Baş ağrıları 2 ana kümeye ayrılmakta,Birincil(primary) ve İkincil(secondary);
Birincil( primary) baş ağrıları, diğer bir patoloji ile ilgili olmadan , kendi kendine oluşan baş ağrılarıdır.4 munfasıl kategoriye ayrılmakta;
a) Migren(%35)
b) Gerginlik başağrısı( Tension- type headache %60)
c)Küme baş ağrısı( Cluster headache) ve sair trigeminal otonom baş ağrıları( cephalalgias) yüz ve beyindeki parasempatik nedenlerden etkilenerek ortaya çıkar.
d) Öksürük sonrası başağrısı( max. Yarım saat sürer)
Spor sonrası baş ağrısı ( halterci baş ağrısı)
Sex sonrası baş ağrısı( cinsî bağla başlayan ve orgazm da şiddetlenen)
Hipnic baş ağrısı( Hastayı uykudan uyandırıp, 5 dakika – 48 saat sürebilir) Hypnic baş ağrısını isimlendirmek için bu belirtilerin en az ikisi olmalı. Atağın ayda 15 den çokça olması enaz 15 dakika uyandıktan sonra devam etmesi, birinci defa 50 yaştan sonra ortaya çıkması.
a ) MİGREN
Milletlerarası baş ağrısı camiasına nazaran (International Headache Society), Migrenin teşhis ve sınıflandırılmasında 7 alt küme vardır;
a.1) Rayic olan Migren,( Common Migren), aura sız migrendir, yani baş ağrısı var ancak görme bozukluğu vs…. yok
a.2)Klasik Migren, Aura ile bir arada olan Migrendir. Bazen yalnızca Aura olabilir( baş ağrısı olmadan), hafif migren tipi olmayan baş ağrısıdır. Bu grupta’’ Familial hemiplegic migraine’’ ve ‘’ sporadic hemiplegic migraine’’ da bölge almakta. Hastanın migren ve aura yanı sıra motor tek taraflı felç yaşanır. Şayet yakın akrabalarda birebir hikaye varsa ‘’ familial ‘’ bu hikaye yoksa ‘’ sporadic’’ denir.
Bu öbekte 3. tip migrenden yani ‘’ basiler- type migraine’’ den de bahsetmek gerekir.Bu hastalarda baş ağrısı ve auranın yanı sıra konuşmakta güçlük, baş dönmesi, kulak çınlaması(zil sesi duymak gibi) şikayetler ortaya çıkar( Brainstem belirtileri) ancak motor güçsüzlük olmaz.
a.3) Renital migren , tekrar olan görme bozukluğu, anlaşılan bir görme ortamında bulanıklık, süreksiz tek taraflı körlük, baş ağrısıyla bir arada görülür. Bu küme hastalarda baş ağrısı hamleleri arasındaki periodlarda göz muayenesi büsbütün olağandır.
Bu hastalarda süreksiz ani tek taraflı körlüğün ( amaurosis fugax) farklı nedenleri, yani’’ optic neuropathy’’ ve ‘’karotid dissection ‘’ muhakkak ekarte olmalıdır.
a.4 )Komplikasyonlu Migren :
● Kronik migren- migren baş ağrısı en az 3 ay boyunca 1 ayda 15 gün yahut daha ziyade sürerse kronik migren denir.( haddinden fazla migren ilacı tasarrufundan sonra tablo oluşabilir) Birden fazla hengam aurasız migren ( common migrenin) episadları kronik migrene dönüşebilir.
●Status migrainosus- 72 saatten ziyade süren migren baş ağrısı hamlesine denir.Baş ağrıları şiddetlidir.( çok migren ilacı tasarrufundan sonrada birebir tablo oluşabilir) teşhis için bu durumu ekarte etmek lazım.
● Aura şikayetlerini ( görme bozukluğu, bulantı) biri yahut birkaçı 1 haftadan ziyade devam eder lakin dimağ enfaktusu belirtileri bulunmaz, nadir görünür.
