Bilgisayar Nedir? - Görevleri Nelerdir - Nerelerde Kullanilir - Tarihcesi
Bilgisayar Nedir?
Bilgisayar aritmetiksel mantıksal işlemler yapabilen, bilgi depolayan, hatasız ve hızlı işlem yapabilen aptal bir makinedır.
üAritmetiksel(+,-,*,/) ve Matıksal (<,>,=,or,and,xor…) işlem yapabilme.
üBilgi depolayabilme
üHızlı İşlem Yapma
üHatasız İşlem yapma.
Bilgisayar her zaman hatasız çalışır. Ancak kullanıcı hata yaparsa bilgisayarda hata yapar.
Bilgisayarın Yapısı
Bilgisayar
Donanım Yazılım
Giriş Birimi: Bilgisayara dış ortamdan veri girilmesini sağlayan birimlerdir.
Çıkış Birimi: Bilgisayar ortamında işlenen verilerin dış ortama aktarılmasını sağlayan birimlerdir.
Merkezi İşlem Birimi (CPU): Bilgisayarın beynidir. Bilgisayar içindeki bütün işlemler CPU’da yapılır. Yani giriş biriminden girilen veriler CPU içinde işlenir ve Çıkış birimine aktarılır.
Bellek: Bilgilerin kalıcı ya da geçici olarak saklandığı ortamlardır.
RAM (Ranndom Access Memory) Bellek: Rastgele erişilebilir bellektir. Bu belleğe kalıcı olmayan bellek de denir. Elektrik kesildiğinde ya da bilgisayar kapatıldığında ram bellekteki veriler silinir. Ram bellek Ana bellek olarak da isimlendirilir. Bilgisayar işlem yaparken verileri bu bellek üzerinde tutar. Giriş biriminden girilen veriler önce Ram belleğe gelir. Daha sonra CPU verileri ihtiyaç duydukça buradan alarak işler. CPU içinde işlenen veriler yine Ram Belleğe gider. Daha sonra Ram bellekten Çıkış Birimine aktarılır.
ROM (Read Only Memory) Bellek:Sadece okunabilir bellektir. Bu bellek üzerindeki bilgiler üretici firma tarafından yazılır. Kullanıcı tarafından üzerinde bulunan bilgiler değiştirilemez. Üzerinde bilgisayarın açılması için gerekli olan program vardır. Bu program bilgisayar açılırken temel giriş/çıkış birimlerini kontrol eder. Örneğin bilgisayara klavye takılı değilse kullanıcıyı uyarır ve bilgisayarın açılmasını engeller.
Depolama Birimi(Yan Bellek):Kalıcı bellektir. Üzerine kaydedilen bilgiler elektrik kesildiğinde ya da bilgisayar kapatıldığında silinmez. Sabit Disk (Harddisk) , Disket, CD, Data kartuşları depolama birimine örnek olarak gösterilebilir. Sabit disk (Harddisk) bilgisayarın kasasının içinde bulunur ve bütün bilgiler onun üzerinde depolanır. Yani sabit disk bilgisayarın içindeki depolama birimidir.
Kontrol Birimi:Bilgisayarda yapılan tüm işlemleri kontrol eden birimdir. Yapılan işlemlerin sağlıklı ve düzgün bir şekilde yapılmasından sorumludur. Kontrol Birimi (CU-Control Unit) bir şirketteki müdür olarak düşünülebilir.
Aritmetik ve Mantık Birimi (ALU-Aritmetical Logical Unit):Bilgisayarın tanımını yaparken aritmetik 4 işlem ve mantıksal karşılaştırma işlemleri yaptığını belirtmiştik. İşte bu işlemler ALU tarafından yapılır.
Şimdi bilgisayar içinde gerçekleşen basit bir işlemle bu birimlerin nasıl koordinasyon içinde çalıştığını görelim. Örneğin bilgisayarda 5+3 işleminin yapılmak istendiğini düşünelim. Bu işlem yapılmadan önce kullanıcı 5,+ ve 3 verilerini klavyeden girer. Kontrol birimi girilen bu verilerin RAM belleğe gitmesi emrini verir ve bu veriler Ram belleğe gider. Daha sonra kullanıcı Enter tuşuna basarak bu toplama işlemini onaylar. Bu onayı alan kontrol birimi Aritmetik ve Mantık Birimine (ALU) emir verir ve bu işlemi yapmasını ister. ALU 5+3 işlemini yapar ve 8 sonucunu bulur. Daha sonra bu sonuç (8) Ram belleğe ve ekrana gider. Böylece kullanıcı işlemin sonucunu ekranda görmüş olur. Ancak bilgisayar kapatıldığında bu sonuç (5+3=8) bilgisayardan silinir. Kullanıcı bu sonuca bir daha ulaşamaz. Çünkü sonuç Ram bellektedir. Kullanıcı bu sonuca daha sonra tekrar bakmak için depolama birimine saklama işlemini yapmalıdır. Kullanıcı depolama birimine saklama için emri verir. Bu emri alan kontrol birimi RAM bellekteki sonucun Yan belleğe (disk,disket,cd vb..) saklanmasını sağlar. Böylece sonuç kalıcı belleğe gider ve kullanıcı istediği zaman bu sonuca ulaşabilir.
Bilgisayarın Ana Donanım Birimleri
1. Anakart: Anakart (Mainboard) diğer bütün kartların üzerine takıldığı karttır. Bilgisayar içindeki diğer bütün donanım birimleri anakart üzerinde toplanır ve anakart üzerindeki veri yolları vasıtasıyla haberleşir. Anakart üzerinde her donanım biriminin takılabileceği bir yer mevcuttur. Ekran kartı, seskartı, modem, Ethernet, tv kartı gibi donanım birimleri anakart üzerinde slot denen yuvalara takılır. Genel olarak anakrt üzerinde ISA, PCI ve AGP slotlar mevcuttur. ISA slotlar eski teknolojidir ve artık yeni üretilen anakartlarda mevcut değildir. Artık anakartlar üzerinde daha çok PCI slotlar vardır ve üreritilen kartalarad buna uygun olarak üretilir. AGP slot ise yalnızca ekran kartının takılabileceği bir slottur ve 1 tane bulunur. AGP slotlara ekran kartı dışında başka kart takılamaz.
2. İşlemci (CPU):Bilgisayar içindeki tüm aritmetiksel ve mantıksal işlemlerinin yapıldığı ve tüm işlemlerin kontrol edildiği bölümdür. Bilgisayarın asıl yükünü çeken beyin olarak düşünülebilir. Bilgisayarın hızını etkileyen en önemli parçadır. İşlemci hızı MHZ (Mega herz) olarak ölçülür. 1 Mhz= 1.000.000 İşlem/Saniye’dir. Yani 1 Mhz hızındaki bir işlemci saniyede 1 milyon işlem yapar. Örneğin 1997’li yıllara ait Pentium 100 işlemci saniyede 100x1.000.000 işlem yapar. (Tarihten bu güne işlemciler: 8088,8086, 80286, 80386, 80486, Pentium 100,133,166, 200.., Pentium II, Pentium III, Pentium 4)
3. RAM:Bilgisayarın işlem yaparken kullandığı bellektir (hafıza). Bilgisayarın hızını etkileyen diğer bir parçadır. EDO-RAM, SD-RAM, DDRSDRAM,RDRAM gibi çeşitleri vardır. Son ikisi yeni çıkan bir teknolojidir. Günümüzde 128 MB ram artık standart hale gelmiş durumdadır. Bunun haricinde 32 MB, 64 MB Ram kullanan bilgisayarlarda vardır. Ancak performans yavaştır.
4. Harddisk(Sabitdisk):Bilgisayarın içindeki depolama birimidir. Sabitdisk manyetik bir ortam olan plakalardan oluşur. Bu plakalar bir motora bağlıdır ve sürekli dönerler. Bu dönüş esnasında okuma yazma kafası bu plakalar üzerine veri yazar ya da okur. Sabit diskin dönüş hızı ne kadar fazla ise okuma yazma hızı da o kadar fazla olur ve bilgisayarın hızını çok fazla etkiler. Sabit diskin hızı RPM (Repeat Per Minutes) (Dakikada Dönme Sayısı). Örneğin günümüzde daha çok 5400 RPM ve 7200 RPM sabitdiskler satılmaktadır.
Sabit disk, disket, cd gibi depolama birimlerinin kapasiteleri (ne kadar veri depolayabilecekleri) kapasite ölçüm birimleri ile ölçülür. Şimdi kapasite ölçüm birimlerine bakalım.
Kapasite ölçüm birimleri küçükten büyüğe Bit, Byte (Bayt),KB(Kilo Byte), MB (Mega Byte), GB (Giga Byte), TB (Tera Byte).
Bit:En küçük birim bit’tir. Bilgisayar içinde karakterler ikilik sayı siteminde 8 haneli bir sayıyla ifade edilir. İşte bu sayının her bir basamağına 1 Bit denir. Örneğin: A karakteri bilgisayar içinde 0100001 sayısıyla ifade edilir. İşte bu sayının her basamağına 1 Bit denir. O zaman Bilgisayar içindeki her bir karakter 8 bit’ten oluşur. A karakteri=8 Bit, + kararkteri=8 bit.
Byte (Bayt) : Bilgisayar içinde her karakter aynı zamanda 1 Byte’tır. Örneğin A karakteri=1 Byte.
A karakteri =1 Byte
A karakteri=8 Bit
Yukardaki eşitliklere göre 1 Byte=8 Bit sonucu çıkarılabilir.
1 Byte=8 Bit
1 KB (Kilo Bayt)=1024 Byte
1 MB (Mega Bayt)=1024 KB
1GB (Ciga Bayt)=1024 MB
1 TB (Tera Bayt)=1024 GB’dır.
Soru: ANADOLU kelimesi kaç Byte ve kaç Bit’tir.
Çözüm: ANADOLU kelimesi 7 karakterden oluşmaktadır. 1 Karakter=1 Byte olduğu için bu kelime 7 Byte’tır. 1Byte=8 bit olduğundan dolayı bu kelime 8x7=56 Bit’tir.
Soru: 2048 KB kaç MB’dır?
Çözüm: 1024 tane KB=1 MB olduğundan 2048 KB=2 MB’tır. Çünkü 2048’in içinde 2 tane 1024 vardır.
Genel olarak günümüzdeki sabit disklerin GB (ciga bayt) seviyesinde kapasiteleri vardır. Örneğin 20 GB,40 GB, 60 GB gibi.
5. Ekran Kartı:Bilgisayarın kasasıyla monitör arasında köprü vazifesi görür. Bilgisayar içinde yapılan işlemlerin sonucu monitöre ekran kartı vasıtasıyla aktarılır.
Çevre Birimleri:
1. Floppy (Disket) Sürücü ve Disket:Floppy sürücü (Disket sürücü) disket üzerinde okuma ve yazma işlemi yapan birimdir. Disket ise kapasitesi düşük olan depolama birimidir. Disketler verilerin bir bilgisayarda başka bilgisayara taşınmasında kolaylık sağlar. Dezavantajları kapasitelerinin düşük olması ve çabuk bozulmalarıdır. Bu yüzden günümüzde fazla kullanılmamaya başlanmıştır. Disketlerin yerini CD’ler almıştır. Gelecekte tamamen kullanımdan kalkabilir.
Boyutlarına göre disketler 2’ye ayrılır.
3,5 inch(inç)’lik disketler.
5,25 inch(inç)’lik disketler.
1 inch=2,54 cm’dir.
5,25 inch’lik disketler eski teknolojidir. Artık günümüzde kullanılmamaktadır. Çünkü dışındaki malzeme yumuşaktır ve veriler çabuk bozulmaktadır.
3,5 inch’lik disketler boyurlarına göre 2’ye ayrılır.
