Canakkale savaşı hakkında uzun bilgiler
Canakkale Cephesi ’nin deniz harekatı (Boğaz ’ın zorlanması), kuşkusuz sıradan bir askeri harekat, ya da muharebe olayı değildir Boğazlar, konumu ve tarihi onemi itibariyle, İstanbul Karadeniz kapısı, Canakkale de Ege Denizi kapısı olarak, gecmişte taşıdıkları ve cağımızda taşımakta oldukları stratejik onem ve değer acısından daima birlikte mutalaa edilmiş ve edilmektedir
Her iki boğaz, klasik ve dar cercevede sadece Akdeniz ’i Karadeniz ’e, Avrupa ’yı Asya ’ya bağlayan su gecitleri ya da kopruler değil, Akdeniz ’in oteki onemli su gecitlerinden Cebelitarık ve Suveyş kanalı ile de butunleşerek, dunyanın buyuk denizlerini (Atlas ve Hint okyanusu gibi) ve buyuk kıta kara parcalarını birbirine bağlayan, daha geniş anlamdaki jeopolitik konumuyla, dunya siyaset ve iktisadiyatı uzerine olan etkilerini bu gun de korumaktadır Bu nedenlerledir ki, Turk Boğazları, uluslararası ilişkilere yon vermede daima odak noktası olmuşlardır
Gercekten tarihin eski donemlerinden beri on planda, Avrupa ve Asya ulkeleri arasında başlamış olan ekonomik, ticari ve siyasi ilişkilerle, askeri hareketler, surekli olarak Boğazlar bolgesinde cereyan etmiştir Başka bir deyişle Boğazlar, dunyanın diğer parcalarında pek gorulmemiş ardı arkası kesilmeyen mucadelelere sahne olmuştur
Boğazların tarihin akışı icindeki stratejik durumu ve jeopolitik konumuyla ilgili yukarıdaki kısa acıklamaların ışığı altında, Canakkale Muharebelerinin sonucları uzerindeki değerlendirmeler, kuşkusuz daha bir onem ve anlam taşıyacaktır Boylesine bir değerlendirmenin daha gercekci ve sağlıklı olabilmesi ise, buyuk devletlerin Turk Boğazları uzerindeki ulusal emellerine kısaca da olsa, bir goz atılmasını gerektirir
Birinci Dunya Harbi oncesinin başlıca buyuk devletlerinden Almanya ’nın, “Drang Nach Osten (doğuya doğru) politikası, Rusya ’nın ılık denizlere ulaşma emelleri; İngiltere ’nin, “denizlere egemen olan dunyaya hakim olur teorisine dayanarak, ozellikle XIX yuzyıldan bu yana guttuğu Rusya ’nın Akdeniz ’e cıkmasını engelleme siyaseti, hep Turk boğazlarında duğumlenmektedir
Boğazların bu tartışma goturmez onemi konusunda Napolyon “İstanbul bir anahtardır Istanbul ’a egemen olan dunyaya hukmedecektir Eğer Rusya, Canakkale Boğazı ’nı ele gecirecek olursa, Tulon, Napoli ve Korfu kapılarına dayanmış olacaktır 431) demekle, Fransa ’nın Boğazlar uzerindeki duyarlılığını acık secik ortaya koymuş olmaktadır
Rusya ’nın goruşuyse, Genelkurmay Başkanı Kropatki ’nin bir raporunda; XX yuzyılda Rusya ’nın en onemli işinin, Istanbul Boğazı ’nı ele gecirmek olduğuna işaretle, Osmanlı Devleti ’ni, Boğazı Rusya ’ya bırakmaya hazırlamalı ve Almanya ile anlaşma yapmalıdır şeklinde ifadesini bulmaktadır
Buyuk devletlerin Boğazlar uzerindeki kısaca acıklanan bu emelleri, onları kendi aralarında da gizli birtakım mucadelelere yoneltmiştir
Nitekim, Rus Dışişleri Bakanı Sazanof, Car tarafından da onaylanan bir raporunda; “Boğazların guclu bir devletin eline gecmesi, tum Guney Rusya ’nın ekonomik hayatının, o devletin egemenliği altına girmesidir demekte ve bu durumun onlenmesi icin, Istanbul ’un alınmasını onermektedir
Ote yandan Kasım 1911 ’de Rusya ’nın, Osmanlı Hukumeti ’ne Boğazlar uzerindeki istekleriyle ilgili bir notasından haberdar edilen Ingiltere ve Fransa, Rus isteklerini reddetmişlerdir
