Cahiz -Cahiz Kimdir - Cahiz Biyografisi-Cahiz Hakkında
CAHİZ ( 777 869)
Edebiyat, kelam, tarih, siyaset, ahlak, sanat, ticaret ve zooloji dalında eserler vermiştir
Aynı zamanda Arap edebiyatının en büyük nesir yazarlarındandır (767-777/869) Tam adı Ebu Osman Amr b Bahr b Mahbub elcahiz el-Kinani'dir 767-777 yılları arasında Basra'da doğduğu tahmin edilmektedir İlk kaynaklara dayanarak biyografisini yazan Sendubi'ye göre dedesi Mahbub, deve çobanı bir zenci idiBuna göre Cahiz bir Arap-zenci melezi olmalıdır "Cahiz'' lakabı kendisine patlak gözlü olmasından dolayı verilmiştir Küçük yaştan itibaren ilim öğrenmeye karşı ******li bir arzusu olan Cahiz'in gençliğinde, en parlak devrini yaşayan Basra'da çok canlı bir ilim ve kültür hayatı vardı O sırada Basra'da pek çok tanınmış alim bulunmaktaydı Onların derslerini takip ederek gramer, şiir, tarih ve edebiyat öğrendi Bir yandan da geçimini temin etmek için ticaretle meşgul oldu Bu arada Basra Camii'ndeki ilmi ve edebi meclislere, Basra panayarının kurulduğu, çöl Araplarının geldiği, şairlerin ve hatiplerin şiirlerini ve hutbelerini okudukları Mirdeb'e devam etti Fasih Arapçayı onlardan öğrendi Ayrıca, kelamcıların çeşitli konularla ilgili tartışmalarını dinledi
Cahiz, 818 yıllarında Halife Memun tarafından eserlerinden dolayı beğenilmesi dolayısıyla Bağdat'a davet edilir Cahiz bundan sonra bazen Bağdat, bazen Samerra'da halifenin ve devlet büyüklerinin muhitinde kalmış ve çeşitli eserler yazıp sonra takdim ederek oldukça büyük bir yekun tutan caizeler ( ödüller) almıştır
Cahiz'in asıl parlak devri, 835-847 yılları arasında vezirlik makamında bulunan İbnü'zZeyyat Muhammed b Abdülmelik zamanına rastlar Bu sırada kaleme aldığı birçok risalesini İbnü'z-Zeyyat'a ithaf etti ve müreffeh bir hayat sürdü İbnü'z-Zeyyat, 847 yılında öldürülünce bir ara hapse atıldıysa da,
sonradan Ahmed b Ebu Davud onu affetti Hayatının sonuna doğru felç olan Cahiz, aynca damla hastalığından mustarip ve çok yaşlanmış olarak Basra'ya çekildi 869 yılı Muharrem ayında 95 yaşında vefat etti Patlak gözlü, ince boyunlu, kalın dudaklı, esmer tenli, kısa boylu olan Cahiz, neşeli, şakacı, zeki, nükteden, biraz cimri ve tartışmadan hoşlanan bir kimse idi Çirkinliğine rağmen meziyetleriyle kendini sevdirmişti En yüksek makamlarda bulunan devlet adamları ile münasebet kurabilmiştir Cahiz'in İslam düşünce tarihinde önemli bir yeri bulunmakla beraber , onun asıl şöhreti, yazarlığı ve edipliği dolayısıyladır Arap nesrini mükemmel şeklini veren Cahiz olmuştur
Cahiz'in en çok dikkat çeken taraflarından biri de, psikolojik tahlilleri-
dir Bu tahlillere küçük risalelerinde rastlanır Tabii çevrenin insan ve hay-
vanlara etkisi üzerinde ısrarlı duran Cahiz, bu hususta sosyal çevrenin etki -
sinden de önemle bahseder
