“Manik depresif hastalık” ve “İki uçlu mizaç bozukluğu” olarak bilinen bipolar bozukluk, bireylerde; “mani-hipomani”, “depresyon” ve “karma” olmak üzere çeşitli devirleri kapsayan his durum atakları halinde görülüyor. Bipolar bozukluk hakkında sahih bilinen yanlışlara dikkat çeken Yrd. Doç. Dr. Emre Tolun Arıcı, hastalık sürecinde bilinenin bilakis, daima ruh hali değişikliği yaşanmadığını, bipolar bozukluk hastalarının atak periyotları dışında sağlıklı olduklarını ve evlenerek, hekim denetiminde gebe kalabileceklerini vurguladı.
Üsküdar Üniversitesi NP Feneryolu Tıp Merkezi’nden Psikiyatri Mütehassısı Yrd. Doç. Dr. Emre Tolun Arıcı, bipolar bozukluk hakkında kıymetli malumatlar verdi.
Bipolar bozukluk atakları, külliyen iyileşebilir!
Yrd. Doç. Dr. Emre Tolun Arıcı, marazı “Bipolar bozukluk; manik depresif hastalık, iki uçlu mizaç bozukluğu olarak da bilinen değerli bir psikiyatrik bozukluktur. ‘Mani/Hipomani’, ‘Depresyon’ ve ‘Karma’ üzere çeşitli periyotları kapsayan his durum atakları ile karakterizedir” formunda açıkladı ve bipolar bozuklukta depresyon ve mani periyotları hakkında şu haberleri verdi:
Bipolar bozukluk derdinde depresyon atağı belirtileri
Çökkünlük, mutsuzluk, hayattan keyif alamama, değersizlik tasavvurları, karamsarlık, konsantrasyon güçlüğü, halsizlik, vücut ağrıları, uyku, iştah değişiklikleri, intihar tasavvurları.
Bipolar bozukluk sıkıntısında mani/hipomani atağı belirtileri
Taşkınlık, öz inançta abartılı artış, sonluluk, konuşmada artış, fikir uçuşmaları, dikkatin çabuk dağılması, haddinden fazla hareketlilik, çok para harcama, uygunsuz davranışlar, kolay risk alma, uyuyamama, yemek yeme gereksiniminde azalma, kavgacılık.
Bipolar bozukluk derdinde karma periyot belirtileri
Depresyon ve mani belirtilerinin kimilerinin bir arada olmasına ‘karma dönem’ deniyor. Hastalık ataklarla seyreder, atakların vadesi ve şiddeti insandan insana ya da yıllar içinde değişebilir. Ataklar çoğunlukla külliyen güzelleşir; ama birtakım şahıslarda kalıntı belirtiler denilen birtakım semptomlar devam edebilir.
Bipolar bozuklukta sahih bilinen yanlışlar
Yrd. Doç. Dr. Emre Tolun Arıcı, “Bipolar Bozukluk ile ilgili kimi yanlışsız bilinen yanlışları düzeltmekte yarar var” diyerek, şunları söyledi:
“Hastalık mütemadi ruh hali değişikliği üzere algılanmakta ya da çeşitli davranış problemleri yaşayan bireyler bipolar olarak isimlendirilmektedir. Bu külliyen yanlıştır. Bipolar bir kişilik özelliği ya da davranış meseleleri değildir, sanılanın tersine tedavi edilmesi gereken atak periyotları dışında sağlıklıdırlar. Bunun dışında "evlenemezler, evlat sahibi olamazlar, çalışamazlar" üzere damgalayıcı yanlış inanışlar da vardır. Bipolar bozukluk sorunu olan kimseler, evlenme olgunluğuna erişen her birey üzere evlenebilir, uyku nizamını bozan vardiyalı nöbetli işler dışında (atakların tetiklenmemesi için uyku tertibi değerli olduğundan) çalışabilir, hekim denetiminde gebe kalabilir.”
Ataklar, gerilimli periyotlarda tetikleniyor
Yrd. Doç. Dr. Emre Tolun Arıcı, “Ataklar anlaşılan mevsimlerde; münhasıran bahar ayları, askerlik üzere gerilimli periyotlarda, lohusalık üzere şahsi durumlarda tetiklenebilir. Illetin oluşmasında; genetik yatkınlıklar, dimağda biyolojik unsurlarda değişiklikler, gerilim ve travmalar tesirli olabilmektedir” diyerek, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Hastalık sıklıkla 20'li yaşlarda başlar. Umum olarak görülme sıklığı %1-2 civarındadır. Bayan ve erkekte bu sıklık benzeridir.
