Canakkale Savaşında Anzakların Rolu nedir,
Canakkale Savaşı ve Anzaklar,
Canakkale Savaşında Anzakların Rolu;
Avustralya ve Yeni Zelanda Kolordusu Kabatepe ve Arıburnu batısında, sahilde Sazlıbeyt Dere civarında karaya cıkacak ve yarımadanın yuksek omurgasını ele gecirecekti Boylece Turklerin Kilitbahir Yaylası yonundeki ricat yolları kesilecekti ANZAK Birliklerinin karaya cıkışı tabi sağlam bir temele dayanıyor ve umit ederim ki plana uygun bir şekilde hareket etsinler Kurmay Karargahım hangi mevkilerin elde tutulacağını harita uzerinde işaret etti
Suvla'daki balıkcı damlarından başlayarak kuzeye ve ovaya uzanan tepe uzerinden, Kabatepe'nin biraz otesinde, duşmanı takiben bu bolge temizlenecekti General Birdvvood bu hatta kadar olan yerleri ele gecirir ve orada tutunabilirse, oradan Kocadere yonunde Turkleri puskurtur ve yarımadanın guneyi duşmandan kurtulmuş olur Hele, Canakkale Boğazı'ndan ilerleyecek donanma gemileri desteğindeki taşıt gemileri birlikleri Bolayır Bolgesi yakınlarında karaya cıkartırsa, harekatımız Turkler uzerinde oldurucu bir etki yapacaktır
24 Nisan 1915'te Mondros ussunden hareket eden ANZAK Kolordusu ile yuklu konvoy ve 2'nci Filo 25 Nisan sabahı saat 130'da cıkarma yerine geldiler Saat 3'te ilk hucum grubunu oluşturan 1500 kişilik ANZAK Birliği Kocatepe istikametine yoneldi Ancak bir saat sonra ANZAK'lar kıyı akıntıları nedeniyle Kabatepe kumsalı yerine Arıburnu kıyılarına indiBu sırada Arıburnu ve Kabatepe sahilinde 27'nci Alayın 2'nci Tumeni bulunmaktaydı ANZAK'lar cıkarma yaptığında Arıburnu kıyılarını bu birliğin 4'uncu Boluğu tutuyordu ANZAK Kolordusunun 1 'inci Avustralya Tumeni 5 adet İngiliz harp gemisinin şiddetli ateş desteği ile Conkbayırı'nda ilerlemeye başladıklarında 27'nci Alay geri cekilmek zorunda kaldı Duşmanın Conkbayırı'nı ele gecirmesi demek Boğaz'ın en hakim tepesini ele gecirmesi demek olacağından cok tehlikeli bir durum ortaya cıktı Bunun uzerine Conkbayırı'nın onemini onceden kavrayan Yarbay Mustafa Kemal ordu komutanından izin almaksızın Maydos'ta bekletilen 57'nci Alay ile bir dağ bataryasında oluşturduğu mufrezeyi Conkbayırı'na sevk etti Mustafa Kemal Conkbayırı'na ulaştığı zaman 27'nci Alayın geri cekildiğini gordu Bizzat bu askerlerin onune gecerek Nicin kacıyorsunuz?dedi Efendim, duşmandediler Nerede?dedi İşte!diye 261 rakımlı tepeyi gosterdiler Filhakika duşmanın bir avcı hattı 261 rakımlı tepeye yaklaşmış ve serbestce ilerliyordu O zaman bu kacan askerlere bağırarak Duşmandan kacılmazdedi Cephanemiz kalmadıdediler Cephaneniz yoksa sungunuz vardedi ve bağırarak sungu taktırdı ve yere yatırdı Bu sırada duşman da yere yattı Ardından Yarbay Mustafa Kemal 27'nci Alayın guneyden ve 57'nci Alayından duşmana kuzeyden taarruz etmesini emretti
Bu başarılı taarruz sonucu ANZAK Kolordusu kumsala dokuldu Tam bu sırada General Hamilton, karargah gemisinde komutanlarla bir toplantı yaparak durum değerlendirmesinde bulundu Bu tehlikeli durum karşısında ANZAK Kolordusu Komutanı General Birdvvood, General Hamilton'a bir teklifte bulunarak Turkler karşısında dağılan birliklerin gemilere alınmasını istedi Ancak, ordu komutanı General Hamilton bu işlemin cok zor olacağından endişelenerek teklifi reddetti ve şu ilginc cumleleri kullandı: İşin muşkul tarafını anlattınız Artık size kalan iş, guvenliğimizi tamamen sağlaymcaya kadar siper kazmak, siper kazmak, siper kazmaktırdedi General Hamilton'u bu duruma duşuren kuşkusuz Yarbay Mustafa Kemal komutasındaki 19'uncu Tumen idi Bu taarruz 27'nci ve 57'nci Alaylara da buyuk kayıplar verdirdi
imagescanakkalesavasindaanzaklarinrolu5b0f00491cf78
27 Nisan Muharebesi
Yukarıda belirtilen 25 Nisan cıkarmasından sonra İngilizler ve ANZAK'lar yeni bir taarruza kalkışmadan denize dokulmesi gerekiyordu İşte bu nedenle 27 Nisanda 19'uncu Tumen cephesinde yeni bir taarruza karar verildi 19'uncu Tumen 64'uncu ve 33'uncu Alaylarla guclendirildi Plana gore; Yukseksırt Merkeztepe Kırmızısırt cizgisinde sayıca ustun ANZAK Kolordusuna ağır bir darbe indirilecekti 27 Nisanda başlayan taarruzda ANZAK Kolordusu Kırmızısırt Kanlısırt cizgisine cekilerek burasını mevzi kabul etti Artık bundan sonra mevzi muharebeleri başladı
1 Mayıs Taarruzu
