Bilişsel ve Davranışsal terapiler bilimsel bir zemin üzerine kurulu ve araştırmalarla geniş bir sorun alanında etkili olduğu kanıtlanmış psikolojik tedavi yaklaşımlarıdır. Tedavide danışan kişi ile terapist çeşitli sorunları belirlemek ve anlamak için terapötik bir işbirliği içinde düşünce duygu ve davranışlar arasındaki ilişkiler konusunda çalışırlar. Bu yaklaşım genellikle "şimdi ve burada" üzerine odaklanır ve danışanın sorunları üzerinde terapist ile danışan ortak görüşler geliştirir. Kişiye özgü olarak planlanan zamanla-sınırlı terapinin hedefleri belirlenmeli ve hedefe yönelik çözüm stratejileri düzenli olarak gözden geçirilmelidir. Bilişsel ve Davranışçı terapistler birey aile ve gruplarla çalışır. Bu yaklaşım yetenek kültür ırk din dil cinsiyet veya cinsel yönelim ayırımı gözetmeden herkese yardımcı olabilmek için kullanılır.
Bilişsel ve Davranışçı terapistler genellikle doktor psikolog hemşire ve psikolojik danışman gibi değişik sağlık profesyonelleridir. Tüm bilişsel ve davranışçı terapistler uygulamalarını yukarıdaki ilkeleri gözeterek yapsalar da kendilerini Bilişsel terapist Davranışçı terapist Bilişsel Davranışçı terapist olarak tanımlayabilirler. Bu farklı ünvanlar terapistlerin bireysel tercihlerini ve belli tekniklere yönelik aldıkları eğitimi yansıtır. Bilişsel terapistler doğrudan soruna yönelik düşünceler ve inançları öncelikle ele alırken Davranışçı terapistler daha çok davranışa Bilişsel ve Davranşçı terapistler ise hem düşünce ve inançlara hem de davranışlara yönelir. En önemlisi tüm terapistlerin amacı danışanlarına düşünce duygu ve davranış biçimlerinde arzu ettikleri değişimi sağlamalarında yardımcı olmaktır.
İşte olumsuz bir düşüncenin duygu ve davranışlarımızı nasıl etkilediğini gösteren bir örnek:
“Ayşe uyumak üzereyken telefonu çalmaya başlar ve telefona ulaştığı anda telefon kapanır. Ayşe'nin bir süredir anksiyete ve depresyona bağlı yakınmaları vardır. Hemen aklına İstanbul'a yeni taşınan kızkardeşi Fatma gelir. Ayşe ‘Fatma'ya birşey olmuş olmalı! Fatma'nın ciddi bir kaza geçirdiğini haber vermek için polis aramış olmalı' diye düşünür. Fatma'ya birşey olmuş olabileceği düşüncesi ile birlikte midesinin bulanmaya başladığını ve kalbinin daha hızlı çarptığını hisseder. İstenmeyen rahatsız edici düşünceler kontrol edilemez bir biçimde aklına gelmeye başlar ve giderek çıldıracağından korkar. Fatma'nın evini defalarca arar ama yanıt alamaz. Bunu Fatma'ya kötü birşey olduğunun kanıtı olarak kabul eder. Daha fazla paniğe kapılır ve ek ilaç almasına rağmen bütün geceyi uykusuz ayakta geçirir. Olabilecek her türlü olumsuz-kötümser düşünceler aklına gelir ve hatta İstanbul'daki hastaneleri aramayı düşünür. Fatma'dan ertesi sabah geceyi arkadaşının evinde geçirdiğini ve iyi olduğunu öğrenir. Buna rağmen üzgün ve tedirgin olduğu için işe gidemez."
BİLİŞSEL VE DAVRANIŞÇI TERAPİLERDE ÖZETLE NE YAPILMAKTADIR?
Bilişsel ve Davranışçı terapilerde terapist ve danışan birlikte
•danışanın sorunu hakkında ortak bir fikir edinerek sorunu birlikte anlamaya
•mevcut sorunun danışanın düşünce duygu ve davranışlarını ve gün içindeki işlevlerini nasıl etkilediğini belirlemeye çalışırlar.
