Konuşma ve dil gelişimi iletişim ve sosyal hayatın en önemli öğesidir. Kişi iletişim araçları ile kendini ifade eder ve hayatını devam ettirir. Çocuk ilk doğduğu günden beri sürekli olarak psikososyal ve psiko motor gelişim süreci içerisindedir. Dil gelişimi de doğumdan itibaren başlar. Çocuğun zamanında konuşmasında psikososyal gelişimin, sosyal ilişki gelişiminin, zeka ve öğrenme kapasitesinin normal seviyede olması gereklidir.
KONUŞMANIN ZAMANI ve GELİŞMESİNİ OLUMLU ve OLUMSUZ YÖNDE ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Genelde bütün çocukların konuşması ve dil gelişiminin olması için yapısal olarak sinir sistemi, sinir sistemi ile dil kasları arası yollar, ağız-damak-dudak-diş yapısının doğuştan normal olması gerekmektedir.
Bunlardaki herhangi bir doğumsal sıkıntı ve eksiklik veya sonradan oluşabilecek bozukluk, çocuğun konuşmasını olumsuz yönde etkileyecektir. Bu normal anatomik yapıyı bozan hastalıklar hamilelik döneminde, doğum sonrası gelişebilmektedir.
Ortalama olarak, gelişimin ilk altı ayında bebekler önce hecelemeye (ba ba, da da vb), bir yaşından itibaren kelimeler söylemeye (anne, baba, mama, dede vb), 18 AYDAN itibaren de cümle kurmaya başlar (mama ver, baba gel vb).
Bu gelişim dönemlerinin çok gerisinde kalan çocukların tıbbi yönden değerlendirilmesi gereklidir. Altta yatan bir durum çocuğun iletişim sorununun yanında, normal zeka gelişimini ve sosyal gelişimi olumsuz yönde etkileyebilir.
Bununla birlikte bazı çocuklarda hiçbir problem (anatomik ve psikiyatrik) olmadığı halde konuşmada gecikme olabilmektedir. Burada ailesel özellikler önemlidir, çocuğun anne, baba veya yakın akrabalarında alta yatan hiçbir sorun olmadığı halde geç konuşma hikayesi bulunuyorsa, çocuğun konuşmasında da genetik yakınlığa bağlı gecikme gözlenebilir.
KONUŞMA GECİKMESİNE YOL AÇAN NEDENLER
Çocuklarda konuşma gecikmesine ve konuşma geriliğine yol açan en yaygın etmenlerden bazıları şunlardır:
1- ZEKA GERİLİĞİ
Konuşmanın gecikmesinde en sık karşılaşılan nedenlerden biri çocuğun zeka olarak yaşıtlarına göre geri olmasıdır.
2- OTİZM GİBİ YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUKLAR
Konuşma geriliğine yol açan önemli sorunlardan birisi de yaygın gelişimsel bozukluklar adı altında toplanan otistik bozukluklardır. Bu durumlarda, asıl sorun çocuğun sosyal iletişime kapalı olmasıdır. Sosyal iletişimin eksikliği, kişilere ve yaşıtlarına ilgisizliğin yanında, ilgi alanlarının kısıtlı olması, değişikliğe tepki, bazı oyuncak veya nesnelerle aşırı ilgilenme, sallanma, dönme, el çırpma gibi değişik hareketlerin sık gözlenmesi bu çocukların özellikleridir. Erken yaşta tespit edilerek tedavi edilmesi çok önemlidir.
3- İŞİTME BOZUKLUĞU
Çocuklarda konuşma yeteneğinin gelişmesi için dış dünyadan ses olarak uyaran alması, bunları algılaması, yorumlaması, ayırt etmesi ve bunun sonucunda ona benzer sesleri çıkartması süreci gereklidir. İşitme sorunu olan çocuklarda, dış dünyadan hiç bir ses işitmedikleri ve uyaran almadıkları için konuşma sorunu ortaya çıkar. Konuşmayan veya geç konuşan çocukların ilk olarak işitme yönünün incelenmesi gereklidir.