1. DS(Double Side-Çift Yüzlü)-DD (Double Density): 720 KB (Kilo Bayt) disketler. Bu disketler tek deliklidir.
2. DS(Double Side-Çift Yüzlü)-HD (High Density-Yüksek Yoğunluklu): 1,44 MB (mega bayt) disketler. Bu disketler çift deliklidir.
1,44 MB’lık bir disket yaklaşık 1.500.000 tane karakter alabilir.
Ayrıca disketler üzerinde Protect(Yazmaya karşı koruma) vardır. Disket üzerine veri yazılacağı zaman protect’in kapatılması gerekir. Bu bir köprü olarak düşünülebilir.
2. CD-ROM:Veri depolamak için kullanılan yan bellek birimidir. Disketlere göre kapasiteleri çok yüksektir. CD içindeki bilgiler CD-ROM sürücüler vasıtasıyla okunabilir. CD üzerine yazma işlemi CD-Writer aracılığıyla yapılır. CD üzerine bilgiler bir kereye mahsus olmak üzere yazılır ve kullanıcı CD-ROM sürücü vasıtasıyla bu bilgileri sadece okuyabilir. CD-ROM sürücülerin hızları kapaklarında yazar. 8x, 16x,24x…..,50x,52x… Bu hız CD-ROM sürücünün okuma hızıyla ilgilidir. Hızı arttıkça CD CD-ROM sürücü içinde o kadar hızlı döner.
3. Modem:Coğrafi olarak uzak mesafelerdeki bilgisayarlar arasında iletişim kurmak için kullanılır. Internete bağlanmak için mutlaka modem gereklidir. Modem uzak mesafelerdeki bilgisayarları telefon hattı vasıtasıyla birbirine bağlar. İki tür modem vardır: 1. Dahili (Internal).2. Harici (External). Dahili modem bilgisayar kasasının içinde kart şeklindedir. Harici modem ise kasa içinde değildir. Bilgisayara dışardan bağlanır ve bir kutu şeklindedir. Harici modemler daha hızlı çalışır.
4. Yazıcı (Printer):Bilgisayar ortamındaki bilgileri kağıt üzerine aktarmak için kullanılır. 3 çeşit yazıcı vardır:
1. Dot Matrix (Nokta vuruşlu) Printer: Düşük kalitede çıktı alan ve çok gürültülü çalışan yazıcı çeşitidir. Sayfa basım maliyeti düşüktür. Hız düşüktür. Bu tür yazıcılarda şerit kullanılır.
2. Deskjet (Mürekkep Püskürtmeli) Printer: Mürekkebi püskürterek kağıt üzerine aktarır. Daha çok ev kullanıcılarının kullandığı yazıcı çeşitidir. Kalite ve Basım maliyeti olarak orta düzeyde bir yazıcıdır. Çoğu kullanıcı bu tür yazıcıları tercih eder. Bu yazıcılarda kartuş kullanılır. (Hp, Lexmark, Canon…)
3. Lazer Printer: Lazer yazıcılardır. Yazıcının kendi fiyatı çok pahalıdır. Ancak bir sayfanın basım maliyeti çok düşüktür. Hız ve kalite çok yüksek düzeydedir. Profesyonel iş yapan kullanıcıların kullandığı yazıcılardır.
5. Scanner(Tarayıcı) :Kağıt üzerindeki resim, grafik, tablo, yazı gibi bilgileri bilgisayar ortamına aktarmak için kullanılır. Tarayıcının dpi’si ne kadar yüksek ise o kadar kaliteli tarar. DPI (Dot Per İnch) inç başına nokta sayısıdır. Marka olarak Mustek, Hp, Acer, Promax gibi markalar vardır. Bunlar içinde en iyisi Mustek’tir. Bir çok modeli vardır.
6. Güç Kaynağı(Power Suply):Bilgisayara güç veren birimdir. Bilgisayar içindeki bütün parçalara elektrik verir. Bilgisayar içinde 5 -12 volt elektrik dolaşır. Güç kaynağı şebekeden gelen elektriği bu seviyelere düşürür.
7. Fare(Mouse):Daha çok Windows işletim sisteminde kullanılan birimdir. İkitür fare vardır.
1. PS/2: Bu farenin bilgisayara takılan ucu yuvarlaktır. Artık genelde bu tür fareler kullanılmaktadır. (Eski bilgisayarlarda bu tür fareler için çıkış yoktur)
2.Seri fare: Bu farenin bilgisayara takılan ucu düzdür. Bilgisayarda seri porta takılır. Eski teknolojidir.
8. Klavye:F ve Q olmak üzere iki tür klavye vardır. F klavye Türkçe (daktilo) klavyedir. Klavyenini ilk tuşu F ile başlıyorsa o klavye F klavyedir.
9. Monitör:Monitör bilgisayarda yapılan işlemlerin izlendiği birimdir. Monitörle bilgisayar arasındaki iletişimi ekran kartı sağlar. Yani monitörden çıkan veri kablosu bilgisayar kasasında ekran kartına bağlanır. Monitörlerin boyutları inch olarak belirlenir. 14 inç, 15 inç, 17 inç, 19 inç gibi. Bu boyut köşeden köşeye uzaklıktır. Marka olarak Philips, Sony, Vestel… gibi monitörler vardır. Philips monitörler orta düzeyde iyi monitörlerdir. (Phlips 107 E…)
Bilgisayar kullanılırken iki tür ekran moduyla karşılaşılır:
1. Text Mod: Bu modda ekran 25 satır 80 sütundan oluşur. Yani her satıra en fazla 80 karakter yazılabilir. Dos İşletim sistemi text moda çalışan bir işletim sistemidir.
2. Grafik Mod: Windows işletim sisteminin çalıştığı ortamdır. Ekran pixel’lerden oluşur. Pixel(nokta) sayısı ne kadar fazla ise netlik o kadar artar. Nokta sayısı yoğunluğuna çözünürlük denir. Çözünürlük azaldıkça netlik azalır. Görüntü bozulur. (Örnek Çözünürlükler (Windowsta): 640x480, 800x600, 1024x768….)
BİLGİSAYAR AĞLARI(Network):
Birden fazla bilgisayarın bir kablo aracılığıyla birbirine bağlanmasıyla oluşan yapıya bilgisayar ağı denir. Network birleşim demektir. Bir kablo ile bilgisayarların birbirine bağlanması hız,ekonomiklik ve kolaylık sağlar. İletişimi kolaylaştırır. İki tür bilgisayar ağı vardır:
LAN (Local Area Network-Yerel Alan Ağı):Birbirine yakın mesafedeki bilgisayarların bir kablo ve ağ kartı (Ethernet kartı) aracılığıyla bağlanmasıyla oluşan bilgisayar ağlarıdır. Buradaki maksimum mesafe 170 metre olabilir. Yani bir bina içindeki bilgisayarlar yada birbirine yakın iki binadaki bilgisayarlar LAN ağıyla birbirine bağlanabilir. Donanım olarak Kablo (Coaxiel, UTP(Cat4, Cat5..)) ve Ağ kartı (Ethernet kartı) kullanılır.
WAN (Wide Area Network-Geniş alan ağları):Coğrafi olarak uzak mesafelerdeki bilgisayarları birbirine bağlamak için kullanılır. Örneğin iki şehir arasındaki bilgisayarlar ya da iki ülke arasındaki bilgisayarlar WAN ağıyla birbirine bağlanabilir. WAN ağına örnek olarak Internet gösterilebilir. WAN ağında donanım olarak Modem ve Telefon kabloları kullanılır.
Bilgisayarlar
kullanım alanlarına göre3’e ayrılır:
1.Kişisel Bilgisayarlar: Desktop(masaüztü) , Laptop(dizüstü), Cep bilgisayarları.
2.Ana Bilgisayarlar
3.Süper Bilgisayarlar.
Yapılarına göre :
1.Analog bilgisayarlar
2.Sayısal bilgisayarlar
3.Karma bilgisayarlar
Yazılım:Bilgisayar donanımının iş yapabilmesi için belirli bir mantık çerçevesinde yazılmış komut toplulukları yani programlara yazılım denir. İki tür Yazılım vardır:
1.Sistem Yazılımları:İşletim sistemleri, Antivirüs programları gibi yazılımlar bu gruba girer. İşletim sistemleri bilgisayarı işleten sitemdir. Yani biz bilgisayarı işletim sistemi sayesinde açarız ve onu sayesinde dosya kopyalama, yazı yazma, resim yapma , dosya silme, yazıcıdan çıktı alma gibi işlemleri yaparız. İşletim sistemi çekirdek yazılımdır. Diğer bütün programlar işletim sistemi üzerinde çalışır. İki tür İşletim sistemi vardır:
a-) Çok kullanıcılı İşletim sistemleri: Aynı anda birden fazla kişinin bir ağ ortamında kullandığı işletim sistemleridir. Linux, Unix, Novel, Windows NT, Windows 2000 gibi işletim sistemleri çok kullanıcılıdır. Genelde şirketlerde kullanılır.
b-) Tek Kullanıcılı İşletim Sistemleri: Aynı anda sadece bir kişinin kullanımına izin veren işletim sistemleridir. Dos, Windows 3.1, Win 95, Win 98, Win Me, Win XP Home Edition gibi işletim sistemleri tek kullanıcılı işletim sistemleridir. Genel olarak ev kullanıcılarının kullandığı işletim sistemidir.
2. Uygulama Yazılımları:Günlük hayatta yaptığımız Yazı Yazma, resim yapma, fak çekme, Hesap işleri gibi işleri bilgisayar ortamında yapmanızı sağlayan ve işinizi kolaylaştıran programlardır. Örneğin Windows altında çalışan hesap makinesi, paint resim programı, word kelime işlem programı, Excel tablolama programı uygulama programıdır.
Klavye Kullanımı:
1.Fonksiyon Tuşları:F1’den F12’ye kadar’dır. Kullanılan programa göre farklı görevler üstlenirler. Örneğin DOS işletim sisteminde F7 tuşu kullanılan tüm komutları listeler. F1 tuşu ise genel olarak tüm programlarda yardım almak için kullanılır.
2.Genel Amaçlı Tuşlar: Rakamlar ve harfleri girmek için kullanılan tuşlardır. Örneğin A,B,C,….,1,2,3….
3.Özel Amaçlı Tuşlar: Bu tuşlar klavyenin kullanılmasında ve programların yürütülmesinde kolaylık sağlar.
a-) Capslock: Büyük ya da küçük harfle yazmak için kullanılır. Klavye üzerinde Caplock ile ilgili ışıklı gösterge yanıyorsa büyük harf modundayızdır. Bu durumda Caplock tuşuna basılırsa ışık söner ve küçük harf moduna geçilmiş olur.
b-) Delete (Del): İmlecin bulunduğu yerin sağ tarafındaki karakterleri silerek kendine doğru çeker.
c-) Back Space: Üzerinde sol yönü gösteren bir ok işareti vardır. Enter tuşunun üzerinde bulunur. Görevi imlecin sol tarafında bulunan karakterlerin silinmesidir.
d-) Insert: Araya karakter ekleme tuşudur. Bir metnin arasına kelime ya da harf girmek için kullanılır.
e-) Numlock: Klavyenin sağ tarafında bulunan rakamları kullanıma açar ya da kapatır. Numlock ışığı yanıyorsa rakamlar kullanıma açıktır. Bu durumda tekrar Numlock tuşuna basılırsa ışık söner ve rakamlar kullanıma kapatılmış olur.
f-) Pause: O anda bilgisayarda yapılan işlemi durdurur. Fakat kesmez. Bir tuşa basıldığında işlem kaldığı yerden devam eder.
g-) Shift:Üzerinde birden fazla karakter bulunan tuşlarda sol üst köşedeki (Üstteki) karakteri çıkarmak için ilgili tuşa Shift tuşuyla birlikte basılır. Ayrıca Capslock ışığı yanıkken küçük harfle, caplock ışığı sönükken büyük harf yazmamızı sağlar.
h-) Alt-GR: Üzerinde birden fazla karakter bulunan tuşlarda sağ alt köşedeki karakteri çıkarmak için ilgili tuşa Alt-GR ile birlikte basılır.