● Aura şikayetlerinin biri yahut birkaçı, dimağ enfaktusuyle ( Ischaemic brain infarction) bir arada görülür.
●Migrenin aura sırasında 2 saat sonra nöbet hamlesi (seizur) eklenmesidir. Migren ve epilepsy ( sara) dimağda , bunalım ile ilgili( paroxysmal) bozukluğun örnekleridir.Bu iki durumun bir arada görükmesi ‘’ migralepsy’’ ismini almakda.
a.5) Çocukluk çağında birtakım periodik sendromlar birden fazla vakit migrenin habercisi olabilir. Evlatta kusma nöbetleri, karın ağrısı hamleleri (abdominal migraine) ve baş dönmesi hamleleri formunda.
Migrende bulgu ve şikayetler:
Her hastada fark göstermektedir. Migren hamlesi bu 4 fazdan oluşmakta lakin tüm hastalar tıpkı şikayetlerden yakınmazlar;
1) Prodrome Fazı- Baş ağrısı atağından saatler yahut günler evvel görülür, uykulu olmak, şahsi yiyecek arzusu( mesela çikolata) kaslarda bilhassa uzunluğunda gerilme, kulaklarda sıcaklık hissi, ishal yada kabızlık, idrara çıkmada artış.Bir çok hasta bu belirtilerin ortaya çıkmasından migren atağının yakınlaşmasını anlayabilir.
2) Aura Fazı- Migrenli hastaların %20-30 gözlenen bu faz 5-20 dakikada ilerler ve umumide 1 saatten az sürer.Baş ağrısı atağı birçok vakit aura fazının bitmesinden 1 saat sonra başlar( bazen auradan saatler sonra başlayabilir) .Aura belirtilerinin en yaygını görme bozuklukları dır( visual aura).Mesela beyaz, siyah yahut renkli ışıklar görme (photopsia), bulanık görme ortamı vs…. Aura somatosensory de olabilir , bu da kendini ellerde , ayaklarda ve birebir tarafın burun- ağız kısmında iğne batırılma( paresthesia) hissi üzere gösterir.parestezi (iğnelenme hisi) kola ve yüze (dudaklar ve dile) yayılabilir. Aura fazın öteki semptomları , ses duyusu ve koku duyusunda halüsinasyon üzere orataya çıkabilir( migrainous deliria- oliver sacks)
3) Ağrı Fazları: Tipik migren baş ağrısı, tek taraflı, zonklayıcı orta nokta yahut şiddetlidir, ve umumide aktiviteyle kötüleşir.Bu şikayetler sabit olmayabilir , ağrı iki taraflı başlayıp sonra tek taraflı yahut tam aksisi olabilir, ataklar bölge değiştirebilir,Ağrı 4 saat- 72 saate kadar büyüklerde ve 1 saatten -48 saate kadar çocuklarda sürebilir, atakların aralığı çok değişken olabilir( hayat uzunluğu birkaç hamleden, haftada birkaç hamleye kadar) lakin umumide ayda 1-3 baş ağrısı atağı görülür. Ağrı fazında % 90 bulantı olur fakat yalnızca 1/3 kusma görülür, ışıktan ve sesten rahatsız olmak çok yaygındır. Şakak kısmındaki damarlarda sertleşme ve baş dönmesi olabilir.
4) Postdrome Fazı;
Baş ağrısının bitmesinden sonraki faza denir. Bu fazda hasta kendini yorgun ve bitkin hissedebilir( hungover). Tanımada zorluk, gastrointestinal bulgular ,ruh hali değişiklikleri ortaya çıkar. Kimi hastalar bu periyotta, kendilerini yenilenmiş ve mesrur hissederler, kimileri de depresif ve mutsuz.
