Baş dönmesi aslında bir hareket illüzyonudur. Aslında dönen bir şey yoktur. Çevrede hareket eden bir cisim olmadığı halde kişi kendisinin ya da çevresindeki eşyaların hareket halinde olduğunu hisseder. Baş dönmesi aslında denge sistemindeki bir bozukluktan kaynaklanır. Denge beyin tarafından sağlanan kompleks bir mekanizmadır. İç kulaktaki denge organı, gözler ve kas iskelet sistemindeki reseptörler denge sisteminin en önemli elemanlarıdır. Bu üç sistemden sürekli olarak başımızın ve vücudumuzun pozisyonu hakkında beyne bilgi aktarımı olur. Beyin bu bilgileri değerlendirerek dengemizi sağlar. İşte bu kompleks mekanizmadaki herhangi bir bozukluk karşımıza baş dönmesi ve dengesizlik olarak çıkar.
BAŞ DÖNMESİ ( VERTİGO ) YAPAN SEBEPLER
Baş dönmelerinin yaklaşık %70 i kulak kaynaklıdır ve iç kulaktaki denge organının hasar görmesinden kaynaklanır. Yaklaşık %15 i nörolojik kaynaklıdır ve beyindeki denge yolları ve denge merkezlerindeki hasardan kaynaklıdır. Geriye kalan %15 i ise kalp damar sistemi, metabolik sebepler ve diğer sebeplerden kaynaklanır.
Baş dönmesi yapan en sık hastalıklar şunlardır:
Kulak Kaynaklı hastalıklar
BPPV ( iyi huylu pozisyonel vertigo)
Meniere hastalığı
Vestibüler Nörinit
Perilenf fistülü
Labirentit
Süperior Kanal Dehisansı
[*]
Nörolojik Kaynaklı Hastalıklar
Vestibüler Migren
Multiple Skleroz
İnme
Beyin kanaması
BPPV ( İYİ HUYLU POZİSYONEL VERTİGO )
Özellikle yaşlılarda en sık baş dönmesi nedenidir. Halk arasında denge kristallerinde oynama ya da yer değiştirme olarak da bilinir. Sebebi denge organı içerisinde yer alan otolit adını verdiğimiz kristal yapısındaki moleküllerin yerinden koparak yarım daire kanalları içerisine düşmesidir. Kristaller hangi yarım daire kanalı içerisine düşmüşse baş o kanal ekseninde hareket ettirildiğinde kısa süreli çok şiddetli baş dönmesi ortaya çıkar. Baş dönmesi genelde 20-30 sn şeklinde kısa sürelidir. BPPV yi tetikleyen tipik hareketler yatağa uzanma, yatakta dönme, yataktan kalkma, yukarı bakmak ve öne eğilmektir.
Hastalığın tanısı için pozisyonel testler yapılır. Bu testler sırasında gözlerde ortaya çıkan nistagmus denilen tipik hareketler araştırılır. Test sırasında nistagmusu tespit etmek için Frenzel gözlüğü kullanılmalı ya da ideali VNG kaydı yapılmalıdır. Çünkü nistagmusun şekli etkilenen yarım daire kanalına göre değişiklik gösterir. Etkilenen yarım daire kanalı doğru tespit edilemezse hastalığı tedavi etmek mümkün olmaz.
Tedavide etkilenen yarım dire kanalı tespit edildikten sonra o kanala spesifik iyileştirici yani kristalleri o kanaldan tekrar çıkarmayı sağlayan manevralar yapılır.
MENİERE HASTALIĞI
Nöbetler halinde gelen şiddetli baş dönmesi, işitme kaybı, kulakta dolgunluk ve çınlama ile karakterize olan bir hastalıktır. Hastalığın nedeni iç kulak sıvısının miktarında ve basıncında ani artış olmasıdır. Baş dönmesi nöbetleri sırasında baş dönmesi çok şiddetlidir ve bir iki saat civarında sürer. Bu sırada genellikle mide bulantısı ve kusmada mevcuttur. Baş dönmesi nöbetleri başlangıçta seyrek olurken giderek sıklaşmaya başlar ve bazı hastalarda her gün bile görülebilir.