Bazı eserlerde 3'uncu Arıburnu Muharebesiolarak gecen bu harekatta, 5'inci Tumen de 19'uncu Tumen Komutanlığı emrine verilerek sayı 19400'e cıkarıldı Buna karşın İngiliz kuvvetlerine 1 Tugay daha eklenerek ANZAK Kolordusu sayısı 25000'i buldu Bu taarruzun amacı; BombasırtMerkeztepe cizgisi esas alınarak Haintepe eksenine doğru geliştirilecek ve boylece ANZAK Kolordusu cıkış yerinde sıkıştırılarak denize dokulecekti Taarruz sabahı Turk topcusunun ateşiyle başladı ve geceye kadar surdu Ancak ANZAK'lar ust uste aldığı takviye gucle Turk hucumuna başarıyla direndi O gun akşamı Tumen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal arkadaşlarına şu bildiriyi yayımladı: Benimle burada muharebe eden butun askerler kesinlikle bilmelidir ki bize verilen namus gorevini yerine getirmek icin bir adım geriye gitmek yoktur
Butun arkadaşlarımın fikir birliğinde olduğuna ve duşmanı denize dokmedikce yorgunluk belirtisi gostermeyeceklerinden şuphem yoktur
imagescanakkalesavasindaanzaklarinrolu5b0f004a24173
İngilizlerin ve dolayısıyla ANZAK'ların Arıburnu cıkarması yaptığı 25 Nisandan 5 Mayısa kadar buradaki tum birlikler 19'uncu Tumen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal'e bağlıydı Ancak bu durum Mustafa Kemal uzerinde ağır bir yuk oluşturuyordu Bu nedenle 5 Mayıs 1915'te 5'inci Ordu Komutanı Liman Paşa Arıburnu Bolgesi'nde yeni bir duzenlemeye gitti Buna gore bolgede şoyle bir tablo oluştu:
1 Anadolu Grubu,
2 Guney Grubu (Alcıtepe Guneyi),
3 Kuzey Grubu (Arıburnu Anafartalar),
4 Saros Grubu
Burada Kuzey Grup Komutanlığına yani ANZAK'lara karşı savaşacak Turk Birliğinin başına Esat Paşa atandı Yarbay Mustafa Kemal'in ise Arıburnu Kuvvetleri Komutanlığı sona ererek 19'uncu Tumen Komutanlığı gorevi devam edecekti Bu değişiklikten sonra 5'inci Ordu Komutanı Liman Paşa, Kuzey Grup Komutanı Esat Paşa'ya elindeki tum kuvvetlerle 19 Mayısta taarruza gecerek ANZAK'ları denize dokmesi icin emir verdi Bu arada Turklerin ani bir saldırı yapabileceğini tahmin etmeyen İngilizler ANZAK Birliklerinin bir kısmını Alcıtepe'ye kaydırmıştı Boylece bolgedeki askeri denge sağlanmıştı Bu taarruz daha esaslı bir hazırlık yapılmadığı, birliklerin gece mevzi değiştirmesi sırasında karışması ve hucumların derinlemesi yerine sıkışık halde yapılması nedeniyle başarısızlıkla sonuclandı22
General Hamilton İkinci Kirte Muharebesi'nde gosterdiği başarısızlığın moral cokuntusu icine girdi Ancak gerek Lord Kitchener'in 19 Mayısta Turklerin Arıburnu'nda uğradığı ağır zayiat nedeniyle cektiği teşvik edici telgraf ve gerekse iki generalin onerileri uzerine onun Seddulbahir Bolgesi'nde 4 Haziranda yeni bir taarruz yapma kararına neden oldu Buna aynı zamanda Ucuncu Kirte Muharebesi de denir Bu muharebe planı cercevesinde Arıburnu'nda ANZAK'lar bir gosteri taarruzu yaparak dikkatleri buraya cekecek ve buradaki Turk birliklerini kendine bağlayacaktı 4 Haziranda başlayan Ucuncu Kirte Muharebesi'nde İngilizler ağır kayıplar verdi ve elindeki deneyimli kuvvetin buyuk bir kısmını kaybetti
imagescanakkalesavasindaanzaklarinrolu5b0f004b29597
Ağustos ayına gelindiğinde Seferi Kuvvetler Başkomutanı General Hamilton Canakkale'de Turklere karşı kesin bir sonuc almak icin yeni bir taarruz planı hazırladı Hamilton bu plan icin once İngiliz Hukumetinden 50000 ek kuvvet istedi Boylece bu ek kuvvetle birlikte Hamilton'un asker sayısı 250000'e ulaştı Hamilton'un planı; Arıburnu Cephesi'nin kuzeyine cıkarma yaparak Kocacimen ve Conkbayırı Tepesi'ni ele gecirmekti Hamilton'un bu planı doğruydu Cunku Anafartalar sahilindeki Turk birliğine Vilmer adlı bir yarbay komuta etmekteydi ve dort taburdan ibaretti Ayrıca Arıburnu Cephesi'ndeki bir kısım Turk birlikleri de geri cekilmişti Hamilton'un bu planı gereğince 2'nci Avustralya ve Yeni Zelanda Tumeni ve Kolorduyu takviye eden diğer kuvvetler Conkbayırı'nın sıklet merkezine saldırdı Bu taarruz sırasında 1 'inci Avustralya Tumeni Turk Kuzey Birlikleri'nin guney kısmından kuzeye kuvvet yardımını onlemek ve kuzey kanadındaki birlikleri guney kanada cekmek amacıyla Kanlısırt'a 6 Ağustos 1915'te bir taarruz yaptı ve bolgeyi ele gecirdi İki gun suren kanlı muharebelerden sonra Turkler bolgeyi tekrar geri aldı
imagescanakkalesavasindaanzaklarinrolu5b0f004c31b79
