etmekte gerginlik son bulmamaktadır (Gökmen, 2009). Dertli bağlanma tarzına sahip bebeklerin anneleri çocuğa gösterdikleri sevgi ve ilgilerinde tutarsız olup müdahaleci bir yapıda çocuğu yönlendirmeye istekli davranışlar sergilemişlerdir (Aspelmeir, Kerns, 2003). Levy, Blatt, Shaver (1998) kendi gereksinimlerini çocuklarının gereksinimlerinin üstünde tutan ebeveynlerin çocuklarının telaşlı bağlanma tarzına sahip olduğunu söylemektedir.
Bağlanma Tarzları, Çocuğun Hayatını Nasıl Tesirler?
İnançlı bağlanan çocuklar ebeveynleri tarafından anlaşıldığını, kabul gördüğünü ve pahalı olduğunu hissetmektedir. Bu davranış örüntüsüyle büyüyen çocukların kendisine ve etrafına duyduğu inanç olumlu manada desteklenmektedir. Bağlanma konusunda yapılan araştırmalar ömrün birinci yıllarında inançlı bağlanma tarzı geliştiren çocukların inançsız bağlananlara kıyasla daha az bağımlı olduklarını, çevreyi keşfetme sürecinde de daha ilgili olduklarını göstermektedir. Ayrıyeten inançlı bağlanma tarzı sayesinde çocuklar gerilimli durumlarda ve zorlayıcı hayat olaylarında daha kolay başa çıkabilmektedir. Telaşlı bağlanma tarzında çocuklar etrafına ve öteki insanlara karşı olumsuz beklentiler geliştirmekte, kendisini birçok durumda tehdit altında hissedebilmekte ve değersizlik hislerini ağır bir formda hissedebilmektedir (Knox, 1999). İnançsız bağlanma tarzı geliştirmiş çocuklarda depresyon, tasa bozuklukları ya da davranış sorunları daha sıklıkta görülmektedir. Bağlanma tarzları ile irtibat biçimlerinin alakasının incelendiği bir araştırmada, inançlı bağlanan bireylerin öteki şahısları manaya, güvenme ve bağlantı kurma durumlarında ve yakın ilgiler oluşturmada daha müspet yaklaşırken; Kaygılı/kararsız bağlanan bireylerin ise irtibat tarzlarında hayli negatif davrandıkları ortaya çıkmıştır (Subaşı ve Kazan, 2020). Anne babaların çocukları için yapmaları gereken en bedelli şey çocukların anne babaları için rastgele bir efor göstermelerine gerek duymadan, ebeveynleri olarak onları sevdiğini ve paha verdiklerini hissettirmeleridir.
Bağlanma tarzı çocuğun tüm hayatı boyunca kurduğu yakın bağlantılardaki bağlanma davranışlarını olumlu ya da olumsuz halde etkileyebilmektedir. Bu nedenle erken çocukluk devrinde kurulan bağlanma tarzının sağlıklı olması çok kıymetlidir.
BAĞLANMA ÇEŞİTLERİ
İnançlı Bağlanma
İnançlı bağlanmanın gerçekleşmesi için öncelikli kural bebeğe bakım veren kişinin hassas, yetenekli ve uyumlu olmasıdır (Crenshaw ve Stewart, 2024, s.130). Bebeklerin inançlı bağlanabilmesi için bağlanma figürünün sıcak, içten ve ulaşılabilir olması gerekmektedir. İnançlı bağlanma tarzında bebek etrafını keşfetmekten korkmaz. Bebekler bağlanma figüründen ayrılma durumlarında kendisini tehdit altında hissetmektedir lakin bakım veren geri döndüğünde olumlu reaksiyonlar göstermektedir. Bebekler inançlı bağ sayesinde annelerinin varlığı ile huzur bulup sakinleşirken; annenin yokluğunda ise gerilim yaşamaktadır (Sümer, 2006). İnançlı bağlanan bebeklerin anneleri çocuklarına daha ilgili, hassas, rahatlatıcı ve çocuğunu çevreyi keşfetmesi için daha özgür bırakan bir davranış örüntüsü sergilemişlerdir (Aspelmeir, Kerns, 2003; Pietromonaco, Barrett, 2000; Rothbard, Shaver, 1994; Thompson, 1999). İnançlı bağlanmanın gerçekleşmesi için anneler kesintisiz ve her vakit ulaşılabilir bir yapıya sahip olmalıdır. Bu şartlar sağlandığında çocuklar gerilim yaratan şartlarda bile güvenlik hissini yaşayabilmekte ve gelişimsel devrin gerektirdiği davranışları faal olarak gösterebilmektedir.
