Bir çok anne ve babanın gayesi, öncelikle sağlıklı ve keyifli çocuklar yetiştirebilmektir. Çocuklarınızın özgüvenli, karşılaştıkları sorunları çözebilen, toplumsal maharetleri gelişmiş, başarılı ve saygılı çocuklar olmalarını sağlamak için her anne ve baba üzere uğraşıyorsunuz. Onları daha güzel anlayabilmek ve onlara daha sağlıklı davranabilmek gayesiyle birçok kitap okuyor, uzmanları takip ediyor hatta tahminen de bir pedagog ya da psikologtan yardım alıyorsunuz.
Çocuklarınıza elinizden gelenin en uygununu, en hoşunu vermeye çalışmanıza, onlara sizin sahip olmadığınız maddi-manevi imkanları ve anne baba tavırlarını sunmanıza karşın, onları düşündüğünüz ya da beklediğiniz üzere yetiştiremediğinizi düşünüyor ve endişeleniyor olabilirsiniz.
Ebeveynlerle yapılan görüşmelerde birçok anne ve babadan sıklıkla duyduğum şu cümleleri tahminen sizler de içinizden bir çok sefer geçirdiniz:
“Biz anne baba olmayı beceremedik galiba!”
“Her şeyi yapıyoruz, bir türlü memnun olmuyor. Daima mutsuz, yüzü asık.”
“”Çocuğumuza paylaşmayı, diğerlerini düşünmeyi , değer bilmeyi öğretemedik.”
“Sorumluluklarını bir türlü yerine getirmiyor, mükafatı de cezayı da umursamıyor. ”
“Nerede yanlış yaptığımızı bilmiyoruz?”
“Onun için bu kadar uğraşıyoruz, lakin bu emeklerimizin onun için hiç manası yok üzere davranıyor.”
Neden mi?
Öncelikle , çocuklarımızı çocuk odaklı aile yapısında yetiştiriyor olmamız nedeniyle fikir, his, beklenti, davranış, hürmet vb. bir çok özellik açısından bizlerin çocukluğundan çok farklı olmaları nedeniyle onları anlamakta zorlanıyoruz.
1970’li yıllar ve sonrasının çocukları yani bugünün ebeveynleri olan bizler, ebeveyn merkezli ailelerde büyüdük. Ailemiz bize değil, bizler ailelerimizin hayatına ahenk sağladık. Örneğin, okulumuz konutumuza uzaksa arkadaşlarımızla birlikte yürüyerek okula giderdik. Hiç birimizin ailesi daha yakına taşınmaz ya da okul değiştirmezdi. Arkadaşımızla arbede ettiğimizde ailemiz arkadaşımızla ya da ailesiyle görüşmeye çalışmaz ya da duruma müdahale etmezdi. Bir topumuz ya da bisikletimiz varsa bir tane daha alınmazdı ve onu da arkadaşlarımızla ortak kullanırdık. Bunlarla bir arada, sorumluluklarımızı bizlere birden fazla vakit kimse söylemedi. Söylenmesine gerek bırakmadık. Güya bizden beklenen her şeyi biliyorduk ve bu beklentilere nazaran davranıyorduk. Bir bakış, bir ima birden fazla vakit yetiyordu. Annemizin bir göz hareketi konuğun yanında nasıl davranacağımızı anlamamıza, babamızın tek bir sözü ısrar etmememiz için kâfi oluyordu. Okula gitmemek , ödev yapmamak, okul giysilerine ve kurallarına ihtimam göstermemek, sevmediğimiz yemeklerin yerine sevdiklerimizi tercih etmek ya da o gün yapılan yemeği yememek üzere kavramların varlığı bile yeniden bir çoğumuz için kelam konusu bile değildi. Arkadaşlık sıkıntılarıyla kendimiz başa çıkıyor, ödevlerimizi kendimiz yapıyorduk. Akşam hava kararınca ya da babamız konuta gelmeden meskene gitmemiz gerektiğini