(1881 - 1945)20. yüzyılın en sözü geçen bestecilerinden biri olan Bela Bartok, halk ezgi ve ritimlerini kendine özgü bir müzik dokusu içinde birleştirmekle çağımıza yeni renkler kazandırmıştır. Bartok, 25 Mart 1881 tarihinde şimdi Romanya'nın sınırlarında bulunan Nagyszentmiklös adlı Macar kasabasında dünyaya gelir. Ziraat koleji müdürü, aynı zamanda da amatör bir piyanist olan babası, Bartok yedi yaşında iken ölür. Bundan sonraki eğitimini, bir öğretmen olan annesi özenle üstlenir.
1892'de Pozsony'ye yerleşirler. Burada Bartok, Dohnânyi ile tanışır ve onun ardından lise kilisesinin orgculuğunu üstlenir. 1899'da Budapeşte Müzik Akademisi'nde piyano ve kompozisyon eğitimine başlar. 1905'te Zoltân Kodâly ile tanışır ve birlikte halk ezgileri derlemeye girişirler. Bir yıl içinde ilk halk müziği derlemeleri yayınlanır. 1909'da genç öğrencisi Marta Ziegler ile evlenir. 1907-1934 arasındaki yıllar Akademi'de profesörlük yapar. 1917'de Tahta Prens balesinin Budapeşte'deki temsili büyük ilgi görür. 1918'de sahnelenen Mavi Sakalın Şatosu adlı operasıyla uluslararası saygınlığını kazanır.
Bartok 1922'den başlayarak Salzburg ve Londra gibi Avrupa'nın sanat merkezlerinde piyanistliği ile ünlenir. 1923'te Buda ve Peşte'nin birleşmesi onuruna Dans Süiti'ni ortaya çıkarır. Aynı yıl eşinden boşanıp bir başka genç öğrencisi olan Ditta Pasztory ile evlenir. 1926'daki Akılalmaz Mandarin balesi büyük karışıklığa yol açar. 1927'de ilk kez Amerika'ya gider.
1934'te Macar Bilim Akademisi Bartok'u halk ezgilerini yayınlamakla görevlendirir. 1936'da Balkanlar, Kuzey Afrika ve Türkiye'ye giderek yöresel ezgileri teybe kaydeder. Bartok'un Anadolu'daki gezilerine Türk bestecisi Ahmed Adnan Saygun eşlik eder. Adana'nın Osmaniye ilçesindeki çalışmaları 3 ay kadar sürer. 1940'ta Amerika'ya göç eder. 1942'den sonra ruhsal ve fiziksel sağlığı zayıflamaya başlar. Yeni dünyaya uyum sağlayamadığı ve besteleme sürecinin kesildiğinden yakınmaktadır. 26 Eylül 1945'te New York'ta, 64 yaşında, lösemiden ölür.
Bartok, uyuşumsuz armonileri, salkım sesleri, aksak ritimleri ve pentatonik skalaya dayalı melodileri ile çağdaş müziğe zengin bir dağarcık sunmuştur. Müziğinin bir özelliği de vurmalı çalgıların karakterini öne çıkarması ve geleneksel çalgılara yeni ses renkleri getirmesidir. Besteci, folklordan edindiği birikimin yanı sıra, kendi çağdaşlarının yeniliklerine de açık olmuştur. Örneğin, Debussy, Stravinski, Richard Strauss ve Schönberg gibi. Sanat yaşamı boyunca süren J. S. Bach hayranlığı, olgun dönem yapıtlarında daha da belirginleşir. New York'taki son yılları, hastalık ve parasızlık içinde geçen mutsuzluk dönemidir. Yine de son yapıtlarına sıkıntılarını yansıtmamış, coşku ve yalınlık içinde bir anlatım sunmuştur.
Yaylı Çalgılar, Vurma Çalgılar ve Çelesta İçin Müzik adlı yapıtında, yaylı çalgılardan oluşan iki oda orkestrasının birinde piyano ve vurmalı grubu, diğerinde arp ve ksilofon yer alır. Topluluğu bu şekilde bölerek ses niteliği elde eder.
Bartok, etnomüzikolojik çalışmalarının yanı sıra uzun yıllar piyano öğretmenliği de yaptığı için piyano eğitimini güçlendiren yapıtlar üretmiştir. Örneğin 6 ciltlik Mikrokosmos, en yalın piyano parçasından en karmaşık virtüoziteyi gerektiren piyano parçalarına kadar değişik zorlukta eğitici parçalar içerir. Besteci diğer piyano yapıtlarını da kendi ustalığına göre, kendi konser gereksinimleri için bestelemiştir.