Cahiz, devrinin en büyük zooloji ve antropoloji alimiydi Hayvanların
her türünü inceledi Eserlerinde hayvanların yaşayışlan hakkında ince bilgiler
verdi ve hayvanları deney için kullanan ilk alim oldu Tetkik ve deneylerini,
o konu hakkında doğru bildiğini elde edinceye kadar sürdürdü
Hayvanlardaki uzvi değişiklikleri de inceledi Hayvanların adetlerini ve
hususiyetlerini izah ederken, Allahu Teala'nın onları yaratmasındaki
hikmeti de gözler önüne serdi Cahiz, kendi düşüncelerini, eserlerini,
hayvanları konuşturmak suretiyle ortaya koydu Bu durum daha önce doğu edebi-
yatlarında Kelile ve Dimne ile Hint'te, 13 asırda Mesnev-i Şerif ile
Mevlana'da görülür Cahiz'den tam sekiz asır sonra dünyaya gelen
18 asır Fransız edebiyatçısı La-Fountaine, onun hayvanları konuşturma üslu-
bunu taklit ederek üne kavuşmuştur
İlk defa hayvanları konuşturma sanatını ortaya çıkaran La Fontaine oldu-
ğu Batılılarca iddia ediliyorsa da, onun bu sanatı Cahiz'den de, diğer Müslü-
man milletlerin edebiyatçılarından aldığı açıkça ortaya çıkmaktadır
Avrupa bilginleri, milletlerarası ilmi toplantılarda, teneffüs faaliyetinin
sadece akciğerlere mahsus olmadığını, teneffüsün ciltteki delikler vasıta-
sıyla da yapıldığını ilk ortaya çıkaranların kendileri olduğunu söylerler
Fakat bu arada Cahiz, asırlar önce bu hakikati ortaya koyan tek alimdir
El-Hayvan isimli eserinde şöyle demektedir:
" - Her kıl dibinde, bedenin teneffüsünü temin eden delikçikler mevcuttur
Şayet bunlar olmasaydı, insan ilk anda ölürdü " Bu, Cahiz'in, tecrübeleriy-
le ortaya koyduğu açık bir hakikattir
Cahiz, ilk defa kurulan destilasyona tabi tutmak suretiyle hayvan gübre-
sinden amonyak elde etmeyi başarmıştır
ESERLERİ
Cahiz, Arap edebiyatında en çok eser veren müellifler arasında yer alır
Kitaplarının sayısı hakkında kesinbir şey söylemek mümkün değildir Sıbt
İbnü'l-Cevzi, onun 360 eseri olduğunu ve bunların çoğunu Bağdat'ta Ebu
Hanife Kütüphanesi'nde gördüğünü söyler
Eserlerin yirmibeştanesi günümüze tam, altmış beş tanesi de eksik ola-
rak gelebilmiştir Eserlerinin hemen hepsi ansiklopedik mahiyettedir
O, edebiyat, Kelam, Mezhepler Tarihi, Tarih, Siyaset, Ahlak, Sanat,
Ticaret ve Zooloji konularında çok değerli eserler vermiştir
Eserlerinde delil, deney ve tarihe dayanmaktadır Mesela o zamanlar
halk arasında yaygın olan bir inanç vardı Yılanların sedef otu kokusundan
kaçtığı zannedilirdi Cahiz, bunlara inanmadı Bir kısım deneyler yaptı ve
bunların yanlış olduğunu ortaya çıkardı Eserleri incelendiğinde, onun,
aynı zamanda iyi bir psikolog olduğu da ortaya çıkar
Cahiz'in, antropoloji ve tabiat ilimleriyle ilgili eserleri şunlardır:
----------------------------------------------------------------------
Kitab'üz-Zer ve'n-Nahl (Buğday ve Hurma)
