Ceza: İstenmeyen davranışın tekrar etmesini önlemek için çocuğa uygulanan üzüntü ve acı verici bir yöntemdir. Örneğin; şiddet, azarlama, odaya kapatma gibi. Ya da çocuktan alınan bir haktır (sinemaya gitmesine izin vermemek, harçlığını kesme, oyuncaklarını kaldırmak gibi.
Ceza da aynı ödül gibi bir süre sonrasında etkisini kaybeder. Çocuk cezaya alışır. Örneğin; bir süre sonra çocuk için sinemaya gitmemek önemini kaybeder ve istenmeyen davranışı yapmaya devam eder.
Ceza çocukta korku, kaygı ve tedirginlik yaratır. Davranışı yapmaması gerektiğini öğrendiğinden değil, sadece cezadan korktuğu için yapmaz. Çocuk cezadan kaçabilmek için farklı yollar aramaya başlar. Örneğin; Kötü not alınca dışarıya çıkmasına izin verilmeyen çocuk, notlarını ailesinden saklar yüksek notlar aldığını söyler. Ceza çocuk için daha kötü davranışlara zemin hazırlar.
Ceza uygulanan çocukta; kızgınlık, öfke, nefret, karşı gelme, intikam, suçluluk, güvensizlik, kendine acıma, kendine kötü olanı layık görme gibi olumsuz duygular görülür.
Kendi çocukluğunuzu aklınıza getirin, engellendiğinizde, ceza aldığınızda hangi duyguları hissediyordunuz?
Ceza yerine ne yapabilirsiniz?
-Sorun olan davranıştan önce çocuğa beklentilerinizi anlatabilirsiniz. Örneğin; dışarda sürekli bir şeyler isteyerek ağlayan çocuk için, anne evden çıkmadan önce: Dışarıda bir şeyler istediğinde ağlaman beni üzüyor ve sinirlendiriyor ve seninle dışarı çıkmak keyifli olmuyor, bir şey istediğinde farklı şekilde ifade edebilir misin?
Burada önemli ve dikkat edilmesi gereken şey; İstenmeyen davranıştan önce çocuğa beklentinizi anlatmak, sorun anında sorunu çözmeye çalışmamak. Çocuk ağlamaya başladıktan sonra çocuğa bağırdığınızda ve uyardığınızda bu çocuk için anlaşılmayacaktır. O anda size karşı algıları kapalıdır.
-Çocuktan beklediğiniz davranışa örnek oluşturun. Örneğin; çocuğun sinirlendiğinde bağırmasını istemiyorsanız, sizde sinirlendiğinizde çocuğa bağırmayın. Unutmayın ki; çocuklar gördüklerinin aynısını uygularlar.
-Çocuğu sık sık takdir edin. En önemli şeylerden biri takdir. Beğendiğiniz her güzel, kabul edilir her davranışı takdir etmek, onun tekrar edilmesi için çok önemli bir etkendir.
-Kabul edilmeyen davranışın nedenini sorgulayın. Çocuk istenmeyen bir davranışta bulunduğunda bunun yaramazlık dışında altında yatan başka bir neden olabilir. Örneğin; Okula gitmek istemiyorsa, nedenini düşünmek gerekir. Belki uykusuzdur, hastalık başlangıcı olabilir veya da duygusal başka bir derdi vardır. Size kızmış olabilir, sizden ilgi bekliyor olabilir, okulda bir arkadaşıyla kavga etmiştir, öğretmenine kızmıştır gibi. O anda davranışı zorla yaptıracağınıza(hadi bakalım okula hadi!) nedenlerini düşünüp çocukla konuşabilirsiniz: Bugün iyi görünmüyorsun, bir sorun mu var? Benimle paylaşabilirsin.
-Çocuğa alternatifler sunabilirsiniz. İstenmeyen davranışın yerine, kabul edilir bir davranışı gösterebilirsiniz. Çocuğa sadece yapma! Demek inat davranışını başlatır onun yerine neyi yapmasını beklediğinizi açıklayarak seçim yapmasına yol gösterebilirsiniz. Örneğin; Markette her şeyi elliyorsa, satın aldığınız malzemeleri yiyeceklerini ona gösterip, onun sepete koymasına müsaade edebilirsiniz.
-Çocuk istenmeyen davranışı gerçekleştirdikten sonra, davranışın etkilerini çocuğa gösterebilirsiniz. Böylelikle pişmanlık yaşayabilir. Çocuk kabul edilmez davranışının soncunda ortaya çıkan zararın ne olduğunu görmelidir. Böylelikle çocuk, çevresi ve diğer kişiler hakkında bilinçlenmeye başlar, sebep-sonuç ilişkisini kurar ve davranışının başkalarında yaratabileceği etkileri ve tepkileri öğrenir. Başkasının üzüntüsüne, rahatsızlığına ve acısına sebep olduğu düşüncesi, çocuğu yaptığı davranıştan ötürü kendini suçlu hissetmeye ve pişmanlık duymaya yöneltir. Böylelikle çocuk iç-denetim geliştirmeye başlar. Örneğin; Anlaşmamıza rağmen oyuncaklarını yine salonun ortasına getirmişsin. Bunları bu saatte toplamak beni yoruyor ve belim ağrıyor. Ayrıca da misafir neredeyse gelecek diye telaşlanıyorum ve kızıyorum. Anlaşmamızı bozduğun için sana güvenim sarsılıyor.