Piyanoyu yeni yüzyılda, vurma çalgı özelliği içinde kullanmak Stravinski'nin Düğünler adlı kantatasında başlamış, Bartok'un yapıtlarında ise ilginç boyutlar kazanmıştır. Piyano, herhangi bir vurma çalgı gibi kullanıldığında yeni bir ses rengi kazanmaktadır. Giderek elektronik müzikte ve 1970 sonrası çalışmalarda piyanonun bu özelliği, 20. yüzyıla özgü bir renk haline gelir. Allegro barbaro'daki canlı doku, ritmin gücü kadar piyanonun bu özelliğinin gözetilmesinden kaynaklanır.
BARTOK'UN BAŞLICA YAPITLARI
Opera: Mavi Sakalın Şatosu (Duke Bluebeard's Castle) (1911).
Bale: Tahta Prens (The Wooden Prince) (1916); Akılalmaz Mandarin (The Miraculous Mandarin) (1926).
Orkestra: Kossuth (1903); Piyano ve Orkestra için Rapsodi (1904); Dans Süiti (1923); Piyano konçertoları: No.1 (1926); No.2 (1933); No.3 (1945); Keman ve Orkestra için 2 Rapsodi (1928); Keman konçertoları No.1 (1908); No.2 (1938); Yaylı Çalgılar, Vurma Çalgılar ve Çelesta için Müzik (1936); Yaylı Çalgılar için Divertimento (1939); Orkestra Konçertosu (1943); Viyola Konçertosu (1945).
Koro müziği ve Şarkılar: 20 Macar Halk Şarkısı (1906); 8 Halk Şarkısı (1917); 20 Halk Şarkısı (1929) Cantata Profana (1930); 27 Koro Şarkısı (1935).
Oda Müziği: Yaylı çalgılar kuvartetleri: No. 1 (1909); No.2 (1917); No.3 (1927); No.4 (1928); No.5 (1934); No.6 (1939); Piyanolu Beşli (1904); Keman sonatları: No.1 (1921); No.2 (1922); İki Piyano ve Vurma Çalgılar için Sonat (1937, orkestralı-1940); Keman, Klarinet ve Piyano için Kontrastlar (1938); iki Keman için 44 Duo (1931); Eşliksiz Keman için Sonat (1944).
Piyano yapıtları: 14 Bagatel (1908); Çocuklar için (1908-45); Burleskler (1911); Allegro barbaro (1911); Sonatına (1915); Süit (1916); Macar Köylü Şarkıları Üstüne Doğaçlamalar (1920); Sonat (1926); Kapıların Dışında (Out of Doors) (1926); Mikrokosmos (6 cilt) (1926-39).
1892'de Pozsony'ye yerleşirler. Burada Bartok, Dohnânyi ile tanışır ve onun ardından lise kilisesinin orgculuğunu üstlenir. 1899'da Budapeşte Müzik Akademisi'nde piyano ve kompozisyon eğitimine başlar. 1905'te Zoltân Kodâly ile tanışır ve birlikte halk ezgileri derlemeye girişirler. Bir yıl içinde ilk halk müziği derlemeleri yayınlanır. 1909'da genç öğrencisi Marta Ziegler ile evlenir. 1907-1934 arasındaki yıllar Akademi'de profesörlük yapar. 1917'de Tahta Prens balesinin Budapeşte'deki temsili büyük ilgi görür. 1918'de sahnelenen Mavi Sakalın Şatosu adlı operasıyla uluslararası saygınlığını kazanır.
Bartok 1922'den başlayarak Salzburg ve Londra gibi Avrupa'nın sanat merkezlerinde piyanistliği ile ünlenir. 1923'te Buda ve Peşte'nin birleşmesi onuruna Dans Süiti'ni ortaya çıkarır. Aynı yıl eşinden boşanıp bir başka genç öğrencisi olan Ditta Pasztory ile evlenir. 1926'daki Akılalmaz Mandarin balesi büyük karışıklığa yol açar. 1927'de ilk kez Amerika'ya gider.
1934'te Macar Bilim Akademisi Bartok'u halk ezgilerini yayınlamakla görevlendirir. 1936'da Balkanlar, Kuzey Afrika ve Türkiye'ye giderek yöresel ezgileri teybe kaydeder. Bartok'un Anadolu'daki gezilerine Türk bestecisi Ahmed Adnan Saygun eşlik eder. Adana'nın Osmaniye ilçesindeki çalışmaları 3 ay kadar sürer. 1940'ta Amerika'ya göç eder. 1942'den sonra ruhsal ve fiziksel sağlığı zayıflamaya başlar. Yeni dünyaya uyum sağlayamadığı ve besteleme sürecinin kesildiğinden yakınmaktadır. 26 Eylül 1945'te New York'ta, 64 yaşında, lösemiden ölür.
