Baş ağrıları 2 ana kümeye ayrılmakta,Birincil(primary) ve İkincil(secondary);
Birincil( primary) baş ağrıları, öteki bir patoloji ile ilgili olmadan , kendi kendine oluşan baş ağrılarıdır.4 başka kategoriye ayrılmakta;
a) Migren(%35)
b) Gerginlik başağrısı( Tension- type headache %60)
c)Küme baş ağrısı( Cluster headache) ve öteki trigeminal otonom baş ağrıları( cephalalgias) yüz ve beyindeki parasempatik nedenlerden etkilenerek ortaya çıkar.
d) Öksürük sonrası başağrısı( max. Yarım saat sürer)
Spor sonrası baş ağrısı ( halterci baş ağrısı)
Sex sonrası baş ağrısı( cinsî alakayla başlayan ve orgazm da şiddetlenen)
Hipnic baş ağrısı( Hastayı uykudan uyandırıp, 5 dakika – 48 saat sürebilir) Hypnic baş ağrısını isimlendirmek için bu belirtilerin en az ikisi olmalı. Atağın ayda 15 den çokça olması enaz 15 dakika uyandıktan sonra devam etmesi, birinci sefer 50 yaştan sonra ortaya çıkması.
a ) MİGREN
Milletlerarası baş ağrısı camiasına nazaran (International Headache Society), Migrenin teşhis ve sınıflandırılmasında 7 alt küme vardır;
a.1) Rayic olan Migren,( Common Migren), aura sız migrendir, yani baş ağrısı var lakin görme bozukluğu vs…. yok
a.2)Klasik Migren, Aura ile bir arada olan Migrendir. Bazen yalnızca Aura olabilir( baş ağrısı olmadan), hafif migren tipi olmayan baş ağrısıdır. Bu grupta’’ Familial hemiplegic migraine’’ ve ‘’ sporadic hemiplegic migraine’’ da mekan almakta. Hastanın migren ve aura yanı sıra motor tek taraflı felç yaşanır. Şayet yakın akrabalarda tıpkı hikaye varsa ‘’ familial ‘’ bu hikaye yoksa ‘’ sporadic’’ denir.
Bu öbekte 3. tip migrenden yani ‘’ basiler- type migraine’’ den de bahsetmek gerekir.Bu hastalarda baş ağrısı ve auranın yanı sıra konuşmakta güçlük, baş dönmesi, kulak çınlaması(zil sesi duymak gibi) şikayetler ortaya çıkar( Brainstem belirtileri) fakat motor güçsüzlük olmaz.
a.3) Renital migren , tekrar olan görme bozukluğu, zahir bir görme yerinde bulanıklık, süreksiz tek taraflı körlük, baş ağrısıyla bir arada görülür. Bu küme hastalarda baş ağrısı hamleleri arasındaki periodlarda göz muayenesi külliyen olağandır.
Bu hastalarda muvakkat ani tek taraflı körlüğün ( amaurosis fugax) öbür nedenleri, yani’’ optic neuropathy’’ ve ‘’karotid dissection ‘’ mutlaka ekarte olmalıdır.
a.4 )Komplikasyonlu Migren :
● Kronik migren- migren baş ağrısı en az 3 ay boyunca 1 ayda 15 gün yahut daha çokça sürerse kronik migren denir.( çok migren ilacı tasarrufundan sonra tablo oluşabilir) Birden fazla hengam aurasız migren ( common migrenin) episadları kronik migrene dönüşebilir.
●Status migrainosus- 72 saatten çokça süren migren baş ağrısı hamlesine denir.Baş ağrıları şiddetlidir.( ölçüsüz migren ilacı tasarrufundan sonrada birebir tablo oluşabilir) teşhis için bu durumu ekarte etmek lazım.
● Aura şikayetlerini ( görme bozukluğu, bulantı) biri yahut birkaçı 1 haftadan ziyade devam eder ancak dimağ enfaktusu belirtileri bulunmaz, nadir görünür.