Bir numara aşama akrabalarında hastalık olan şahıslarda bu nispet yaklaşık %8-9 lara çıkabilmektedir. Illette genetik yatkınlık çok değerlidir lakin ama direkt genetik geçişten bahsedemeyiz.
Mahsusen evlat ve ergenlik yaşlarda başlayan bipolar bozuklukta genetik yatkınlık daha da ön plana çıkmaktadır. Başlangıç yaşı 7-8’lere inebilmektedir. Bu yaşlarda tanı koyulması daha güçtür ve diğer hastalık ya da durumlarla sıkça karışabilmektedir.
Hastalık her yaşta 60 yaş üstü üzere ileri yaşlarda da başlayabilmektedir. Bu durumlarda bedensel diğer marazlarla ilgisinin araştırması, intihar riski, ilaç yan tesirleri açısından yakından takip edilmesi gerekmektedir.
Aile desteği büyük kıymet taşıyor
Bipolar bozukluk tedavisi "atak tedavileri" ve "koruyucu tedavi" olarak ikiye ayrılmaktadır.
Atak tedavileri o sırada geçirilen depresyon/mani/karma periyoda nazaran değişmektedir. Tedavi atağın şiddetine nazaran yatarak ya da ayaktan olabilmektedir. Tedavide kullanılan çeşitli ilaçlar olduğu üzere ek prosedürlere de başvurulabilmekte, bunlar; EKT, TMU, Deep TMU üzere tedavilerdir.
Gözetici tedavide ise his durum dengeleyici ilaçların yanı sıra psikoterapi desteği değerlidir. Ayrıyeten ataklardan korunmak için poliklinik takibi, önerilen formda ilaçların kullanılması, gözetici ilaçların kan seviye takiplerinin yapılması, marazın öncül belirtilerinin tanınması, uykunun tertipli olması, alkol husustan uzak durulması kıymetlidir. Ailelere de burada; hastaların tedavi konusunda desteklenmesi, marazı tanımaları ve tetikleyen faktörler, öncül belirtiler, ilaç yan tesirleri, illette damgalanma üzere mevzularda haberli olmaları, psikososyal destek vermeleri vb. vazifeler düşmektedir.
Hatunlarda marazın seyri, periyotlara nazaran farklılaşıyor
Illette cinsiyet farklılıkları çok besbelli olmamakla birlikte depresif ve karma devirler, mevsimsel yineleme bayanlarda daha sık görülmekte ve anksiyete bozuklukları üzere birtakım gayri psikiyatrik marazlar ya da tiroit marazları üzere tıbbi durumlar daha sık eşlik etmektedir.
Hatunlarda marazın kıymeti gebelik, lohusalık ve menopoz devrinde farklılaşıyor. Lohusalık periyodu ve menopoz devri atakları tetikleyebilmektedir. Gebeliğin kendisi risk oluşturmamasına karşın ilaç tedavilerinin durdurulması yeniden atakların tetiklenmesine neden olabilmektedir."
Gebelikte süreç nasıl ilerliyor?
“Bipolar bozukluk hastası bayanlar gebe kalmaya karar verdiğinde bunu psikiyatristi ile paylaşır, her hasta özelinde tedavinin ne halde devam edilmesi gerektiğine karar verilir. Gebelikte ilaç tasarrufu illetin seyrine, atakların şiddetine ve külliyen hasta özelinde fetus-anne, kar-zarar kıymetlendirilmesine nazaran yapılır” diyen Yrd. Doç. Dr. Emre Tolun Arıcı,
“İlaç tedavisinin büsbütün kesilmesi karar verilirse; gebelik korunmasının bırakılması ilaçların büsbütün kesilmesinden tabibin mütenasip gördüğü müddet sonra olmalıdır. İlaç tedavisi kesilen hastanın gebelik sırasında psikoterapi desteği alması, uyku tertibine dikkat etmesi, gerilimden uzak durması hami olabilir. Gebelik sırasında atak oluşmasından ve tedavi konusunda çaresiz kalmaktan hastalar umumide tasa duyarlar. Bu süreçte hastanın bilgilendirilmesi kıymetlidir. Yeniden hasta özelinde ve illetin şiddetine nazaran uygulanabilen tedaviler mevcuttur, validenin ve fetusun sıhhati burada gözönünde bulundurularak daha inançlı kabul edilen ilaç kümelerinden ve en düşük dozlar tercih edilerek tedavi uygulanabilmektedir. İlaç tedavisi uygulanan gebeler daha sık psikiyatrik muayene ve hatun veladet denetimlerinden geçmesi, ilacın kandaki seviyesinin takibi önerilir. İlaç tedavileri dışında TMU tedavisi mütenasip hastalarda fetusu etkilemeden uygulanabilecek inançlı bir tedavi yoludur. EKT tedavisi ve klinik yatışlar tekrar gebelikte mahsusen şiddetli ataklarda başvurulan tedavi yollarıdır. Hasta ilaç kullanırken gebe kaldığını farkettiyse en kısa vadede tabibine başvurmalıdır, birtakım ilaçların acilen bırakılması gerekebilmektedir” diye konuştu.
