Atalarımızın “Ağaç yaş iken eğilir” kelamının bilimsel açıdan hayli dengeli bir mana içerdiği kanaatindeyim. Çocuklar her vakit yeni bilgilerle donatılmaya yetişkinlerden daha fazla müsaitlerdir. Bir çocuğun yeni bilgileri alıp işlemesi, öğrenmesi ve davranış haline getirmesi kolay olmayan bir süreç olmakla birlikte biraz sabır ve istikrarlı olunduğu takdirde muvaffakiyet alınma mümkünlüğü yüksek olmaktadır.
Bu yazımızda, sizlere son vakitlerde çok fazla duymakta olduğumuz çocuklarla yanlışsız irtibatın beş altın kuralı ya da çocuk yetiştirmenin üç anahtarı üzere sihirli bilgiler sunmayacağım. Ama ebeveynler olarak hangi noktalarda tıkanmaktayız? Ve bu tıkanmış noktalarda nasıl bir irtibat modeli kullanmalıyız? Üzere aklımızı kurcalayan sorulara gelin birlikte uygun karşılıklar arayalım.
Çocuklar da yetişkinlerin dileklerine sahiptirler. Anlaşılmak, sevilmek, hürmet görmek, dikkat çekmek isterler. Duygusal yakınlık kurmak, desteklenecek ve desteklenmeyecek alanlarının aşikâr olmasını beklerler.
Uygun bir irtibatın başlangıcı için çocuğunuzun yaşına bakmaksızın her vakit onlarla konuşurken göz teması sağlanmalıdır. Göz teması kurularak irtibata geçilen çocuklarda, hem söylenilenlerin direk kendisi için olduğunu anlamasını sağlamak hem de ‘bunu sana söylüyorum zira beni anlayacağını düşünüyorum’ bildirisi almaktadır. Bu ileti hakikat biçimde verildiği takdirde çocuklarda şöyle bir alt şuur oluşmaktadır. ‘Ben kıymetli biriyim, anlayabilen bir varlığım ve benden karşı tarafın istek ve fikirlerinin anlaşılması beklenmekte.’ Bu fikir yapısının getirisi çocuklarda dinleme ve manaya marifetinin güçlenmesine imkan sağladığı üzere özgüven gelişimini de olumlu istikamette etkileyecektir.
Bir öbür faktör ise, yalnızca etken olarak konuşmaktan fazla edilgen olarak da onların anlattıklarına gereken ciddiyeti göstererek dinlemek ve dinlediğinizi gösteren bildiriler verebilmekte yatar. Gerçek manada dinlenilmediğini düşünen bir çocuğun benlik saygısında düşüşler olmaktadır. Ayrıyeten aile bireylerine karşı olumsuz tavırlar geliştirebilmekte, ergenlik ve yetişkinlik periyotlarında öfke patlamaları olarak karşımıza çıkabilmektedir. Pekala onları dinlediğimize dair nasıl iletiler vereceğiz? Konuştukları vakit mimik ve yüz hareketlerinizle anlatılanlara dair hislerinizi yansıtabilirsiniz. Yahut anlattıklarına dair sorular sorabilir, hususa ait kendi yorumunuzu yapabilirsiniz. Öfkeli, memnun, üzgün ya da heyecan içerikli hislerini yakalayıp ‘Sanırım bu durum seni epey heyecanlandırmış’ ya da ‘Anlattıklarından anladığım kadarıyla nitekim öfkelenmişsin’ üzere geribildirimler vermek ise anlaşıldıklarına dair en hoş cevaplar olmaktadır. Anlaşılmış olduğunu hisseden çocuklar kendilerini daha rahat tabir etmeye başlar. Kendilerini daha rahat söz edebilen çocuklar ise olumsuz hislerini farklı bir geleceğe taşımazlar.