● Aura şikayetlerinin biri yahut birkaçı, dimağ enfaktusuyle ( Ischaemic brain infarction) bir arada görülür.
●Migrenin aura sırasında 2 saat sonra nöbet hamlesi (seizur) eklenmesidir. Migren ve epilepsy ( sara) dimağda , bunalım ile ilgili( paroxysmal) bozukluğun örnekleridir.Bu iki durumun bir arada görükmesi ‘’ migralepsy’’ ismini almakda.
a.5) Çocukluk çağında birtakım periodik sendromlar birçok devir migrenin habercisi olabilir. Evlatta kusma nöbetleri, karın ağrısı hamleleri (abdominal migraine) ve baş dönmesi hamleleri formunda.
Migrende bulgu ve şikayetler:
Her hastada fark göstermektedir. Migren hamlesi bu 4 fazdan oluşmakta lakin tüm hastalar tıpkı şikayetlerden yakınmazlar;
1) Prodrome Fazı- Baş ağrısı atağından saatler yahut günler evvel görülür, uykulu olmak, kişisel yiyecek arzusu( mesela çikolata) kaslarda bilhassa uzunluğunda gerilme, kulaklarda sıcaklık hissi, ishal yada kabızlık, idrara çıkmada artış.Bir çok hasta bu belirtilerin ortaya çıkmasından migren atağının yakınlaşmasını anlayabilir.
2) Aura Fazı- Migrenli hastaların %20-30 gözlenen bu faz 5-20 dakikada ilerler ve umumide 1 saatten az sürer.Baş ağrısı atağı birden fazla vakit aura fazının bitmesinden 1 saat sonra başlar( bazen auradan saatler sonra başlayabilir) .Aura belirtilerinin en yaygını görme bozuklukları dır( visual aura).Mesela beyaz, siyah yahut renkli ışıklar görme (photopsia), bulanık görme meydanı vs…. Aura somatosensory de olabilir , bu da kendini ellerde , ayaklarda ve birebir tarafın burun- ağız kısmında iğne batırılma( paresthesia) hissi üzere gösterir.parestezi (iğnelenme hisi) kola ve yüze (dudaklar ve dile) yayılabilir. Aura fazın farklı semptomları , ses duyusu ve koku duyusunda halüsinasyon üzere orataya çıkabilir( migrainous deliria- oliver sacks)
3) Ağrı Fazları: Tipik migren baş ağrısı, tek taraflı, zonklayıcı orta aşama yahut şiddetlidir, ve umumide aktiviteyle kötüleşir.Bu şikayetler sabit olmayabilir , ağrı iki taraflı başlayıp sonra tek taraflı yahut tam aksisi olabilir, ataklar mahal değiştirebilir,Ağrı 4 saat- 72 saate kadar büyüklerde ve 1 saatten -48 saate kadar çocuklarda sürebilir, atakların aralığı çok değişken olabilir( hayat uzunluğu birkaç hamleden, haftada birkaç hamleye kadar) lakin umumide ayda 1-3 baş ağrısı atağı görülür. Ağrı fazında % 90 bulantı olur ancak yalnızca 1/3 kusma görülür, ışıktan ve sesten rahatsız olmak çok yaygındır. Şakak kısmındaki damarlarda sertleşme ve baş dönmesi olabilir.
4) Postdrome Fazı;
Baş ağrısının bitmesinden sonraki faza denir. Bu fazda hasta kendini yorgun ve bitkin hissedebilir( hungover). Tanımada zorluk, gastrointestinal bulgular ,ruh hali değişiklikleri ortaya çıkar. Birtakım hastalar bu periyotta, kendilerini yenilenmiş ve berhudar hissederler, kimileri de depresif ve mutsuz.
