Bebek ve çocuklarda ebebeynlerin en çok merak ettikleri bahislerden birisi de süt dişlerinin sürmesi, ağız bakımı ve çürüyen süt dişlerinin ne biçimde tedavi edileceğidir. Bu metinde bebek ve çocuklarda ağız ve diş yapısı ile ilgili malumatlar ve ağız sağlının ne biçimde idame edilmesi gerektiği hususlarına değinilmiştir. Sindirim sistemi yaşamsal kıymete sahip ve sıhhatimiz acısından birincil kıymettedir. Ağız ve dişlerimiz bu sistemin birinci modülünü oluşturup bebeklik periyodundan başlayarak bakımına değer verilmesi gerekmektedir. Bu metinde ana ve pederlerin çocuklarda ağız-diş sıhhati açısından dikkat etmesi gereken noktalar ile sık karşılaşılan meselelerin tahliline yönelik malumatlar ele alınacaktır. Diş sürmesi Bebeklerin % 90'ında birinci dişler 6. ayda sürerler. Süt dişleri yekun 20 tanedir ve evlatların beslenmesi ve daimi dişlere rehber olmaları bakımından çok değerlidirler. Diş sürme zamanlaması genetik faktörlere bağlıdır. Erken yahut geç sürmelere rastlanabileceği üzere az da olsa dişli doğan bebek olguları da vardır. Birinci dişlerin 1-1,5 yaşına kadar sürmeleri olağan sayılır. Daha uzun müddetli gecikmelerde radyografi ile denetim edilmelidir. Alışılagelmiş bir evlatta süt dişlerin sürmesi 3-3,5 yaşlar arasında tamamlanır.
Dişlerin ağızda görülmesi ile birlikte ağızdaki mikroorganizmaların sayılarında artış ve cinslerinde çoğalma olur. Bu da diş çürüğü riskini beraberinde getirir. Dolayısı ile birazdan bahsedeceğimiz halde bebek dişlerinin de arilik muhtaçlığı başlamış olur. Diş sürmesi sırasında sıklıkla rastlanılan tükürük akışında artış, iştahsızlık, ateş, kilo kaybı, sindirim ve sinirsel bozukluklar muvakkattir ve nedene yönelik tedavi uygulanmalıdır. Bebeklerde biberon içindeki süte bal, pekmez üzere tatlandırıcıların ek edilmesi, bebekleri geceleri biberonla yatırmak ve ana sütünün bir yaşından daha uzun müddetle verilmesi "biberon çürüğü" oluşmasına neden olur. Evlatların yaşının küçük olması nedeniyle tedavileri de epey güçtür. Münhasıran gece beslenmelerinden sonra dişlerin temizlenmesi ya da biberon sonrası su içirmek alınacak yalın tedbirlerdir. Bebeklerde Ağız Bakımı Bebeklerde diş fırçalama ve dişeti masajı halinde yapılacak günlük ağız bakım pratiklerine birinci dişlerin sürmesiyle birlikte başlanmalıdır. Bu devirde diş fırçası tasarrufu epey sıkıntı olan bir pratiktir. Diş temizliğinin diş fırçası mahalline, sabah ve gece beslenmeleri sonrası, nezih nemli bir tülbent yada gazlı bezle yapılması ehil olacaktır.