Çocuklar yaşları ve özellikleri ne olursa olsunlar birer bireydirler. Bireyler birey olmanın farkında olmak ve bu farkındalıktan keyif duymak isterler. Gelişimin tabiatından kaynaklı bu durum böyledir. Her birey yaşına ve özelliklerine bağlı olmadan anlayacağı ve hissedeceği halde hürmet gösterilmeyi hak eder ve bekler. Sosyo-kültürel yapımızda çocuklar maalesef genel itibariyle hürmet duyulan bir bireyden fazla hürmet göstermesi gereken küçükler olarak lanse edilmektedir. Tahminen de hürmet duyulmayan çocuklar olarak yetişmekten kaynaklı çocuklara nasıl hürmet göstereceğimizi tam olarak bilememekteyiz. Hürmet duyulmamış bir çocuk olarak yetişen çocuklar gelecekte itaatkar ve daha çok boyun eğici taraf olmakta olup güçlü olmak için ekstra efor sarf ederler. Yetişkinler, hürmet gösterirken çocukların şahsî tercihlerine, hakikat ya da yanlışlarına imkan sağlayıp sonuçlar istenildiği üzere olmasa bile bunlarla yüzleşmelerine müsaade etmeliler. Verdikleri kararları uygunuyla kötüsüyle birlikte tartışıp hareketlerini şahsi olarak ortaya koymalarını desteklemelidirler. Onlara hürmet duymak için rastgele bir alanda muvaffakiyet göstermelerini beklersek, başarılı oldukları vakit hürmet duymayı bilmeyen yetişkinler olarak karşımıza çıkacaklarını maalesef kestirim edememekteyiz.
Ve gelelim sevgiyi hissettirme konusuna. Bu hissiyatın çocuklar için ne derece olumlu bir tesiri olduğuna. Ebeveynlerin çocuklarına göstermiş olduğu sevgi gelecekte çocukların ne biçim bir kişiliğe sahip olacağını belirlemektedir. Çocukların gelecekte ruhsal, zihinsel, toplumsal ve daha birçok taraftan sağlıklı olduğunu görmek için çocukken ailesinin göstermiş olduğu sevgiye, ilgi seviyesine, sıcaklığa bakmamız birden fazla vakit kâfi olacaktır. Sevgiye aç olan bir kişinin ruhsal açıdan güçlü hissetmesi ve karşılık olmadan sevmesi imkansız üzere gözükmektedir. Çocuklar öncelikle anne babanın birbirlerine karşı göstermiş olduğu sevgiyi hissederek büyürler ve öğrenirler. Bu sevgiye ne kadar şahit olurlarsa sevmeyi de o kadar kuvvetli öğrenir. Anne ve baba, kurdukları yanlışsız irtibat ve karşılıklı müsamaha ile çocuğa rol model olmaktadır. Ne olursa olsun birbirlerine olumsuz kelam söylemekten kaçınmalıdırlar. Bir başka yandan sadece muhakkak şartlar içerisinde sevgi gören çocuklar, o şartlar karşılanmadığında sevgiyi hissedemezlerse bu durum onlar için yıkıcı olmaktadır. Örneğin yalnızca derslerinde muvaffakiyet gösterdiğinde sevgi sözcükleri duyan bir çocuk, derslerinde muvaffakiyet gösteremediği vakit sevilmeyeceğini düşünüp kendini değersizleştirebilir. Bu değersizlik hissini yaşayan çocukta ileriki vakitlerde zedelenmiş bir benlik yapısının görülmesi epey olağan sayılmaktadır. Onlara sevgimizi göstermenin en sağlıklı yolu, şartlara bağlı kalmadan her anda sevgimizi sözlere dökmek, davranışlarımızla bunu aşikâr etmek ve ne olursa olsun sevmeye devam edeceğiniz hakkında inanç vermektir.
Çocuklara vereceğimiz sevgi, hürmet ve anlaşılmış olma gereksinimine verilen yanlışsız yanıtlar onların ruhsal istikametten sağlıklı birer yetişkin olma yolunda ilerlemelerini sağlayacak temelleri oluşturmaktadır. Bu temelleri sağlam kurabilen anne ve babalar, onların kişilik gelişimlerini olumlu istikametten desteklemiş olacaklardır. Kaldı ki bu süreçte harikası aramak, eksiksiz bir çocuk yetiştirmek için çabalamak bir yanılgı olur. Zira kimse kusursuz değildir. Ebeveynler olarak bizler de kusursuz olamamaktayız. Eksik olduğumuz durumları ve yapamadıklarımızı çocuklarımızın tamamlamasını istemek ve onları bu açıdan zorlamak mutsuz bireyler yetiştirme yolunda yapılan bilinçsiz davranışlardır.