Artan baş dönmesi nöbetleri ile birlikte işitme kaybı da giderek artar. Hastalığın tedavisinde çeşitli basamaklar vardır. Başlangıçta diyet uygulaması ve ilaç kullanımı ile hastalık kontrol edilir. İlaç tedavisine rağmen düzelmeyen hastalarda kulak için steroid ya da gentamisin enjeksiyonları yapılabilir. Bunlara rağmen düzelme olmazsa ameliyat gündeme gelebilir. Bu hastalarda kulak içi enjeksiyon ya da cerrahi planlanacaksa mutlaka tüm denge testlerinin yapılması ve diğer kulağın sağlam olduğunda emin olunması gerekir.
VESTİBÜLER NÖRİNİT ( DENGE SİNİRİNİN ENFEKSİYONU )
Denge organı ve denge sinirinin viral enfeksiyonu ile ortaya çıkar. Hastalarda ani başlayan çok şiddetli baş dönmesi görülür. Hastalar dengelerini sağlamakta zorlanırlar. İşitme kaybı yoktur. Baş dönmesi genellikle 2-3 gün aralıksız devem eder ve sonra yavaş yavaş azalır. Genellikle 3-4 hafta da düzelir.
Tedavide denge sistemin yatıştıran ilaçlar ve kortizon kullanılır. Hastaların erken dönemde denge egzersizlerine başlaması gerekir.
VESTİBÜLER MİGREN
Hastalarda migren kaynaklı baş dönmesi ve dengesizlik şikayeti mevcuttur. Baş dönmesi baş ağrısı ile eş zamanlı olabilir ve bu durumda tanısı kolaydır. Ancak baş dönmeleri baş ağrısından bağımsız olarak da görülebilir. Bu durumda tanı koymak daha zordur ve deneyim gerektirir. Tedavi migren tedavisi şeklindedir.
BAŞ DÖNMESİNDE TANI NASIL KOYULUR ( VERTİGO TANISI)
Baş dönmesinde tanı konulması için en önemli aşama hastadan çok iyi bir hastalık öyküsü alınmasıdır. Bunun için hastaya yeterli zamanın ayrılması gerekir. Hastanın tüm şikayetleri dikkatlice dinlenmeli ve hastalığın nedenine yönelik sorular sorulmalıdır. Daha sonra tam bir KBB muayenesi ve gerekirse nörolojik muayene yapılmalıdır. Sonrasında tüm denge testlerinin yapılmasında fayda vardır. Gerek duyulduğunda bilgisayarlı tomografi ve MR gibi görüntüleme tetkikleri ve kan testleri de yapılmalıdır.
Hastalığı tedavi edebilmek için teşhisin doğru konulması çok önemlidir.
DENGE TESTLERİ
Vertigolu hastanın değerlendirilmesinde denge testleri çok önemlidir. Denge sistemi çok kompleks bir yapı olduğundan dolayı tüm sistemi değerlendiren tek bir test ne yazık ki yoktur. Bir çok test denge sisteminin sadece bir kısmını değerlendirebilmektedir. Bu nedenle hastaya birçok test yapılarak bunların sonucunun birlikte değerlendirilmesi gerekir. Diğer önemli bir husus ise testlerin yetkin kişiler tarafından yapılması ve doğru yorumlanmasıdır. Bu da oldukça tecrübe gerektiren bir durumdur. Ayrıca hekimin tüm testler hakkında tecrübeye sahip olması ve sonuçları değerlendirebilecek bilgi ve deneyime sahip olması gerekir. Ancak o zaman testlerin sonucu sağlıklı değerlendirilebilir. En ideali denge testlerinin hekim gözetimi altında yapılması ve hekimin gerektiğinde testi kendisinin yaparak değerlendirmesidir. Çünkü bazı sonuçlar yoruma dayalıdır. En sık uygulanan denge testleri şunlardır:
VNG (videonistagmografi ) : Uzun yıllardır baş dönmesi olan hastaların değerlendirilmesinde kullanılan en standart test yöntemidir. Test aslında bir bataryadır ve içerisinde birçok testi içerir. Bu test genellikle hastalığın kulak kaynaklı mı yoksa beyin kaynaklı mı olduğu konusunda çok ciddi bilgi verir. Ayıca kalorik test ile her iki denge organını mukayese etmeye olanak sağlar. Ayrıca BPPV tanısında çok önemlidir.