biliyorduk. Bizlerin birçok oyuncak, araç-gereç ve ya giysi üzere isteklerimiz için ısrar etmeyi dahi düşünmezdik. Ailemizin bizim için aldığı bir çift ayakkabı, doğum günü ya da karne ikramı memnun olmamız için kafiydi. Sevinçten nasıl teşekkür edeceğimizi bilemezdik. Ailemizden bir şey alınmasını isterken tekraren düşünürdük. Paramızın olup olmadığını ya da ekonomik bir meşakkate neden olup olmayacağımızı düşünerek isterdik hatta söylemez beklerdik, sabırlı çocuklardık. Maddi rahatlık içinde büyüsek bile bizler pek bir şeyler talep etmeyen çocuklardık. Ebeveynlerimizin davranışlarını, yapmaları gerekenleri sorgulasak bile çoğunlukla bunları söz etmeyen, şayet söz edeceksek son derece saygılı bir biçimde tabir eden çocuklardık. Bir çoğumuz ergenliği/ ergenlik periyodunu çocuklarımız üzere sorunlu, gerilimli ve ailemizi zorlayacak halde yaşamadık. Hatta ergenlik kavramını etrafımızdan ya da kendi çocuğumuz ergenliği yaşarken fark etmeye ve öğrenmeye başladık. Bunlar üzere daha birçok farklılıklarımızı sıralayabiliriz. Olumlu ya da olumsuz şartlara karşın bizler keyifli çocuklar olduk ya da olmaya çalıştık. Ayrıyeten, ailelerimiz, orada olduklarını bildiğimiz, her durumda ve şartta gerimizde olacaklarını hissettiğimiz fakat her an günlük ömrümüze karışan ve içinde olmaya çalışan anne ve babalar değillerdi. Bizler daha özgür çocuklar ve gençlerdik.
Artık ise aile yapıları, anne ve baba rolleri, aile içindeki ekonomik sorumluluklar ve paylaşımlar hasılı toplumsal şartlar çok değişti. Bununla birlikte çocuk büyütme stili da değişti. Anne baba merkezli aile yapısından çocuk merkezli aile yapısına yanlışsız evrildik. Bu değişimin, çocuklarımızın gelişimleri açısından elbette epey olumlu yanları oldu. Örneğin, çocuklarımız aile içinde daha rahat bir formda istek ve kanılarını tabir edebiliyorlar; niyet ve hislerini rahatça paylaşabiliyorlar. Böylelikle, birey olduklarını daha erken keşfetme bahtına sahip oldular. Bununla birlikte, çocuklarımızda mevcut olan ve biz ebeveynlerin anlamakta zorlandıkları, çoğunlukla bizi şaşırtan ve ne yapacağımızı bilemediğimiz, olumsuz olarak değerlendirdiği değişimler de kaçınılmaz olarak ortaya çıktı. Zira, birçok şeyi çocuklarına nazaran yapmaya çalışan, bunun için kendisini ve şartlarını zorlayan ebeveynler olduk. En değerlisi, çocukların yapması gerekenleri onların yerine yapan, onlar yerine düşünen ve hisseden ebeveynler olduk. Örneğin, sınıfta mahçup olmasın ya da düşük not almasın diye ödevini biz yapıyoruz, arkadaşının I-pad I var yanında kendisini makûs hissetmesin diye çabucak ona da alıyoruz, üzülmesin diye hastalık, kaza, vefat vb. ömür olaylarını söylemiyoruz ya da bu olaylar hiç yaşanmamış üzere olağan davranmaya çalışıyoruz.. Bunlar üzere daha birçok örnek verilebilir. Bunların sonucunda ise, çocuklarımız duygusal daha zayıf, sorun çözme ve zorluklarla baş etme hünerleri yetersiz ve yetişkin dayanağına muhtaçlık duyan çocuklar oluyorlar.