I-) Tab: Kursorün soldan sağa doğru hızlı ve sekerek gitmesini sağlar.
J-) ESC(Escape): Genel olarak bir işlemi iptal etmek için ya da çıkış için kullanılır. Bilgisayarda herhangi bir işlemden çıkmak için denemesi gereken ilk tuştur.
k-) ALT:Alt tuşu kullanılan programa göre farklılık gösterir. Genelde tek başına kullanılmaz. Örneğin EDIT programında ALT tuşu ile D tuşuna basılırsa dosya menüsü açılır. Windows’ta ALT tuşu ile F4 tuşuna basılırsa aktif pencere kapatılır.
l-) Pageup:İmleci sayfa, sayfa yukarıya kaydırır. Pagedown tuşu ise imleci sayfa, sayfa aşağıya kaydırır.
m-) Home, End:Home tuşu imleci aktif satırın başına; End tuşu ise sonuna getirir.
4. Kursor Gösterge Tuşarı:Klavyedeki yön tuşlarıdır. İmleci sağa, sola, yukarı ve aşağı hareket ettirmek için kullanılır.
5. Enter:Onay tuşudur. İşlemleri onaylamak için kullanılır. Kelime işlem programlarında yeni satıra geçmek için kullanılır (Word, Edit).
6. Spacebar:Klavyedeki uzun çubuk şeklindeki tuştur. Boşluk bırakmak için kullanılır.
7. CTRL(Control):Tek başına bir görevi yoktur. Diğer tuşlarla kullanılır. Örneğin CTRL+ ALT+DEL tuşlarına birlikte basılırsa bilgisayar resetlenir. Yani yeniden başlar. Buna sıcak kapama denir.
DOS İŞLETİM SİSTEMİ
DOS (Disk Operation System) disk işletim sistemidir. Tek kullanıcılıdır ve text ekranda çalışır. Her türlü işlem komut verilerek yapılır.
Dos İşletim Sisteminde Uyulması Gereken Kurallar:
Her satıra 1 komut yazılır. Komuta eklenecek parametreler komuttan sonra 1 boşluk bırakılarak yazılmalıdır. Komutan sonra onay için mutlaka Enter tuşuna basılmalıdır.
Dos İşletim Sisteminde Sürücü İsimlendirme :
Dos işletim sisteminde disket, sabitdisk ve CD-ROM harflerle ifade edilir. Disket sürücü her zaman A ya da B harfi ile ifade edilir. Eğer 2 disket sürücü varsa birincisi A ikinicisi B ile ifade edilir. Sabit disk ise her zaman C ile ifade edilir. Eğer birden fazla sabit disk varsa diğer sabit diskler C’den sonra gelen harflerle sırayla ifade edilir. Örneğin 2 sabit disk varsa 1. sabitdisk C; 2. sabitdisk ise D ile ifade edilir. CD-ROM sürücü ise sabit diskin kaldığı yerden devam eder.
SORU:1 Disket sürücü, 1 sabit disk, 1 CD-ROM olan bilgisayarda sürücücüler hangi harflerle ifade edilir.
CEVAP:Disket sürücü A, Sabitdisk C, CD-ROM D ile ifade edilir.
SORU: 1 Disket sürücü, 2 sabit disk, 2 CD-ROM olan bir bilgisayarda sürücüler hangi harflerle ifade edilir.
CEVAP: Disket sürücü A, 1. sabitdisk C, 2. sabitdisk D, 1. CD-ROM E, 2. CD-ROM F ile ifade edilir.
Dosta sürücüler dışında bilgisayardaki potlarda (yazıcı ve fare takılabilecek çıkışlar) çeşitli kelimelerle ifade edilir. COM1 ve COM2 seri portu belirtir. Bu porta fare takılabilir. LPT1, LPT2, LPT3 ise paralel portu ifade eder. Bu porta ise yazıcı takılabilir.
Dosya ve Klasör Kavramı:
Dosya:Bilgilerin bir arada tutulduğu ortamdır. Yani dosyanın içinde bilgi tutulur. Bu bilgi yazı, resim, ses, görüntü, tablo… olabilir.
Klasör:Dosyaları gruplandırarak bir arada tutmak için kullanılır. Bilgisayar içindeki klasör kavramının günlük hayatta kullandığımız klasör kavramından farkı yoktur. İşlev olarak ikisi de aynı görevi görür. Dosyaları gruplandırarak klasör içinde saklarsak bilgilerimiz birbirine karışmaz ve istediğimiz bilgiye çabucak ulaşırız. Örneğin resimlerimizi bir klasörde; yazılarımızı da başka bir klasörde saklayabiliriz.
DOS İşletim sisteminde dosya isimlendirme kuralı:
Dos işletim sisteminde dosya adı en fazla 8 karakter olabilir. 8 karakterlik dosya isminden sonra bir nokta ve 3 karakterden oluşan uzantı gelir.
X X X X X X X X . X X X
Dosya Adı Uzantı
Dosya adını günlük hayatta kullandığımız isimler gibi, uzantıyı da soy isimler gibi düşünebiliriz. Dosya uzantısı dosya içindeki bilginin türü hakkında bilgi edinmemizi sağlar. Örneğin dosyanın uzantısı Doc ise bu dosya içinde yazı vardır. BMP ise resim vardır. MP3 ise müzik vardır. AVI, DAT yada Mpeg ise görüntü vardır. Bu şekilde bir çok dosya uzantısı vardır. Hangi dosya uzantısının ne tür bilgi belirttiği zamanla bilgisayar kullandıkça öğrenilecek bir şeydir. Bu dosya uzantıları dışında bir de çalışabilir dosya uzantıları vardır:
EXE, COM ve BAT uzantılı dosyalar çalışabilir dosyalardır. Örneğin oyun programları çalışabilir uzantıya sahiptirler. Yani oyun programları sonucunda karşınıza farklı bir ekran gelir. Sizi farklı bir ortama götürür.
Sistem Dosyaları:
Sistem dosyaları bilgisayarın açılması için gereken dosyalardır. Dos işletim sisteminin açılabilmesi için gerekli olan 5 sistem dosyası vardır. Bunlardan ilk üçü mutlaka gereklidir. Son ikisi olmasa da bilgisayar açılabilir.
1. IO.SYS 2. MS-DOS.SYS 3. COMMAND.COM
Bu dosyalardan Command.com dosyası içinde DOS işletim sisteminin İç komutları bulunur ve bu komutlar açılışta bu dosya ile Ram belleğe yüklenirler. Bu üç dosyadan biri yada hepsi silinirse bilgisayar kesinlikle açılmaz. Bu durumda bilgisayarı başlangıç disketi (Açılışdisketi-Sistem Disketi) ile açmak gerekir. İlerleyen derslerimizde açılış disketi oluşturmayı göreceğiz.
4. CONFIG.SYS: Bu dosya ile ek donanım birimleri tanımlanır. Örneğin bilgisayara CD-ROM tanıtılı. Klavye ayarları yapılır.
5. AUTOEXEC.BAT: Bilgisayar her açıldığında çalıştırılmasını istediğimiz programları buraya yazarız.
DOS İŞETİM SİSTEMİ KOMUTLARI
İç Komutlar:Açılışta Command.com dosyası ile Ram belleğe yüklenirler. Çok sık kullanılan komutlardır. Kullanıcı tarafından silinemzler.
Dış Komutlar: Depolama birimi üzerinde çalışabilir dosya olarak bulunurlar. (Genellikle sabitdisk). Çok sık kullanılmayan komutlardır. Kullanıcı tarafından silinebilirler. Silindiklerinde kullanılmaz duruma gelirler.
Joker Karakterler:Dos işletim sistemi komutlarının yanında kullanılan karakterlerdir.
*: Tüm karakterler yerine geçer. Birden fazla karakter yerine kullanılabilir.
?: Tek bir karakter yerine geçer.
KOMUTLAR:
1.CLS(Clear Screen):Ekranı temizlemek için kullanılır. Komut göstergeci ve imleç 1. satıra gelir.
2.DATE: Sistem tarihini görüntülemek ve değiştirmek için kullanılır.
3.TİME: Sistem saatini görüntülemek ve değiştirmek için kullanılır.
4.VER: Kullanılan işletim sisteminin sürümünü(versiyonunu) gösterir. Örneğin Dos 6.22 ya da Windows 95 gibi.
5.VOL: Disk ya da disketin etiketini ve seri numarasını gösterir.
6.LABEL:Disk ya da disketin etiketini ve birim adını değiştirmek için kullanılır.
7.DIR: Dır komutu aktif sürücü ve aktif klasör içindeki dosya ve klasörleri listelemek için kullanılır. Dır Komutunun bir çok parametresi vardır.
C:\>DIR (Sabit diskin ana klasöründeki tüm dosyaları ve klasörleri listeler).
C:\OYUN>DIR (Oyun klasörü altındaki dosya ve alt klasörleri listeler).
Parametreler:
/P (Page):Dosya ve klasörlerin sayfa, sayfa listelenmesini sağlar.
C:\Muhasebe\Logo>DIR /P (Muhasebe klasörü altındaki Logo klasörü içindeki dosya ve klasörleri sayfa, sayfa listeler).
/W:Dosya ve klasörleri 5 sütün halinde yan yana listeler. DIR /W.
/O(SORT):Dosya ve klasörleri belirli kriterlere göre sıralı bir şekilde listelemek için kullanılır. /O yalnız başına kullanılmaz. Yanında sıralama kriterleri harf olarak belirtilmelidir. Bu kriterler şunlardır:
n(Name):İsme göre küçükten büyüğe (A…Z) sıralı liste. DIR /On
e (Extented):Uzantıya göre küçükten büyüğe (A…Z) sıralı liste.DIR /Oe
s (Size):Küçük boyutludan büyük boyutluya doğru sıralı liste. DIR /Os
d (Date):Eski tarih başta olmak üzere sıralı liste. DIR /Od
g:Önce klasörler sonra dosyalar listelenir. DIR /Og.
Sıralama işlemini ters yönde yapma için sıralama kriterinin önüne – işareti getirilir.
DIR /O-n (İsme göre büyükten küçüğe (Z…A) sıralı liste.)
DIR /O-d (Yeni tarih başta olmak üzere sıralı liste.)
DIR /O-s (Büyük boyuludan küçük boyutluya doğru sıralı liste.)
/A (Attrib):Niteliklerine göre dosyaları listeler. Dosyalar 4 niteliğe sahip olabilir: h (Hidden-Gizli),a (Archive-Arşiv), s (System-Sistem), r (Read only- Sadece okunabilir).
Dır /Ah:Gizli dosyaları listeler.
Dır /Aa: Arşiv dosyalarını listeler.
Dır /As:Sistem dosyalarını listeler.
Dır /Ar: Sadece okunabilir dosyaları listeler.
Dır /Ad: Yalnızca klasörleri listeler.
/b:Dosya ve klasörleri bir sütun halinde listeler. Boyut, tarih, saat bilgilerini göstermez. (DIR /b).
/l:Dosya ve klasörleri küçük harfle listeler. (Dır /l)
/s:Bu parametre çok önemlidir. 2 görevi vardır.
görevi bir klasörü tüm alt klasörleriyle beraber listelemektir. C:Windows>DIR /S(Windows klasörünü tüm alt klasörleriyle beraber listeler. Yani alt klasörlerin içeriğini de gösterir.)
görevi sabit diskte herhangi bir dosyayı aramaktır. C:>DIR Mario.exe /S(Mario.exe dosyasını sabit diskte arar; bulursa yerini gösterir.)