4- GÖRME BOZUKLUĞU
Görme özrü işitme sorunu kadar probleme yol açmasa da çocuğun etrafında olup bitenleri görmemesi, nesneleri tanıyamaması, isimlerini öğrenememesi nedeniyle konuşma açısından sorun teşkil edebilmektedir.
5- SIK HAVALE GEÇİRİLMESİ VE EPİLEPSİ
Küçük yaşta sık havale geçiren ve epilepsi hastası çocuklarda konuşma sorunu ortaya çıkabilmektedir. Bazı çocuklar normal biçimde konuşmaya başlamaları ve hatta bazı cümleler kurmalarına karşın geçirdikleri havaleler ve epilepsi nöbetleri nedeniyle beynindeki işitme merkezi veya ilgili bölümlerde hasar oluşması konuşma açısından ciddi etkilere yol açabilmektedir.
6- UYARAN EKSİKLİĞİ
Konuşma problemlerine yol açan bir diğer neden ise çocukların çok fazla kendi haline bırakılması, bu nedenle uyarı almalarının engellenmesidir. Çocuğun doğduğu andan itibaren insanlar arasında olması, onunla konuşulması, sevilmesi, oyun oynanması onun gerekli çevresel uyarıları alarak konuşmasını hızlandıracaktır.
Diğer yandan etrafında fazla insan bulamayan, özellikle bakım evlerinde kendi halinde kalan çocuklarda, ailenin ilgisiz olduğu ve etrafında çocukların bulunmadığı durumlarda konuşma gelişimi geri kalabilmektedir.
Yukarıda bahsedilen soruna paralel olarak özellikle küçük yaşta insan ilişkilerinin kısıtlı olması ve ilgisizlik nedeniyle sadece TV seyretmeye (saatlerce klip, reklam izleme) terk edilen çocuklarda dış dünyadan kopma, kendi halinde olma eğilimi, insanlardan ve insanlar arası ilişkilerden uzaklaşma, duygusal alışverişten vazgeçme, konuşmama, seslenince bakmama gibi durumlar gelişebilir. Buna bağlı olarak çocukların konuşması gelişmez veya geliştikten sonra gerileyebilir.
7- ÇEŞİTLİ HASTALIKLAR
Ayrıca düzenleme bozuklukları, kronik depresyon, çocukluk çağı psikozları gibi bir çok hastalıkta ve çok merkezi sinir sistemini tutan hastalıklarda konuşma sorunları ortaya çıkabilmektedir.
KONUŞMA ve DİL GELİŞİMİNİ HIZLANDIRMAK İÇİN YAPILABİLECEKLER
Konuşma ve dil gelişimini hızlandırmak ve desteklemek için yapılabileceklerden bazıları şunlardır:
Çocukla ilgilenmek ve sevildiğini hissettirmek.
Çocuğun bedensel ihtiyaçlarına yerinde ve zamanında cevap vermek.
Çocukla sık sık konuşmak, hikaye masal anlatmak, ninni, tekerleme söylemek.
Çocuklar yaşına uygun oyunlar oynamak.
Çocukla birlikte kaliteli vakit geçirmek.
Çocuğun dengeli ve çeşitli beslenmesini sağlamak.
Mümkün olduğunca yaşıtları ile birlikte oyun oynamasını sağlamak.
Çocuğun konuşmasına ve sesli mesajlarına cevap vermek.
Nesnelerle ilgili açıklayıcı bilgi vermek.
2 yaşından önce TV izletmemek, 2 yaşından sonra bir gün içinde 1-2 saatten uzun süreyle TV karşısında kalmasını engellemek.
Çocuğun işaret ile gösterdiği istekleri onunla konuşarak yönlendirmek, anlatmasını sağlamak. (yaşına uygun olarak)
Çocuğun fikirlerine değer vermek, anlattıklarını dinlemek.
Çocuğun sık sık sosyal ortamlarda bulunmasını sağlamak.
Konuşmaya başladığında cesaretlendirmek, teşvik etmek.
