Günümüzde çoğu ebeveynin aklına takılan sorulardan biridir; Çocuğumda duyu bütünleme problemi olabilir mi? Aslında bebeklik çağında sinyallerini vermeye başlayan duyu işlemleme (duyu bütünleme bozukluğu) önceleri ‘ annesi de bebekken çok ağlardı’ ya da ‘ babası da emeklemedi direkt yürüdü.’ Ve bunun gibi gözlemlenmiş ama genelleştirilen tespitler ile geçiştirilse de şimdilerde ebeveynlerin farkındalıkları ile bebeklik çağında fark edilip müdahale için yola çıkılabiliniyor.
Öncelikle duyu bütünleme bozukluğunun (DBB) ne olduğunu hatırlayalım: Beyin ve sinir sisteminin uyaranı işlemede veya bütünleştirmede sorun yaşadığı bir durumdur. DBB, çevreden veya kişinin vücudundan gelen duyusal girdinin zayıf bir şekilde tespit edildiği veya yorumlandığı ve atipik yanıtların gözlendiği nörofizyolojik bir durumdur. DBB’li bir çocuk için sıcak veya soğuk, yorgun, aç, fazla ışık ve ses gibi durum ve duygularını işlemek zor ve yorucu olabilir. DBB bir spektrumda da var olabilir ( Otizm, DHDB, OKB) ve işitme, tat alma gibi tek bir duyuyu veya hepsini etkileyebilir. Bir ebeveyn olarak önceliğiniz , duyu bütünleme bozukluğunun gerçek zorluklarını anlayıp kabul edip, çocuğunuzun aç, canı yanmış ya da üşümüş vb. olup olmadığını fark etmek ve sonra kendi duyularını anlamalarına ve düzenleyebilecekleri noktaya gelmelerine yardımcı olmaya çalışmak olmalıdır.
Peki, Nasıl Fark ediliyor?
Ebeveynlerin çocuklarının gürültüye, ışığa, çok dar olduğu düşünülen ayakkabılara ve rahatsız edici giysilere alışılmadık bir tepki verdiklerinde ve rahatsızlık duyduklarını anladıklarında fark edilir. Ayrıca, beceriksizlik hakimdir. Merdiven çıkma ve kalem tutma zorluğu yaşarlar ve düğme ilikleme, fermuar çekme gibi ince motor becerilerinde zorluk yaşadıkları görülür.
Ebeveynler için oldukça şaşırtıcı ve endişe verici, aşırı dediğimiz davranışları sergileyen çocuklar neler yapıyor?:
Yüzleri ıslanırsa çığlık atarlar.
Giydirmeye çalışırken öfke nöbetleri yaşarlar. (özellikle bebeklik çağında)
Alışılmadık derecede yüksek veya düşük ağrı eşiğine sahip olurlar. Şiddetli düştüğünde farkında olmaması ya da arkadaşları ile ebeleme oynarken dokunulduğunda fazla acı hissetmesi.
Duvarlara ve hatta insanlara çarpmak onları ve fark etmemek.
Taşlar ve boyalar dahil yenmeyen şeyleri ağızlarına sokmak. Çiğnemeye çalışmak.
Dramatik ruh hali değişimleri ve öfke nöbetleri
Ebeveynlerin genellikle ilk fark ettiği şey, tuhaf davranışlar ve ani ruh hali değişimleridir. En iyi ihtimalle tuhaf, en kötü ihtimalle üzücü hissettirir. Çoğunlukla bu, çevredeki bir değişikliğe aşırı ve büyük bir tepkidir. Çocuğun davranışında radikal, açıklanamaz bir değişiklik oluşur.
Örneğin, bir birinci sınıf öğrencisi sakin bir ortamda sakin bir yetişkinle iyi iş çıkarabilir. Ancak o çocuğu aşırı görsel ve işitsel uyarımla dolu bir markete koyun ve hem çocuk hem de ebeveyn için korkunç olan aşırı bir öfke nöbeti yaratabilirsiniz . Bu oyun parkları, okullarda tenefüs saatleri için de geçerlidir.