Ebevynler bu yaşta diş temizliğinin güçlükle ve gereksiz olduğu olduğu halinde bir kanıya sahiptir. Halbuki diş çürüğüne neden olan mikroorganizmalar birinci dişlerin sürmesiyle birlikte ağız boşluğuna yerleşirler. 1-1,5 yaş civarında kesici dişler tamamlandıktan sonra yumuşak, küçük başlı bir diş fırçası ile fırçalama yapılmalıdır. Üç yaşına kadar macunsuz fırçalama yapılmalıdır. Çünkü bebekler flor içeren macunları yutarlar ve bu da vücutta ziyade flor birikimine yol açar. İki yaş civarında bir evlat diş fırçasını kendi kullanıp fırçalama yapmak velev. Bu yaştaki bir evladın bilinçli fırçalama yapacak seviyede motor fonksiyonlarının gelişmediği bilinmeli ve fırçalama sonrası bir de ebevyn kendi fırçalamalıdır. Bu devirde dişlerde yaygın çürükler oluşmuşsa ölçüsü az olmak koşuluyla (mercimek kadar) 1-1,5 yaşından itibaren florürlü diş macunu önerilebilir. Ana ve pederlerin evlatlarına örnek olmaları için, bir arada diş fırçalamaları ve fırçalama müddetini mümkün olduğunca uzun tutmaları önerilir. Münhasıran şekerli besinlerin alınmasından derhal sonra dişlerin fırçalanması çürük oluşumunun önlenmesi açısından tesirlidir. Diş fırçaları 3-4 ayda bir hijyen açısından ve fırça kıllarının deforme olmaları nedeniyle, yenisi ile değiştirilmelidir. Florür tabletlerinin gelişigüzel kullanılması durumunda kalıcı dişlerde renklenmeler görülür. Bu nedenle diş tabibinin gerekli görüldüğü hallerde verilen florür tabletlerini, önerilen dozlarda ve tertipli olarak kullanılmalıdır. Flor tabletlerinin çok tesirli olmadıkları ve kullanılmalarının zarurî olmadığı istikametinde de görüşler yaygındır. Ama ağızda yüzeyel flor jeli uygulanması ve çürümeye yatkın diş girintilerinin flor içeren bir unsur ile örtülmesi yoluyla çürük oluşumunun engellenebileceği kanıtlanmıştır. Bu tip hami pratiklerin evlat 6 yaşına geldiğinde ve 1. daimi büyük azı dişleri sürdükten sonra yapılması daha tutarlıdır. Süt dişlerindeki çürükler 'nasıl olsa değişecekler' mülahazasıyla önemsenmeyebilmektedir. Ama bu inanış hakikat değildir. Münhasıran süt azıların çürümesi sonucu evlat çiğneme sırasında canı acıdığı için yemeğini yemek istemez, hasebiyle ehliyetsiz beslenme sonucu gelişimde gecikmeler görülebilir. Haddinden fazla çürümüş süt dişleri ateşli ve ağrılı dişeti abselerine neden olabilir. Süt azıların 10-12 yaşlarına kadar ağızda işlev görmesi beklenir.
Erken kaybedilen süt dişleri, daimi dişlerin gömülü kalmasına yahut dişlerde çapraşıklıklara yol açabilir. Bu tip istenmeyen sonuçlarla karşılaşılmaması için, çocuklarda diş fırçalama alışkanlığının yerleşmesi ve evlatların tertipli olarak diş tabibi denetiminden geçmeleri gerekir. Bebeklerin hiçbir şikayeti olmasa da 1 yaşından itibaren yılda en az iki sefer tertipli olarak diş doktoruna götürülmesi onda "diş tabibi korkusu" oluşumunu engellemeye yardımcı olacaktır. Çocukluk Periyodunda Diş Sıhhati Üç yaş civarında tamamlanan süt dişleri, altı-yedi yaşından itibaren konumlarını daimi dişlere bırakır. Ağızda birinci görülen daimi diş 6 yaşında süren bir numara büyük azılardır. Tıpkı yaş periyodunda süt dişleri yavaş yavaş sallanıp yanlarını daimi dişlere bırakmaya başlarlar.