Kitab-üs Süraha ve'l-Hucana (Nesebi asil olan ve olmayanlar hakkında)
Kitab-üs Sudan ve'l-Bizan (Siyah ve beyaz ırklara dair)
Kitab-ül Bağl (Katır Hakkında)
Kitab-ül Maadin (Madenler Kitabı)
Bu eserlerinde Cahiz, bilgi vermekten çok,okuyucuyu eğlendirerek ma-
lumat sahibi etmeyi hedef alır
Kitab-un Nisa (Kadınlarla ilgili kitap): Bu eserinde Cahiz, kadınla erkek
arasındaki farkları, her iki cinsin kendine has kabiliyetlerini ve benzerlikle-
rini psikolojik yönden tetkik eder
Kitab-ül Mesail: Kibir ve kıskançlık konularını işler
Kitab-ül Hayevan (Hayvanlarla ilgili kitap): Cahiz'in zooloji dalında
yazdığı en önemli eserlerinden birisi budur
Eser,İslam dünyasında tabiatı incelemenin ilk ürünlerinden biri sayılır
Eserde, Aristo'dan nakiller bulunmasına rağmen, Yunan tesiri oldukça az-
dır Cahiz, eserini işlerken, tabiattaki dengeyi, birliği dikkatlere sunar
Bu birliğin "Bir" olan Allah'tan geldiğini ifade eder Hayvan psikolojisiyle
ilgili teorilerini bu eserinde ortaya atar Hayvanların güçleri üzerinde
araştırma yaparak hayvanın doğumu, yetişmesi, terbiyesi ve yiyecekleri
hakkında da geniş bilgiler verdi Yine hayvanın sıcak, soğuk, güneş ve
gölgeden etkilenmesini, insanlara olan yakınlığını da inceledi
ŞÖHRETİ VE TESİRİ
Çirkinliği yanında nükteciliğiyle de Arap edebiyatında birçok fıkra ve
hikayeye konu olan Cahiz, daha hayatta iken şöhretin zirvesine ulaşmış na-
dir şahsiyetlerden biridir Çağdaşı Ebu Hiffan'a, "Cahiz seni perişan etti
Onu niçin hicvetmiyorsun?" denildiğinde, "Benim aklımdan zorum mu var!
Vallahi, sabahleyin aleyhimde bir risale yazsa, akşam olmadan şöhreti
Çin'e ulaşır" cevabını vermiştir
Cahiz, bir beytinde ''Benden önce birçok kimse önemli mesafeler kattet-
tiyse de, önemi yok, ben yavaş yavaş yürüyerek onların hepsini geçtim''
der
Üç büyük şahsiyete sahip olduğu için Arap milletine gıpta ettiğini söy-
leyen Sabit b Kurre, çeşitli üstünlüklerini anlattığı Hz Ömer ile Hasan-ı
Basri'den sonra üçüncü kişi olarak, Müslümanların hatibi, edibi ve kelam-
cıların hocası saydığı Cahiz'in adını zikreder
Daha sonraki nesiller içinde kendisini taklit eden el-Kamil müellifi Mü-
berred coğrafyacı İbnü'l-Fakih İbrahim b Muhammed el-Beyhaki, meşhur
edip Ebu Mansur es-Sealibi eserlerinden iktibaslarda bulunan başta Ali b
Hüseyin el-Mes'udi olmak üzere Kazvini ve Demiri gibi birçok takipçisi
olap Cahiz, İslam kültürünün zayıfladığı çağlarda ihmal edilmişse de, XIX
yüzyılda Avrupa'da başlayan Şarkiyat incelemeleri ve İslam dünyasındaki
uyanış ile eserleri araştırılarak birçoğu yayımlanmış, bir kısmı da Batı dil-
lerine ve Türkçe'ye tercüme edilmiştir
Ch, Pellat, Cahiz ve eserleri konusunda önemli çalışmalar yapmış ve
bunların bir kısmını Batı kültürüne kazandırmıştır
Bunun dışında, Cahiz'in hayatını, eserlerini ve ilmi şahsiyetini inceleyen