Riskli periyot: Lohusalık
Tevellüt sonrası lohusalık devrinin de gebelik üzere tedavide şahsi bir devir olduğunu söz eden Üsküdar Üniversitesi NP Feneryolu Tıp Merkezi’nden Psikiyatri Bilirkişisi Yrd. Doç. Dr. Emre Tolun Arıcı, “Lohusalık periyodu hem illetin hatunlarda birinci ortaya çıkması hem de yinelemesinde riskli dönemdir” diyerek, laflarını şöyle tamamladı:
“Ayrıca emzirme yolu ile ilaçların bebeğe geçmesi riski bulunduğundan yeniden anne-bebek sıhhati ve yararı kıymetlendirilerek tedaviler seçilir. İlaç tedavileri düzenlenirken düşük dozda ve bebeğe en az geçiş sağlanacak biçimde planlanır. Bebek ve ana yan tesirler açısından takip edilir. Gerektiğinde emzirme, evlat tabibi ile muhabere kurarak bebeğin beslenme planı yapılarak kesilebilir. TMU emzirmeyi etkilememesi avantajı ile münasip hastalarda seçilebilir.
Psikoterapi gebelik ve lohusalık devrinde uygulanmalı
Psikoterapi hem gebelik hem lohusalık sürecinde önerilmelidir. Bu devirde hastanın kesintisiz gece uyuması, ailenin gece beslemeleri vazifesini üstlenmesi, ailenin fizikî ve ruhsal desteği kıymetlidir. Emzirme periyodunda de tedavilere karar verirken ananın emzirme isteği, bebeğin emme gereksinimi önemsenmelidir; ama ananın sıhhatinin kıymetli olduğu, tedavinin farz olduğu ve bebeğin gelişimi için sağlıklı anaya gereksinimi olduğu da değerlendirilmelidir.”
Üsküdar Üniversitesi NP Feneryolu Tıp Merkezi’nden Psikiyatri Mütehassısı Yrd. Doç. Dr. Emre Tolun Arıcı, bipolar bozukluk hakkında kıymetli malumatlar verdi.
Bipolar bozukluk atakları, külliyen iyileşebilir!
Yrd. Doç. Dr. Emre Tolun Arıcı, marazı “Bipolar bozukluk; manik depresif hastalık, iki uçlu mizaç bozukluğu olarak da bilinen değerli bir psikiyatrik bozukluktur. ‘Mani/Hipomani’, ‘Depresyon’ ve ‘Karma’ üzere çeşitli periyotları kapsayan his durum atakları ile karakterizedir” formunda açıkladı ve bipolar bozuklukta depresyon ve mani periyotları hakkında şu haberleri verdi:
Bipolar bozukluk derdinde depresyon atağı belirtileri
Çökkünlük, mutsuzluk, hayattan keyif alamama, değersizlik tasavvurları, karamsarlık, konsantrasyon güçlüğü, halsizlik, vücut ağrıları, uyku, iştah değişiklikleri, intihar tasavvurları.
Bipolar bozukluk sıkıntısında mani/hipomani atağı belirtileri
Taşkınlık, öz inançta abartılı artış, sonluluk, konuşmada artış, fikir uçuşmaları, dikkatin çabuk dağılması, haddinden fazla hareketlilik, çok para harcama, uygunsuz davranışlar, kolay risk alma, uyuyamama, yemek yeme gereksiniminde azalma, kavgacılık.
Bipolar bozukluk derdinde karma periyot belirtileri
Depresyon ve mani belirtilerinin kimilerinin bir arada olmasına ‘karma dönem’ deniyor. Hastalık ataklarla seyreder, atakların vadesi ve şiddeti insandan insana ya da yıllar içinde değişebilir. Ataklar çoğunlukla külliyen güzelleşir; ama birtakım şahıslarda kalıntı belirtiler denilen birtakım semptomlar devam edebilir.