Sanki, çocukları hayatımızın merkezine koymanın dozunu biraz kaçırdık mı? Her şeyi ayaklarına sunarken, isteklerini yapmaya çalışırken hatta daha fazlasını sağlayarak onların düşünmesini, tahlil yolları bulmasını böylelikle sorumluluklarını fark edip üstlenmelerini, paylaşmalarını, karşısındakileri düşünmeyi öğrenmelerini mi engelledik? Bir öbür tabirle, çocuklarımızın bu hususlarda tecrübe kazanmalarını engelleyerek, onların gelişimlerini mi törpülüyoruz diye düşünmek pek de yanlış olmasa gerek.
Çocuklarımızı anlamakta ya da yetiştirirken zorlanmamızda rol oynayan değerli bir öbür bahis ise çocuklarımıza dair beklentilerimiz ve planlarımız olmasıdır. Her anne baba çocuk sahibi olmadan evvel aklında tasarladığı bir çocuk profiline sahiptir. Çocuğu olduğunda ise, o tasarladığı çocuğa sahip olduğunu zannederek o çocuğu yetiştirmeye çaba eder. Ona ait amaçlar belirler ve sahip olduğu çocuğundan tasarladığı çocuktan beklediklerini karşılamasını ister. Çocuğunuza yönelik beklentilerinizin size ilişkin olduğunu, sizin istekleriniz olduğunu ve çocuğunuzun bunlardan sorumlu olmadığını fark etmelisiniz. Bir diğer deyişle, çocuğunuzun planladığınız, hayalini kurduğunuz çocuk olmadığını ve olmayacağını bilmelisiniz. O nun sizden farklı ferdi özelliklerinin , fikir ve hayallerinin olacağını gözden kaçırmamalısınız Örneğin, siz çocuğunuzun çok yeterli bir sportmen ya da çok başarılı bir cerrah olmasını istiyor olabilirsiniz. Bunun için disiplinli, planlı, nizamlı bir çocuk olmasını, akademik muvaffakiyetini yüksek tutmasını bekleyebilirsiniz. O ise biraz dağınık ve rahat bir kişilik yapısında olabilir ya da tiyatro ile ilgileniyor olabilir. Şayet kendi beklentiniz doğrultusunda onu zorlarsanız, size karşı gelen, sizinle çatışan ya da içine kapanık, gayesi olmayan ve mutsuz bir çocuk olması kaçınılmaz olur.
Çocuklarınıza elinizden gelenin en uygununu, en hoşunu vermeye çalışmanıza, onlara sizin sahip olmadığınız maddi-manevi imkanları ve anne baba tavırlarını sunmanıza karşın, onları düşündüğünüz ya da beklediğiniz üzere yetiştiremediğinizi düşünüyor ve endişeleniyor olabilirsiniz.
Ebeveynlerle yapılan görüşmelerde birçok anne ve babadan sıklıkla duyduğum şu cümleleri tahminen sizler de içinizden bir çok sefer geçirdiniz:
“Biz anne baba olmayı beceremedik galiba!”
“Her şeyi yapıyoruz, bir türlü memnun olmuyor. Daima mutsuz, yüzü asık.”
“”Çocuğumuza paylaşmayı, diğerlerini düşünmeyi , değer bilmeyi öğretemedik.”
“Sorumluluklarını bir türlü yerine getirmiyor, mükafatı de cezayı da umursamıyor. ”
“Nerede yanlış yaptığımızı bilmiyoruz?”
“Onun için bu kadar uğraşıyoruz, lakin bu emeklerimizin onun için hiç manası yok üzere davranıyor.”
Neden mi?
Öncelikle , çocuklarımızı çocuk odaklı aile yapısında yetiştiriyor olmamız nedeniyle fikir, his, beklenti, davranış, hürmet vb. bir çok özellik açısından bizlerin çocukluğundan çok farklı olmaları nedeniyle onları anlamakta zorlanıyoruz.