çeşitli araştırmalar da mevcuttur"
CAHİZ ( 777 869)
Edebiyat, kelam, tarih, siyaset, ahlak, sanat, ticaret ve zooloji dalında eserler vermiştir
Aynı zamanda Arap edebiyatının en büyük nesir yazarlarındandır (767-777/869) Tam adı Ebu Osman Amr b Bahr b Mahbub elcahiz el-Kinani'dir 767-777 yılları arasında Basra'da doğduğu tahmin edilmektedir İlk kaynaklara dayanarak biyografisini yazan Sendubi'ye göre dedesi Mahbub, deve çobanı bir zenci idiBuna göre Cahiz bir Arap-zenci melezi olmalıdır "Cahiz'' lakabı kendisine patlak gözlü olmasından dolayı verilmiştir Küçük yaştan itibaren ilim öğrenmeye karşı ******li bir arzusu olan Cahiz'in gençliğinde, en parlak devrini yaşayan Basra'da çok canlı bir ilim ve kültür hayatı vardı O sırada Basra'da pek çok tanınmış alim bulunmaktaydı Onların derslerini takip ederek gramer, şiir, tarih ve edebiyat öğrendi Bir yandan da geçimini temin etmek için ticaretle meşgul oldu Bu arada Basra Camii'ndeki ilmi ve edebi meclislere, Basra panayarının kurulduğu, çöl Araplarının geldiği, şairlerin ve hatiplerin şiirlerini ve hutbelerini okudukları Mirdeb'e devam etti Fasih Arapçayı onlardan öğrendi Ayrıca, kelamcıların çeşitli konularla ilgili tartışmalarını dinledi
Cahiz, 818 yıllarında Halife Memun tarafından eserlerinden dolayı beğenilmesi dolayısıyla Bağdat'a davet edilir Cahiz bundan sonra bazen Bağdat, bazen Samerra'da halifenin ve devlet büyüklerinin muhitinde kalmış ve çeşitli eserler yazıp sonra takdim ederek oldukça büyük bir yekun tutan caizeler ( ödüller) almıştır
Cahiz'in asıl parlak devri, 835-847 yılları arasında vezirlik makamında bulunan İbnü'zZeyyat Muhammed b Abdülmelik zamanına rastlar Bu sırada kaleme aldığı birçok risalesini İbnü'z-Zeyyat'a ithaf etti ve müreffeh bir hayat sürdü İbnü'z-Zeyyat, 847 yılında öldürülünce bir ara hapse atıldıysa da,
sonradan Ahmed b Ebu Davud onu affetti Hayatının sonuna doğru felç olan Cahiz, aynca damla hastalığından mustarip ve çok yaşlanmış olarak Basra'ya çekildi 869 yılı Muharrem ayında 95 yaşında vefat etti Patlak gözlü, ince boyunlu, kalın dudaklı, esmer tenli, kısa boylu olan Cahiz, neşeli, şakacı, zeki, nükteden, biraz cimri ve tartışmadan hoşlanan bir kimse idi Çirkinliğine rağmen meziyetleriyle kendini sevdirmişti En yüksek makamlarda bulunan devlet adamları ile münasebet kurabilmiştir Cahiz'in İslam düşünce tarihinde önemli bir yeri bulunmakla beraber , onun asıl şöhreti, yazarlığı ve edipliği dolayısıyladır Arap nesrini mükemmel şeklini veren Cahiz olmuştur
Cahiz'in en çok dikkat çeken taraflarından biri de, psikolojik tahlilleri-
dir Bu tahlillere küçük risalelerinde rastlanır Tabii çevrenin insan ve hay-
vanlara etkisi üzerinde ısrarlı duran Cahiz, bu hususta sosyal çevrenin etki -
sinden de önemle bahseder