Ceza da aynı ödül gibi bir süre sonrasında etkisini kaybeder. Çocuk cezaya alışır. Örneğin; bir süre sonra çocuk için sinemaya gitmemek önemini kaybeder ve istenmeyen davranışı yapmaya devam eder.
Ceza çocukta korku, kaygı ve tedirginlik yaratır. Davranışı yapmaması gerektiğini öğrendiğinden değil, sadece cezadan korktuğu için yapmaz. Çocuk cezadan kaçabilmek için farklı yollar aramaya başlar. Örneğin; Kötü not alınca dışarıya çıkmasına izin verilmeyen çocuk, notlarını ailesinden saklar yüksek notlar aldığını söyler. Ceza çocuk için daha kötü davranışlara zemin hazırlar.
Ceza uygulanan çocukta; kızgınlık, öfke, nefret, karşı gelme, intikam, suçluluk, güvensizlik, kendine acıma, kendine kötü olanı layık görme gibi olumsuz duygular görülür.
Kendi çocukluğunuzu aklınıza getirin, engellendiğinizde, ceza aldığınızda hangi duyguları hissediyordunuz?
Ceza yerine ne yapabilirsiniz?
-Sorun olan davranıştan önce çocuğa beklentilerinizi anlatabilirsiniz. Örneğin; dışarda sürekli bir şeyler isteyerek ağlayan çocuk için, anne evden çıkmadan önce: Dışarıda bir şeyler istediğinde ağlaman beni üzüyor ve sinirlendiriyor ve seninle dışarı çıkmak keyifli olmuyor, bir şey istediğinde farklı şekilde ifade edebilir misin?
Burada önemli ve dikkat edilmesi gereken şey; İstenmeyen davranıştan önce çocuğa beklentinizi anlatmak, sorun anında sorunu çözmeye çalışmamak. Çocuk ağlamaya başladıktan sonra çocuğa bağırdığınızda ve uyardığınızda bu çocuk için anlaşılmayacaktır. O anda size karşı algıları kapalıdır.
-Çocuktan beklediğiniz davranışa örnek oluşturun. Örneğin; çocuğun sinirlendiğinde bağırmasını istemiyorsanız, sizde sinirlendiğinizde çocuğa bağırmayın. Unutmayın ki; çocuklar gördüklerinin aynısını uygularlar.
-Çocuğu sık sık takdir edin. En önemli şeylerden biri takdir. Beğendiğiniz her güzel, kabul edilir her davranışı takdir etmek, onun tekrar edilmesi için çok önemli bir etkendir.
-Kabul edilmeyen davranışın nedenini sorgulayın. Çocuk istenmeyen bir davranışta bulunduğunda bunun yaramazlık dışında altında yatan başka bir neden olabilir. Örneğin; Okula gitmek istemiyorsa, nedenini düşünmek gerekir. Belki uykusuzdur, hastalık başlangıcı olabilir veya da duygusal başka bir derdi vardır. Size kızmış olabilir, sizden ilgi bekliyor olabilir, okulda bir arkadaşıyla kavga etmiştir, öğretmenine kızmıştır gibi. O anda davranışı zorla yaptıracağınıza(hadi bakalım okula hadi!) nedenlerini düşünüp çocukla konuşabilirsiniz: Bugün iyi görünmüyorsun, bir sorun mu var? Benimle paylaşabilirsin.
-Çocuğa alternatifler sunabilirsiniz. İstenmeyen davranışın yerine, kabul edilir bir davranışı gösterebilirsiniz. Çocuğa sadece yapma! Demek inat davranışını başlatır onun yerine neyi yapmasını beklediğinizi açıklayarak seçim yapmasına yol gösterebilirsiniz. Örneğin; Markette her şeyi elliyorsa, satın aldığınız malzemeleri yiyeceklerini ona gösterip, onun sepete koymasına müsaade edebilirsiniz.
-Çocuk istenmeyen davranışı gerçekleştirdikten sonra, davranışın etkilerini çocuğa gösterebilirsiniz. Böylelikle pişmanlık yaşayabilir. Çocuk kabul edilmez davranışının soncunda ortaya çıkan zararın ne olduğunu görmelidir. Böylelikle çocuk, çevresi ve diğer kişiler hakkında bilinçlenmeye başlar, sebep-sonuç ilişkisini kurar ve davranışının başkalarında yaratabileceği etkileri ve tepkileri öğrenir. Başkasının üzüntüsüne, rahatsızlığına ve acısına sebep olduğu düşüncesi, çocuğu yaptığı davranıştan ötürü kendini suçlu hissetmeye ve pişmanlık duymaya yöneltir. Böylelikle çocuk iç-denetim geliştirmeye başlar. Örneğin; Anlaşmamıza rağmen oyuncaklarını yine salonun ortasına getirmişsin. Bunları bu saatte toplamak beni yoruyor ve belim ağrıyor. Ayrıca da misafir neredeyse gelecek diye telaşlanıyorum ve kızıyorum. Anlaşmamızı bozduğun için sana güvenim sarsılıyor.