DIR Komutuyla İlgili Karışık Örnekler:
C:\>DIR *.exe /On /p (Sabit diskin ana klasöründeki uzantısı exe olan dosyaları isme göre sıralı bir şekilde listeler.)
A:\OYUN>DIR /Ah /Os /w (Diskette Oyun klasörü altındaki gizli dosyaları boyutuna göre küçükten büyüğe sıralı şekilde ve 5 sütun halinde listeler) .
C:\> DIR A*.* /s (Sabit diskte isminin baş harfi A olan dosyaları arar ve yerini gösterir.)
C:\> DIR A???.Bat /Ar /Od /p (Sabit diskin ana klasöründeki isminin baş harfi A olan ve ismi 4 harften oluşan, uzantısı bat olan sadece okunabilir dosyaları tarihe göre sıralı bir şekilde sayfa, sayfa listeler.)
8. MD (Make Directory):Klasör oluşturmak için kullanılır. Genel Kullanımı MD <Klasör İsmi> şeklindedir.
C:\>MD Oyun (Ana klasör altında oyun isimli klasör oluşturur.)
C:\Windows> MD \Oyun (Yukarıdaki örnekle farkı yoktur. Bu komut satırı da ana klasör altında Oyun isimli klasör oluşturur. (\ (ters slaş) işaretinin kullanımına dikkat edin).
C:\
C:\> MD Okul
C:\>MD Okul\Sınıf
C:\>MD Okul\Sınıf\Öğrenci
C:\>MD Yedek
C:\Oyun>MD \Okul
C:\Oyun>MD \Okul\Sınıf
C:\Oyun>MD \Okul\Sınıf\Öğrenci
C:\Oyun>MD \Yedek
9. CD (Change Directory):Klasör değiştirmek yani klasör içine girmek için kullanılır.
C:\>CD Okul (Çıktısı: C:\Okul>)
C:\>CD Okul\Sıınıf (Çıktısı: C:\Okul\Sınıf>)
A:\>CD C:\Yedek (Çıktısı: C:\Yedek>)
C:\Okul\Sınıf>CD Öğrenci (Çıktısı: C:\Okul\Sınıf\Öğrenci>)
CD..:Bulunulan klasörden bir üst klasöre çıkmak için kullanılır.
C:\Okul\Sınıf>CD..
C:\Okul>CD..
C:\>
CD : Hangi klasörde bulunulursa bulunulsun direkt ana klasöre geçmek için kullanılır.
C:\Windows\Oyunlar\Dos\Mario>CD \
C:\>
10. DEL (Delete):Dosya silmek için kullanılır. DEL <Dosya ismi yada joker kararkterler>
C:\Oyun>DEL Mario.exe (Oyun klasörü altındaki Mario.exe dosyasını siler).
C:\Oyun>DEL *.EXE (Oyun klasörü altındaki uzantısı EXE olan dosyaları siler).
C:\>DEL *.* (Ana klasör altındaki tüm dosyaları siler. Tehlikeli bir komuttur.
Bilgisayarın açılmamasına sebep olabilir. Çünkü açılış dosyaları ana klasör
altındadır)
C:\>DEL C:\Notlar\*.* (Notlar klasörü altındaki tüm dosyaları siler).
NOT: DEL komutu ile klasör silinemez. Sadece dosya silinebilir.
11. RD (Remove Directory):Klasör silmek (kaldırmak) için kullanılır. RD komutuyla klasör silmek için 1. Silinecek klasörün içi boş olmalıdır. Yani silinecek olan klasörün içinde başka klasör ya da dosya olmamalıdır. 2. Silinecek olan klasörün içinde bulunulmamalıdır.
C:\Ders> RD C:\Ders şeklinde verilen komut satırı yanlış olur. Çünkü silinmek istenen klasörün içindeyiz.
C:\
C:\>DEL Okul\Sınıf\Öğrenci\*.*
C:\>RD Okul\Sınıf\Öğrenci
C:\>RD Okul\Sınıf
C:\>RD Okul
C:\>RD Yedek
12. DELTREE:Bir Klasörü içindeki tüm alt klasörlerle ve dosyalarla beraber siler. Yani klasörü tamamen kaldırır. RD komutuna göre kullanımı çok daha kolay ve pratiktir. Ancak Deltree bir dış komuttur. Deltree.exe dosyası yanlışlıkla harddiskten silindiğinde RD komutu kullanılmak zorundadır.
Yukarıdaki örnekte RD komutuyla sildiğimiz Okul klasörünü Deltree komutuyla aşağıdaki gibi kolayca silebiliriz.
C:>DELTREE Okul.
13. COPY:Dosya kopyalamak için kullanılır. Bir klasörden başka klasöre ya da diskete dosya kopyalanabilir.
COPY <Kayna> <Hedef>
Kaynak: Mutlaka bir yol ve dosya ismi kullanılmalıdır. Kaynak belirlenirken şu soruya uygun olarak belirlenmelidir: Neredeki hangi dosya yada dosyalar kopyalanmak isteniyor.
Hedef: Dosyanın nereye kopyalanacağı belirtilir.
Yani COPY komutu kullanılırken neredeki hangi dosyanın nereye kopyalanacağı doğru bir biçimde belirlenmelidir. Aksi taktirde yanlış bir kopyalama işlemi yapılır yada komut hata verir.
Örnek:
C:\>Copy liste.txt c:\Yedek (Ana klasör altındaki liste.txt dosyasını Yedek klasörü içine kopyalar).
C:\>Copy Ders\sorular\soru1.doc A:\ (Ders klasörü altında sorular klasörü içindeki
soru1. doc dosyasını Disketin ana klasörüne kopyalar).
C:\Windows>Copy \Okul\*.* \yedekler (Ana klasör altındaki okul klasörü içindeki tüm dosyaları ana klasör altındaki yedekler klasörü içine kopyalar.)
A:\Belgeler>Copy C:\Okul\*.* C:\yedekler (Sabit diskin ana klasörü altındaki okul klasörü içindeki tüm dosyaları Sabit diskin ana klasörü altındaki yedekler klasörü içine kopyalar.)
14. XCOPY:Bir klasörü istenilen klasöre tüm dosya ve alt klasörleriyle birlikte kopyalar.
XCOPY <Kaynak> <Hedef> </s> </e>
/S: Boş olanların dışındaki klasör ve alt klasörleri kopyalar.
/E: Boş olan klasörleri de kopyalar.
XCOPY Türkiye\*.* Türk (Türkiye klasörünü tüm alt klasör ve dosyalarıyla birlikte Türk klasörü içine kopyalar.)
15. FORMAT:Belirtilen disk ya da disketi DOS işletim sisteminin kullanımına hazır hazır hale getirir. Yani disk yada disketi biçimlendirir (formatlar.). Formatlanan disk yada disket üzerindeki tüm bilgiler silinir.
Format <Sürücü İsmi:> /V /F /S /U /Q
/V: Formatlanan birime etiket (isim) vermek için kullanılır.
/F: Disket formatlarken formatlanan disketin kapasitesini belirtmek için kullanılır. 1,44 yada 720 olarak belirlenebilir. Ancak 1,44 MB’lık disket formatlanırken belirtilmese de olur.
/S:Disketi önce formatlar sonra sistem (başlangıç) dosyalarını diskete kopayalayarak disketi açılış (başlangıç-sistem) disketi yapar.
/U:Disk yada disket koşulsuz olarak yeni baştan biçimlendirilir. Yani sektörler ve izler(Tarck) yeniden oluşturulur. Bu şekilde formatlanan disk yada disket içindeki bilgiler kurtarılamaz.
/Q(Quick):Hızlı formatlamadır. Sektör ve izleri yeniden oluşturmaz. Sadece disk yada disket üzerindeki bilgileri siler.
Format C: (Sabit diski formatlar).
Format A: (Disketi biçimlendirir ve başlangıç disketi yapar).
Format A: /F:720 (720 KB’lık disketi biçimlendirir)
Format C: /U /V:ANADOLU (Sabit diski koşulsuz olarak yeniden formatlar ve Etiketini (ismini) ANADOLU yapar.
Format A: (Disketi hızlı biçimlendirir. Yani sadece içindeki bilgileri siler).
16. DISKCOPY:Bir disketin bire bir kopyasını başka bir diskete çıkarmak için kullanılır. Yani bir disketin aynısından bir tane daha oluşturur. Kopyalanacak disketlerin kapasiteleri birbirine eşit olmak zorundadır. Diskcopy A: A: nokta şeklide kullanılır. Bu komut verildikten sonra önce kaynak disket disket sürücüye takılır. Daha sonra bilgisayar boş olan hedef disketi takmanızı ister.
17. SCANDISK:Disk yada disketi hatalara karşı tarar. Hata ile karşılaşırsa düzeltir.
SCANDISK <Sürücü İsmi:> şeklinde kullanılır.
Scandisk A: (Disketi hatalara karşı tarar. Hata bulursa düzeltir)
Scandisk C: (Sabit diski hatalara karşı tarar. Hata bulursa düzeltir)
18. ATTRIB:Dosyalara belirli nitelikleri (Özellikleri) kazandırmak için kullanılır. Dır komutunun /A parametresiyle dosyaları niteliklerine göre listeleyebiliyorduk. İşte bu nitelikler dosyalara Attrib komutu ile kazandırılır. 4 çeşit dosya niteliği vardır: 1) Gizli (H-Hidden) 2) Arşiv (A-Archive) 3) Sistem (S-System) 4) Sadece Okunabilir (R-Read Only). Attrib komutunun kullanım şekli:
ATTRIB <Dosya İsmi> + <Kazandırılacak Nitelik>
C:\>ATTRIB oku.doc +h (Oku.doc dosyasına gizlilik özelliği kazandırır).
C:\>ATTRIB tablo.xls +r (tablo.xls dosyasına sadece okunabilirlik özelliği kazandırır.)
Örneklerdede görüldüğü gibi dosyaya nitelik kazandırmak için ilgili niteliğin başına + işareti konuluyor. Dosyadan herhangi bir niteliği kaldırmak için de ilgili niteliğin başına – işareti konulur.
C:\>ATTRIB oku.doc -h (Oku.doc dosyasındaki gizlilik özelliğini kaldırır).
C:\>ATTRIB tablo.xls -r (tablo.xls dosyasındaki sadece okunabilirlik özelliğini kaldırır.)
19. SYS:Başlangıç disketi oluşturmak için kullanılır. Hatırlayacağınız gibi başlangıç disketini oluşturmak için diğer bir yol Format komutunun /S parametresini kullanmaktı.
SYS C: A: (Sabit diskteki açılış dosyalarını diskete aktararak başlangıç disketi oluşturur. Bu işlem bilgisayar göçmeden önce yapılmalıdır. Bilgisayar göçtükten sonra oluşturulan bu disket kullanarak bilgisayarın açılması sağlanır).
SYS A: C: (Disketteki açılış dosyalarını sabit diske aktarır. Bilgisayar göçtükten sonra başlangıç disketi ile açılır ve bu komut verilirse artık açılış disketine gerek kalmadan bilgisayar sabit diskten açılabilir.).
20. CHKDSK (Check Disk): Disk yada disketi check (kontrol) eder. Disk yada disket üzerindeki toplam alanı, ne kadarının kullanıldığını ne kadarının kullanılmadığını gösterir. Ayrıca disk yada disketteki hataları kontrol ederek düzeltir. Ancak artık bu komut Scandisk komutu çıktıktan sonra çok fazla kullanılmamaya başlanmıştır.
21.Dos işletim sisteminde farklı bir sürücüye geçmek için <sürücü ismi:> kullanılır. Örneğin sabit diskten diskete geçmek için C:\>A: komutu verilir.