Bipolar bozuklukta sahih bilinen yanlışlar
Yrd. Doç. Dr. Emre Tolun Arıcı, “Bipolar Bozukluk ile ilgili kimi yanlışsız bilinen yanlışları düzeltmekte yarar var” diyerek, şunları söyledi:
“Hastalık mütemadi ruh hali değişikliği üzere algılanmakta ya da çeşitli davranış problemleri yaşayan bireyler bipolar olarak isimlendirilmektedir. Bu külliyen yanlıştır. Bipolar bir kişilik özelliği ya da davranış meseleleri değildir, sanılanın tersine tedavi edilmesi gereken atak periyotları dışında sağlıklıdırlar. Bunun dışında "evlenemezler, evlat sahibi olamazlar, çalışamazlar" üzere damgalayıcı yanlış inanışlar da vardır. Bipolar bozukluk sorunu olan kimseler, evlenme olgunluğuna erişen her birey üzere evlenebilir, uyku nizamını bozan vardiyalı nöbetli işler dışında (atakların tetiklenmemesi için uyku tertibi değerli olduğundan) çalışabilir, hekim denetiminde gebe kalabilir.”
Ataklar, gerilimli periyotlarda tetikleniyor
Yrd. Doç. Dr. Emre Tolun Arıcı, “Ataklar anlaşılan mevsimlerde; münhasıran bahar ayları, askerlik üzere gerilimli periyotlarda, lohusalık üzere şahsi durumlarda tetiklenebilir. Illetin oluşmasında; genetik yatkınlıklar, dimağda biyolojik unsurlarda değişiklikler, gerilim ve travmalar tesirli olabilmektedir” diyerek, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Hastalık sıklıkla 20'li yaşlarda başlar. Umum olarak görülme sıklığı %1-2 civarındadır. Bayan ve erkekte bu sıklık benzeridir.
Bir numara aşama akrabalarında hastalık olan şahıslarda bu nispet yaklaşık %8-9 lara çıkabilmektedir. Illette genetik yatkınlık çok değerlidir lakin ama direkt genetik geçişten bahsedemeyiz.
Mahsusen evlat ve ergenlik yaşlarda başlayan bipolar bozuklukta genetik yatkınlık daha da ön plana çıkmaktadır. Başlangıç yaşı 7-8’lere inebilmektedir. Bu yaşlarda tanı koyulması daha güçtür ve diğer hastalık ya da durumlarla sıkça karışabilmektedir.
Hastalık her yaşta 60 yaş üstü üzere ileri yaşlarda da başlayabilmektedir. Bu durumlarda bedensel diğer marazlarla ilgisinin araştırması, intihar riski, ilaç yan tesirleri açısından yakından takip edilmesi gerekmektedir.
Aile desteği büyük kıymet taşıyor
Bipolar bozukluk tedavisi "atak tedavileri" ve "koruyucu tedavi" olarak ikiye ayrılmaktadır.
Atak tedavileri o sırada geçirilen depresyon/mani/karma periyoda nazaran değişmektedir. Tedavi atağın şiddetine nazaran yatarak ya da ayaktan olabilmektedir. Tedavide kullanılan çeşitli ilaçlar olduğu üzere ek prosedürlere de başvurulabilmekte, bunlar; EKT, TMU, Deep TMU üzere tedavilerdir.
Gözetici tedavide ise his durum dengeleyici ilaçların yanı sıra psikoterapi desteği değerlidir. Ayrıyeten ataklardan korunmak için poliklinik takibi, önerilen formda ilaçların kullanılması, gözetici ilaçların kan seviye takiplerinin yapılması, marazın öncül belirtilerinin tanınması, uykunun tertipli olması, alkol husustan uzak durulması kıymetlidir. Ailelere de burada; hastaların tedavi konusunda desteklenmesi, marazı tanımaları ve tetikleyen faktörler, öncül belirtiler, ilaç yan tesirleri, illette damgalanma üzere mevzularda haberli olmaları, psikososyal destek vermeleri vb. vazifeler düşmektedir.
Hatunlarda marazın seyri, periyotlara nazaran farklılaşıyor
Illette cinsiyet farklılıkları çok besbelli olmamakla birlikte depresif ve karma devirler, mevsimsel yineleme bayanlarda daha sık görülmekte ve anksiyete bozuklukları üzere birtakım gayri psikiyatrik marazlar ya da tiroit marazları üzere tıbbi durumlar daha sık eşlik etmektedir.