Savaş ya da Kaç Tepkisi
Duyu bütünleme zorluğu yaşıyor olmanın bir başka cevabı da kaçmaktır. Eğer bir çocuk tehlikeden habersiz bir şekilde oyun parkına veya park alanına atlarsa,bu; kendisini üzen ya da yoran bir şeyden kaçtığını ve kendisini sakinleştirmesi için bir yol buduğunu gösteriyor. Ya da bir çocuk duyusal aşırı yükte olduğunda agresifleşebilir. Geri kalanımızın hafife aldığı gündelik duygu durumlarına aslında nörolojik bir ” panik ” tepkisi veriyor olurlar. Kendilerini sakinleştirmeye çalışan çocuklar için güvenlik ikinci planda kalıyor. Güvenliği sağlamak ve onu anladığınızı belirtmek olması gereken stres ile baş etme seviyesine çekilmelerine yardımcı olabilir.
Çocuğunuzun Duyusal İşleme Bozukluğu olabileceğini gösteren işaretler nelerdir?
Duyu Bütünleme Bozukluğu ses, dokunma, görme gibi duyulara aşırı ya da daha az cevap oluşturabilir. Çok sıcak veya çok soğuk şeklinde tepkilerle rahatsızlık yaşaması gibi durumlar oluşur.. Köpek havlaması ve bunun gibi diğer şeylere fiziksel sıkıntı ve aşırı kaygı yaşar. Bu gibi durumlara benzer cevaplar verir.
Dokulara ve belirli giysilere karşı tepki : DBB’li bazı çocuklar, belirli giysilerin vücutlarında yarattığı hisse dayanamazlar. Çok az dikişe sahip basit stillere ihtiyaçları vardır ve etiketlerin çıkarılması gerekir. Yün gibi belirli kumaşları giyemeyebilirler.
Belirli seslere veya yüksek seslere karşı hoşgörüsüzlük : DBB’li bazı çocuklar elektrik süpürgelerinin, sirenlerin veya ağlayan bebeklerin seslerinden nefret eder. Bu sesler, DBB’li kişilere fiziksel acı hissi veren bir duruma neden olabilir ve konsantre olmayı veya çalışmayı zorlaştırabilir.
Aşırı tepkilere neden olan yiyecek dokuları ve renkler olabilir.Farklı kıvamlarda yiyecekler, parlak renkler gibi…
Boya kalemi veya kalem kullanmak, oyuncak bebeklerin üzerine küçük giysileri giydirmek veya kendileri için kıyafetlerin üzerindeki düğmeleri kullanmak gibiince motor becerileri kullanmada zorluk .
Değişim veya geçişlerle ilgili zorluk.Tüm küçük çocukların geçiş süresine ihtiyacı olsa da, DBB’li bir çocuk bir faaliyetten diğerine geçme, odaları veya evleri taşıma, sınıfları değiştirme veya hatta evinizde perdeleri değiştirseniz bile gerçek sorunlar yaşayabilir. Değişiklik, çocuğa bağlı olarak duruma alışmada zorluk yaşaması veya tamamen geri çekilmeye (daha fazla zorluk yaşaması, başa dönmesi) neden olabilir.
Sakarlık: eşyalara veya insanlara çarpmak.DBB’li kişiler bazen kendi vücutlarının uzayda nerede olduğunu bilmekte güçlük çekerler. Ayrıca çevrelerindeki mobilyaları veya etraflarındaki insanları “görmemelerine” neden olan çevrelerinden bunalabilirler.