Migreni Tetikleyen Faktörler:
Migrenin başlama ihtimalilini birinci 48 saat içinde artırır;
Alerjik reaksiyonlar
Çokça ışık , yüksek ses, şahsi kokular.,Ruhi yahut fiziki gerilim
Uyku tertibinde değişiklik,
Sigara içmek vaya dumanına maruz kalmak,
Öğün atlamak
Alkol
Mens sikllerindeki değişiklikler,
Veladet denetim hapları( ocp)
Menopoza geçiş periyodu.
Yiyecekler çikolata, avakado, bakla,peynir,tütsülenmiş azıklar, soya sosu ve al şarap, bira, sherry, monosodium, glutamat, nitrat, nitrit ve tyramini olan tüm yiyecekler( konserveler,peynir vs)
Migren ‘in Patofiziyolojisi;
Her şey tam açığa kavuşmamakla birlikte , ‘’Migren’’ genetiğin ve çevresel faktör lerin ikisininde rol aldığı bir hastalıktır. Mühtemelen majör bir ağrı patikası(pathway) olan Trigeminal sondaki değişiklikten kaynaklanır. Dimağ biyokimyasal (serotonin) imbalansı hudut sisteminde ağrı regülasyonunun bozulmasına neden oluyor. Seretonin seviyesi migrende düşer, buda trigeminal sistemden kimi neuropeptidlerin salgılanmasına ve neticede ağrı eşiğinin düşmesine neden olur.
b) Gerginlik tipi baş ağrısı( TTH) :
Bu tip baş ağrısının değişik isimleri kasılma baş ağrısı, psychogenic baş ağrısı, gerilim baş ağrısıdır. Nedeni külliyen birincil yahut gayrı bir illete ikinçilde olabilir.En ziyade görünen baş ağrısıdır (%60).3 biçimde görülebilir; aralıklı( episodic) aralıklı ,sık görünen baş ağrısı( ayda 1 epizoda dan çokça olan baş ağrısı sık katagorisine girmekte) ,ve son olarak kronik gerginlik baş ağrısı( Kronik gerginlik baş ağrısı, önemli hayat kalitesini düşüren bir hastalıktır).
Birincil( primary) baş ağrıları, diğer bir patoloji ile ilgili olmadan , kendi kendine oluşan baş ağrılarıdır.4 munfasıl kategoriye ayrılmakta;
a) Migren(%35)
b) Gerginlik başağrısı( Tension- type headache %60)
c)Küme baş ağrısı( Cluster headache) ve sair trigeminal otonom baş ağrıları( cephalalgias) yüz ve beyindeki parasempatik nedenlerden etkilenerek ortaya çıkar.
d) Öksürük sonrası başağrısı( max. Yarım saat sürer)
Spor sonrası baş ağrısı ( halterci baş ağrısı)
Sex sonrası baş ağrısı( cinsî bağla başlayan ve orgazm da şiddetlenen)
Hipnic baş ağrısı( Hastayı uykudan uyandırıp, 5 dakika – 48 saat sürebilir) Hypnic baş ağrısını isimlendirmek için bu belirtilerin en az ikisi olmalı. Atağın ayda 15 den çokça olması enaz 15 dakika uyandıktan sonra devam etmesi, birinci defa 50 yaştan sonra ortaya çıkması.
a ) MİGREN
Milletlerarası baş ağrısı camiasına nazaran (International Headache Society), Migrenin teşhis ve sınıflandırılmasında 7 alt küme vardır;
a.1) Rayic olan Migren,( Common Migren), aura sız migrendir, yani baş ağrısı var ancak görme bozukluğu vs…. yok
a.2)Klasik Migren, Aura ile bir arada olan Migrendir. Bazen yalnızca Aura olabilir( baş ağrısı olmadan), hafif migren tipi olmayan baş ağrısıdır. Bu grupta’’ Familial hemiplegic migraine’’ ve ‘’ sporadic hemiplegic migraine’’ da bölge almakta. Hastanın migren ve aura yanı sıra motor tek taraflı felç yaşanır. Şayet yakın akrabalarda birebir hikaye varsa ‘’ familial ‘’ bu hikaye yoksa ‘’ sporadic’’ denir.