1970’li yıllar ve sonrasının çocukları yani bugünün ebeveynleri olan bizler, ebeveyn merkezli ailelerde büyüdük. Ailemiz bize değil, bizler ailelerimizin hayatına ahenk sağladık. Örneğin, okulumuz konutumuza uzaksa arkadaşlarımızla birlikte yürüyerek okula giderdik. Hiç birimizin ailesi daha yakına taşınmaz ya da okul değiştirmezdi. Arkadaşımızla arbede ettiğimizde ailemiz arkadaşımızla ya da ailesiyle görüşmeye çalışmaz ya da duruma müdahale etmezdi. Bir topumuz ya da bisikletimiz varsa bir tane daha alınmazdı ve onu da arkadaşlarımızla ortak kullanırdık. Bunlarla bir arada, sorumluluklarımızı bizlere birden fazla vakit kimse söylemedi. Söylenmesine gerek bırakmadık. Güya bizden beklenen her şeyi biliyorduk ve bu beklentilere nazaran davranıyorduk. Bir bakış, bir ima birden fazla vakit yetiyordu. Annemizin bir göz hareketi konuğun yanında nasıl davranacağımızı anlamamıza, babamızın tek bir sözü ısrar etmememiz için kâfi oluyordu. Okula gitmemek , ödev yapmamak, okul giysilerine ve kurallarına ihtimam göstermemek, sevmediğimiz yemeklerin yerine sevdiklerimizi tercih etmek ya da o gün yapılan yemeği yememek üzere kavramların varlığı bile yeniden bir çoğumuz için kelam konusu bile değildi. Arkadaşlık sıkıntılarıyla kendimiz başa çıkıyor, ödevlerimizi kendimiz yapıyorduk. Akşam hava kararınca ya da babamız konuta gelmeden meskene gitmemiz gerektiğini biliyorduk. Bizlerin birçok oyuncak, araç-gereç ve ya giysi üzere isteklerimiz için ısrar etmeyi dahi düşünmezdik. Ailemizin bizim için aldığı bir çift ayakkabı, doğum günü ya da karne ikramı memnun olmamız için kafiydi. Sevinçten nasıl teşekkür edeceğimizi bilemezdik. Ailemizden bir şey alınmasını isterken tekraren düşünürdük. Paramızın olup olmadığını ya da ekonomik bir meşakkate neden olup olmayacağımızı düşünerek isterdik hatta söylemez beklerdik, sabırlı çocuklardık. Maddi rahatlık içinde büyüsek bile bizler pek bir şeyler talep etmeyen çocuklardık. Ebeveynlerimizin davranışlarını, yapmaları gerekenleri sorgulasak bile çoğunlukla bunları söz etmeyen, şayet söz edeceksek son derece saygılı bir biçimde tabir eden çocuklardık. Bir çoğumuz ergenliği/ ergenlik periyodunu çocuklarımız üzere sorunlu, gerilimli ve ailemizi zorlayacak halde yaşamadık. Hatta ergenlik kavramını etrafımızdan ya da kendi çocuğumuz ergenliği yaşarken fark etmeye ve öğrenmeye başladık. Bunlar üzere daha birçok farklılıklarımızı sıralayabiliriz. Olumlu ya da olumsuz şartlara karşın bizler keyifli çocuklar olduk ya da olmaya çalıştık. Ayrıyeten, ailelerimiz, orada olduklarını bildiğimiz, her durumda ve şartta gerimizde olacaklarını hissettiğimiz fakat her an günlük ömrümüze karışan ve içinde olmaya çalışan anne ve babalar değillerdi. Bizler daha özgür çocuklar ve gençlerdik.