Kaçınmacı Bağlanma
Kaçıngan bağlanma tarzına sahip bebeklerin en değerli özelliği anneleri ile ortasında güçlü duygusal bir bağın kurulamamış olmasıdır. Kaçınmacı bağlanma tarzına sahip bebeklerin anneleri soğuk, öfkeli, çocuklarına karşı daha ilgisiz, aralı, daha fazla reddedici ve çocukların yakınlık isteğine daha duyarsız davranışlar sergilemektedir (Beatson, Taryan, 2003; Parker, Scannell, 1998; Pietromonaco, Barrett, 2000; Pound, 1982). Bebekler bakım vereninden bu kaçma davranışlarını müşahede yoluyla öğrenmektedir. Bu bebekler anneleriyle birlikteyken umursamaz tutumlar gösterir. Annelerinden ayrıldıklarında da bu duruma reaksiyon vermezler. Anneleriyle yine bir ortaya gelen bebekler dikkatlerini ortama yöneltmişler ve annelerinden uzak durmuşlardır (Ainsworth ve arkadaşları, 1978). Bağlanma figürlerinin bebeklere karşı soğuk ve öfkeli davranışları vakitle kendilerinden uzaklaştırmalarına ve bebeklerin kaçıngan bağlanma stilini benimsemelerine sebep olmaktadır (Küçük, 2020). Bowlby’e nazaran annelerin kaçınma seviyesi yüksek olduğunda diğerlerine yönelik olumsuz algılarını çocuklarına da yansıttıkları böylelikle onları da olumsuz kıymetlendirdikleri için ilgi göstermemektedirler. Bu bağlamda annelerinden kâfi ilgiyi alamayan çocuklar oburlarının ulaşılmaz ve güvenilmez olduğuna yönelik bir zihinsel model geliştirmektedir.
Dertli (Korkulu) Bağlanma
Telaşlı bağlanmanın en kıymetli nedeni bakım veren kişinin çocuğa tutarsız davranışlar sergilemesi ve kâfi ilgiyi göstermemesi sonucu ihmal etmesidir. Dertli bağlanan bireyler bağlanma figüründen ayrıldıklarında gerilimli davranışlar ve direnç göstermektedir. Gerilimli durumlarda ekseriyetle ağlama krizleri ile başa çıkmaya çalışırlar. Bakım veren kişi odadan ayrıldığında agresif davranışlar ve ağlama nöbetleri meydana gelmektedir. Bakım veren kişi odaya geri döndüğünde ise ağlama krizleri devam etmekte gerginlik son bulmamaktadır (Gökmen, 2009). Dertli bağlanma tarzına sahip bebeklerin anneleri çocuğa gösterdikleri sevgi ve ilgilerinde tutarsız olup müdahaleci bir yapıda çocuğu yönlendirmeye istekli davranışlar sergilemişlerdir (Aspelmeir, Kerns, 2003). Levy, Blatt, Shaver (1998) kendi gereksinimlerini çocuklarının gereksinimlerinin üstünde tutan ebeveynlerin çocuklarının telaşlı bağlanma tarzına sahip olduğunu söylemektedir.
Bağlanma Tarzları, Çocuğun Hayatını Nasıl Tesirler?
İnançlı bağlanan çocuklar ebeveynleri tarafından anlaşıldığını, kabul gördüğünü ve pahalı olduğunu hissetmektedir. Bu davranış örüntüsüyle büyüyen çocukların kendisine ve etrafına duyduğu inanç olumlu manada desteklenmektedir. Bağlanma konusunda yapılan araştırmalar ömrün birinci yıllarında inançlı bağlanma tarzı geliştiren çocukların inançsız bağlananlara kıyasla daha az bağımlı olduklarını, çevreyi keşfetme sürecinde de daha ilgili olduklarını göstermektedir. Ayrıyeten inançlı bağlanma tarzı sayesinde çocuklar gerilimli durumlarda ve zorlayıcı hayat olaylarında daha kolay başa çıkabilmektedir. Telaşlı bağlanma tarzında çocuklar etrafına ve öteki insanlara karşı olumsuz beklentiler geliştirmekte, kendisini birçok durumda tehdit altında hissedebilmekte ve değersizlik hislerini ağır bir formda hissedebilmektedir (Knox, 1999). İnançsız bağlanma tarzı geliştirmiş çocuklarda depresyon, tasa bozuklukları ya da davranış sorunları daha sıklıkta görülmektedir. Bağlanma tarzları ile irtibat biçimlerinin alakasının incelendiği bir araştırmada, inançlı bağlanan bireylerin öteki şahısları manaya, güvenme ve bağlantı kurma durumlarında ve yakın ilgiler oluşturmada daha müspet yaklaşırken; Kaygılı/kararsız bağlanan bireylerin ise irtibat tarzlarında hayli negatif davrandıkları ortaya çıkmıştır (Subaşı ve Kazan, 2020). Anne babaların çocukları için yapmaları gereken en bedelli şey çocukların anne babaları için rastgele bir efor göstermelerine gerek duymadan, ebeveynleri olarak onları sevdiğini ve paha verdiklerini hissettirmeleridir.
Bağlanma tarzı çocuğun tüm hayatı boyunca kurduğu yakın bağlantılardaki bağlanma davranışlarını olumlu ya da olumsuz halde etkileyebilmektedir. Bu nedenle erken çocukluk devrinde kurulan bağlanma tarzının sağlıklı olması çok kıymetlidir.