Bu bulguları fark ettiğinizde yapacağınız ilk ve en önemli adım çocuğunuzun ne kadar zorluk yaşadığını anlamak ve bu konuda uzmanlaşmış kişilere danışmak olacaktır. Kişilerin duyu bütünleme alanında uluslararası kabul edilmiş kriterlere sahip bir eğitim programından mezun olmuş, değerlendirme yapıyor olması, gözlem ve karar verebilmenin yanında ve aile ile iş birliği içinde çalışıyor olması sizler için önemli noktalar olmalıdır.
Öncelikle duyu bütünleme bozukluğunun (DBB) ne olduğunu hatırlayalım: Beyin ve sinir sisteminin uyaranı işlemede veya bütünleştirmede sorun yaşadığı bir durumdur. DBB, çevreden veya kişinin vücudundan gelen duyusal girdinin zayıf bir şekilde tespit edildiği veya yorumlandığı ve atipik yanıtların gözlendiği nörofizyolojik bir durumdur. DBB’li bir çocuk için sıcak veya soğuk, yorgun, aç, fazla ışık ve ses gibi durum ve duygularını işlemek zor ve yorucu olabilir. DBB bir spektrumda da var olabilir ( Otizm, DHDB, OKB) ve işitme, tat alma gibi tek bir duyuyu veya hepsini etkileyebilir. Bir ebeveyn olarak önceliğiniz , duyu bütünleme bozukluğunun gerçek zorluklarını anlayıp kabul edip, çocuğunuzun aç, canı yanmış ya da üşümüş vb. olup olmadığını fark etmek ve sonra kendi duyularını anlamalarına ve düzenleyebilecekleri noktaya gelmelerine yardımcı olmaya çalışmak olmalıdır.
Peki, Nasıl Fark ediliyor?
Ebeveynlerin çocuklarının gürültüye, ışığa, çok dar olduğu düşünülen ayakkabılara ve rahatsız edici giysilere alışılmadık bir tepki verdiklerinde ve rahatsızlık duyduklarını anladıklarında fark edilir. Ayrıca, beceriksizlik hakimdir. Merdiven çıkma ve kalem tutma zorluğu yaşarlar ve düğme ilikleme, fermuar çekme gibi ince motor becerilerinde zorluk yaşadıkları görülür.
Ebeveynler için oldukça şaşırtıcı ve endişe verici, aşırı dediğimiz davranışları sergileyen çocuklar neler yapıyor?:
Yüzleri ıslanırsa çığlık atarlar.
Giydirmeye çalışırken öfke nöbetleri yaşarlar. (özellikle bebeklik çağında)
Alışılmadık derecede yüksek veya düşük ağrı eşiğine sahip olurlar. Şiddetli düştüğünde farkında olmaması ya da arkadaşları ile ebeleme oynarken dokunulduğunda fazla acı hissetmesi.
Duvarlara ve hatta insanlara çarpmak onları ve fark etmemek.
Taşlar ve boyalar dahil yenmeyen şeyleri ağızlarına sokmak. Çiğnemeye çalışmak.
Dramatik ruh hali değişimleri ve öfke nöbetleri
Ebeveynlerin genellikle ilk fark ettiği şey, tuhaf davranışlar ve ani ruh hali değişimleridir. En iyi ihtimalle tuhaf, en kötü ihtimalle üzücü hissettirir. Çoğunlukla bu, çevredeki bir değişikliğe aşırı ve büyük bir tepkidir. Çocuğun davranışında radikal, açıklanamaz bir değişiklik oluşur.
Örneğin, bir birinci sınıf öğrencisi sakin bir ortamda sakin bir yetişkinle iyi iş çıkarabilir. Ancak o çocuğu aşırı görsel ve işitsel uyarımla dolu bir markete koyun ve hem çocuk hem de ebeveyn için korkunç olan aşırı bir öfke nöbeti yaratabilirsiniz . Bu oyun parkları, okullarda tenefüs saatleri için de geçerlidir.