Bu yazımızda, sizlere son vakitlerde çok fazla duymakta olduğumuz çocuklarla yanlışsız irtibatın beş altın kuralı ya da çocuk yetiştirmenin üç anahtarı üzere sihirli bilgiler sunmayacağım. Ama ebeveynler olarak hangi noktalarda tıkanmaktayız? Ve bu tıkanmış noktalarda nasıl bir irtibat modeli kullanmalıyız? Üzere aklımızı kurcalayan sorulara gelin birlikte uygun karşılıklar arayalım.
Çocuklar da yetişkinlerin dileklerine sahiptirler. Anlaşılmak, sevilmek, hürmet görmek, dikkat çekmek isterler. Duygusal yakınlık kurmak, desteklenecek ve desteklenmeyecek alanlarının aşikâr olmasını beklerler.
Uygun bir irtibatın başlangıcı için çocuğunuzun yaşına bakmaksızın her vakit onlarla konuşurken göz teması sağlanmalıdır. Göz teması kurularak irtibata geçilen çocuklarda, hem söylenilenlerin direk kendisi için olduğunu anlamasını sağlamak hem de ‘bunu sana söylüyorum zira beni anlayacağını düşünüyorum’ bildirisi almaktadır. Bu ileti hakikat biçimde verildiği takdirde çocuklarda şöyle bir alt şuur oluşmaktadır. ‘Ben kıymetli biriyim, anlayabilen bir varlığım ve benden karşı tarafın istek ve fikirlerinin anlaşılması beklenmekte.’ Bu fikir yapısının getirisi çocuklarda dinleme ve manaya marifetinin güçlenmesine imkan sağladığı üzere özgüven gelişimini de olumlu istikamette etkileyecektir.
Bir öbür faktör ise, yalnızca etken olarak konuşmaktan fazla edilgen olarak da onların anlattıklarına gereken ciddiyeti göstererek dinlemek ve dinlediğinizi gösteren bildiriler verebilmekte yatar. Gerçek manada dinlenilmediğini düşünen bir çocuğun benlik saygısında düşüşler olmaktadır. Ayrıyeten aile bireylerine karşı olumsuz tavırlar geliştirebilmekte, ergenlik ve yetişkinlik periyotlarında öfke patlamaları olarak karşımıza çıkabilmektedir. Pekala onları dinlediğimize dair nasıl iletiler vereceğiz? Konuştukları vakit mimik ve yüz hareketlerinizle anlatılanlara dair hislerinizi yansıtabilirsiniz. Yahut anlattıklarına dair sorular sorabilir, hususa ait kendi yorumunuzu yapabilirsiniz. Öfkeli, memnun, üzgün ya da heyecan içerikli hislerini yakalayıp ‘Sanırım bu durum seni epey heyecanlandırmış’ ya da ‘Anlattıklarından anladığım kadarıyla nitekim öfkelenmişsin’ üzere geribildirimler vermek ise anlaşıldıklarına dair en hoş cevaplar olmaktadır. Anlaşılmış olduğunu hisseden çocuklar kendilerini daha rahat tabir etmeye başlar. Kendilerini daha rahat söz edebilen çocuklar ise olumsuz hislerini farklı bir geleceğe taşımazlar.