Danışanın kişisel sorunlarının anlaşılmasını izleyerek terapist ve danışan bir sonraki aşamada tedavi hedefleri belirleyip bir tedavi planı oluştururlar. Terapinin amacı danışanın sorunlarını çözmekte halen kullandığı başetme yöntemlerinden daha yararlı olabilecek çözümler üretebilmesini sağlamaktır. Bunu izleyerek danışanın terapi seansları içinde öğrendiklerini terapi seansları arasındaki süreç içinde de uygulaması istenir.
Terapi birlikte kararlaştırılan seans sayısına göre düzenlenir. Seansların sayısı danışanın sorununun niteliğine ve şiddetine bağlı olarak değişir. Genellikle seanslar haftada bir birer saatlik 10-15 seans olarak planlanır ancak bu süre daha kısalabilir veya uzayabilir. Tedavi tamamlandıktan sonra danışan ve terapist sınırlı sayıda izleme seansları yapabilir. Amaç tedavide sağlanan değişimin izleme döneminde de başarı ile devamını sağlamaktır.
BİLİŞSEL VE DAVRANIŞÇI TERAPİLER HANGİ TÜR SORUNLARDA YARDIMCI OLURLAR?
Bilişsel ve Davranışçı terapilerin etkinliği ile ilgili çok sayıda bilimsel araştırma yapılmıştır. Bu araştırma sonuçları yaklaşımın özellikle aşağıdaki sorun alanlarında etkili olduğunu göstermiştir:
•Anksiyete ve Panik Atakları
•Fobiler (ör. Agorafobi sosyal fobi)
•Kronik Yorgunluk Sendromu
•Depresyon
•Obsesif-Kompulsif bozukluk
•Yeme bozuklukları
•Cinsel sorunlar
•İlişki sorunları
•Eşler arası ilişkiler (Eş terapileri)
•Çocukluk ve Ergenlik dönemi sorunları
•Genel Sağlık sorunları
•Kronik Ağrı
•Alışkanlık şeklinde devam eden davranış sorunları (ör:Tikler)
•Öfke
•İlaç ve alkol kullanımına bağlı sorunlar
•Şizofreni ve diğer psikozlar
•Öğrenme güçlüğüne bağlı sorunlar
•Bipolar bozukluk (İki Uçlu Duygu Durum Bozuklukları)
•Travma sonrası stres bozukluğu
•Uyku bozuklukları
Bilişsel ve Davranışçı terapiler danışanın sorununun şiddetine ve niteliğine bağlı olarak gerekli olduğunda ilaçlarla birlikte de kullanılabilir.
Bilişsel ve Davranışçı terapistler genellikle doktor psikolog hemşire ve psikolojik danışman gibi değişik sağlık profesyonelleridir. Tüm bilişsel ve davranışçı terapistler uygulamalarını yukarıdaki ilkeleri gözeterek yapsalar da kendilerini Bilişsel terapist Davranışçı terapist Bilişsel Davranışçı terapist olarak tanımlayabilirler. Bu farklı ünvanlar terapistlerin bireysel tercihlerini ve belli tekniklere yönelik aldıkları eğitimi yansıtır. Bilişsel terapistler doğrudan soruna yönelik düşünceler ve inançları öncelikle ele alırken Davranışçı terapistler daha çok davranışa Bilişsel ve Davranşçı terapistler ise hem düşünce ve inançlara hem de davranışlara yönelir. En önemlisi tüm terapistlerin amacı danışanlarına düşünce duygu ve davranış biçimlerinde arzu ettikleri değişimi sağlamalarında yardımcı olmaktır.