Birinci olarak alt ve üst ön kesimdeki süt dişlerinin değişmesi beklenir. Süt dişlerinin değişmesi sırasında alttan gelen daimi dişlerin lisan yahut dudak tarafından eğri bir halde gelmeye başlaması ve bu arada süt dişlerinin şimdi düşmemiş olması anne-babaları endişelendirebilir. Gelgelelim bu görünüm ''karma dişlenme'' denilen bu devir için olağandır ve tüm süt dişleri değişip daimi dişler alanlarına yerleşene kadar 10-12 yaşlarına dek devam eder. Süt dişlerini kalıcı dişler sürene kadar sağlıklı olarak ağızda tutmak çok değerlidir. Zira devrinden evvel çekilen süt dişleri çocuklarda konuşma, beslenme, estetik meseleleri ile dişlerde çapraşıklıklara neden olur. Çocukluk periyodunda farklı tatlara alışan çocuklarda, öğün arası atıştırma usulünde yemek yeme alışkanlığı gelişir. Diş çürüğü açısından tatlı yapışkan besinleri yemeklerden derhal sonra tüketilmesini önermek gerekir. Yemek aralarında ise çikolata, gofret, bisküvi, şekerleme, kolalı içecekler noktasına süt, yoğurt, peynir, ayran, yumurta yahut elma, havuç üzere ısırılarak yenen meyveleri kabuğunu soymadan verebilirsiniz. Evladınızın şeker ve tatlandırılmış besinlere düşkünlüğünü engellemek sizin elinizdedir. Yiyecek ve içecekleri tatlandırmak maksadıyla kullanılan şekerin tüketimini mümkün olduğunca kısıtlamak gerekir. Evladınızın şeker gereksinimini doğal yollardan (örneğin meyvelerden) karşılamasını sağlayabilirsiniz. Mektep çağı çocuklarda en sık görülen sorunlar biri de diş travmalarıdır. Çarpma ya da kaza nedeni ile dişlere gelen darbeler diş kırıklarına yada enfeksiyonlara neden olur.
Tedavide acil müdahale başarıyı etkilen en kıymetli faktördür. Bu nedenle vakit geçirmeden bir diş tabibine başvurmak gerekir. Çocuklarda Diş Bakımı 3-6 yaş öbeği evlatlar motor fonksiyonlarının gelişimine bağlı olarak diş fırçalama sürecini kendileri yapabilir. Gelgelelim mektep çağına kadar ebevyn denetimi ve yardımı koşuldur. Komplike diş fırçalama metodları çocuklarda iyi olmayacağından başlangıçta dişlerin fırçayı yatay tutup ovalama usulünde fırçalanması kafidir. Evlat büyüdükçe büyüklerin fırçaladığı metodları kullanabilir. Altı yaşında süt dişlerinin gerisinden 1. daimi azı dişleri sürer. Bu dişler yanındaki komşu dişlere nazaran daha alt seviyededir. Bu nedenle bu yerde diş fırçasını eğimli tutarak fırçalama yapmak gerekir. Bu yaşa kadar gerekli olmayan diş-ipi tasarrufuna altı yaşından sonra başlanmalıdır. Konutta yapılacak diş bakımının yanı sıra bu yaşlarda diş doktorunun uygulayacağı flor tedavileri yada fissür örtücü ismi verilen dişleri çürüğe yatkın olan yüzeylerinin kişisel dolgu materyalleriyle kapatılması süreci ve altı aylık diş doktoru denetimleri diş çürüğünün önlenmesinde yalın lakin tesirli tahliller olarak sunulmaktadır. Tüm bunların yanı sıra unutmayın ki evladınız sizi örnek alır! Kendi dişlerinizi günde en az iki kez nizamlı olarak (sabah kahvaltısından sonra ve gece yatmadan evvel mutlaka!) fırçalamanız gerekir. Siz dişlerinizi fırçalarken mümkünse evladınızın sizi izlemesini sağlamalı ve diş fırçalamayı ona siz tanıtmalısınız. Çocuklarda uygulanan en önemli tedaviler Çürük tedavisi: Dişteki çürük kısım temizlenerek duruma nazaran kalıcı yahut muvakkat dolgu ile tedavi edilir. Birtakım durumlarda diş dolgu ile tedavi edilemiyecek kadar harap olmuştur. Bu türlü dişler bazen çekilmek tarafına evlatlar için kişisel olarak hazırlanmış cap' ler ile örtülerek bir mühlet daha ağızda tutulabilir.