C:\>A:
A:\>D:
D:\>C:
C:\>
Bilgisayar Nedir?
Bilgisayar aritmetiksel mantıksal işlemler yapabilen, bilgi depolayan, hatasız ve hızlı işlem yapabilen aptal bir makinedır.
üAritmetiksel(+,-,*,/) ve Matıksal (<,>,=,or,and,xor…) işlem yapabilme.
üBilgi depolayabilme
üHızlı İşlem Yapma
üHatasız İşlem yapma.
Bilgisayar her zaman hatasız çalışır. Ancak kullanıcı hata yaparsa bilgisayarda hata yapar.
Bilgisayarın Yapısı
Bilgisayar
Donanım Yazılım
Giriş Birimi: Bilgisayara dış ortamdan veri girilmesini sağlayan birimlerdir.
Çıkış Birimi: Bilgisayar ortamında işlenen verilerin dış ortama aktarılmasını sağlayan birimlerdir.
Merkezi İşlem Birimi (CPU): Bilgisayarın beynidir. Bilgisayar içindeki bütün işlemler CPU’da yapılır. Yani giriş biriminden girilen veriler CPU içinde işlenir ve Çıkış birimine aktarılır.
Bellek: Bilgilerin kalıcı ya da geçici olarak saklandığı ortamlardır.
RAM (Ranndom Access Memory) Bellek: Rastgele erişilebilir bellektir. Bu belleğe kalıcı olmayan bellek de denir. Elektrik kesildiğinde ya da bilgisayar kapatıldığında ram bellekteki veriler silinir. Ram bellek Ana bellek olarak da isimlendirilir. Bilgisayar işlem yaparken verileri bu bellek üzerinde tutar. Giriş biriminden girilen veriler önce Ram belleğe gelir. Daha sonra CPU verileri ihtiyaç duydukça buradan alarak işler. CPU içinde işlenen veriler yine Ram Belleğe gider. Daha sonra Ram bellekten Çıkış Birimine aktarılır.
ROM (Read Only Memory) Bellek:Sadece okunabilir bellektir. Bu bellek üzerindeki bilgiler üretici firma tarafından yazılır. Kullanıcı tarafından üzerinde bulunan bilgiler değiştirilemez. Üzerinde bilgisayarın açılması için gerekli olan program vardır. Bu program bilgisayar açılırken temel giriş/çıkış birimlerini kontrol eder. Örneğin bilgisayara klavye takılı değilse kullanıcıyı uyarır ve bilgisayarın açılmasını engeller.
Depolama Birimi(Yan Bellek):Kalıcı bellektir. Üzerine kaydedilen bilgiler elektrik kesildiğinde ya da bilgisayar kapatıldığında silinmez. Sabit Disk (Harddisk) , Disket, CD, Data kartuşları depolama birimine örnek olarak gösterilebilir. Sabit disk (Harddisk) bilgisayarın kasasının içinde bulunur ve bütün bilgiler onun üzerinde depolanır. Yani sabit disk bilgisayarın içindeki depolama birimidir.
Kontrol Birimi:Bilgisayarda yapılan tüm işlemleri kontrol eden birimdir. Yapılan işlemlerin sağlıklı ve düzgün bir şekilde yapılmasından sorumludur. Kontrol Birimi (CU-Control Unit) bir şirketteki müdür olarak düşünülebilir.
Aritmetik ve Mantık Birimi (ALU-Aritmetical Logical Unit):Bilgisayarın tanımını yaparken aritmetik 4 işlem ve mantıksal karşılaştırma işlemleri yaptığını belirtmiştik. İşte bu işlemler ALU tarafından yapılır.
Şimdi bilgisayar içinde gerçekleşen basit bir işlemle bu birimlerin nasıl koordinasyon içinde çalıştığını görelim. Örneğin bilgisayarda 5+3 işleminin yapılmak istendiğini düşünelim. Bu işlem yapılmadan önce kullanıcı 5,+ ve 3 verilerini klavyeden girer. Kontrol birimi girilen bu verilerin RAM belleğe gitmesi emrini verir ve bu veriler Ram belleğe gider. Daha sonra kullanıcı Enter tuşuna basarak bu toplama işlemini onaylar. Bu onayı alan kontrol birimi Aritmetik ve Mantık Birimine (ALU) emir verir ve bu işlemi yapmasını ister. ALU 5+3 işlemini yapar ve 8 sonucunu bulur. Daha sonra bu sonuç (8) Ram belleğe ve ekrana gider. Böylece kullanıcı işlemin sonucunu ekranda görmüş olur. Ancak bilgisayar kapatıldığında bu sonuç (5+3=8) bilgisayardan silinir. Kullanıcı bu sonuca bir daha ulaşamaz. Çünkü sonuç Ram bellektedir. Kullanıcı bu sonuca daha sonra tekrar bakmak için depolama birimine saklama işlemini yapmalıdır. Kullanıcı depolama birimine saklama için emri verir. Bu emri alan kontrol birimi RAM bellekteki sonucun Yan belleğe (disk,disket,cd vb..) saklanmasını sağlar. Böylece sonuç kalıcı belleğe gider ve kullanıcı istediği zaman bu sonuca ulaşabilir.
Bilgisayarın Ana Donanım Birimleri
1. Anakart: Anakart (Mainboard) diğer bütün kartların üzerine takıldığı karttır. Bilgisayar içindeki diğer bütün donanım birimleri anakart üzerinde toplanır ve anakart üzerindeki veri yolları vasıtasıyla haberleşir. Anakart üzerinde her donanım biriminin takılabileceği bir yer mevcuttur. Ekran kartı, seskartı, modem, Ethernet, tv kartı gibi donanım birimleri anakart üzerinde slot denen yuvalara takılır. Genel olarak anakrt üzerinde ISA, PCI ve AGP slotlar mevcuttur. ISA slotlar eski teknolojidir ve artık yeni üretilen anakartlarda mevcut değildir. Artık anakartlar üzerinde daha çok PCI slotlar vardır ve üreritilen kartalarad buna uygun olarak üretilir. AGP slot ise yalnızca ekran kartının takılabileceği bir slottur ve 1 tane bulunur. AGP slotlara ekran kartı dışında başka kart takılamaz.
2. İşlemci (CPU):Bilgisayar içindeki tüm aritmetiksel ve mantıksal işlemlerinin yapıldığı ve tüm işlemlerin kontrol edildiği bölümdür. Bilgisayarın asıl yükünü çeken beyin olarak düşünülebilir. Bilgisayarın hızını etkileyen en önemli parçadır. İşlemci hızı MHZ (Mega herz) olarak ölçülür. 1 Mhz= 1.000.000 İşlem/Saniye’dir. Yani 1 Mhz hızındaki bir işlemci saniyede 1 milyon işlem yapar. Örneğin 1997’li yıllara ait Pentium 100 işlemci saniyede 100x1.000.000 işlem yapar. (Tarihten bu güne işlemciler: 8088,8086, 80286, 80386, 80486, Pentium 100,133,166, 200.., Pentium II, Pentium III, Pentium 4)
3. RAM:Bilgisayarın işlem yaparken kullandığı bellektir (hafıza). Bilgisayarın hızını etkileyen diğer bir parçadır. EDO-RAM, SD-RAM, DDRSDRAM,RDRAM gibi çeşitleri vardır. Son ikisi yeni çıkan bir teknolojidir. Günümüzde 128 MB ram artık standart hale gelmiş durumdadır. Bunun haricinde 32 MB, 64 MB Ram kullanan bilgisayarlarda vardır. Ancak performans yavaştır.
4. Harddisk(Sabitdisk):Bilgisayarın içindeki depolama birimidir. Sabitdisk manyetik bir ortam olan plakalardan oluşur. Bu plakalar bir motora bağlıdır ve sürekli dönerler. Bu dönüş esnasında okuma yazma kafası bu plakalar üzerine veri yazar ya da okur. Sabit diskin dönüş hızı ne kadar fazla ise okuma yazma hızı da o kadar fazla olur ve bilgisayarın hızını çok fazla etkiler. Sabit diskin hızı RPM (Repeat Per Minutes) (Dakikada Dönme Sayısı). Örneğin günümüzde daha çok 5400 RPM ve 7200 RPM sabitdiskler satılmaktadır.
Sabit disk, disket, cd gibi depolama birimlerinin kapasiteleri (ne kadar veri depolayabilecekleri) kapasite ölçüm birimleri ile ölçülür. Şimdi kapasite ölçüm birimlerine bakalım.
Kapasite ölçüm birimleri küçükten büyüğe Bit, Byte (Bayt),KB(Kilo Byte), MB (Mega Byte), GB (Giga Byte), TB (Tera Byte).
Bit:En küçük birim bit’tir. Bilgisayar içinde karakterler ikilik sayı siteminde 8 haneli bir sayıyla ifade edilir. İşte bu sayının her bir basamağına 1 Bit denir. Örneğin: A karakteri bilgisayar içinde 0100001 sayısıyla ifade edilir. İşte bu sayının her basamağına 1 Bit denir. O zaman Bilgisayar içindeki her bir karakter 8 bit’ten oluşur. A karakteri=8 Bit, + kararkteri=8 bit.
Byte (Bayt) : Bilgisayar içinde her karakter aynı zamanda 1 Byte’tır. Örneğin A karakteri=1 Byte.
A karakteri =1 Byte
A karakteri=8 Bit
Yukardaki eşitliklere göre 1 Byte=8 Bit sonucu çıkarılabilir.
1 Byte=8 Bit
1 KB (Kilo Bayt)=1024 Byte
1 MB (Mega Bayt)=1024 KB
1GB (Ciga Bayt)=1024 MB
1 TB (Tera Bayt)=1024 GB’dır.
Soru: ANADOLU kelimesi kaç Byte ve kaç Bit’tir.
Çözüm: ANADOLU kelimesi 7 karakterden oluşmaktadır. 1 Karakter=1 Byte olduğu için bu kelime 7 Byte’tır. 1Byte=8 bit olduğundan dolayı bu kelime 8x7=56 Bit’tir.
Soru: 2048 KB kaç MB’dır?
Çözüm: 1024 tane KB=1 MB olduğundan 2048 KB=2 MB’tır. Çünkü 2048’in içinde 2 tane 1024 vardır.
Genel olarak günümüzdeki sabit disklerin GB (ciga bayt) seviyesinde kapasiteleri vardır. Örneğin 20 GB,40 GB, 60 GB gibi.
5. Ekran Kartı:Bilgisayarın kasasıyla monitör arasında köprü vazifesi görür. Bilgisayar içinde yapılan işlemlerin sonucu monitöre ekran kartı vasıtasıyla aktarılır.
Çevre Birimleri:
1. Floppy (Disket) Sürücü ve Disket:Floppy sürücü (Disket sürücü) disket üzerinde okuma ve yazma işlemi yapan birimdir. Disket ise kapasitesi düşük olan depolama birimidir. Disketler verilerin bir bilgisayarda başka bilgisayara taşınmasında kolaylık sağlar. Dezavantajları kapasitelerinin düşük olması ve çabuk bozulmalarıdır. Bu yüzden günümüzde fazla kullanılmamaya başlanmıştır. Disketlerin yerini CD’ler almıştır. Gelecekte tamamen kullanımdan kalkabilir.
Boyutlarına göre disketler 2’ye ayrılır.
3,5 inch(inç)’lik disketler.
5,25 inch(inç)’lik disketler.
1 inch=2,54 cm’dir.
5,25 inch’lik disketler eski teknolojidir. Artık günümüzde kullanılmamaktadır. Çünkü dışındaki malzeme yumuşaktır ve veriler çabuk bozulmaktadır.
3,5 inch’lik disketler boyurlarına göre 2’ye ayrılır.