İngilizler 67 Ağustos gecesi Turk mevzisinin kuzey kanadında meydana gelen gedikten gecerek bir kol sağdan Conkbayırı'na diğer kol da soldan Kocacimen istikametine ilerledi Kanadı korumakla gorevli iki Turk taburu doruğa doğru cekilmiş olduğundan Conkbayırı'na ilerleyen İngiliz ANZAK'ların onu acıktı Duşman buyuk bir fırsat yakalamıştı Ancak İngiliz ANZAK ordusunun sevk ve idaresindeki hatalar bu fırsatı değerlendirmeyi engelledi Kocacimen istikametinde ilerleyen sol kol ise fundalık ve sarp arazide gerilla savaşı ile Turk birlikleri tarafından durduruldu
Anafartalar kıyısına cıkan İngiliz ve ANZAK Kolordusu Mestantepe'den ileri gecemedi Bunun boyle olmasının nedenleri; İngiliz ANZAK Birliklerinin cok yavaş hareket etmesi ve bolgede bulunan Binbaşı Vilmer komutasındaki Turk birliğinin bolgeyi kahramanca savunmasıydı Bu durum karşısında Gelibolu'dan Anafartalar'a sevk edilen Turk birliğinin başına Kurmay Albay Fevzi CAKMAK getirildi Albay Fevzi Anafartalar Bolgesi'ne gitmeden once 5'inci Ordu Karargahı'na uğrayarak Liman Paşa'dan gerekli emri almıştı Albay Fevzi Anafartalar'a vardığında duşmanın ağır hareket ettiğini gorerek gece taarruzu yerine taarruzu bir gun sonraya yani 9 Ağustos'a erteledi Bu aslında yorgun Turk Birlikleri icin yerinde bir karardı Ancak Liman Paşa bu karara cok kızarak Albay Fevzi'yi gorevden alarak yerine Anafartalar Grup Komutanı olarak Mustafa Kemal'i atadı Liman Paşa bu kararıyla yalnız Anafartalar Savaşı'nı kazanacak komutanı secmedi; aynı zamanda Turk milletinin kaderini yonlendirecek bir komutanı dunya kamuoyu onune cıkarıyordu
imagescanakkalesavasindaanzaklarinrolu5b0f004d3a5fe
Anafartalar Grubu komutanlığına getirilen Mustafa Kemal 9 Ağustosta Camlı Tekke'deki karargaha geldi ve vakit kaybetmeden Albay Fevzi Bey'in kararlarının aynen tatbikini istedi 9 Ağustosta durum cok kritikti Conkbayırı'na cıkan İngiliz ANZAK Birlikleri tepenin bir kısmını ele gecirmişti Anafartalar'da ise 9'uncu İngiliz ANZAK Kolordusu 1 tumeniyle Kirectepe ve Kucuk Anafartalar istikametinde ileri harekata gecmişti Bu durumda Turk birliklerinin taarruz planı şoyle idi: Kuzeyde Kirectepe'ye taarruz eden İngiliz ANZAK'lar 12'nci Turk Tumeninin bir alayı ile tutulacak ve Mestantepe'deki Binbaşı Vilmer komutasındaki mufreze de karşı saldırı yapacaktı Bu plan dahilinde 9 Ağustos gunu yapılan şiddetli taarruz sonucu Grup Komutanı Albay Mustafa Kemal'in askeri dehası sonucu 20000 kişiye karşı 50000 kişilik İngiliz ANZAK Kolordusu geri puskurtuldu ve Anafartalar Ovası dışına cıkamadı
910 Ağustos Muharebelerinden sonra General Hamilton yavaş yavaş umidini kaybetmeye başlamıştı İngiliz Harbiye Nazırı'ndan 10000 kişilik bir ek kuvvet daha istedi Hamilton Conkbayır ve Anafartalar'da 6 tumen kullanmıştı Şimdi buna ilaveten Mısır'dan 6 tumen daha getirtip tekrar şansını denemeye karar verdi Anafartalar Grup Komutanı Mustafa Kemal'in emrinde ise duşuk sayılı 5 tumen vardı Boylece kuvvet dengesi ikiye bir oldu İngilizler bu yeni taarruzu 21 Ağustosta başlattı Taarruzun ağırlık merkezi Anafartalar idi İngilizlerin planına gore; ANZAK Kolordusu da Damakcıl Bayırı'ndaki 9 taburluk bir kuvvetle Kayacıkağılı Susakkuyu cizgisine taarruz edecekti Bu taarruzda İngilizler bazı Turk mevzilerine girmeyi başardıysa da gece yarısına kadar devam eden taarruzlar sonucu 12'nci Tumen duşmanı mevzilerden atmayı başardı 7'nci Tumenin sağına taarruz eden ANZAK'lar ise Kayacıkağılı'nda bir taburumuzun mevzisine girdi Yapılan karşı taarruzlara rağmen ANZAK'lar buradan atılamadı 21 Ağustos taarruzunda duşmanın elde ettiği tek başarı bu oldu
Başkomutan General Hamilton'un Anafartalar Muharebesi'nde ilk hedef olarak ulaşmak istediği Kocacimen Tekketepe hattı yalnız gercekleştirmek istediği kuşatma manevrasının dayanak noktası değil aynı zamanda karaya cıkan İngiliz askerlerinin guvenliği acısından da onemliydi Bu hattın Turklerin elinden alınamaması Hamilton'un planının iflası demek oluyordu Burada bir noktayı daha atlamamak lazım O da Anafartalar Grup Komutanı Mustafa Kemal'in onsezisi ve askeri dehasını bir kez daha burada gostermesidir
imagescanakkalesavasindaanzaklarinrolu5b0f004e3fb32
Canakkale Cephesi'ni Boşaltma Harekatı