İşte olumsuz bir düşüncenin duygu ve davranışlarımızı nasıl etkilediğini gösteren bir örnek:
“Ayşe uyumak üzereyken telefonu çalmaya başlar ve telefona ulaştığı anda telefon kapanır. Ayşe'nin bir süredir anksiyete ve depresyona bağlı yakınmaları vardır. Hemen aklına İstanbul'a yeni taşınan kızkardeşi Fatma gelir. Ayşe ‘Fatma'ya birşey olmuş olmalı! Fatma'nın ciddi bir kaza geçirdiğini haber vermek için polis aramış olmalı' diye düşünür. Fatma'ya birşey olmuş olabileceği düşüncesi ile birlikte midesinin bulanmaya başladığını ve kalbinin daha hızlı çarptığını hisseder. İstenmeyen rahatsız edici düşünceler kontrol edilemez bir biçimde aklına gelmeye başlar ve giderek çıldıracağından korkar. Fatma'nın evini defalarca arar ama yanıt alamaz. Bunu Fatma'ya kötü birşey olduğunun kanıtı olarak kabul eder. Daha fazla paniğe kapılır ve ek ilaç almasına rağmen bütün geceyi uykusuz ayakta geçirir. Olabilecek her türlü olumsuz-kötümser düşünceler aklına gelir ve hatta İstanbul'daki hastaneleri aramayı düşünür. Fatma'dan ertesi sabah geceyi arkadaşının evinde geçirdiğini ve iyi olduğunu öğrenir. Buna rağmen üzgün ve tedirgin olduğu için işe gidemez."
BİLİŞSEL VE DAVRANIŞÇI TERAPİLERDE ÖZETLE NE YAPILMAKTADIR?
Bilişsel ve Davranışçı terapilerde terapist ve danışan birlikte
•danışanın sorunu hakkında ortak bir fikir edinerek sorunu birlikte anlamaya
•mevcut sorunun danışanın düşünce duygu ve davranışlarını ve gün içindeki işlevlerini nasıl etkilediğini belirlemeye çalışırlar.
Danışanın kişisel sorunlarının anlaşılmasını izleyerek terapist ve danışan bir sonraki aşamada tedavi hedefleri belirleyip bir tedavi planı oluştururlar. Terapinin amacı danışanın sorunlarını çözmekte halen kullandığı başetme yöntemlerinden daha yararlı olabilecek çözümler üretebilmesini sağlamaktır. Bunu izleyerek danışanın terapi seansları içinde öğrendiklerini terapi seansları arasındaki süreç içinde de uygulaması istenir.
Terapi birlikte kararlaştırılan seans sayısına göre düzenlenir. Seansların sayısı danışanın sorununun niteliğine ve şiddetine bağlı olarak değişir. Genellikle seanslar haftada bir birer saatlik 10-15 seans olarak planlanır ancak bu süre daha kısalabilir veya uzayabilir. Tedavi tamamlandıktan sonra danışan ve terapist sınırlı sayıda izleme seansları yapabilir. Amaç tedavide sağlanan değişimin izleme döneminde de başarı ile devamını sağlamaktır.
BİLİŞSEL VE DAVRANIŞÇI TERAPİLER HANGİ TÜR SORUNLARDA YARDIMCI OLURLAR?
Bilişsel ve Davranışçı terapilerin etkinliği ile ilgili çok sayıda bilimsel araştırma yapılmıştır. Bu araştırma sonuçları yaklaşımın özellikle aşağıdaki sorun alanlarında etkili olduğunu göstermiştir:
•Anksiyete ve Panik Atakları
•Fobiler (ör. Agorafobi sosyal fobi)
•Kronik Yorgunluk Sendromu
•Depresyon
•Obsesif-Kompulsif bozukluk
•Yeme bozuklukları
•Cinsel sorunlar
•İlişki sorunları
•Eşler arası ilişkiler (Eş terapileri)
•Çocukluk ve Ergenlik dönemi sorunları
•Genel Sağlık sorunları
•Kronik Ağrı
•Alışkanlık şeklinde devam eden davranış sorunları (ör:Tikler)
•Öfke
•İlaç ve alkol kullanımına bağlı sorunlar
•Şizofreni ve diğer psikozlar
•Öğrenme güçlüğüne bağlı sorunlar
•Bipolar bozukluk (İki Uçlu Duygu Durum Bozuklukları)
•Travma sonrası stres bozukluğu
•Uyku bozuklukları
Bilişsel ve Davranışçı terapiler danışanın sorununun şiddetine ve niteliğine bağlı olarak gerekli olduğunda ilaçlarla birlikte de kullanılabilir.