Çocuklar yaşları ve özellikleri ne olursa olsunlar birer bireydirler. Bireyler birey olmanın farkında olmak ve bu farkındalıktan keyif duymak isterler. Gelişimin tabiatından kaynaklı bu durum böyledir. Her birey yaşına ve özelliklerine bağlı olmadan anlayacağı ve hissedeceği halde hürmet gösterilmeyi hak eder ve bekler. Sosyo-kültürel yapımızda çocuklar maalesef genel itibariyle hürmet duyulan bir bireyden fazla hürmet göstermesi gereken küçükler olarak lanse edilmektedir. Tahminen de hürmet duyulmayan çocuklar olarak yetişmekten kaynaklı çocuklara nasıl hürmet göstereceğimizi tam olarak bilememekteyiz. Hürmet duyulmamış bir çocuk olarak yetişen çocuklar gelecekte itaatkar ve daha çok boyun eğici taraf olmakta olup güçlü olmak için ekstra efor sarf ederler. Yetişkinler, hürmet gösterirken çocukların şahsî tercihlerine, hakikat ya da yanlışlarına imkan sağlayıp sonuçlar istenildiği üzere olmasa bile bunlarla yüzleşmelerine müsaade etmeliler. Verdikleri kararları uygunuyla kötüsüyle birlikte tartışıp hareketlerini şahsi olarak ortaya koymalarını desteklemelidirler. Onlara hürmet duymak için rastgele bir alanda muvaffakiyet göstermelerini beklersek, başarılı oldukları vakit hürmet duymayı bilmeyen yetişkinler olarak karşımıza çıkacaklarını maalesef kestirim edememekteyiz.
Ve gelelim sevgiyi hissettirme konusuna. Bu hissiyatın çocuklar için ne derece olumlu bir tesiri olduğuna. Ebeveynlerin çocuklarına göstermiş olduğu sevgi gelecekte çocukların ne biçim bir kişiliğe sahip olacağını belirlemektedir. Çocukların gelecekte ruhsal, zihinsel, toplumsal ve daha birçok taraftan sağlıklı olduğunu görmek için çocukken ailesinin göstermiş olduğu sevgiye, ilgi seviyesine, sıcaklığa bakmamız birden fazla vakit kâfi olacaktır. Sevgiye aç olan bir kişinin ruhsal açıdan güçlü hissetmesi ve karşılık olmadan sevmesi imkansız üzere gözükmektedir. Çocuklar öncelikle anne babanın birbirlerine karşı göstermiş olduğu sevgiyi hissederek büyürler ve öğrenirler. Bu sevgiye ne kadar şahit olurlarsa sevmeyi de o kadar kuvvetli öğrenir. Anne ve baba, kurdukları yanlışsız irtibat ve karşılıklı müsamaha ile çocuğa rol model olmaktadır. Ne olursa olsun birbirlerine olumsuz kelam söylemekten kaçınmalıdırlar. Bir başka yandan sadece muhakkak şartlar içerisinde sevgi gören çocuklar, o şartlar karşılanmadığında sevgiyi hissedemezlerse bu durum onlar için yıkıcı olmaktadır. Örneğin yalnızca derslerinde muvaffakiyet gösterdiğinde sevgi sözcükleri duyan bir çocuk, derslerinde muvaffakiyet gösteremediği vakit sevilmeyeceğini düşünüp kendini değersizleştirebilir. Bu değersizlik hissini yaşayan çocukta ileriki vakitlerde zedelenmiş bir benlik yapısının görülmesi epey olağan sayılmaktadır. Onlara sevgimizi göstermenin en sağlıklı yolu, şartlara bağlı kalmadan her anda sevgimizi sözlere dökmek, davranışlarımızla bunu aşikâr etmek ve ne olursa olsun sevmeye devam edeceğiniz hakkında inanç vermektir.
Çocuklara vereceğimiz sevgi, hürmet ve anlaşılmış olma gereksinimine verilen yanlışsız yanıtlar onların ruhsal istikametten sağlıklı birer yetişkin olma yolunda ilerlemelerini sağlayacak temelleri oluşturmaktadır. Bu temelleri sağlam kurabilen anne ve babalar, onların kişilik gelişimlerini olumlu istikametten desteklemiş olacaklardır. Kaldı ki bu süreçte harikası aramak, eksiksiz bir çocuk yetiştirmek için çabalamak bir yanılgı olur. Zira kimse kusursuz değildir. Ebeveynler olarak bizler de kusursuz olamamaktayız. Eksik olduğumuz durumları ve yapamadıklarımızı çocuklarımızın tamamlamasını istemek ve onları bu açıdan zorlamak mutsuz bireyler yetiştirme yolunda yapılan bilinçsiz davranışlardır.