Canakkale Cephesi'nin boşaltılması bircok komutana gore en az cıkarma kadar kayıplara neden olabilecek bir hareket olarak goruluyordu Oncelikle Canakkale Cephesi'nin boşaltılmasına neden olan olayları irdeleyecek olursak; İngilizler Ağustos 1915'e kadar giriştikleri bircok taarruzda amaclarına ulaşamadı Son Anafartalar yenilgisinden sonra General Hamilton İngiltere'den ek kuvvetler isteyerek bunlarla başarıya ulaşabileceğini iddia etti Ancak Lord Kitchener Fransa'da Almanya'ya karşı buyuk bir taarruz hazırlığı yapıldığını belirterek Hamilton'un bu isteğini geri cevirdi Bu arada Bulgaristan Almanya'nın yanında savaşa girerek Almanya'ya silah ve techizat yardımı icin İstanbul yolunu actı Bu durum karşısında Yunanistan ve Sırbistan da İngiltere ve Fransa'nın yanında savaşa girdi Ancak bu devletler Almanya ve Bulgaristan tehlikesine karşı muttefiklerinden yardım istedi Bu isteğe İngiltere ve Fransa'nın evet demesi uzerine Selanik Cephesi'nin acılması gundeme geldi
11 Ekim 1915'te Lord Kitchener General Hamilton'a Bir tahliye yapılırsa ne kadar zayiat olabileceğini sordu? Hamilton verdiği cevapta; tahliyeye karşı olduğunu belirtti Bunun uzerine Hamilton gorevden alınarak yerine General Sir Charles Monro Canakkale ve Selanik Kuvvetleri genel komutanı olarak atandı General Birdvvood da sadece Canakkale Kuvvetleri komutanı oldu 4 Kasım 1915'te Lord Kitchener General Birdvvood'a bir telgraf cekerek Canakkale Cephesi'nin cok gizli ve sukUnet icinde boşaltılması icin bir plan hazırlamasını istedi Bunun uzerine General Birdvvood Turklere cephenin boşaltıldığının hissettirilmemesi icin sadece Arıburnu ve Anafartalar'ın boşaltılması icin uc evreli bir plan hazırladı
Buna gore;
1 İlk evrede: ihtiyatların, hayvanların ve arabaların tahliyesi,
2 İkinci evrede: insan, hayvan ve topların tahliyesi,
3 Ucuncu evrede: geride kalan artcı birlikleriyle hayvanların, topların, donatımın ve sağlık teşkilatının tahliyesi
Bu plan cok gizli bir şekilde ve Turk tarafına sezdirilmedin uygulandı Planın birinci evresi 10 Aralık 1915'te sona erdi İkinci evresi de 18 Aralık 1915'te bitti 18 Aralık 1915 akşamı başlayan ucuncu evresinde ise 11000 kişi ve topların yarısı İmroz Adası'na gonderildi Boylece 21 Aralık 1915'e kadar Arıburnu ve Anafartalar Bolgesi'nin tahliyesi başarıyla tamamlandı İngilizler boşaltma emri aldıkları 8 Aralıktan 21 Aralığa kadar Arıburnu ve Anafartalar Bolgesi'nden toplam 88048 er ve subay, 186 top, 1697 atlı araba, 21 motorlu arac, 4695 at ve katırı gemiye yukleyerek İmroz Adası'na goturdulerBu boşaltma işlemi icinde ANZAK askerleri de yer aldı Cunku onlar Arıburnu ve Anafartalar Bolgesi'nde bulunuyordu Canakkale'den cekilen ANZAK askerleri tekrar Mısır'a dondu Bu arada Avustralya ve Yeni Zelanda'dan getirilen ek kuvvetlerle iki kolordu haline getirilen ANZAK'ların bir kolordusu Turklere karşı savaşmak icin Ortadoğu'ya diğer kolordu da Fransa Cephesi'ne gonderildi
Sonuc
İngiliz Savaş Bakanlığının uygun gormesiyle VVlliam Riddle Birdvvood'un komutasında bir kolordu haline getirilerek iki ulkenin isminin baş harflerine atfen ANZAK ismini aldılar ANZAK'lar Kanal Cephesi'nde Turklere karşı kolay bir zafer kazandıktan sonra Canakkale Cephesi'nin acılması uzerine burada savaştırılmak uzere Mısır'dan Limni Adası'na sevk edildi
25 Nisan 1915'te Arıburnu'nda ilk cıkarmayı yapan birlikler ANZAK'lar oldu
Burada onların gorevi hem Gelibolu Yarımadası'nın tam ortasından kuzey guney istikametinde bir koridor acarak Canakkale Boğazı'na ulaşmak hem de yarımadanın guney ucundaki Turk askerine İstanbul Saros Korfezi istikametinden yardım gelmesini onlemekti Bu nedenle ANZAK'lar Canakkale Cephesi'nde İngilizler tarafından en kritik bolgede gorevlendirilmiş ve sonucta da cok kayıp vermiştir
ANZAK'lar Canakkale Cephesi'nde kendilerini bir somurge askeri olarak değil milli bir Avustralyalı ve Yeni Zelandalı ruhu ile savaşarak ulkelerine donduklerinde bu milli şuurun hızla gelişmesine neden olmuştur
Aynı zamanda Canakkale Savaşları Mustafa Kemal'in tarih sahnesine cıkıp kendini geleceğin komutanı ve lideri olarak ispatladığı yerdir Canakkale Cephesi'nde Mustafa Kemal ANZAK'lara karşı Arıburnu ve Anafartalar'da savaşarak savaşın en kritik noktasında kritik kararlar vererek bir milletin alın yazısıyla rol oynayan komutan olarak tarihe gecmiştir
Diğer yandan Canakkale Savaşları tarihte hic birbirini tanımayan iki ulusun yani Turklerle Avustralyalı ve Yeni Zelandalıların gelecekte ulus ve devlet olarak dostluk koprusunu kurduğu bir savaş olarak tarihteki yerini almıştır