Keza Rusya ’nın bu ve buna benzer ceşitli tarihlerdeki yinelenen daha bircok istek ve baskılarının birbirini izlemesi, Osmanlı Devleti ’nin Birinci Dunya Savaşı ’nda Merkez Devletleri safına kaymasında buyuk bir etken olmuştuIşte Boğazlar uzerindeki bu gizli cıkar catışmalarıdır ki, Ingiliz ve Fransızlar ’ı Istanbul ’u almaya ve Ruslar ’dan once Karadeniz Boğazı ’na el atmaya yoneltmiş ve Canakkale Cephesi ’nin acılmasında başlıca etken olmuşturRuslara silah ve malzeme yardımı sorunuysa, savaşın sadece gorunuşteki nedenini oluşturmuştur
Boylece buyuk devletlerin Turk Boğazları uzerindeki tarihi emellerini ortaya koyarken, bu devletlerden Ingiltere ’nin bu cephenin acılmasında birinci derecede aktif rol aldığını da belirtmek doğru olurNitekim Ingiliz Donanma Bakanı Churchill, cephenin acılmasında buyuk caba gostermiş ve etkili olmuşturGercekten o, bu cephenin acılmasının baş mimari olmuş, Turklerin askeri gucunu ciddiye almamış, olayı basit ve sadece “sınırlı bir cezalandırma hareketi olarak gormuştu En guclu ve modern silahlarla donatılmış zırhlılarının Boğaz ’da gorunuvermesiyle, Turklerin direnmekten vazgececeğini sanmıştı
Kuşkusuz bu buyuk bir yanılgıydı Ingilizler, Canakkale ’deki Turk savunmasını ve askerini sadece matematiksel olculere vurup, onun yuksek manevi gucunu gormezlikten gelerek, buyuk bir hesap hatasına duştuler ve sonunda, once denizde, sonra da karada hic de beklemedikleri amansız cevabı aldılarBoylece onlar, zaferi Boğaz ’da, Turk top ve mayınlarına, karada Turk sungusune bırakarak cekilip gittilerAnlaşma Devletleri ’nin Canakkale seruveni bu suretle noktalandıktan sonra, yukarıdaki acıklamaların ışığı altında, Turkiye ve uluslararası politika ve diplomasi tarihi acısından ortaya koyduğu onemli sonucları da şoylece ozetlemek mumkun olur
Canakkale Cephesi ’nin deniz harekatı (Boğaz ’ın zorlanması), kuşkusuz sıradan bir askeri harekat, ya da muharebe olayı değildir Boğazlar, konumu ve tarihi onemi itibariyle, İstanbul Karadeniz kapısı, Canakkale de Ege Denizi kapısı olarak, gecmişte taşıdıkları ve cağımızda taşımakta oldukları stratejik onem ve değer acısından daima birlikte mutalaa edilmiş ve edilmektedir
Her iki boğaz, klasik ve dar cercevede sadece Akdeniz ’i Karadeniz ’e, Avrupa ’yı Asya ’ya bağlayan su gecitleri ya da kopruler değil, Akdeniz ’in oteki onemli su gecitlerinden Cebelitarık ve Suveyş kanalı ile de butunleşerek, dunyanın buyuk denizlerini (Atlas ve Hint okyanusu gibi) ve buyuk kıta kara parcalarını birbirine bağlayan, daha geniş anlamdaki jeopolitik konumuyla, dunya siyaset ve iktisadiyatı uzerine olan etkilerini bu gun de korumaktadır Bu nedenlerledir ki, Turk Boğazları, uluslararası ilişkilere yon vermede daima odak noktası olmuşlardır
Gercekten tarihin eski donemlerinden beri on planda, Avrupa ve Asya ulkeleri arasında başlamış olan ekonomik, ticari ve siyasi ilişkilerle, askeri hareketler, surekli olarak Boğazlar bolgesinde cereyan etmiştir Başka bir deyişle Boğazlar, dunyanın diğer parcalarında pek gorulmemiş ardı arkası kesilmeyen mucadelelere sahne olmuştur
Boğazların tarihin akışı icindeki stratejik durumu ve jeopolitik konumuyla ilgili yukarıdaki kısa acıklamaların ışığı altında, Canakkale Muharebelerinin sonucları uzerindeki değerlendirmeler, kuşkusuz daha bir onem ve anlam taşıyacaktır Boylesine bir değerlendirmenin daha gercekci ve sağlıklı olabilmesi ise, buyuk devletlerin Turk Boğazları uzerindeki ulusal emellerine kısaca da olsa, bir goz atılmasını gerektirir