Hatunlarda marazın kıymeti gebelik, lohusalık ve menopoz devrinde farklılaşıyor. Lohusalık periyodu ve menopoz devri atakları tetikleyebilmektedir. Gebeliğin kendisi risk oluşturmamasına karşın ilaç tedavilerinin durdurulması yeniden atakların tetiklenmesine neden olabilmektedir."
Gebelikte süreç nasıl ilerliyor?
“Bipolar bozukluk hastası bayanlar gebe kalmaya karar verdiğinde bunu psikiyatristi ile paylaşır, her hasta özelinde tedavinin ne halde devam edilmesi gerektiğine karar verilir. Gebelikte ilaç tasarrufu illetin seyrine, atakların şiddetine ve külliyen hasta özelinde fetus-anne, kar-zarar kıymetlendirilmesine nazaran yapılır” diyen Yrd. Doç. Dr. Emre Tolun Arıcı,
“İlaç tedavisinin büsbütün kesilmesi karar verilirse; gebelik korunmasının bırakılması ilaçların büsbütün kesilmesinden tabibin mütenasip gördüğü müddet sonra olmalıdır. İlaç tedavisi kesilen hastanın gebelik sırasında psikoterapi desteği alması, uyku tertibine dikkat etmesi, gerilimden uzak durması hami olabilir. Gebelik sırasında atak oluşmasından ve tedavi konusunda çaresiz kalmaktan hastalar umumide tasa duyarlar. Bu süreçte hastanın bilgilendirilmesi kıymetlidir. Yeniden hasta özelinde ve illetin şiddetine nazaran uygulanabilen tedaviler mevcuttur, validenin ve fetusun sıhhati burada gözönünde bulundurularak daha inançlı kabul edilen ilaç kümelerinden ve en düşük dozlar tercih edilerek tedavi uygulanabilmektedir. İlaç tedavisi uygulanan gebeler daha sık psikiyatrik muayene ve hatun veladet denetimlerinden geçmesi, ilacın kandaki seviyesinin takibi önerilir. İlaç tedavileri dışında TMU tedavisi mütenasip hastalarda fetusu etkilemeden uygulanabilecek inançlı bir tedavi yoludur. EKT tedavisi ve klinik yatışlar tekrar gebelikte mahsusen şiddetli ataklarda başvurulan tedavi yollarıdır. Hasta ilaç kullanırken gebe kaldığını farkettiyse en kısa vadede tabibine başvurmalıdır, birtakım ilaçların acilen bırakılması gerekebilmektedir” diye konuştu.
Riskli periyot: Lohusalık
Tevellüt sonrası lohusalık devrinin de gebelik üzere tedavide şahsi bir devir olduğunu söz eden Üsküdar Üniversitesi NP Feneryolu Tıp Merkezi’nden Psikiyatri Bilirkişisi Yrd. Doç. Dr. Emre Tolun Arıcı, “Lohusalık periyodu hem illetin hatunlarda birinci ortaya çıkması hem de yinelemesinde riskli dönemdir” diyerek, laflarını şöyle tamamladı:
“Ayrıca emzirme yolu ile ilaçların bebeğe geçmesi riski bulunduğundan yeniden anne-bebek sıhhati ve yararı kıymetlendirilerek tedaviler seçilir. İlaç tedavileri düzenlenirken düşük dozda ve bebeğe en az geçiş sağlanacak biçimde planlanır. Bebek ve ana yan tesirler açısından takip edilir. Gerektiğinde emzirme, evlat tabibi ile muhabere kurarak bebeğin beslenme planı yapılarak kesilebilir. TMU emzirmeyi etkilememesi avantajı ile münasip hastalarda seçilebilir.
Psikoterapi gebelik ve lohusalık devrinde uygulanmalı
Psikoterapi hem gebelik hem lohusalık sürecinde önerilmelidir. Bu devirde hastanın kesintisiz gece uyuması, ailenin gece beslemeleri vazifesini üstlenmesi, ailenin fizikî ve ruhsal desteği kıymetlidir. Emzirme periyodunda de tedavilere karar verirken ananın emzirme isteği, bebeğin emme gereksinimi önemsenmelidir; ama ananın sıhhatinin kıymetli olduğu, tedavinin farz olduğu ve bebeğin gelişimi için sağlıklı anaya gereksinimi olduğu da değerlendirilmelidir.”