1. DS(Double Side-Çift Yüzlü)-DD (Double Density): 720 KB (Kilo Bayt) disketler. Bu disketler tek deliklidir.
2. DS(Double Side-Çift Yüzlü)-HD (High Density-Yüksek Yoğunluklu): 1,44 MB (mega bayt) disketler. Bu disketler çift deliklidir.
1,44 MB’lık bir disket yaklaşık 1.500.000 tane karakter alabilir.
Ayrıca disketler üzerinde Protect(Yazmaya karşı koruma) vardır. Disket üzerine veri yazılacağı zaman protect’in kapatılması gerekir. Bu bir köprü olarak düşünülebilir.
2. CD-ROM:Veri depolamak için kullanılan yan bellek birimidir. Disketlere göre kapasiteleri çok yüksektir. CD içindeki bilgiler CD-ROM sürücüler vasıtasıyla okunabilir. CD üzerine yazma işlemi CD-Writer aracılığıyla yapılır. CD üzerine bilgiler bir kereye mahsus olmak üzere yazılır ve kullanıcı CD-ROM sürücü vasıtasıyla bu bilgileri sadece okuyabilir. CD-ROM sürücülerin hızları kapaklarında yazar. 8x, 16x,24x…..,50x,52x… Bu hız CD-ROM sürücünün okuma hızıyla ilgilidir. Hızı arttıkça CD CD-ROM sürücü içinde o kadar hızlı döner.
3. Modem:Coğrafi olarak uzak mesafelerdeki bilgisayarlar arasında iletişim kurmak için kullanılır. Internete bağlanmak için mutlaka modem gereklidir. Modem uzak mesafelerdeki bilgisayarları telefon hattı vasıtasıyla birbirine bağlar. İki tür modem vardır: 1. Dahili (Internal).2. Harici (External). Dahili modem bilgisayar kasasının içinde kart şeklindedir. Harici modem ise kasa içinde değildir. Bilgisayara dışardan bağlanır ve bir kutu şeklindedir. Harici modemler daha hızlı çalışır.
4. Yazıcı (Printer):Bilgisayar ortamındaki bilgileri kağıt üzerine aktarmak için kullanılır. 3 çeşit yazıcı vardır:
1. Dot Matrix (Nokta vuruşlu) Printer: Düşük kalitede çıktı alan ve çok gürültülü çalışan yazıcı çeşitidir. Sayfa basım maliyeti düşüktür. Hız düşüktür. Bu tür yazıcılarda şerit kullanılır.
2. Deskjet (Mürekkep Püskürtmeli) Printer: Mürekkebi püskürterek kağıt üzerine aktarır. Daha çok ev kullanıcılarının kullandığı yazıcı çeşitidir. Kalite ve Basım maliyeti olarak orta düzeyde bir yazıcıdır. Çoğu kullanıcı bu tür yazıcıları tercih eder. Bu yazıcılarda kartuş kullanılır. (Hp, Lexmark, Canon…)
3. Lazer Printer: Lazer yazıcılardır. Yazıcının kendi fiyatı çok pahalıdır. Ancak bir sayfanın basım maliyeti çok düşüktür. Hız ve kalite çok yüksek düzeydedir. Profesyonel iş yapan kullanıcıların kullandığı yazıcılardır.
5. Scanner(Tarayıcı) :Kağıt üzerindeki resim, grafik, tablo, yazı gibi bilgileri bilgisayar ortamına aktarmak için kullanılır. Tarayıcının dpi’si ne kadar yüksek ise o kadar kaliteli tarar. DPI (Dot Per İnch) inç başına nokta sayısıdır. Marka olarak Mustek, Hp, Acer, Promax gibi markalar vardır. Bunlar içinde en iyisi Mustek’tir. Bir çok modeli vardır.
6. Güç Kaynağı(Power Suply):Bilgisayara güç veren birimdir. Bilgisayar içindeki bütün parçalara elektrik verir. Bilgisayar içinde 5 -12 volt elektrik dolaşır. Güç kaynağı şebekeden gelen elektriği bu seviyelere düşürür.
7. Fare(Mouse):Daha çok Windows işletim sisteminde kullanılan birimdir. İkitür fare vardır.
1. PS/2: Bu farenin bilgisayara takılan ucu yuvarlaktır. Artık genelde bu tür fareler kullanılmaktadır. (Eski bilgisayarlarda bu tür fareler için çıkış yoktur)
2.Seri fare: Bu farenin bilgisayara takılan ucu düzdür. Bilgisayarda seri porta takılır. Eski teknolojidir.
8. Klavye:F ve Q olmak üzere iki tür klavye vardır. F klavye Türkçe (daktilo) klavyedir. Klavyenini ilk tuşu F ile başlıyorsa o klavye F klavyedir.
9. Monitör:Monitör bilgisayarda yapılan işlemlerin izlendiği birimdir. Monitörle bilgisayar arasındaki iletişimi ekran kartı sağlar. Yani monitörden çıkan veri kablosu bilgisayar kasasında ekran kartına bağlanır. Monitörlerin boyutları inch olarak belirlenir. 14 inç, 15 inç, 17 inç, 19 inç gibi. Bu boyut köşeden köşeye uzaklıktır. Marka olarak Philips, Sony, Vestel… gibi monitörler vardır. Philips monitörler orta düzeyde iyi monitörlerdir. (Phlips 107 E…)
Bilgisayar kullanılırken iki tür ekran moduyla karşılaşılır:
1. Text Mod: Bu modda ekran 25 satır 80 sütundan oluşur. Yani her satıra en fazla 80 karakter yazılabilir. Dos İşletim sistemi text moda çalışan bir işletim sistemidir.
2. Grafik Mod: Windows işletim sisteminin çalıştığı ortamdır. Ekran pixel’lerden oluşur. Pixel(nokta) sayısı ne kadar fazla ise netlik o kadar artar. Nokta sayısı yoğunluğuna çözünürlük denir. Çözünürlük azaldıkça netlik azalır. Görüntü bozulur. (Örnek Çözünürlükler (Windowsta): 640x480, 800x600, 1024x768….)
BİLGİSAYAR AĞLARI(Network):
Birden fazla bilgisayarın bir kablo aracılığıyla birbirine bağlanmasıyla oluşan yapıya bilgisayar ağı denir. Network birleşim demektir. Bir kablo ile bilgisayarların birbirine bağlanması hız,ekonomiklik ve kolaylık sağlar. İletişimi kolaylaştırır. İki tür bilgisayar ağı vardır:
LAN (Local Area Network-Yerel Alan Ağı):Birbirine yakın mesafedeki bilgisayarların bir kablo ve ağ kartı (Ethernet kartı) aracılığıyla bağlanmasıyla oluşan bilgisayar ağlarıdır. Buradaki maksimum mesafe 170 metre olabilir. Yani bir bina içindeki bilgisayarlar yada birbirine yakın iki binadaki bilgisayarlar LAN ağıyla birbirine bağlanabilir. Donanım olarak Kablo (Coaxiel, UTP(Cat4, Cat5..)) ve Ağ kartı (Ethernet kartı) kullanılır.
WAN (Wide Area Network-Geniş alan ağları):Coğrafi olarak uzak mesafelerdeki bilgisayarları birbirine bağlamak için kullanılır. Örneğin iki şehir arasındaki bilgisayarlar ya da iki ülke arasındaki bilgisayarlar WAN ağıyla birbirine bağlanabilir. WAN ağına örnek olarak Internet gösterilebilir. WAN ağında donanım olarak Modem ve Telefon kabloları kullanılır.
Bilgisayarlar
kullanım alanlarına göre3’e ayrılır:
1.Kişisel Bilgisayarlar: Desktop(masaüztü) , Laptop(dizüstü), Cep bilgisayarları.
2.Ana Bilgisayarlar
3.Süper Bilgisayarlar.
Yapılarına göre :
1.Analog bilgisayarlar
2.Sayısal bilgisayarlar
3.Karma bilgisayarlar
Yazılım:Bilgisayar donanımının iş yapabilmesi için belirli bir mantık çerçevesinde yazılmış komut toplulukları yani programlara yazılım denir. İki tür Yazılım vardır:
1.Sistem Yazılımları:İşletim sistemleri, Antivirüs programları gibi yazılımlar bu gruba girer. İşletim sistemleri bilgisayarı işleten sitemdir. Yani biz bilgisayarı işletim sistemi sayesinde açarız ve onu sayesinde dosya kopyalama, yazı yazma, resim yapma , dosya silme, yazıcıdan çıktı alma gibi işlemleri yaparız. İşletim sistemi çekirdek yazılımdır. Diğer bütün programlar işletim sistemi üzerinde çalışır. İki tür İşletim sistemi vardır:
a-) Çok kullanıcılı İşletim sistemleri: Aynı anda birden fazla kişinin bir ağ ortamında kullandığı işletim sistemleridir. Linux, Unix, Novel, Windows NT, Windows 2000 gibi işletim sistemleri çok kullanıcılıdır. Genelde şirketlerde kullanılır.
b-) Tek Kullanıcılı İşletim Sistemleri: Aynı anda sadece bir kişinin kullanımına izin veren işletim sistemleridir. Dos, Windows 3.1, Win 95, Win 98, Win Me, Win XP Home Edition gibi işletim sistemleri tek kullanıcılı işletim sistemleridir. Genel olarak ev kullanıcılarının kullandığı işletim sistemidir.
2. Uygulama Yazılımları:Günlük hayatta yaptığımız Yazı Yazma, resim yapma, fak çekme, Hesap işleri gibi işleri bilgisayar ortamında yapmanızı sağlayan ve işinizi kolaylaştıran programlardır. Örneğin Windows altında çalışan hesap makinesi, paint resim programı, word kelime işlem programı, Excel tablolama programı uygulama programıdır.
Klavye Kullanımı:
1.Fonksiyon Tuşları:F1’den F12’ye kadar’dır. Kullanılan programa göre farklı görevler üstlenirler. Örneğin DOS işletim sisteminde F7 tuşu kullanılan tüm komutları listeler. F1 tuşu ise genel olarak tüm programlarda yardım almak için kullanılır.
2.Genel Amaçlı Tuşlar: Rakamlar ve harfleri girmek için kullanılan tuşlardır. Örneğin A,B,C,….,1,2,3….
3.Özel Amaçlı Tuşlar: Bu tuşlar klavyenin kullanılmasında ve programların yürütülmesinde kolaylık sağlar.
a-) Capslock: Büyük ya da küçük harfle yazmak için kullanılır. Klavye üzerinde Caplock ile ilgili ışıklı gösterge yanıyorsa büyük harf modundayızdır. Bu durumda Caplock tuşuna basılırsa ışık söner ve küçük harf moduna geçilmiş olur.
b-) Delete (Del): İmlecin bulunduğu yerin sağ tarafındaki karakterleri silerek kendine doğru çeker.
c-) Back Space: Üzerinde sol yönü gösteren bir ok işareti vardır. Enter tuşunun üzerinde bulunur. Görevi imlecin sol tarafında bulunan karakterlerin silinmesidir.
d-) Insert: Araya karakter ekleme tuşudur. Bir metnin arasına kelime ya da harf girmek için kullanılır.
e-) Numlock: Klavyenin sağ tarafında bulunan rakamları kullanıma açar ya da kapatır. Numlock ışığı yanıyorsa rakamlar kullanıma açıktır. Bu durumda tekrar Numlock tuşuna basılırsa ışık söner ve rakamlar kullanıma kapatılmış olur.
f-) Pause: O anda bilgisayarda yapılan işlemi durdurur. Fakat kesmez. Bir tuşa basıldığında işlem kaldığı yerden devam eder.
g-) Shift:Üzerinde birden fazla karakter bulunan tuşlarda sol üst köşedeki (Üstteki) karakteri çıkarmak için ilgili tuşa Shift tuşuyla birlikte basılır. Ayrıca Capslock ışığı yanıkken küçük harfle, caplock ışığı sönükken büyük harf yazmamızı sağlar.
h-) Alt-GR: Üzerinde birden fazla karakter bulunan tuşlarda sağ alt köşedeki karakteri çıkarmak için ilgili tuşa Alt-GR ile birlikte basılır.