Birinci Dunya Harbi oncesinin başlıca buyuk devletlerinden Almanya ’nın, “Drang Nach Osten (doğuya doğru) politikası, Rusya ’nın ılık denizlere ulaşma emelleri; İngiltere ’nin, “denizlere egemen olan dunyaya hakim olur teorisine dayanarak, ozellikle XIX yuzyıldan bu yana guttuğu Rusya ’nın Akdeniz ’e cıkmasını engelleme siyaseti, hep Turk boğazlarında duğumlenmektedir
Boğazların bu tartışma goturmez onemi konusunda Napolyon “İstanbul bir anahtardır Istanbul ’a egemen olan dunyaya hukmedecektir Eğer Rusya, Canakkale Boğazı ’nı ele gecirecek olursa, Tulon, Napoli ve Korfu kapılarına dayanmış olacaktır 431) demekle, Fransa ’nın Boğazlar uzerindeki duyarlılığını acık secik ortaya koymuş olmaktadır
Rusya ’nın goruşuyse, Genelkurmay Başkanı Kropatki ’nin bir raporunda; XX yuzyılda Rusya ’nın en onemli işinin, Istanbul Boğazı ’nı ele gecirmek olduğuna işaretle, Osmanlı Devleti ’ni, Boğazı Rusya ’ya bırakmaya hazırlamalı ve Almanya ile anlaşma yapmalıdır şeklinde ifadesini bulmaktadır
Buyuk devletlerin Boğazlar uzerindeki kısaca acıklanan bu emelleri, onları kendi aralarında da gizli birtakım mucadelelere yoneltmiştir
Nitekim, Rus Dışişleri Bakanı Sazanof, Car tarafından da onaylanan bir raporunda; “Boğazların guclu bir devletin eline gecmesi, tum Guney Rusya ’nın ekonomik hayatının, o devletin egemenliği altına girmesidir demekte ve bu durumun onlenmesi icin, Istanbul ’un alınmasını onermektedir
Ote yandan Kasım 1911 ’de Rusya ’nın, Osmanlı Hukumeti ’ne Boğazlar uzerindeki istekleriyle ilgili bir notasından haberdar edilen Ingiltere ve Fransa, Rus isteklerini reddetmişlerdir
Keza Rusya ’nın bu ve buna benzer ceşitli tarihlerdeki yinelenen daha bircok istek ve baskılarının birbirini izlemesi, Osmanlı Devleti ’nin Birinci Dunya Savaşı ’nda Merkez Devletleri safına kaymasında buyuk bir etken olmuştuIşte Boğazlar uzerindeki bu gizli cıkar catışmalarıdır ki, Ingiliz ve Fransızlar ’ı Istanbul ’u almaya ve Ruslar ’dan once Karadeniz Boğazı ’na el atmaya yoneltmiş ve Canakkale Cephesi ’nin acılmasında başlıca etken olmuşturRuslara silah ve malzeme yardımı sorunuysa, savaşın sadece gorunuşteki nedenini oluşturmuştur
Boylece buyuk devletlerin Turk Boğazları uzerindeki tarihi emellerini ortaya koyarken, bu devletlerden Ingiltere ’nin bu cephenin acılmasında birinci derecede aktif rol aldığını da belirtmek doğru olurNitekim Ingiliz Donanma Bakanı Churchill, cephenin acılmasında buyuk caba gostermiş ve etkili olmuşturGercekten o, bu cephenin acılmasının baş mimari olmuş, Turklerin askeri gucunu ciddiye almamış, olayı basit ve sadece “sınırlı bir cezalandırma hareketi olarak gormuştu En guclu ve modern silahlarla donatılmış zırhlılarının Boğaz ’da gorunuvermesiyle, Turklerin direnmekten vazgececeğini sanmıştı
Kuşkusuz bu buyuk bir yanılgıydı Ingilizler, Canakkale ’deki Turk savunmasını ve askerini sadece matematiksel olculere vurup, onun yuksek manevi gucunu gormezlikten gelerek, buyuk bir hesap hatasına duştuler ve sonunda, once denizde, sonra da karada hic de beklemedikleri amansız cevabı aldılarBoylece onlar, zaferi Boğaz ’da, Turk top ve mayınlarına, karada Turk sungusune bırakarak cekilip gittilerAnlaşma Devletleri ’nin Canakkale seruveni bu suretle noktalandıktan sonra, yukarıdaki acıklamaların ışığı altında, Turkiye ve uluslararası politika ve diplomasi tarihi acısından ortaya koyduğu onemli sonucları da şoylece ozetlemek mumkun olur