Bu öbekte 3. tip migrenden yani ‘’ basiler- type migraine’’ den de bahsetmek gerekir.Bu hastalarda baş ağrısı ve auranın yanı sıra konuşmakta güçlük, baş dönmesi, kulak çınlaması(zil sesi duymak gibi) şikayetler ortaya çıkar( Brainstem belirtileri) ancak motor güçsüzlük olmaz.
a.3) Renital migren , tekrar olan görme bozukluğu, anlaşılan bir görme ortamında bulanıklık, süreksiz tek taraflı körlük, baş ağrısıyla bir arada görülür. Bu küme hastalarda baş ağrısı hamleleri arasındaki periodlarda göz muayenesi büsbütün olağandır.
Bu hastalarda süreksiz ani tek taraflı körlüğün ( amaurosis fugax) farklı nedenleri, yani’’ optic neuropathy’’ ve ‘’karotid dissection ‘’ muhakkak ekarte olmalıdır.
a.4 )Komplikasyonlu Migren :
● Kronik migren- migren baş ağrısı en az 3 ay boyunca 1 ayda 15 gün yahut daha ziyade sürerse kronik migren denir.( haddinden fazla migren ilacı tasarrufundan sonra tablo oluşabilir) Birden fazla hengam aurasız migren ( common migrenin) episadları kronik migrene dönüşebilir.
●Status migrainosus- 72 saatten ziyade süren migren baş ağrısı hamlesine denir.Baş ağrıları şiddetlidir.( çok migren ilacı tasarrufundan sonrada birebir tablo oluşabilir) teşhis için bu durumu ekarte etmek lazım.
● Aura şikayetlerini ( görme bozukluğu, bulantı) biri yahut birkaçı 1 haftadan ziyade devam eder lakin dimağ enfaktusu belirtileri bulunmaz, nadir görünür.
● Aura şikayetlerinin biri yahut birkaçı, dimağ enfaktusuyle ( Ischaemic brain infarction) bir arada görülür.
●Migrenin aura sırasında 2 saat sonra nöbet hamlesi (seizur) eklenmesidir. Migren ve epilepsy ( sara) dimağda , bunalım ile ilgili( paroxysmal) bozukluğun örnekleridir.Bu iki durumun bir arada görükmesi ‘’ migralepsy’’ ismini almakda.
a.5) Çocukluk çağında birtakım periodik sendromlar birden fazla vakit migrenin habercisi olabilir. Evlatta kusma nöbetleri, karın ağrısı hamleleri (abdominal migraine) ve baş dönmesi hamleleri formunda.
Migrende bulgu ve şikayetler:
Her hastada fark göstermektedir. Migren hamlesi bu 4 fazdan oluşmakta lakin tüm hastalar tıpkı şikayetlerden yakınmazlar;
1) Prodrome Fazı- Baş ağrısı atağından saatler yahut günler evvel görülür, uykulu olmak, şahsi yiyecek arzusu( mesela çikolata) kaslarda bilhassa uzunluğunda gerilme, kulaklarda sıcaklık hissi, ishal yada kabızlık, idrara çıkmada artış.Bir çok hasta bu belirtilerin ortaya çıkmasından migren atağının yakınlaşmasını anlayabilir.