Migreni Tetikleyen Faktörler:
Migrenin başlama ihtimalilini birinci 48 saat içinde artırır;
Alerjik reaksiyonlar
Ziyade ışık , yüksek ses, şahsi kokular.,Ruhi yahut fiziki gerilim
Uyku sisteminde değişiklik,
Sigara içmek vaya dumanına maruz kalmak,
Öğün atlamak
Alkol
Mens sikllerindeki değişiklikler,
Veladet denetim hapları( ocp)
Menopoza geçiş periyodu.
Yiyecekler çikolata, avakado, bakla,peynir,tütsülenmiş azıklar, soya sosu ve al şarap, bira, sherry, monosodium, glutamat, nitrat, nitrit ve tyramini olan tüm yiyecekler( konserveler,peynir vs)
Migren ‘in Patofiziyolojisi;
Her şey tam açığa kavuşmamakla birlikte , ‘’Migren’’ genetiğin ve çevresel faktör lerin ikisininde rol aldığı bir hastalıktır. Mühtemelen majör bir ağrı patikası(pathway) olan Trigeminal sondaki değişiklikten kaynaklanır. Dimağ biyokimyasal (serotonin) imbalansı had sisteminde ağrı regülasyonunun bozulmasına neden oluyor. Seretonin seviyesi migrende düşer, buda trigeminal sistemden birtakım neuropeptidlerin salgılanmasına ve neticede ağrı eşiğinin düşmesine neden olur.
b) Gerginlik tipi baş ağrısı( TTH) :
Bu tip baş ağrısının değişik isimleri kasılma baş ağrısı, psychogenic baş ağrısı, gerilim baş ağrısıdır. Nedeni büsbütün birincil yahut öteki bir illete ikinçilde olabilir.En çokça görünen baş ağrısıdır (%60).3 halde görülebilir; aralıklı( episodic) aralıklı ,sık görünen baş ağrısı( ayda 1 epizoda dan çokça olan baş ağrısı sık katagorisine girmekte) ,ve son olarak kronik gerginlik baş ağrısı( Kronik gerginlik baş ağrısı, önemli hayat kalitesini düşüren bir hastalıktır).
Birincil( primary) baş ağrıları, öteki bir patoloji ile ilgili olmadan , kendi kendine oluşan baş ağrılarıdır.4 başka kategoriye ayrılmakta;
a) Migren(%35)
b) Gerginlik başağrısı( Tension- type headache %60)
c)Küme baş ağrısı( Cluster headache) ve öteki trigeminal otonom baş ağrıları( cephalalgias) yüz ve beyindeki parasempatik nedenlerden etkilenerek ortaya çıkar.
d) Öksürük sonrası başağrısı( max. Yarım saat sürer)
Spor sonrası baş ağrısı ( halterci baş ağrısı)
Sex sonrası baş ağrısı( cinsî alakayla başlayan ve orgazm da şiddetlenen)
Hipnic baş ağrısı( Hastayı uykudan uyandırıp, 5 dakika – 48 saat sürebilir) Hypnic baş ağrısını isimlendirmek için bu belirtilerin en az ikisi olmalı. Atağın ayda 15 den çokça olması enaz 15 dakika uyandıktan sonra devam etmesi, birinci sefer 50 yaştan sonra ortaya çıkması.
a ) MİGREN
Milletlerarası baş ağrısı camiasına nazaran (International Headache Society), Migrenin teşhis ve sınıflandırılmasında 7 alt küme vardır;
a.1) Rayic olan Migren,( Common Migren), aura sız migrendir, yani baş ağrısı var lakin görme bozukluğu vs…. yok
a.2)Klasik Migren, Aura ile bir arada olan Migrendir. Bazen yalnızca Aura olabilir( baş ağrısı olmadan), hafif migren tipi olmayan baş ağrısıdır. Bu grupta’’ Familial hemiplegic migraine’’ ve ‘’ sporadic hemiplegic migraine’’ da mekan almakta. Hastanın migren ve aura yanı sıra motor tek taraflı felç yaşanır. Şayet yakın akrabalarda tıpkı hikaye varsa ‘’ familial ‘’ bu hikaye yoksa ‘’ sporadic’’ denir.