Canakkale Savaşı ve Anzaklar,
Canakkale Savaşında Anzakların Rolu;
Avustralya ve Yeni Zelanda Kolordusu Kabatepe ve Arıburnu batısında, sahilde Sazlıbeyt Dere civarında karaya cıkacak ve yarımadanın yuksek omurgasını ele gecirecekti Boylece Turklerin Kilitbahir Yaylası yonundeki ricat yolları kesilecekti ANZAK Birliklerinin karaya cıkışı tabi sağlam bir temele dayanıyor ve umit ederim ki plana uygun bir şekilde hareket etsinler Kurmay Karargahım hangi mevkilerin elde tutulacağını harita uzerinde işaret etti
Suvla'daki balıkcı damlarından başlayarak kuzeye ve ovaya uzanan tepe uzerinden, Kabatepe'nin biraz otesinde, duşmanı takiben bu bolge temizlenecekti General Birdvvood bu hatta kadar olan yerleri ele gecirir ve orada tutunabilirse, oradan Kocadere yonunde Turkleri puskurtur ve yarımadanın guneyi duşmandan kurtulmuş olur Hele, Canakkale Boğazı'ndan ilerleyecek donanma gemileri desteğindeki taşıt gemileri birlikleri Bolayır Bolgesi yakınlarında karaya cıkartırsa, harekatımız Turkler uzerinde oldurucu bir etki yapacaktır
24 Nisan 1915'te Mondros ussunden hareket eden ANZAK Kolordusu ile yuklu konvoy ve 2'nci Filo 25 Nisan sabahı saat 130'da cıkarma yerine geldiler Saat 3'te ilk hucum grubunu oluşturan 1500 kişilik ANZAK Birliği Kocatepe istikametine yoneldi Ancak bir saat sonra ANZAK'lar kıyı akıntıları nedeniyle Kabatepe kumsalı yerine Arıburnu kıyılarına indiBu sırada Arıburnu ve Kabatepe sahilinde 27'nci Alayın 2'nci Tumeni bulunmaktaydı ANZAK'lar cıkarma yaptığında Arıburnu kıyılarını bu birliğin 4'uncu Boluğu tutuyordu ANZAK Kolordusunun 1 'inci Avustralya Tumeni 5 adet İngiliz harp gemisinin şiddetli ateş desteği ile Conkbayırı'nda ilerlemeye başladıklarında 27'nci Alay geri cekilmek zorunda kaldı Duşmanın Conkbayırı'nı ele gecirmesi demek Boğaz'ın en hakim tepesini ele gecirmesi demek olacağından cok tehlikeli bir durum ortaya cıktı Bunun uzerine Conkbayırı'nın onemini onceden kavrayan Yarbay Mustafa Kemal ordu komutanından izin almaksızın Maydos'ta bekletilen 57'nci Alay ile bir dağ bataryasında oluşturduğu mufrezeyi Conkbayırı'na sevk etti Mustafa Kemal Conkbayırı'na ulaştığı zaman 27'nci Alayın geri cekildiğini gordu Bizzat bu askerlerin onune gecerek Nicin kacıyorsunuz?dedi Efendim, duşmandediler Nerede?dedi İşte!diye 261 rakımlı tepeyi gosterdiler Filhakika duşmanın bir avcı hattı 261 rakımlı tepeye yaklaşmış ve serbestce ilerliyordu O zaman bu kacan askerlere bağırarak Duşmandan kacılmazdedi Cephanemiz kalmadıdediler Cephaneniz yoksa sungunuz vardedi ve bağırarak sungu taktırdı ve yere yatırdı Bu sırada duşman da yere yattı Ardından Yarbay Mustafa Kemal 27'nci Alayın guneyden ve 57'nci Alayından duşmana kuzeyden taarruz etmesini emretti
Bu başarılı taarruz sonucu ANZAK Kolordusu kumsala dokuldu Tam bu sırada General Hamilton, karargah gemisinde komutanlarla bir toplantı yaparak durum değerlendirmesinde bulundu Bu tehlikeli durum karşısında ANZAK Kolordusu Komutanı General Birdvvood, General Hamilton'a bir teklifte bulunarak Turkler karşısında dağılan birliklerin gemilere alınmasını istedi Ancak, ordu komutanı General Hamilton bu işlemin cok zor olacağından endişelenerek teklifi reddetti ve şu ilginc cumleleri kullandı: İşin muşkul tarafını anlattınız Artık size kalan iş, guvenliğimizi tamamen sağlaymcaya kadar siper kazmak, siper kazmak, siper kazmaktırdedi General Hamilton'u bu duruma duşuren kuşkusuz Yarbay Mustafa Kemal komutasındaki 19'uncu Tumen idi Bu taarruz 27'nci ve 57'nci Alaylara da buyuk kayıplar verdirdi
imagescanakkalesavasindaanzaklarinrolu5b0f00491cf78
27 Nisan Muharebesi
Yukarıda belirtilen 25 Nisan cıkarmasından sonra İngilizler ve ANZAK'lar yeni bir taarruza kalkışmadan denize dokulmesi gerekiyordu İşte bu nedenle 27 Nisanda 19'uncu Tumen cephesinde yeni bir taarruza karar verildi 19'uncu Tumen 64'uncu ve 33'uncu Alaylarla guclendirildi Plana gore; Yukseksırt Merkeztepe Kırmızısırt cizgisinde sayıca ustun ANZAK Kolordusuna ağır bir darbe indirilecekti 27 Nisanda başlayan taarruzda ANZAK Kolordusu Kırmızısırt Kanlısırt cizgisine cekilerek burasını mevzi kabul etti Artık bundan sonra mevzi muharebeleri başladı
1 Mayıs Taarruzu