VEMP ( vestibüler uyarılmış Myojenik Potansiyeller ): hastanın kulağına yüksek şiddetli ses verilirken boyun ve göz çevresine yerleştirilen elektrodlarla kas aktivitesi ölçülür. Bu test sayesinde alt ve üst denge sinirlerinin fonksiyonu test edilir.
V-HİT ( video head-impulse Test) : Bu test her bir yarım daire kanalının fonksiyonunun tek tek test edilmesine olanak sağlar.
Bu üç testin sonucu birlikte değerlendirildiğinde neredeyse tüm denge sistemi test edilmiş olur. Hekim baş dönmesi konusunda yeterli deneyime sahipse bu testler sonucunda tanıya ulaşabilir.
BAŞ DÖNMESİ TEDAVİSİ ( VERTİGO TEDAVİSİ )
Baş dönmesinin tedavi edilmesi için öncelikle tanının doğru konulması gerekir. Çünkü baş dönmesi tek bir hastalık değildir. Baş dönmesi bir çok hastalığın bir semptomudur. Baş dönmesi tedavisinde temel basamaklar şu şekildedir:
Öncelikle akut baş dönmesi atağının sonlandırılarak hastanın rahatlaması sağlanmalıdır. Bunun için genellikle denge sistemini baskılayan ve uyuşturan ilaçlar kullanılır.
Daha sonra baş dönmesine neden olan hastalık tespit edilerek hastalığın iyileştirilmesine yönelik spesifik tedavi uygulanmalıdır.
Denge sistemindeki hasarın etkilerini azaltabilmek için egzersizle vestibüler rehabilitasyon yapılmalıdır.
BAŞ DÖNMESİ ( VERTİGO ) YAPAN SEBEPLER
Baş dönmelerinin yaklaşık %70 i kulak kaynaklıdır ve iç kulaktaki denge organının hasar görmesinden kaynaklanır. Yaklaşık %15 i nörolojik kaynaklıdır ve beyindeki denge yolları ve denge merkezlerindeki hasardan kaynaklıdır. Geriye kalan %15 i ise kalp damar sistemi, metabolik sebepler ve diğer sebeplerden kaynaklanır.
Baş dönmesi yapan en sık hastalıklar şunlardır:
Kulak Kaynaklı hastalıklar
BPPV ( iyi huylu pozisyonel vertigo)
Meniere hastalığı
Vestibüler Nörinit
Perilenf fistülü
Labirentit
Süperior Kanal Dehisansı
[*]
Nörolojik Kaynaklı Hastalıklar
Vestibüler Migren
Multiple Skleroz
İnme
Beyin kanaması
BPPV ( İYİ HUYLU POZİSYONEL VERTİGO )
Özellikle yaşlılarda en sık baş dönmesi nedenidir. Halk arasında denge kristallerinde oynama ya da yer değiştirme olarak da bilinir. Sebebi denge organı içerisinde yer alan otolit adını verdiğimiz kristal yapısındaki moleküllerin yerinden koparak yarım daire kanalları içerisine düşmesidir. Kristaller hangi yarım daire kanalı içerisine düşmüşse baş o kanal ekseninde hareket ettirildiğinde kısa süreli çok şiddetli baş dönmesi ortaya çıkar. Baş dönmesi genelde 20-30 sn şeklinde kısa sürelidir. BPPV yi tetikleyen tipik hareketler yatağa uzanma, yatakta dönme, yataktan kalkma, yukarı bakmak ve öne eğilmektir.