Günlük belli bir zaman ayırarak, çocukla resimler üzerinde bol bol konuşmak.
Çocuğun yaşına uygun olarak hikaye, masal anlatmasını desteklemek.
Konuşma zorlukları görüldüğünde çocuğun dikkatini konuşma zorluklarına çekmemek
KONUŞMANIN ZAMANI ve GELİŞMESİNİ OLUMLU ve OLUMSUZ YÖNDE ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Genelde bütün çocukların konuşması ve dil gelişiminin olması için yapısal olarak sinir sistemi, sinir sistemi ile dil kasları arası yollar, ağız-damak-dudak-diş yapısının doğuştan normal olması gerekmektedir.
Bunlardaki herhangi bir doğumsal sıkıntı ve eksiklik veya sonradan oluşabilecek bozukluk, çocuğun konuşmasını olumsuz yönde etkileyecektir. Bu normal anatomik yapıyı bozan hastalıklar hamilelik döneminde, doğum sonrası gelişebilmektedir.
Ortalama olarak, gelişimin ilk altı ayında bebekler önce hecelemeye (ba ba, da da vb), bir yaşından itibaren kelimeler söylemeye (anne, baba, mama, dede vb), 18 AYDAN itibaren de cümle kurmaya başlar (mama ver, baba gel vb).
Bu gelişim dönemlerinin çok gerisinde kalan çocukların tıbbi yönden değerlendirilmesi gereklidir. Altta yatan bir durum çocuğun iletişim sorununun yanında, normal zeka gelişimini ve sosyal gelişimi olumsuz yönde etkileyebilir.
Bununla birlikte bazı çocuklarda hiçbir problem (anatomik ve psikiyatrik) olmadığı halde konuşmada gecikme olabilmektedir. Burada ailesel özellikler önemlidir, çocuğun anne, baba veya yakın akrabalarında alta yatan hiçbir sorun olmadığı halde geç konuşma hikayesi bulunuyorsa, çocuğun konuşmasında da genetik yakınlığa bağlı gecikme gözlenebilir.
KONUŞMA GECİKMESİNE YOL AÇAN NEDENLER
Çocuklarda konuşma gecikmesine ve konuşma geriliğine yol açan en yaygın etmenlerden bazıları şunlardır:
1- ZEKA GERİLİĞİ
Konuşmanın gecikmesinde en sık karşılaşılan nedenlerden biri çocuğun zeka olarak yaşıtlarına göre geri olmasıdır.
2- OTİZM GİBİ YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUKLAR
Konuşma geriliğine yol açan önemli sorunlardan birisi de yaygın gelişimsel bozukluklar adı altında toplanan otistik bozukluklardır. Bu durumlarda, asıl sorun çocuğun sosyal iletişime kapalı olmasıdır. Sosyal iletişimin eksikliği, kişilere ve yaşıtlarına ilgisizliğin yanında, ilgi alanlarının kısıtlı olması, değişikliğe tepki, bazı oyuncak veya nesnelerle aşırı ilgilenme, sallanma, dönme, el çırpma gibi değişik hareketlerin sık gözlenmesi bu çocukların özellikleridir. Erken yaşta tespit edilerek tedavi edilmesi çok önemlidir.
3- İŞİTME BOZUKLUĞU
Çocuklarda konuşma yeteneğinin gelişmesi için dış dünyadan ses olarak uyaran alması, bunları algılaması, yorumlaması, ayırt etmesi ve bunun sonucunda ona benzer sesleri çıkartması süreci gereklidir. İşitme sorunu olan çocuklarda, dış dünyadan hiç bir ses işitmedikleri ve uyaran almadıkları için konuşma sorunu ortaya çıkar. Konuşmayan veya geç konuşan çocukların ilk olarak işitme yönünün incelenmesi gereklidir.
4- GÖRME BOZUKLUĞU
Görme özrü işitme sorunu kadar probleme yol açmasa da çocuğun etrafında olup bitenleri görmemesi, nesneleri tanıyamaması, isimlerini öğrenememesi nedeniyle konuşma açısından sorun teşkil edebilmektedir.