Bazı eserlerde 3'uncu Arıburnu Muharebesiolarak gecen bu harekatta, 5'inci Tumen de 19'uncu Tumen Komutanlığı emrine verilerek sayı 19400'e cıkarıldı Buna karşın İngiliz kuvvetlerine 1 Tugay daha eklenerek ANZAK Kolordusu sayısı 25000'i buldu Bu taarruzun amacı; BombasırtMerkeztepe cizgisi esas alınarak Haintepe eksenine doğru geliştirilecek ve boylece ANZAK Kolordusu cıkış yerinde sıkıştırılarak denize dokulecekti Taarruz sabahı Turk topcusunun ateşiyle başladı ve geceye kadar surdu Ancak ANZAK'lar ust uste aldığı takviye gucle Turk hucumuna başarıyla direndi O gun akşamı Tumen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal arkadaşlarına şu bildiriyi yayımladı: Benimle burada muharebe eden butun askerler kesinlikle bilmelidir ki bize verilen namus gorevini yerine getirmek icin bir adım geriye gitmek yoktur
Butun arkadaşlarımın fikir birliğinde olduğuna ve duşmanı denize dokmedikce yorgunluk belirtisi gostermeyeceklerinden şuphem yoktur
imagescanakkalesavasindaanzaklarinrolu5b0f004a24173
İngilizlerin ve dolayısıyla ANZAK'ların Arıburnu cıkarması yaptığı 25 Nisandan 5 Mayısa kadar buradaki tum birlikler 19'uncu Tumen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal'e bağlıydı Ancak bu durum Mustafa Kemal uzerinde ağır bir yuk oluşturuyordu Bu nedenle 5 Mayıs 1915'te 5'inci Ordu Komutanı Liman Paşa Arıburnu Bolgesi'nde yeni bir duzenlemeye gitti Buna gore bolgede şoyle bir tablo oluştu:
1 Anadolu Grubu,
2 Guney Grubu (Alcıtepe Guneyi),
3 Kuzey Grubu (Arıburnu Anafartalar),
4 Saros Grubu
Burada Kuzey Grup Komutanlığına yani ANZAK'lara karşı savaşacak Turk Birliğinin başına Esat Paşa atandı Yarbay Mustafa Kemal'in ise Arıburnu Kuvvetleri Komutanlığı sona ererek 19'uncu Tumen Komutanlığı gorevi devam edecekti Bu değişiklikten sonra 5'inci Ordu Komutanı Liman Paşa, Kuzey Grup Komutanı Esat Paşa'ya elindeki tum kuvvetlerle 19 Mayısta taarruza gecerek ANZAK'ları denize dokmesi icin emir verdi Bu arada Turklerin ani bir saldırı yapabileceğini tahmin etmeyen İngilizler ANZAK Birliklerinin bir kısmını Alcıtepe'ye kaydırmıştı Boylece bolgedeki askeri denge sağlanmıştı Bu taarruz daha esaslı bir hazırlık yapılmadığı, birliklerin gece mevzi değiştirmesi sırasında karışması ve hucumların derinlemesi yerine sıkışık halde yapılması nedeniyle başarısızlıkla sonuclandı22
General Hamilton İkinci Kirte Muharebesi'nde gosterdiği başarısızlığın moral cokuntusu icine girdi Ancak gerek Lord Kitchener'in 19 Mayısta Turklerin Arıburnu'nda uğradığı ağır zayiat nedeniyle cektiği teşvik edici telgraf ve gerekse iki generalin onerileri uzerine onun Seddulbahir Bolgesi'nde 4 Haziranda yeni bir taarruz yapma kararına neden oldu Buna aynı zamanda Ucuncu Kirte Muharebesi de denir Bu muharebe planı cercevesinde Arıburnu'nda ANZAK'lar bir gosteri taarruzu yaparak dikkatleri buraya cekecek ve buradaki Turk birliklerini kendine bağlayacaktı 4 Haziranda başlayan Ucuncu Kirte Muharebesi'nde İngilizler ağır kayıplar verdi ve elindeki deneyimli kuvvetin buyuk bir kısmını kaybetti
imagescanakkalesavasindaanzaklarinrolu5b0f004b29597
Ağustos ayına gelindiğinde Seferi Kuvvetler Başkomutanı General Hamilton Canakkale'de Turklere karşı kesin bir sonuc almak icin yeni bir taarruz planı hazırladı Hamilton bu plan icin once İngiliz Hukumetinden 50000 ek kuvvet istedi Boylece bu ek kuvvetle birlikte Hamilton'un asker sayısı 250000'e ulaştı Hamilton'un planı; Arıburnu Cephesi'nin kuzeyine cıkarma yaparak Kocacimen ve Conkbayırı Tepesi'ni ele gecirmekti Hamilton'un bu planı doğruydu Cunku Anafartalar sahilindeki Turk birliğine Vilmer adlı bir yarbay komuta etmekteydi ve dort taburdan ibaretti Ayrıca Arıburnu Cephesi'ndeki bir kısım Turk birlikleri de geri cekilmişti Hamilton'un bu planı gereğince 2'nci Avustralya ve Yeni Zelanda Tumeni ve Kolorduyu takviye eden diğer kuvvetler Conkbayırı'nın sıklet merkezine saldırdı Bu taarruz sırasında 1 'inci Avustralya Tumeni Turk Kuzey Birlikleri'nin guney kısmından kuzeye kuvvet yardımını onlemek ve kuzey kanadındaki birlikleri guney kanada cekmek amacıyla Kanlısırt'a 6 Ağustos 1915'te bir taarruz yaptı ve bolgeyi ele gecirdi İki gun suren kanlı muharebelerden sonra Turkler bolgeyi tekrar geri aldı
imagescanakkalesavasindaanzaklarinrolu5b0f004c31b79