Bartok, uyuşumsuz armonileri, salkım sesleri, aksak ritimleri ve pentatonik skalaya dayalı melodileri ile çağdaş müziğe zengin bir dağarcık sunmuştur. Müziğinin bir özelliği de vurmalı çalgıların karakterini öne çıkarması ve geleneksel çalgılara yeni ses renkleri getirmesidir. Besteci, folklordan edindiği birikimin yanı sıra, kendi çağdaşlarının yeniliklerine de açık olmuştur. Örneğin, Debussy, Stravinski, Richard Strauss ve Schönberg gibi. Sanat yaşamı boyunca süren J. S. Bach hayranlığı, olgun dönem yapıtlarında daha da belirginleşir. New York'taki son yılları, hastalık ve parasızlık içinde geçen mutsuzluk dönemidir. Yine de son yapıtlarına sıkıntılarını yansıtmamış, coşku ve yalınlık içinde bir anlatım sunmuştur.
Yaylı Çalgılar, Vurma Çalgılar ve Çelesta İçin Müzik adlı yapıtında, yaylı çalgılardan oluşan iki oda orkestrasının birinde piyano ve vurmalı grubu, diğerinde arp ve ksilofon yer alır. Topluluğu bu şekilde bölerek ses niteliği elde eder.
Bartok, etnomüzikolojik çalışmalarının yanı sıra uzun yıllar piyano öğretmenliği de yaptığı için piyano eğitimini güçlendiren yapıtlar üretmiştir. Örneğin 6 ciltlik Mikrokosmos, en yalın piyano parçasından en karmaşık virtüoziteyi gerektiren piyano parçalarına kadar değişik zorlukta eğitici parçalar içerir. Besteci diğer piyano yapıtlarını da kendi ustalığına göre, kendi konser gereksinimleri için bestelemiştir.
Piyanoyu yeni yüzyılda, vurma çalgı özelliği içinde kullanmak Stravinski'nin Düğünler adlı kantatasında başlamış, Bartok'un yapıtlarında ise ilginç boyutlar kazanmıştır. Piyano, herhangi bir vurma çalgı gibi kullanıldığında yeni bir ses rengi kazanmaktadır. Giderek elektronik müzikte ve 1970 sonrası çalışmalarda piyanonun bu özelliği, 20. yüzyıla özgü bir renk haline gelir. Allegro barbaro'daki canlı doku, ritmin gücü kadar piyanonun bu özelliğinin gözetilmesinden kaynaklanır.
BARTOK'UN BAŞLICA YAPITLARI
Opera: Mavi Sakalın Şatosu (Duke Bluebeard's Castle) (1911).
Bale: Tahta Prens (The Wooden Prince) (1916); Akılalmaz Mandarin (The Miraculous Mandarin) (1926).
Orkestra: Kossuth (1903); Piyano ve Orkestra için Rapsodi (1904); Dans Süiti (1923); Piyano konçertoları: No.1 (1926); No.2 (1933); No.3 (1945); Keman ve Orkestra için 2 Rapsodi (1928); Keman konçertoları No.1 (1908); No.2 (1938); Yaylı Çalgılar, Vurma Çalgılar ve Çelesta için Müzik (1936); Yaylı Çalgılar için Divertimento (1939); Orkestra Konçertosu (1943); Viyola Konçertosu (1945).
Koro müziği ve Şarkılar: 20 Macar Halk Şarkısı (1906); 8 Halk Şarkısı (1917); 20 Halk Şarkısı (1929) Cantata Profana (1930); 27 Koro Şarkısı (1935).
Oda Müziği: Yaylı çalgılar kuvartetleri: No. 1 (1909); No.2 (1917); No.3 (1927); No.4 (1928); No.5 (1934); No.6 (1939); Piyanolu Beşli (1904); Keman sonatları: No.1 (1921); No.2 (1922); İki Piyano ve Vurma Çalgılar için Sonat (1937, orkestralı-1940); Keman, Klarinet ve Piyano için Kontrastlar (1938); iki Keman için 44 Duo (1931); Eşliksiz Keman için Sonat (1944).
Piyano yapıtları: 14 Bagatel (1908); Çocuklar için (1908-45); Burleskler (1911); Allegro barbaro (1911); Sonatına (1915); Süit (1916); Macar Köylü Şarkıları Üstüne Doğaçlamalar (1920); Sonat (1926); Kapıların Dışında (Out of Doors) (1926); Mikrokosmos (6 cilt) (1926-39).