Artık ise aile yapıları, anne ve baba rolleri, aile içindeki ekonomik sorumluluklar ve paylaşımlar hasılı toplumsal şartlar çok değişti. Bununla birlikte çocuk büyütme stili da değişti. Anne baba merkezli aile yapısından çocuk merkezli aile yapısına yanlışsız evrildik. Bu değişimin, çocuklarımızın gelişimleri açısından elbette epey olumlu yanları oldu. Örneğin, çocuklarımız aile içinde daha rahat bir formda istek ve kanılarını tabir edebiliyorlar; niyet ve hislerini rahatça paylaşabiliyorlar. Böylelikle, birey olduklarını daha erken keşfetme bahtına sahip oldular. Bununla birlikte, çocuklarımızda mevcut olan ve biz ebeveynlerin anlamakta zorlandıkları, çoğunlukla bizi şaşırtan ve ne yapacağımızı bilemediğimiz, olumsuz olarak değerlendirdiği değişimler de kaçınılmaz olarak ortaya çıktı. Zira, birçok şeyi çocuklarına nazaran yapmaya çalışan, bunun için kendisini ve şartlarını zorlayan ebeveynler olduk. En değerlisi, çocukların yapması gerekenleri onların yerine yapan, onlar yerine düşünen ve hisseden ebeveynler olduk. Örneğin, sınıfta mahçup olmasın ya da düşük not almasın diye ödevini biz yapıyoruz, arkadaşının I-pad I var yanında kendisini makûs hissetmesin diye çabucak ona da alıyoruz, üzülmesin diye hastalık, kaza, vefat vb. ömür olaylarını söylemiyoruz ya da bu olaylar hiç yaşanmamış üzere olağan davranmaya çalışıyoruz.. Bunlar üzere daha birçok örnek verilebilir. Bunların sonucunda ise, çocuklarımız duygusal daha zayıf, sorun çözme ve zorluklarla baş etme hünerleri yetersiz ve yetişkin dayanağına muhtaçlık duyan çocuklar oluyorlar.
Sanki, çocukları hayatımızın merkezine koymanın dozunu biraz kaçırdık mı? Her şeyi ayaklarına sunarken, isteklerini yapmaya çalışırken hatta daha fazlasını sağlayarak onların düşünmesini, tahlil yolları bulmasını böylelikle sorumluluklarını fark edip üstlenmelerini, paylaşmalarını, karşısındakileri düşünmeyi öğrenmelerini mi engelledik? Bir öbür tabirle, çocuklarımızın bu hususlarda tecrübe kazanmalarını engelleyerek, onların gelişimlerini mi törpülüyoruz diye düşünmek pek de yanlış olmasa gerek.
Çocuklarımızı anlamakta ya da yetiştirirken zorlanmamızda rol oynayan değerli bir öbür bahis ise çocuklarımıza dair beklentilerimiz ve planlarımız olmasıdır. Her anne baba çocuk sahibi olmadan evvel aklında tasarladığı bir çocuk profiline sahiptir. Çocuğu olduğunda ise, o tasarladığı çocuğa sahip olduğunu zannederek o çocuğu yetiştirmeye çaba eder. Ona ait amaçlar belirler ve sahip olduğu çocuğundan tasarladığı çocuktan beklediklerini karşılamasını ister. Çocuğunuza yönelik beklentilerinizin size ilişkin olduğunu, sizin istekleriniz olduğunu ve çocuğunuzun bunlardan sorumlu olmadığını fark etmelisiniz. Bir diğer deyişle, çocuğunuzun planladığınız, hayalini kurduğunuz çocuk olmadığını ve olmayacağını bilmelisiniz. O nun sizden farklı ferdi özelliklerinin , fikir ve hayallerinin olacağını gözden kaçırmamalısınız Örneğin, siz çocuğunuzun çok yeterli bir sportmen ya da çok başarılı bir cerrah olmasını istiyor olabilirsiniz. Bunun için disiplinli, planlı, nizamlı bir çocuk olmasını, akademik muvaffakiyetini yüksek tutmasını bekleyebilirsiniz. O ise biraz dağınık ve rahat bir kişilik yapısında olabilir ya da tiyatro ile ilgileniyor olabilir. Şayet kendi beklentiniz doğrultusunda onu zorlarsanız, size karşı gelen, sizinle çatışan ya da içine kapanık, gayesi olmayan ve mutsuz bir çocuk olması kaçınılmaz olur.