I-) Tab: Kursorün soldan sağa doğru hızlı ve sekerek gitmesini sağlar.
J-) ESC(Escape): Genel olarak bir işlemi iptal etmek için ya da çıkış için kullanılır. Bilgisayarda herhangi bir işlemden çıkmak için denemesi gereken ilk tuştur.
k-) ALT:Alt tuşu kullanılan programa göre farklılık gösterir. Genelde tek başına kullanılmaz. Örneğin EDIT programında ALT tuşu ile D tuşuna basılırsa dosya menüsü açılır. Windows’ta ALT tuşu ile F4 tuşuna basılırsa aktif pencere kapatılır.
l-) Pageup:İmleci sayfa, sayfa yukarıya kaydırır. Pagedown tuşu ise imleci sayfa, sayfa aşağıya kaydırır.
m-) Home, End:Home tuşu imleci aktif satırın başına; End tuşu ise sonuna getirir.
4. Kursor Gösterge Tuşarı:Klavyedeki yön tuşlarıdır. İmleci sağa, sola, yukarı ve aşağı hareket ettirmek için kullanılır.
5. Enter:Onay tuşudur. İşlemleri onaylamak için kullanılır. Kelime işlem programlarında yeni satıra geçmek için kullanılır (Word, Edit).
6. Spacebar:Klavyedeki uzun çubuk şeklindeki tuştur. Boşluk bırakmak için kullanılır.
7. CTRL(Control):Tek başına bir görevi yoktur. Diğer tuşlarla kullanılır. Örneğin CTRL+ ALT+DEL tuşlarına birlikte basılırsa bilgisayar resetlenir. Yani yeniden başlar. Buna sıcak kapama denir.
DOS İŞLETİM SİSTEMİ
DOS (Disk Operation System) disk işletim sistemidir. Tek kullanıcılıdır ve text ekranda çalışır. Her türlü işlem komut verilerek yapılır.
Dos İşletim Sisteminde Uyulması Gereken Kurallar:
Her satıra 1 komut yazılır. Komuta eklenecek parametreler komuttan sonra 1 boşluk bırakılarak yazılmalıdır. Komutan sonra onay için mutlaka Enter tuşuna basılmalıdır.
Dos İşletim Sisteminde Sürücü İsimlendirme :
Dos işletim sisteminde disket, sabitdisk ve CD-ROM harflerle ifade edilir. Disket sürücü her zaman A ya da B harfi ile ifade edilir. Eğer 2 disket sürücü varsa birincisi A ikinicisi B ile ifade edilir. Sabit disk ise her zaman C ile ifade edilir. Eğer birden fazla sabit disk varsa diğer sabit diskler C’den sonra gelen harflerle sırayla ifade edilir. Örneğin 2 sabit disk varsa 1. sabitdisk C; 2. sabitdisk ise D ile ifade edilir. CD-ROM sürücü ise sabit diskin kaldığı yerden devam eder.
SORU:1 Disket sürücü, 1 sabit disk, 1 CD-ROM olan bilgisayarda sürücücüler hangi harflerle ifade edilir.
CEVAP:Disket sürücü A, Sabitdisk C, CD-ROM D ile ifade edilir.
SORU: 1 Disket sürücü, 2 sabit disk, 2 CD-ROM olan bir bilgisayarda sürücüler hangi harflerle ifade edilir.
CEVAP: Disket sürücü A, 1. sabitdisk C, 2. sabitdisk D, 1. CD-ROM E, 2. CD-ROM F ile ifade edilir.
Dosta sürücüler dışında bilgisayardaki potlarda (yazıcı ve fare takılabilecek çıkışlar) çeşitli kelimelerle ifade edilir. COM1 ve COM2 seri portu belirtir. Bu porta fare takılabilir. LPT1, LPT2, LPT3 ise paralel portu ifade eder. Bu porta ise yazıcı takılabilir.
Dosya ve Klasör Kavramı:
Dosya:Bilgilerin bir arada tutulduğu ortamdır. Yani dosyanın içinde bilgi tutulur. Bu bilgi yazı, resim, ses, görüntü, tablo… olabilir.
Klasör:Dosyaları gruplandırarak bir arada tutmak için kullanılır. Bilgisayar içindeki klasör kavramının günlük hayatta kullandığımız klasör kavramından farkı yoktur. İşlev olarak ikisi de aynı görevi görür. Dosyaları gruplandırarak klasör içinde saklarsak bilgilerimiz birbirine karışmaz ve istediğimiz bilgiye çabucak ulaşırız. Örneğin resimlerimizi bir klasörde; yazılarımızı da başka bir klasörde saklayabiliriz.
DOS İşletim sisteminde dosya isimlendirme kuralı:
Dos işletim sisteminde dosya adı en fazla 8 karakter olabilir. 8 karakterlik dosya isminden sonra bir nokta ve 3 karakterden oluşan uzantı gelir.
X X X X X X X X . X X X
Dosya Adı Uzantı
Dosya adını günlük hayatta kullandığımız isimler gibi, uzantıyı da soy isimler gibi düşünebiliriz. Dosya uzantısı dosya içindeki bilginin türü hakkında bilgi edinmemizi sağlar. Örneğin dosyanın uzantısı Doc ise bu dosya içinde yazı vardır. BMP ise resim vardır. MP3 ise müzik vardır. AVI, DAT yada Mpeg ise görüntü vardır. Bu şekilde bir çok dosya uzantısı vardır. Hangi dosya uzantısının ne tür bilgi belirttiği zamanla bilgisayar kullandıkça öğrenilecek bir şeydir. Bu dosya uzantıları dışında bir de çalışabilir dosya uzantıları vardır:
EXE, COM ve BAT uzantılı dosyalar çalışabilir dosyalardır. Örneğin oyun programları çalışabilir uzantıya sahiptirler. Yani oyun programları sonucunda karşınıza farklı bir ekran gelir. Sizi farklı bir ortama götürür.
Sistem Dosyaları:
Sistem dosyaları bilgisayarın açılması için gereken dosyalardır. Dos işletim sisteminin açılabilmesi için gerekli olan 5 sistem dosyası vardır. Bunlardan ilk üçü mutlaka gereklidir. Son ikisi olmasa da bilgisayar açılabilir.
1. IO.SYS 2. MS-DOS.SYS 3. COMMAND.COM
Bu dosyalardan Command.com dosyası içinde DOS işletim sisteminin İç komutları bulunur ve bu komutlar açılışta bu dosya ile Ram belleğe yüklenirler. Bu üç dosyadan biri yada hepsi silinirse bilgisayar kesinlikle açılmaz. Bu durumda bilgisayarı başlangıç disketi (Açılışdisketi-Sistem Disketi) ile açmak gerekir. İlerleyen derslerimizde açılış disketi oluşturmayı göreceğiz.
4. CONFIG.SYS: Bu dosya ile ek donanım birimleri tanımlanır. Örneğin bilgisayara CD-ROM tanıtılı. Klavye ayarları yapılır.
5. AUTOEXEC.BAT: Bilgisayar her açıldığında çalıştırılmasını istediğimiz programları buraya yazarız.
DOS İŞETİM SİSTEMİ KOMUTLARI
İç Komutlar:Açılışta Command.com dosyası ile Ram belleğe yüklenirler. Çok sık kullanılan komutlardır. Kullanıcı tarafından silinemzler.
Dış Komutlar: Depolama birimi üzerinde çalışabilir dosya olarak bulunurlar. (Genellikle sabitdisk). Çok sık kullanılmayan komutlardır. Kullanıcı tarafından silinebilirler. Silindiklerinde kullanılmaz duruma gelirler.
Joker Karakterler:Dos işletim sistemi komutlarının yanında kullanılan karakterlerdir.
*: Tüm karakterler yerine geçer. Birden fazla karakter yerine kullanılabilir.
?: Tek bir karakter yerine geçer.
KOMUTLAR:
1.CLS(Clear Screen):Ekranı temizlemek için kullanılır. Komut göstergeci ve imleç 1. satıra gelir.
2.DATE: Sistem tarihini görüntülemek ve değiştirmek için kullanılır.
3.TİME: Sistem saatini görüntülemek ve değiştirmek için kullanılır.
4.VER: Kullanılan işletim sisteminin sürümünü(versiyonunu) gösterir. Örneğin Dos 6.22 ya da Windows 95 gibi.
5.VOL: Disk ya da disketin etiketini ve seri numarasını gösterir.
6.LABEL:Disk ya da disketin etiketini ve birim adını değiştirmek için kullanılır.
7.DIR: Dır komutu aktif sürücü ve aktif klasör içindeki dosya ve klasörleri listelemek için kullanılır. Dır Komutunun bir çok parametresi vardır.
C:\>DIR (Sabit diskin ana klasöründeki tüm dosyaları ve klasörleri listeler).
C:\OYUN>DIR (Oyun klasörü altındaki dosya ve alt klasörleri listeler).
Parametreler:
/P (Page):Dosya ve klasörlerin sayfa, sayfa listelenmesini sağlar.
C:\Muhasebe\Logo>DIR /P (Muhasebe klasörü altındaki Logo klasörü içindeki dosya ve klasörleri sayfa, sayfa listeler).
/W:Dosya ve klasörleri 5 sütün halinde yan yana listeler. DIR /W.
/O(SORT):Dosya ve klasörleri belirli kriterlere göre sıralı bir şekilde listelemek için kullanılır. /O yalnız başına kullanılmaz. Yanında sıralama kriterleri harf olarak belirtilmelidir. Bu kriterler şunlardır:
n(Name):İsme göre küçükten büyüğe (A…Z) sıralı liste. DIR /On
e (Extented):Uzantıya göre küçükten büyüğe (A…Z) sıralı liste.DIR /Oe
s (Size):Küçük boyutludan büyük boyutluya doğru sıralı liste. DIR /Os
d (Date):Eski tarih başta olmak üzere sıralı liste. DIR /Od
g:Önce klasörler sonra dosyalar listelenir. DIR /Og.
Sıralama işlemini ters yönde yapma için sıralama kriterinin önüne – işareti getirilir.
DIR /O-n (İsme göre büyükten küçüğe (Z…A) sıralı liste.)
DIR /O-d (Yeni tarih başta olmak üzere sıralı liste.)
DIR /O-s (Büyük boyuludan küçük boyutluya doğru sıralı liste.)
/A (Attrib):Niteliklerine göre dosyaları listeler. Dosyalar 4 niteliğe sahip olabilir: h (Hidden-Gizli),a (Archive-Arşiv), s (System-Sistem), r (Read only- Sadece okunabilir).
Dır /Ah:Gizli dosyaları listeler.
Dır /Aa: Arşiv dosyalarını listeler.
Dır /As:Sistem dosyalarını listeler.
Dır /Ar: Sadece okunabilir dosyaları listeler.
Dır /Ad: Yalnızca klasörleri listeler.
/b:Dosya ve klasörleri bir sütun halinde listeler. Boyut, tarih, saat bilgilerini göstermez. (DIR /b).
/l:Dosya ve klasörleri küçük harfle listeler. (Dır /l)
/s:Bu parametre çok önemlidir. 2 görevi vardır.
görevi bir klasörü tüm alt klasörleriyle beraber listelemektir. C:Windows>DIR /S(Windows klasörünü tüm alt klasörleriyle beraber listeler. Yani alt klasörlerin içeriğini de gösterir.)
görevi sabit diskte herhangi bir dosyayı aramaktır. C:>DIR Mario.exe /S(Mario.exe dosyasını sabit diskte arar; bulursa yerini gösterir.)