Savaş ya da Kaç Tepkisi
Duyu bütünleme zorluğu yaşıyor olmanın bir başka cevabı da kaçmaktır. Eğer bir çocuk tehlikeden habersiz bir şekilde oyun parkına veya park alanına atlarsa,bu; kendisini üzen ya da yoran bir şeyden kaçtığını ve kendisini sakinleştirmesi için bir yol buduğunu gösteriyor. Ya da bir çocuk duyusal aşırı yükte olduğunda agresifleşebilir. Geri kalanımızın hafife aldığı gündelik duygu durumlarına aslında nörolojik bir ” panik ” tepkisi veriyor olurlar. Kendilerini sakinleştirmeye çalışan çocuklar için güvenlik ikinci planda kalıyor. Güvenliği sağlamak ve onu anladığınızı belirtmek olması gereken stres ile baş etme seviyesine çekilmelerine yardımcı olabilir.
Çocuğunuzun Duyusal İşleme Bozukluğu olabileceğini gösteren işaretler nelerdir?
Duyu Bütünleme Bozukluğu ses, dokunma, görme gibi duyulara aşırı ya da daha az cevap oluşturabilir. Çok sıcak veya çok soğuk şeklinde tepkilerle rahatsızlık yaşaması gibi durumlar oluşur.. Köpek havlaması ve bunun gibi diğer şeylere fiziksel sıkıntı ve aşırı kaygı yaşar. Bu gibi durumlara benzer cevaplar verir.
Dokulara ve belirli giysilere karşı tepki : DBB’li bazı çocuklar, belirli giysilerin vücutlarında yarattığı hisse dayanamazlar. Çok az dikişe sahip basit stillere ihtiyaçları vardır ve etiketlerin çıkarılması gerekir. Yün gibi belirli kumaşları giyemeyebilirler.
Belirli seslere veya yüksek seslere karşı hoşgörüsüzlük : DBB’li bazı çocuklar elektrik süpürgelerinin, sirenlerin veya ağlayan bebeklerin seslerinden nefret eder. Bu sesler, DBB’li kişilere fiziksel acı hissi veren bir duruma neden olabilir ve konsantre olmayı veya çalışmayı zorlaştırabilir.
Aşırı tepkilere neden olan yiyecek dokuları ve renkler olabilir.Farklı kıvamlarda yiyecekler, parlak renkler gibi…
Boya kalemi veya kalem kullanmak, oyuncak bebeklerin üzerine küçük giysileri giydirmek veya kendileri için kıyafetlerin üzerindeki düğmeleri kullanmak gibiince motor becerileri kullanmada zorluk .
Değişim veya geçişlerle ilgili zorluk.Tüm küçük çocukların geçiş süresine ihtiyacı olsa da, DBB’li bir çocuk bir faaliyetten diğerine geçme, odaları veya evleri taşıma, sınıfları değiştirme veya hatta evinizde perdeleri değiştirseniz bile gerçek sorunlar yaşayabilir. Değişiklik, çocuğa bağlı olarak duruma alışmada zorluk yaşaması veya tamamen geri çekilmeye (daha fazla zorluk yaşaması, başa dönmesi) neden olabilir.
Sakarlık: eşyalara veya insanlara çarpmak.DBB’li kişiler bazen kendi vücutlarının uzayda nerede olduğunu bilmekte güçlük çekerler. Ayrıca çevrelerindeki mobilyaları veya etraflarındaki insanları “görmemelerine” neden olan çevrelerinden bunalabilirler.
Bu bulguları fark ettiğinizde yapacağınız ilk ve en önemli adım çocuğunuzun ne kadar zorluk yaşadığını anlamak ve bu konuda uzmanlaşmış kişilere danışmak olacaktır. Kişilerin duyu bütünleme alanında uluslararası kabul edilmiş kriterlere sahip bir eğitim programından mezun olmuş, değerlendirme yapıyor olması, gözlem ve karar verebilmenin yanında ve aile ile iş birliği içinde çalışıyor olması sizler için önemli noktalar olmalıdır.