5- SIK HAVALE GEÇİRİLMESİ VE EPİLEPSİ
Küçük yaşta sık havale geçiren ve epilepsi hastası çocuklarda konuşma sorunu ortaya çıkabilmektedir. Bazı çocuklar normal biçimde konuşmaya başlamaları ve hatta bazı cümleler kurmalarına karşın geçirdikleri havaleler ve epilepsi nöbetleri nedeniyle beynindeki işitme merkezi veya ilgili bölümlerde hasar oluşması konuşma açısından ciddi etkilere yol açabilmektedir.
6- UYARAN EKSİKLİĞİ
Konuşma problemlerine yol açan bir diğer neden ise çocukların çok fazla kendi haline bırakılması, bu nedenle uyarı almalarının engellenmesidir. Çocuğun doğduğu andan itibaren insanlar arasında olması, onunla konuşulması, sevilmesi, oyun oynanması onun gerekli çevresel uyarıları alarak konuşmasını hızlandıracaktır.
Diğer yandan etrafında fazla insan bulamayan, özellikle bakım evlerinde kendi halinde kalan çocuklarda, ailenin ilgisiz olduğu ve etrafında çocukların bulunmadığı durumlarda konuşma gelişimi geri kalabilmektedir.
Yukarıda bahsedilen soruna paralel olarak özellikle küçük yaşta insan ilişkilerinin kısıtlı olması ve ilgisizlik nedeniyle sadece TV seyretmeye (saatlerce klip, reklam izleme) terk edilen çocuklarda dış dünyadan kopma, kendi halinde olma eğilimi, insanlardan ve insanlar arası ilişkilerden uzaklaşma, duygusal alışverişten vazgeçme, konuşmama, seslenince bakmama gibi durumlar gelişebilir. Buna bağlı olarak çocukların konuşması gelişmez veya geliştikten sonra gerileyebilir.
7- ÇEŞİTLİ HASTALIKLAR
Ayrıca düzenleme bozuklukları, kronik depresyon, çocukluk çağı psikozları gibi bir çok hastalıkta ve çok merkezi sinir sistemini tutan hastalıklarda konuşma sorunları ortaya çıkabilmektedir.
KONUŞMA ve DİL GELİŞİMİNİ HIZLANDIRMAK İÇİN YAPILABİLECEKLER
Konuşma ve dil gelişimini hızlandırmak ve desteklemek için yapılabileceklerden bazıları şunlardır:
Çocukla ilgilenmek ve sevildiğini hissettirmek.
Çocuğun bedensel ihtiyaçlarına yerinde ve zamanında cevap vermek.
Çocukla sık sık konuşmak, hikaye masal anlatmak, ninni, tekerleme söylemek.
Çocuklar yaşına uygun oyunlar oynamak.
Çocukla birlikte kaliteli vakit geçirmek.
Çocuğun dengeli ve çeşitli beslenmesini sağlamak.
Mümkün olduğunca yaşıtları ile birlikte oyun oynamasını sağlamak.
Çocuğun konuşmasına ve sesli mesajlarına cevap vermek.
Nesnelerle ilgili açıklayıcı bilgi vermek.
2 yaşından önce TV izletmemek, 2 yaşından sonra bir gün içinde 1-2 saatten uzun süreyle TV karşısında kalmasını engellemek.
Çocuğun işaret ile gösterdiği istekleri onunla konuşarak yönlendirmek, anlatmasını sağlamak. (yaşına uygun olarak)
Çocuğun fikirlerine değer vermek, anlattıklarını dinlemek.
Çocuğun sık sık sosyal ortamlarda bulunmasını sağlamak.
Konuşmaya başladığında cesaretlendirmek, teşvik etmek.
Günlük belli bir zaman ayırarak, çocukla resimler üzerinde bol bol konuşmak.
Çocuğun yaşına uygun olarak hikaye, masal anlatmasını desteklemek.
Konuşma zorlukları görüldüğünde çocuğun dikkatini konuşma zorluklarına çekmemek