Cahiz, devrinin en büyük zooloji ve antropoloji alimiydi Hayvanların
her türünü inceledi Eserlerinde hayvanların yaşayışlan hakkında ince bilgiler
verdi ve hayvanları deney için kullanan ilk alim oldu Tetkik ve deneylerini,
o konu hakkında doğru bildiğini elde edinceye kadar sürdürdü
Hayvanlardaki uzvi değişiklikleri de inceledi Hayvanların adetlerini ve
hususiyetlerini izah ederken, Allahu Teala'nın onları yaratmasındaki
hikmeti de gözler önüne serdi Cahiz, kendi düşüncelerini, eserlerini,
hayvanları konuşturmak suretiyle ortaya koydu Bu durum daha önce doğu edebi-
yatlarında Kelile ve Dimne ile Hint'te, 13 asırda Mesnev-i Şerif ile
Mevlana'da görülür Cahiz'den tam sekiz asır sonra dünyaya gelen
18 asır Fransız edebiyatçısı La-Fountaine, onun hayvanları konuşturma üslu-
bunu taklit ederek üne kavuşmuştur
İlk defa hayvanları konuşturma sanatını ortaya çıkaran La Fontaine oldu-
ğu Batılılarca iddia ediliyorsa da, onun bu sanatı Cahiz'den de, diğer Müslü-
man milletlerin edebiyatçılarından aldığı açıkça ortaya çıkmaktadır
Avrupa bilginleri, milletlerarası ilmi toplantılarda, teneffüs faaliyetinin
sadece akciğerlere mahsus olmadığını, teneffüsün ciltteki delikler vasıta-
sıyla da yapıldığını ilk ortaya çıkaranların kendileri olduğunu söylerler
Fakat bu arada Cahiz, asırlar önce bu hakikati ortaya koyan tek alimdir
El-Hayvan isimli eserinde şöyle demektedir:
" - Her kıl dibinde, bedenin teneffüsünü temin eden delikçikler mevcuttur
Şayet bunlar olmasaydı, insan ilk anda ölürdü " Bu, Cahiz'in, tecrübeleriy-
le ortaya koyduğu açık bir hakikattir
Cahiz, ilk defa kurulan destilasyona tabi tutmak suretiyle hayvan gübre-
sinden amonyak elde etmeyi başarmıştır
ESERLERİ
Cahiz, Arap edebiyatında en çok eser veren müellifler arasında yer alır
Kitaplarının sayısı hakkında kesinbir şey söylemek mümkün değildir Sıbt
İbnü'l-Cevzi, onun 360 eseri olduğunu ve bunların çoğunu Bağdat'ta Ebu
Hanife Kütüphanesi'nde gördüğünü söyler
Eserlerin yirmibeştanesi günümüze tam, altmış beş tanesi de eksik ola-
rak gelebilmiştir Eserlerinin hemen hepsi ansiklopedik mahiyettedir
O, edebiyat, Kelam, Mezhepler Tarihi, Tarih, Siyaset, Ahlak, Sanat,
Ticaret ve Zooloji konularında çok değerli eserler vermiştir
Eserlerinde delil, deney ve tarihe dayanmaktadır Mesela o zamanlar
halk arasında yaygın olan bir inanç vardı Yılanların sedef otu kokusundan
kaçtığı zannedilirdi Cahiz, bunlara inanmadı Bir kısım deneyler yaptı ve
bunların yanlış olduğunu ortaya çıkardı Eserleri incelendiğinde, onun,
aynı zamanda iyi bir psikolog olduğu da ortaya çıkar
Cahiz'in, antropoloji ve tabiat ilimleriyle ilgili eserleri şunlardır:
----------------------------------------------------------------------
Kitab'üz-Zer ve'n-Nahl (Buğday ve Hurma)
Kitab-üs Süraha ve'l-Hucana (Nesebi asil olan ve olmayanlar hakkında)