Son yıllarda evlatlara dişhekimini ve dişhekimine gitmeyi sevdirmek maksatlı renkli dolgular üretilmiştir. Darbe ile mekanından çıkan ön diş/ler: Dişi duru bir gazlı bez arasına koyup, tükürük ile ıslatarak çabucak diş doktorunuza gidin. Diş doktorunuza çabucak ulaşamıyacaksanız gazlı bezi eczaneden alacağınız serum fizyolojik ile ıslatın ve en kısa hengamda ulaşmaya çalışın. En ideali 1 saat içinde tedaviye başlanmış olmasıdır. Şayet kaideler tutarlıysa diş doktorunuz fırlayan dişi mekanına yerleştirecektir (reimplantasyon). Titiz bir tatbik ve sonrasında yeterli bir bakım ile diş yıllarca evladınızın ağzında kalacaktır. Darbe sonrası ön dişlerinden biri yahut birkaçı kırıldıysa: Kırılan modülleri bulmaya çalışın ve acilen diş doktorunuza ulaşın. Bu esnada modülleri nemli tutmak kıymetlidir. Serum fizyolojik ve velev tükürük bunun için ülküdür. Bu modüller çok kuvvetli ajanlar ile (bonding) mekanlarına yapıştırılırlar ve yapılacak her dolgudan daha estetik ve dayanıklı olurlar. Kesimleri bulamadıysanız: 1. Kırılan kısım küçük ise, dişle birebir renk ve formda bir beyaz (kompozit) dolgu yapılır. Kompozit dolguların ağız içi dayanıklılıkları sonludur. Çay, kahve kola üzere besinlerle boyanarak renk değiştirirler. Bunların beslenme alışkanlıklarına ve ağız hijyenine bağlı olarak görünür vadelerde yenilenmeleri gerekir. 2. Kırık büyükse, dişin yarısını ya da daha fazlasını kapsıyorsa ortalama 17 yaşından büyüklerde porselen laminate veneerler uygulanır.
Porselen laminate veneerler hem çok dayanıklı hemde çok estetiktir. Dişin ön yüzeyine yapışan ve kırık bölümüde kaplayan porselen yapraklar halinde açıklanabilirler. 17 yaşından küçüklerde ise diş ve çene gelişimi tamamlanmadığından porselen laminate veneerlerin uygulanması hakikat değildir. Tekrar dişin tüm ön yüzeyini ve kırık kısmı içine alan kompozit laminalar yapılır. Ama gereçten kaynaklanan meseleler vardır, renkleşecekleri için bir vade sonra yenilenmeleri gerekebilir. Darbeden sonra rastgele bir mesele görünmüyorsa: Kesinlikle diş tabibi tarafından detaylı muayene yapılmalı ve ilgili nahiyeden röntgen çekilmelidir. Muayene ve röntgenden sonra rastgele bir bulgu olmasa bile belli başlı aralıklarla tekrar periapikal röntgen alınır ve eski sinemalarla karşılaştırılır. Burada maksat dişin canlı kısmında uzun vadede bir sorun olup olmadığının tespitidir.
Diş yıllar sonra bile renk değiştirerek canlılığını kaybeder. Bu türlü bir durum tespit edilirse kanal tedavisi uygulanarak diş kaybına yol açabilecek komplikasyonlar önlenir. Diş çekimi: Kimi durumlarda çürük, dişin iç kısmındaki canlı (sinir-pulpa) kısma kadar ilerler. Dişin köklerinden çene kemiğine ulaşan iltihabi bir durum meydana gelir. Evladın yüzü şişer, şiddetli ağrısı vardır ve bu dişi ağızda tutmak evladın sıhhati açısından hakikat değildir. Bu durumda diş buradan çıkartılır. Münhasıran bu bir süt dişi ise ve alttan gelen daimi dişin sürme vakti çok yakınsa hiç bir mahsuru olmayan bir süreçtir. Daimi dişin sürme devri yakın değilse kesinlikle çekilen dişin alanına bir taraf tutucu aparey yapılmalıdır. Kalıcı bir dişte ise çekim sürecinden evvel bu karar tekraren gözden geçirilmeli ve nitekim yapılacak hiçbirşey kalmadığı durumlarda çekim düşünülmelidir. Daimi dişler çekildikten sonra, evladın yaşı elverişli ise çabucak ortodontik tedaviye başlanarak bu boşluk gayri dişlerle kapatılmalı ve alt-üst dişler arasında gerçek bir kapanış bağı sağlanmalıdır. Çekilmiş bir daimi dişin yanı öylece bırakıldığında yandaki dişler bu boşluğa hakikat eğilirler. Boşluğun önündeki diş boşluğa uzar ve bir diş yüzünden ağızın bütün istikrarı bozulabilir. Diştaşı ariliği: Dişlerin üzerinde oluşan bakteri plağı (yiyecek artıkları ve mikroorganizmalardan oluşan beyazımsı, yapışkan tabaka) şayet sıradan fırçalama ile uzaklaştırılamıyacak kadar birikti ise dişhekimi tarafından temizlenerek uzaklaştırılmalıdır. Bu süreç bakteri plaklarının uzun vadede meydana getireceği diş taşı ve çürük üzere meselelerin de oluşumunu engelleyecektir. Birebir seansta evlada, diş fırçalama eğitimi ve çürüklerden korunma hakkında haberlendirme de yapılarak tekrar denetime çağrılır.