DIR Komutuyla İlgili Karışık Örnekler:
C:\>DIR *.exe /On /p (Sabit diskin ana klasöründeki uzantısı exe olan dosyaları isme göre sıralı bir şekilde listeler.)
A:\OYUN>DIR /Ah /Os /w (Diskette Oyun klasörü altındaki gizli dosyaları boyutuna göre küçükten büyüğe sıralı şekilde ve 5 sütun halinde listeler) .
C:\> DIR A*.* /s (Sabit diskte isminin baş harfi A olan dosyaları arar ve yerini gösterir.)
C:\> DIR A???.Bat /Ar /Od /p (Sabit diskin ana klasöründeki isminin baş harfi A olan ve ismi 4 harften oluşan, uzantısı bat olan sadece okunabilir dosyaları tarihe göre sıralı bir şekilde sayfa, sayfa listeler.)
8. MD (Make Directory):Klasör oluşturmak için kullanılır. Genel Kullanımı MD <Klasör İsmi> şeklindedir.
C:\>MD Oyun (Ana klasör altında oyun isimli klasör oluşturur.)
C:\Windows> MD \Oyun (Yukarıdaki örnekle farkı yoktur. Bu komut satırı da ana klasör altında Oyun isimli klasör oluşturur. (\ (ters slaş) işaretinin kullanımına dikkat edin).
C:\
C:\> MD Okul
C:\>MD Okul\Sınıf
C:\>MD Okul\Sınıf\Öğrenci
C:\>MD Yedek
C:\Oyun>MD \Okul
C:\Oyun>MD \Okul\Sınıf
C:\Oyun>MD \Okul\Sınıf\Öğrenci
C:\Oyun>MD \Yedek
9. CD (Change Directory):Klasör değiştirmek yani klasör içine girmek için kullanılır.
C:\>CD Okul (Çıktısı: C:\Okul>)
C:\>CD Okul\Sıınıf (Çıktısı: C:\Okul\Sınıf>)
A:\>CD C:\Yedek (Çıktısı: C:\Yedek>)
C:\Okul\Sınıf>CD Öğrenci (Çıktısı: C:\Okul\Sınıf\Öğrenci>)
CD..:Bulunulan klasörden bir üst klasöre çıkmak için kullanılır.
C:\Okul\Sınıf>CD..
C:\Okul>CD..
C:\>
CD : Hangi klasörde bulunulursa bulunulsun direkt ana klasöre geçmek için kullanılır.
C:\Windows\Oyunlar\Dos\Mario>CD \
C:\>
10. DEL (Delete):Dosya silmek için kullanılır. DEL <Dosya ismi yada joker kararkterler>
C:\Oyun>DEL Mario.exe (Oyun klasörü altındaki Mario.exe dosyasını siler).
C:\Oyun>DEL *.EXE (Oyun klasörü altındaki uzantısı EXE olan dosyaları siler).
C:\>DEL *.* (Ana klasör altındaki tüm dosyaları siler. Tehlikeli bir komuttur.
Bilgisayarın açılmamasına sebep olabilir. Çünkü açılış dosyaları ana klasör
altındadır)
C:\>DEL C:\Notlar\*.* (Notlar klasörü altındaki tüm dosyaları siler).
NOT: DEL komutu ile klasör silinemez. Sadece dosya silinebilir.
11. RD (Remove Directory):Klasör silmek (kaldırmak) için kullanılır. RD komutuyla klasör silmek için 1. Silinecek klasörün içi boş olmalıdır. Yani silinecek olan klasörün içinde başka klasör ya da dosya olmamalıdır. 2. Silinecek olan klasörün içinde bulunulmamalıdır.
C:\Ders> RD C:\Ders şeklinde verilen komut satırı yanlış olur. Çünkü silinmek istenen klasörün içindeyiz.
C:\
C:\>DEL Okul\Sınıf\Öğrenci\*.*
C:\>RD Okul\Sınıf\Öğrenci
C:\>RD Okul\Sınıf
C:\>RD Okul
C:\>RD Yedek
12. DELTREE:Bir Klasörü içindeki tüm alt klasörlerle ve dosyalarla beraber siler. Yani klasörü tamamen kaldırır. RD komutuna göre kullanımı çok daha kolay ve pratiktir. Ancak Deltree bir dış komuttur. Deltree.exe dosyası yanlışlıkla harddiskten silindiğinde RD komutu kullanılmak zorundadır.
Yukarıdaki örnekte RD komutuyla sildiğimiz Okul klasörünü Deltree komutuyla aşağıdaki gibi kolayca silebiliriz.
C:>DELTREE Okul.
13. COPY:Dosya kopyalamak için kullanılır. Bir klasörden başka klasöre ya da diskete dosya kopyalanabilir.
COPY <Kayna> <Hedef>
Kaynak: Mutlaka bir yol ve dosya ismi kullanılmalıdır. Kaynak belirlenirken şu soruya uygun olarak belirlenmelidir: Neredeki hangi dosya yada dosyalar kopyalanmak isteniyor.
Hedef: Dosyanın nereye kopyalanacağı belirtilir.
Yani COPY komutu kullanılırken neredeki hangi dosyanın nereye kopyalanacağı doğru bir biçimde belirlenmelidir. Aksi taktirde yanlış bir kopyalama işlemi yapılır yada komut hata verir.
Örnek:
C:\>Copy liste.txt c:\Yedek (Ana klasör altındaki liste.txt dosyasını Yedek klasörü içine kopyalar).
C:\>Copy Ders\sorular\soru1.doc A:\ (Ders klasörü altında sorular klasörü içindeki
soru1. doc dosyasını Disketin ana klasörüne kopyalar).
C:\Windows>Copy \Okul\*.* \yedekler (Ana klasör altındaki okul klasörü içindeki tüm dosyaları ana klasör altındaki yedekler klasörü içine kopyalar.)
A:\Belgeler>Copy C:\Okul\*.* C:\yedekler (Sabit diskin ana klasörü altındaki okul klasörü içindeki tüm dosyaları Sabit diskin ana klasörü altındaki yedekler klasörü içine kopyalar.)
14. XCOPY:Bir klasörü istenilen klasöre tüm dosya ve alt klasörleriyle birlikte kopyalar.
XCOPY <Kaynak> <Hedef> </s> </e>
/S: Boş olanların dışındaki klasör ve alt klasörleri kopyalar.
/E: Boş olan klasörleri de kopyalar.
XCOPY Türkiye\*.* Türk (Türkiye klasörünü tüm alt klasör ve dosyalarıyla birlikte Türk klasörü içine kopyalar.)
15. FORMAT:Belirtilen disk ya da disketi DOS işletim sisteminin kullanımına hazır hazır hale getirir. Yani disk yada disketi biçimlendirir (formatlar.). Formatlanan disk yada disket üzerindeki tüm bilgiler silinir.
Format <Sürücü İsmi:> /V /F /S /U /Q
/V: Formatlanan birime etiket (isim) vermek için kullanılır.
/F: Disket formatlarken formatlanan disketin kapasitesini belirtmek için kullanılır. 1,44 yada 720 olarak belirlenebilir. Ancak 1,44 MB’lık disket formatlanırken belirtilmese de olur.
/S:Disketi önce formatlar sonra sistem (başlangıç) dosyalarını diskete kopayalayarak disketi açılış (başlangıç-sistem) disketi yapar.
/U:Disk yada disket koşulsuz olarak yeni baştan biçimlendirilir. Yani sektörler ve izler(Tarck) yeniden oluşturulur. Bu şekilde formatlanan disk yada disket içindeki bilgiler kurtarılamaz.
/Q(Quick):Hızlı formatlamadır. Sektör ve izleri yeniden oluşturmaz. Sadece disk yada disket üzerindeki bilgileri siler.
Format C: (Sabit diski formatlar).
Format A: (Disketi biçimlendirir ve başlangıç disketi yapar).
Format A: /F:720 (720 KB’lık disketi biçimlendirir)
Format C: /U /V:ANADOLU (Sabit diski koşulsuz olarak yeniden formatlar ve Etiketini (ismini) ANADOLU yapar.
Format A: (Disketi hızlı biçimlendirir. Yani sadece içindeki bilgileri siler).
16. DISKCOPY:Bir disketin bire bir kopyasını başka bir diskete çıkarmak için kullanılır. Yani bir disketin aynısından bir tane daha oluşturur. Kopyalanacak disketlerin kapasiteleri birbirine eşit olmak zorundadır. Diskcopy A: A: nokta şeklide kullanılır. Bu komut verildikten sonra önce kaynak disket disket sürücüye takılır. Daha sonra bilgisayar boş olan hedef disketi takmanızı ister.
17. SCANDISK:Disk yada disketi hatalara karşı tarar. Hata ile karşılaşırsa düzeltir.
SCANDISK <Sürücü İsmi:> şeklinde kullanılır.
Scandisk A: (Disketi hatalara karşı tarar. Hata bulursa düzeltir)
Scandisk C: (Sabit diski hatalara karşı tarar. Hata bulursa düzeltir)
18. ATTRIB:Dosyalara belirli nitelikleri (Özellikleri) kazandırmak için kullanılır. Dır komutunun /A parametresiyle dosyaları niteliklerine göre listeleyebiliyorduk. İşte bu nitelikler dosyalara Attrib komutu ile kazandırılır. 4 çeşit dosya niteliği vardır: 1) Gizli (H-Hidden) 2) Arşiv (A-Archive) 3) Sistem (S-System) 4) Sadece Okunabilir (R-Read Only). Attrib komutunun kullanım şekli:
ATTRIB <Dosya İsmi> + <Kazandırılacak Nitelik>
C:\>ATTRIB oku.doc +h (Oku.doc dosyasına gizlilik özelliği kazandırır).
C:\>ATTRIB tablo.xls +r (tablo.xls dosyasına sadece okunabilirlik özelliği kazandırır.)
Örneklerdede görüldüğü gibi dosyaya nitelik kazandırmak için ilgili niteliğin başına + işareti konuluyor. Dosyadan herhangi bir niteliği kaldırmak için de ilgili niteliğin başına – işareti konulur.
C:\>ATTRIB oku.doc -h (Oku.doc dosyasındaki gizlilik özelliğini kaldırır).
C:\>ATTRIB tablo.xls -r (tablo.xls dosyasındaki sadece okunabilirlik özelliğini kaldırır.)
19. SYS:Başlangıç disketi oluşturmak için kullanılır. Hatırlayacağınız gibi başlangıç disketini oluşturmak için diğer bir yol Format komutunun /S parametresini kullanmaktı.
SYS C: A: (Sabit diskteki açılış dosyalarını diskete aktararak başlangıç disketi oluşturur. Bu işlem bilgisayar göçmeden önce yapılmalıdır. Bilgisayar göçtükten sonra oluşturulan bu disket kullanarak bilgisayarın açılması sağlanır).
SYS A: C: (Disketteki açılış dosyalarını sabit diske aktarır. Bilgisayar göçtükten sonra başlangıç disketi ile açılır ve bu komut verilirse artık açılış disketine gerek kalmadan bilgisayar sabit diskten açılabilir.).
20. CHKDSK (Check Disk): Disk yada disketi check (kontrol) eder. Disk yada disket üzerindeki toplam alanı, ne kadarının kullanıldığını ne kadarının kullanılmadığını gösterir. Ayrıca disk yada disketteki hataları kontrol ederek düzeltir. Ancak artık bu komut Scandisk komutu çıktıktan sonra çok fazla kullanılmamaya başlanmıştır.
21.Dos işletim sisteminde farklı bir sürücüye geçmek için <sürücü ismi:> kullanılır. Örneğin sabit diskten diskete geçmek için C:\>A: komutu verilir.
C:\>A:
A:\>D:
D:\>C:
C:\>