2) Aura Fazı- Migrenli hastaların %20-30 gözlenen bu faz 5-20 dakikada ilerler ve umumide 1 saatten az sürer.Baş ağrısı atağı birçok vakit aura fazının bitmesinden 1 saat sonra başlar( bazen auradan saatler sonra başlayabilir) .Aura belirtilerinin en yaygını görme bozuklukları dır( visual aura).Mesela beyaz, siyah yahut renkli ışıklar görme (photopsia), bulanık görme ortamı vs…. Aura somatosensory de olabilir , bu da kendini ellerde , ayaklarda ve birebir tarafın burun- ağız kısmında iğne batırılma( paresthesia) hissi üzere gösterir.parestezi (iğnelenme hisi) kola ve yüze (dudaklar ve dile) yayılabilir. Aura fazın öteki semptomları , ses duyusu ve koku duyusunda halüsinasyon üzere orataya çıkabilir( migrainous deliria- oliver sacks)
3) Ağrı Fazları: Tipik migren baş ağrısı, tek taraflı, zonklayıcı orta nokta yahut şiddetlidir, ve umumide aktiviteyle kötüleşir.Bu şikayetler sabit olmayabilir , ağrı iki taraflı başlayıp sonra tek taraflı yahut tam aksisi olabilir, ataklar bölge değiştirebilir,Ağrı 4 saat- 72 saate kadar büyüklerde ve 1 saatten -48 saate kadar çocuklarda sürebilir, atakların aralığı çok değişken olabilir( hayat uzunluğu birkaç hamleden, haftada birkaç hamleye kadar) lakin umumide ayda 1-3 baş ağrısı atağı görülür. Ağrı fazında % 90 bulantı olur fakat yalnızca 1/3 kusma görülür, ışıktan ve sesten rahatsız olmak çok yaygındır. Şakak kısmındaki damarlarda sertleşme ve baş dönmesi olabilir.
4) Postdrome Fazı;
Baş ağrısının bitmesinden sonraki faza denir. Bu fazda hasta kendini yorgun ve bitkin hissedebilir( hungover). Tanımada zorluk, gastrointestinal bulgular ,ruh hali değişiklikleri ortaya çıkar. Kimi hastalar bu periyotta, kendilerini yenilenmiş ve mesrur hissederler, kimileri de depresif ve mutsuz.
Migreni Tetikleyen Faktörler:
Migrenin başlama ihtimalilini birinci 48 saat içinde artırır;
Alerjik reaksiyonlar
Çokça ışık , yüksek ses, şahsi kokular.,Ruhi yahut fiziki gerilim
Uyku tertibinde değişiklik,
Sigara içmek vaya dumanına maruz kalmak,
Öğün atlamak
Alkol
Mens sikllerindeki değişiklikler,
Veladet denetim hapları( ocp)
Menopoza geçiş periyodu.
Yiyecekler çikolata, avakado, bakla,peynir,tütsülenmiş azıklar, soya sosu ve al şarap, bira, sherry, monosodium, glutamat, nitrat, nitrit ve tyramini olan tüm yiyecekler( konserveler,peynir vs)
Migren ‘in Patofiziyolojisi;
Her şey tam açığa kavuşmamakla birlikte , ‘’Migren’’ genetiğin ve çevresel faktör lerin ikisininde rol aldığı bir hastalıktır. Mühtemelen majör bir ağrı patikası(pathway) olan Trigeminal sondaki değişiklikten kaynaklanır. Dimağ biyokimyasal (serotonin) imbalansı hudut sisteminde ağrı regülasyonunun bozulmasına neden oluyor. Seretonin seviyesi migrende düşer, buda trigeminal sistemden kimi neuropeptidlerin salgılanmasına ve neticede ağrı eşiğinin düşmesine neden olur.
b) Gerginlik tipi baş ağrısı( TTH) :
Bu tip baş ağrısının değişik isimleri kasılma baş ağrısı, psychogenic baş ağrısı, gerilim baş ağrısıdır. Nedeni külliyen birincil yahut gayrı bir illete ikinçilde olabilir.En ziyade görünen baş ağrısıdır (%60).3 biçimde görülebilir; aralıklı( episodic) aralıklı ,sık görünen baş ağrısı( ayda 1 epizoda dan çokça olan baş ağrısı sık katagorisine girmekte) ,ve son olarak kronik gerginlik baş ağrısı( Kronik gerginlik baş ağrısı, önemli hayat kalitesini düşüren bir hastalıktır).