Bu öbekte 3. tip migrenden yani ‘’ basiler- type migraine’’ den de bahsetmek gerekir.Bu hastalarda baş ağrısı ve auranın yanı sıra konuşmakta güçlük, baş dönmesi, kulak çınlaması(zil sesi duymak gibi) şikayetler ortaya çıkar( Brainstem belirtileri) fakat motor güçsüzlük olmaz.
a.3) Renital migren , tekrar olan görme bozukluğu, zahir bir görme yerinde bulanıklık, süreksiz tek taraflı körlük, baş ağrısıyla bir arada görülür. Bu küme hastalarda baş ağrısı hamleleri arasındaki periodlarda göz muayenesi külliyen olağandır.
Bu hastalarda muvakkat ani tek taraflı körlüğün ( amaurosis fugax) öbür nedenleri, yani’’ optic neuropathy’’ ve ‘’karotid dissection ‘’ mutlaka ekarte olmalıdır.
a.4 )Komplikasyonlu Migren :
● Kronik migren- migren baş ağrısı en az 3 ay boyunca 1 ayda 15 gün yahut daha çokça sürerse kronik migren denir.( çok migren ilacı tasarrufundan sonra tablo oluşabilir) Birden fazla hengam aurasız migren ( common migrenin) episadları kronik migrene dönüşebilir.
●Status migrainosus- 72 saatten çokça süren migren baş ağrısı hamlesine denir.Baş ağrıları şiddetlidir.( ölçüsüz migren ilacı tasarrufundan sonrada birebir tablo oluşabilir) teşhis için bu durumu ekarte etmek lazım.
● Aura şikayetlerini ( görme bozukluğu, bulantı) biri yahut birkaçı 1 haftadan ziyade devam eder ancak dimağ enfaktusu belirtileri bulunmaz, nadir görünür.
● Aura şikayetlerinin biri yahut birkaçı, dimağ enfaktusuyle ( Ischaemic brain infarction) bir arada görülür.
●Migrenin aura sırasında 2 saat sonra nöbet hamlesi (seizur) eklenmesidir. Migren ve epilepsy ( sara) dimağda , bunalım ile ilgili( paroxysmal) bozukluğun örnekleridir.Bu iki durumun bir arada görükmesi ‘’ migralepsy’’ ismini almakda.
a.5) Çocukluk çağında birtakım periodik sendromlar birçok devir migrenin habercisi olabilir. Evlatta kusma nöbetleri, karın ağrısı hamleleri (abdominal migraine) ve baş dönmesi hamleleri formunda.
Migrende bulgu ve şikayetler:
Her hastada fark göstermektedir. Migren hamlesi bu 4 fazdan oluşmakta lakin tüm hastalar tıpkı şikayetlerden yakınmazlar;
1) Prodrome Fazı- Baş ağrısı atağından saatler yahut günler evvel görülür, uykulu olmak, kişisel yiyecek arzusu( mesela çikolata) kaslarda bilhassa uzunluğunda gerilme, kulaklarda sıcaklık hissi, ishal yada kabızlık, idrara çıkmada artış.Bir çok hasta bu belirtilerin ortaya çıkmasından migren atağının yakınlaşmasını anlayabilir.