Hastalığın tanısı için pozisyonel testler yapılır. Bu testler sırasında gözlerde ortaya çıkan nistagmus denilen tipik hareketler araştırılır. Test sırasında nistagmusu tespit etmek için Frenzel gözlüğü kullanılmalı ya da ideali VNG kaydı yapılmalıdır. Çünkü nistagmusun şekli etkilenen yarım daire kanalına göre değişiklik gösterir. Etkilenen yarım daire kanalı doğru tespit edilemezse hastalığı tedavi etmek mümkün olmaz.
Tedavide etkilenen yarım dire kanalı tespit edildikten sonra o kanala spesifik iyileştirici yani kristalleri o kanaldan tekrar çıkarmayı sağlayan manevralar yapılır.
MENİERE HASTALIĞI
Nöbetler halinde gelen şiddetli baş dönmesi, işitme kaybı, kulakta dolgunluk ve çınlama ile karakterize olan bir hastalıktır. Hastalığın nedeni iç kulak sıvısının miktarında ve basıncında ani artış olmasıdır. Baş dönmesi nöbetleri sırasında baş dönmesi çok şiddetlidir ve bir iki saat civarında sürer. Bu sırada genellikle mide bulantısı ve kusmada mevcuttur. Baş dönmesi nöbetleri başlangıçta seyrek olurken giderek sıklaşmaya başlar ve bazı hastalarda her gün bile görülebilir.
Artan baş dönmesi nöbetleri ile birlikte işitme kaybı da giderek artar. Hastalığın tedavisinde çeşitli basamaklar vardır. Başlangıçta diyet uygulaması ve ilaç kullanımı ile hastalık kontrol edilir. İlaç tedavisine rağmen düzelmeyen hastalarda kulak için steroid ya da gentamisin enjeksiyonları yapılabilir. Bunlara rağmen düzelme olmazsa ameliyat gündeme gelebilir. Bu hastalarda kulak içi enjeksiyon ya da cerrahi planlanacaksa mutlaka tüm denge testlerinin yapılması ve diğer kulağın sağlam olduğunda emin olunması gerekir.
VESTİBÜLER NÖRİNİT ( DENGE SİNİRİNİN ENFEKSİYONU )
Denge organı ve denge sinirinin viral enfeksiyonu ile ortaya çıkar. Hastalarda ani başlayan çok şiddetli baş dönmesi görülür. Hastalar dengelerini sağlamakta zorlanırlar. İşitme kaybı yoktur. Baş dönmesi genellikle 2-3 gün aralıksız devem eder ve sonra yavaş yavaş azalır. Genellikle 3-4 hafta da düzelir.
Tedavide denge sistemin yatıştıran ilaçlar ve kortizon kullanılır. Hastaların erken dönemde denge egzersizlerine başlaması gerekir.
VESTİBÜLER MİGREN
Hastalarda migren kaynaklı baş dönmesi ve dengesizlik şikayeti mevcuttur. Baş dönmesi baş ağrısı ile eş zamanlı olabilir ve bu durumda tanısı kolaydır. Ancak baş dönmeleri baş ağrısından bağımsız olarak da görülebilir. Bu durumda tanı koymak daha zordur ve deneyim gerektirir. Tedavi migren tedavisi şeklindedir.