Kitab-üs Sudan ve'l-Bizan (Siyah ve beyaz ırklara dair)
Kitab-ül Bağl (Katır Hakkında)
Kitab-ül Maadin (Madenler Kitabı)
Bu eserlerinde Cahiz, bilgi vermekten çok,okuyucuyu eğlendirerek ma-
lumat sahibi etmeyi hedef alır
Kitab-un Nisa (Kadınlarla ilgili kitap): Bu eserinde Cahiz, kadınla erkek
arasındaki farkları, her iki cinsin kendine has kabiliyetlerini ve benzerlikle-
rini psikolojik yönden tetkik eder
Kitab-ül Mesail: Kibir ve kıskançlık konularını işler
Kitab-ül Hayevan (Hayvanlarla ilgili kitap): Cahiz'in zooloji dalında
yazdığı en önemli eserlerinden birisi budur
Eser,İslam dünyasında tabiatı incelemenin ilk ürünlerinden biri sayılır
Eserde, Aristo'dan nakiller bulunmasına rağmen, Yunan tesiri oldukça az-
dır Cahiz, eserini işlerken, tabiattaki dengeyi, birliği dikkatlere sunar
Bu birliğin "Bir" olan Allah'tan geldiğini ifade eder Hayvan psikolojisiyle
ilgili teorilerini bu eserinde ortaya atar Hayvanların güçleri üzerinde
araştırma yaparak hayvanın doğumu, yetişmesi, terbiyesi ve yiyecekleri
hakkında da geniş bilgiler verdi Yine hayvanın sıcak, soğuk, güneş ve
gölgeden etkilenmesini, insanlara olan yakınlığını da inceledi
ŞÖHRETİ VE TESİRİ
Çirkinliği yanında nükteciliğiyle de Arap edebiyatında birçok fıkra ve
hikayeye konu olan Cahiz, daha hayatta iken şöhretin zirvesine ulaşmış na-
dir şahsiyetlerden biridir Çağdaşı Ebu Hiffan'a, "Cahiz seni perişan etti
Onu niçin hicvetmiyorsun?" denildiğinde, "Benim aklımdan zorum mu var!
Vallahi, sabahleyin aleyhimde bir risale yazsa, akşam olmadan şöhreti
Çin'e ulaşır" cevabını vermiştir
Cahiz, bir beytinde ''Benden önce birçok kimse önemli mesafeler kattet-
tiyse de, önemi yok, ben yavaş yavaş yürüyerek onların hepsini geçtim''
der
Üç büyük şahsiyete sahip olduğu için Arap milletine gıpta ettiğini söy-
leyen Sabit b Kurre, çeşitli üstünlüklerini anlattığı Hz Ömer ile Hasan-ı
Basri'den sonra üçüncü kişi olarak, Müslümanların hatibi, edibi ve kelam-
cıların hocası saydığı Cahiz'in adını zikreder
Daha sonraki nesiller içinde kendisini taklit eden el-Kamil müellifi Mü-
berred coğrafyacı İbnü'l-Fakih İbrahim b Muhammed el-Beyhaki, meşhur
edip Ebu Mansur es-Sealibi eserlerinden iktibaslarda bulunan başta Ali b
Hüseyin el-Mes'udi olmak üzere Kazvini ve Demiri gibi birçok takipçisi
olap Cahiz, İslam kültürünün zayıfladığı çağlarda ihmal edilmişse de, XIX
yüzyılda Avrupa'da başlayan Şarkiyat incelemeleri ve İslam dünyasındaki
uyanış ile eserleri araştırılarak birçoğu yayımlanmış, bir kısmı da Batı dil-
lerine ve Türkçe'ye tercüme edilmiştir
Ch, Pellat, Cahiz ve eserleri konusunda önemli çalışmalar yapmış ve
bunların bir kısmını Batı kültürüne kazandırmıştır
Bunun dışında, Cahiz'in hayatını, eserlerini ve ilmi şahsiyetini inceleyen
çeşitli araştırmalar da mevcuttur"