2) Aura Fazı- Migrenli hastaların %20-30 gözlenen bu faz 5-20 dakikada ilerler ve umumide 1 saatten az sürer.Baş ağrısı atağı birden fazla vakit aura fazının bitmesinden 1 saat sonra başlar( bazen auradan saatler sonra başlayabilir) .Aura belirtilerinin en yaygını görme bozuklukları dır( visual aura).Mesela beyaz, siyah yahut renkli ışıklar görme (photopsia), bulanık görme meydanı vs…. Aura somatosensory de olabilir , bu da kendini ellerde , ayaklarda ve birebir tarafın burun- ağız kısmında iğne batırılma( paresthesia) hissi üzere gösterir.parestezi (iğnelenme hisi) kola ve yüze (dudaklar ve dile) yayılabilir. Aura fazın farklı semptomları , ses duyusu ve koku duyusunda halüsinasyon üzere orataya çıkabilir( migrainous deliria- oliver sacks)
3) Ağrı Fazları: Tipik migren baş ağrısı, tek taraflı, zonklayıcı orta aşama yahut şiddetlidir, ve umumide aktiviteyle kötüleşir.Bu şikayetler sabit olmayabilir , ağrı iki taraflı başlayıp sonra tek taraflı yahut tam aksisi olabilir, ataklar mahal değiştirebilir,Ağrı 4 saat- 72 saate kadar büyüklerde ve 1 saatten -48 saate kadar çocuklarda sürebilir, atakların aralığı çok değişken olabilir( hayat uzunluğu birkaç hamleden, haftada birkaç hamleye kadar) lakin umumide ayda 1-3 baş ağrısı atağı görülür. Ağrı fazında % 90 bulantı olur ancak yalnızca 1/3 kusma görülür, ışıktan ve sesten rahatsız olmak çok yaygındır. Şakak kısmındaki damarlarda sertleşme ve baş dönmesi olabilir.
4) Postdrome Fazı;
Baş ağrısının bitmesinden sonraki faza denir. Bu fazda hasta kendini yorgun ve bitkin hissedebilir( hungover). Tanımada zorluk, gastrointestinal bulgular ,ruh hali değişiklikleri ortaya çıkar. Birtakım hastalar bu periyotta, kendilerini yenilenmiş ve berhudar hissederler, kimileri de depresif ve mutsuz.
Migreni Tetikleyen Faktörler:
Migrenin başlama ihtimalilini birinci 48 saat içinde artırır;
Alerjik reaksiyonlar
Ziyade ışık , yüksek ses, şahsi kokular.,Ruhi yahut fiziki gerilim
Uyku sisteminde değişiklik,
Sigara içmek vaya dumanına maruz kalmak,
Öğün atlamak
Alkol
Mens sikllerindeki değişiklikler,
Veladet denetim hapları( ocp)
Menopoza geçiş periyodu.
Yiyecekler çikolata, avakado, bakla,peynir,tütsülenmiş azıklar, soya sosu ve al şarap, bira, sherry, monosodium, glutamat, nitrat, nitrit ve tyramini olan tüm yiyecekler( konserveler,peynir vs)
Migren ‘in Patofiziyolojisi;
Her şey tam açığa kavuşmamakla birlikte , ‘’Migren’’ genetiğin ve çevresel faktör lerin ikisininde rol aldığı bir hastalıktır. Mühtemelen majör bir ağrı patikası(pathway) olan Trigeminal sondaki değişiklikten kaynaklanır. Dimağ biyokimyasal (serotonin) imbalansı had sisteminde ağrı regülasyonunun bozulmasına neden oluyor. Seretonin seviyesi migrende düşer, buda trigeminal sistemden birtakım neuropeptidlerin salgılanmasına ve neticede ağrı eşiğinin düşmesine neden olur.
b) Gerginlik tipi baş ağrısı( TTH) :
Bu tip baş ağrısının değişik isimleri kasılma baş ağrısı, psychogenic baş ağrısı, gerilim baş ağrısıdır. Nedeni büsbütün birincil yahut öteki bir illete ikinçilde olabilir.En çokça görünen baş ağrısıdır (%60).3 halde görülebilir; aralıklı( episodic) aralıklı ,sık görünen baş ağrısı( ayda 1 epizoda dan çokça olan baş ağrısı sık katagorisine girmekte) ,ve son olarak kronik gerginlik baş ağrısı( Kronik gerginlik baş ağrısı, önemli hayat kalitesini düşüren bir hastalıktır).