BAŞ DÖNMESİNDE TANI NASIL KOYULUR ( VERTİGO TANISI)
Baş dönmesinde tanı konulması için en önemli aşama hastadan çok iyi bir hastalık öyküsü alınmasıdır. Bunun için hastaya yeterli zamanın ayrılması gerekir. Hastanın tüm şikayetleri dikkatlice dinlenmeli ve hastalığın nedenine yönelik sorular sorulmalıdır. Daha sonra tam bir KBB muayenesi ve gerekirse nörolojik muayene yapılmalıdır. Sonrasında tüm denge testlerinin yapılmasında fayda vardır. Gerek duyulduğunda bilgisayarlı tomografi ve MR gibi görüntüleme tetkikleri ve kan testleri de yapılmalıdır.
Hastalığı tedavi edebilmek için teşhisin doğru konulması çok önemlidir.
DENGE TESTLERİ
Vertigolu hastanın değerlendirilmesinde denge testleri çok önemlidir. Denge sistemi çok kompleks bir yapı olduğundan dolayı tüm sistemi değerlendiren tek bir test ne yazık ki yoktur. Bir çok test denge sisteminin sadece bir kısmını değerlendirebilmektedir. Bu nedenle hastaya birçok test yapılarak bunların sonucunun birlikte değerlendirilmesi gerekir. Diğer önemli bir husus ise testlerin yetkin kişiler tarafından yapılması ve doğru yorumlanmasıdır. Bu da oldukça tecrübe gerektiren bir durumdur. Ayrıca hekimin tüm testler hakkında tecrübeye sahip olması ve sonuçları değerlendirebilecek bilgi ve deneyime sahip olması gerekir. Ancak o zaman testlerin sonucu sağlıklı değerlendirilebilir. En ideali denge testlerinin hekim gözetimi altında yapılması ve hekimin gerektiğinde testi kendisinin yaparak değerlendirmesidir. Çünkü bazı sonuçlar yoruma dayalıdır. En sık uygulanan denge testleri şunlardır:
VNG (videonistagmografi ) : Uzun yıllardır baş dönmesi olan hastaların değerlendirilmesinde kullanılan en standart test yöntemidir. Test aslında bir bataryadır ve içerisinde birçok testi içerir. Bu test genellikle hastalığın kulak kaynaklı mı yoksa beyin kaynaklı mı olduğu konusunda çok ciddi bilgi verir. Ayıca kalorik test ile her iki denge organını mukayese etmeye olanak sağlar. Ayrıca BPPV tanısında çok önemlidir.
VEMP ( vestibüler uyarılmış Myojenik Potansiyeller ): hastanın kulağına yüksek şiddetli ses verilirken boyun ve göz çevresine yerleştirilen elektrodlarla kas aktivitesi ölçülür. Bu test sayesinde alt ve üst denge sinirlerinin fonksiyonu test edilir.
V-HİT ( video head-impulse Test) : Bu test her bir yarım daire kanalının fonksiyonunun tek tek test edilmesine olanak sağlar.
Bu üç testin sonucu birlikte değerlendirildiğinde neredeyse tüm denge sistemi test edilmiş olur. Hekim baş dönmesi konusunda yeterli deneyime sahipse bu testler sonucunda tanıya ulaşabilir.
BAŞ DÖNMESİ TEDAVİSİ ( VERTİGO TEDAVİSİ )
Baş dönmesinin tedavi edilmesi için öncelikle tanının doğru konulması gerekir. Çünkü baş dönmesi tek bir hastalık değildir. Baş dönmesi bir çok hastalığın bir semptomudur. Baş dönmesi tedavisinde temel basamaklar şu şekildedir:
Öncelikle akut baş dönmesi atağının sonlandırılarak hastanın rahatlaması sağlanmalıdır. Bunun için genellikle denge sistemini baskılayan ve uyuşturan ilaçlar kullanılır.
Daha sonra baş dönmesine neden olan hastalık tespit edilerek hastalığın iyileştirilmesine yönelik spesifik tedavi uygulanmalıdır.
Denge sistemindeki hasarın etkilerini azaltabilmek için egzersizle vestibüler rehabilitasyon yapılmalıdır.