İngilizler 67 Ağustos gecesi Turk mevzisinin kuzey kanadında meydana gelen gedikten gecerek bir kol sağdan Conkbayırı'na diğer kol da soldan Kocacimen istikametine ilerledi Kanadı korumakla gorevli iki Turk taburu doruğa doğru cekilmiş olduğundan Conkbayırı'na ilerleyen İngiliz ANZAK'ların onu acıktı Duşman buyuk bir fırsat yakalamıştı Ancak İngiliz ANZAK ordusunun sevk ve idaresindeki hatalar bu fırsatı değerlendirmeyi engelledi Kocacimen istikametinde ilerleyen sol kol ise fundalık ve sarp arazide gerilla savaşı ile Turk birlikleri tarafından durduruldu
Anafartalar kıyısına cıkan İngiliz ve ANZAK Kolordusu Mestantepe'den ileri gecemedi Bunun boyle olmasının nedenleri; İngiliz ANZAK Birliklerinin cok yavaş hareket etmesi ve bolgede bulunan Binbaşı Vilmer komutasındaki Turk birliğinin bolgeyi kahramanca savunmasıydı Bu durum karşısında Gelibolu'dan Anafartalar'a sevk edilen Turk birliğinin başına Kurmay Albay Fevzi CAKMAK getirildi Albay Fevzi Anafartalar Bolgesi'ne gitmeden once 5'inci Ordu Karargahı'na uğrayarak Liman Paşa'dan gerekli emri almıştı Albay Fevzi Anafartalar'a vardığında duşmanın ağır hareket ettiğini gorerek gece taarruzu yerine taarruzu bir gun sonraya yani 9 Ağustos'a erteledi Bu aslında yorgun Turk Birlikleri icin yerinde bir karardı Ancak Liman Paşa bu karara cok kızarak Albay Fevzi'yi gorevden alarak yerine Anafartalar Grup Komutanı olarak Mustafa Kemal'i atadı Liman Paşa bu kararıyla yalnız Anafartalar Savaşı'nı kazanacak komutanı secmedi; aynı zamanda Turk milletinin kaderini yonlendirecek bir komutanı dunya kamuoyu onune cıkarıyordu
imagescanakkalesavasindaanzaklarinrolu5b0f004d3a5fe
Anafartalar Grubu komutanlığına getirilen Mustafa Kemal 9 Ağustosta Camlı Tekke'deki karargaha geldi ve vakit kaybetmeden Albay Fevzi Bey'in kararlarının aynen tatbikini istedi 9 Ağustosta durum cok kritikti Conkbayırı'na cıkan İngiliz ANZAK Birlikleri tepenin bir kısmını ele gecirmişti Anafartalar'da ise 9'uncu İngiliz ANZAK Kolordusu 1 tumeniyle Kirectepe ve Kucuk Anafartalar istikametinde ileri harekata gecmişti Bu durumda Turk birliklerinin taarruz planı şoyle idi: Kuzeyde Kirectepe'ye taarruz eden İngiliz ANZAK'lar 12'nci Turk Tumeninin bir alayı ile tutulacak ve Mestantepe'deki Binbaşı Vilmer komutasındaki mufreze de karşı saldırı yapacaktı Bu plan dahilinde 9 Ağustos gunu yapılan şiddetli taarruz sonucu Grup Komutanı Albay Mustafa Kemal'in askeri dehası sonucu 20000 kişiye karşı 50000 kişilik İngiliz ANZAK Kolordusu geri puskurtuldu ve Anafartalar Ovası dışına cıkamadı
910 Ağustos Muharebelerinden sonra General Hamilton yavaş yavaş umidini kaybetmeye başlamıştı İngiliz Harbiye Nazırı'ndan 10000 kişilik bir ek kuvvet daha istedi Hamilton Conkbayır ve Anafartalar'da 6 tumen kullanmıştı Şimdi buna ilaveten Mısır'dan 6 tumen daha getirtip tekrar şansını denemeye karar verdi Anafartalar Grup Komutanı Mustafa Kemal'in emrinde ise duşuk sayılı 5 tumen vardı Boylece kuvvet dengesi ikiye bir oldu İngilizler bu yeni taarruzu 21 Ağustosta başlattı Taarruzun ağırlık merkezi Anafartalar idi İngilizlerin planına gore; ANZAK Kolordusu da Damakcıl Bayırı'ndaki 9 taburluk bir kuvvetle Kayacıkağılı Susakkuyu cizgisine taarruz edecekti Bu taarruzda İngilizler bazı Turk mevzilerine girmeyi başardıysa da gece yarısına kadar devam eden taarruzlar sonucu 12'nci Tumen duşmanı mevzilerden atmayı başardı 7'nci Tumenin sağına taarruz eden ANZAK'lar ise Kayacıkağılı'nda bir taburumuzun mevzisine girdi Yapılan karşı taarruzlara rağmen ANZAK'lar buradan atılamadı 21 Ağustos taarruzunda duşmanın elde ettiği tek başarı bu oldu
Başkomutan General Hamilton'un Anafartalar Muharebesi'nde ilk hedef olarak ulaşmak istediği Kocacimen Tekketepe hattı yalnız gercekleştirmek istediği kuşatma manevrasının dayanak noktası değil aynı zamanda karaya cıkan İngiliz askerlerinin guvenliği acısından da onemliydi Bu hattın Turklerin elinden alınamaması Hamilton'un planının iflası demek oluyordu Burada bir noktayı daha atlamamak lazım O da Anafartalar Grup Komutanı Mustafa Kemal'in onsezisi ve askeri dehasını bir kez daha burada gostermesidir
imagescanakkalesavasindaanzaklarinrolu5b0f004e3fb32
Canakkale Cephesi'ni Boşaltma Harekatı
Canakkale Cephesi'nin boşaltılması bircok komutana gore en az cıkarma kadar kayıplara neden olabilecek bir hareket olarak goruluyordu Oncelikle Canakkale Cephesi'nin boşaltılmasına neden olan olayları irdeleyecek olursak; İngilizler Ağustos 1915'e kadar giriştikleri bircok taarruzda amaclarına ulaşamadı Son Anafartalar yenilgisinden sonra General Hamilton İngiltere'den ek kuvvetler isteyerek bunlarla başarıya ulaşabileceğini iddia etti Ancak Lord Kitchener Fransa'da Almanya'ya karşı buyuk bir taarruz hazırlığı yapıldığını belirterek Hamilton'un bu isteğini geri cevirdi Bu arada Bulgaristan Almanya'nın yanında savaşa girerek Almanya'ya silah ve techizat yardımı icin İstanbul yolunu actı Bu durum karşısında Yunanistan ve Sırbistan da İngiltere ve Fransa'nın yanında savaşa girdi Ancak bu devletler Almanya ve Bulgaristan tehlikesine karşı muttefiklerinden yardım istedi Bu isteğe İngiltere ve Fransa'nın evet demesi uzerine Selanik Cephesi'nin acılması gundeme geldi
11 Ekim 1915'te Lord Kitchener General Hamilton'a Bir tahliye yapılırsa ne kadar zayiat olabileceğini sordu? Hamilton verdiği cevapta; tahliyeye karşı olduğunu belirtti Bunun uzerine Hamilton gorevden alınarak yerine General Sir Charles Monro Canakkale ve Selanik Kuvvetleri genel komutanı olarak atandı General Birdvvood da sadece Canakkale Kuvvetleri komutanı oldu 4 Kasım 1915'te Lord Kitchener General Birdvvood'a bir telgraf cekerek Canakkale Cephesi'nin cok gizli ve sukUnet icinde boşaltılması icin bir plan hazırlamasını istedi Bunun uzerine General Birdvvood Turklere cephenin boşaltıldığının hissettirilmemesi icin sadece Arıburnu ve Anafartalar'ın boşaltılması icin uc evreli bir plan hazırladı
Buna gore;
1 İlk evrede: ihtiyatların, hayvanların ve arabaların tahliyesi,
2 İkinci evrede: insan, hayvan ve topların tahliyesi,
3 Ucuncu evrede: geride kalan artcı birlikleriyle hayvanların, topların, donatımın ve sağlık teşkilatının tahliyesi
Bu plan cok gizli bir şekilde ve Turk tarafına sezdirilmedin uygulandı Planın birinci evresi 10 Aralık 1915'te sona erdi İkinci evresi de 18 Aralık 1915'te bitti 18 Aralık 1915 akşamı başlayan ucuncu evresinde ise 11000 kişi ve topların yarısı İmroz Adası'na gonderildi Boylece 21 Aralık 1915'e kadar Arıburnu ve Anafartalar Bolgesi'nin tahliyesi başarıyla tamamlandı İngilizler boşaltma emri aldıkları 8 Aralıktan 21 Aralığa kadar Arıburnu ve Anafartalar Bolgesi'nden toplam 88048 er ve subay, 186 top, 1697 atlı araba, 21 motorlu arac, 4695 at ve katırı gemiye yukleyerek İmroz Adası'na goturdulerBu boşaltma işlemi icinde ANZAK askerleri de yer aldı Cunku onlar Arıburnu ve Anafartalar Bolgesi'nde bulunuyordu Canakkale'den cekilen ANZAK askerleri tekrar Mısır'a dondu Bu arada Avustralya ve Yeni Zelanda'dan getirilen ek kuvvetlerle iki kolordu haline getirilen ANZAK'ların bir kolordusu Turklere karşı savaşmak icin Ortadoğu'ya diğer kolordu da Fransa Cephesi'ne gonderildi
Sonuc
İngiliz Savaş Bakanlığının uygun gormesiyle VVlliam Riddle Birdvvood'un komutasında bir kolordu haline getirilerek iki ulkenin isminin baş harflerine atfen ANZAK ismini aldılar ANZAK'lar Kanal Cephesi'nde Turklere karşı kolay bir zafer kazandıktan sonra Canakkale Cephesi'nin acılması uzerine burada savaştırılmak uzere Mısır'dan Limni Adası'na sevk edildi
25 Nisan 1915'te Arıburnu'nda ilk cıkarmayı yapan birlikler ANZAK'lar oldu
Burada onların gorevi hem Gelibolu Yarımadası'nın tam ortasından kuzey guney istikametinde bir koridor acarak Canakkale Boğazı'na ulaşmak hem de yarımadanın guney ucundaki Turk askerine İstanbul Saros Korfezi istikametinden yardım gelmesini onlemekti Bu nedenle ANZAK'lar Canakkale Cephesi'nde İngilizler tarafından en kritik bolgede gorevlendirilmiş ve sonucta da cok kayıp vermiştir
ANZAK'lar Canakkale Cephesi'nde kendilerini bir somurge askeri olarak değil milli bir Avustralyalı ve Yeni Zelandalı ruhu ile savaşarak ulkelerine donduklerinde bu milli şuurun hızla gelişmesine neden olmuştur
Aynı zamanda Canakkale Savaşları Mustafa Kemal'in tarih sahnesine cıkıp kendini geleceğin komutanı ve lideri olarak ispatladığı yerdir Canakkale Cephesi'nde Mustafa Kemal ANZAK'lara karşı Arıburnu ve Anafartalar'da savaşarak savaşın en kritik noktasında kritik kararlar vererek bir milletin alın yazısıyla rol oynayan komutan olarak tarihe gecmiştir
Diğer yandan Canakkale Savaşları tarihte hic birbirini tanımayan iki ulusun yani Turklerle Avustralyalı ve Yeni Zelandalıların gelecekte ulus ve devlet olarak dostluk koprusunu kurduğu bir savaş olarak tarihteki yerini almıştır