Çocuklarda Kollayıcı Dişhekimliği Günümüzde tıbbın her sahasında olduğu üzere dişhekimliğinde de, sorunu oluşmadan durdurma diyebileceğimiz esirgeyici hekimlik ehemmiyet kazanmıştır. Hami diş hekimliği bilhassa çocuklarda büyük ehemmiyet taşır. Zahmetsiz, ucuz ve acısız pratikler olduğundan evlatların diş doktoru ile birinci müsabakalarının kollayıcı diş hekimliği ile ilgili olması tercih edilir. Hijyen eğitimi: Ağız diş bakımını eksiksiz yapmak gelgelelim eksiksiz haber ile mümkün olur. Diş fırçalama ve diş ipi tasarrufunun öğretilmesi, beslenme alışkanlıklarının gözden geçirilmesi ve ağız diş sıhhatinin değerinin anlatılmasını içeren hijyen eğitimi, eksik malumat kalmamasını sağlar. Bu eğitim evlatlar için olduğu kadar büyükler için de ehemmiyet taşır. Flor pratiği: Florid sudan yahut yediğimiz pek çok besinden alabildiğimiz doğal bir mineraldir. Çok evvelce beri sularındaki florid nispeti ziyade olan kesimlerde yaşayanların daha az diş çürüğüyle karşılaştığı farkedilmiş ve nedeni araştırıldığında floridin dişin minesini çürüğe dirençli hale getirdiği saptanmıştır. Önceleri kent sularının optimal dozda floridlenmesi düşünülmüş ve kimi ortamlarda uygulanmış, daha sonra ise birtakım yan tesirler görülerek bu doz azaltılmıştır.
Son yıllarda yapılan araştırmalar ise yüzeyel flor tatbiklerinin daha değerli olduğunu göstermiştir. Ananın hamileliği esnasında aldığı yada 6. aydan itibaren evlada verilen flor tabletlerinin tesirinin iddia edilenden çok az olduğu bulunmuştur. Mineyi oluşturan kristal yapı, yüzeye uygulanan floridin tesiriyle aside daha dirençli hale gelmektedir. Böylelikle daha çetin pürüzlenmekte ve çürüğün oluşması zorlaşmaktadır. Yüzeyel florid pratikleri 3 yaşından itibaren başlanabilen ve her 6 ayda bir tekrarlanması gereken yalın, acısız bir süreçtir. Evladın dişhekimi ile birinci müsabakası ve 6 aylık periodlarla kontrola gelmesi açısından ülküdür. Birkaç dakika süren bu süreç sonrasında evladınızın dişlerinin yüzeyinde depolanan florid, dişleri çok daha sağlıklı ve güçlü yapacaktır. Fissür kollayıcı: Dişlerin çiğneyici yüzeyleri girintili çıkıntılıdır. Bu çukurcuk ve tepecikler pit ve fissürler olarak isimlendirilir. Bu nahiyeler epeyce dardır ve besinlerin sıkışıp temizlenememesi nedeniyle ekseriyetle çürüklerin başladığı mahallerdir. Bu yerlerdeki azık ve mikroorganizma birikimini ve buna bağlı olarak çürüğü önlemek hedefiyle hususî akıcı bir dolgu materyali kullanılır. Öncelikle bu ortam tam olarak temizlenir ve fissur gözetici dediğimiz akıcı dolgu bu yere uygulanır. Işık ile sertleştirilir ve fazlalıkları düzeltilerek cilalanır.
Bu süreç sayesinde tüm çürüklerin yaklaşık %70 ini oluşturan çiğneyici yüzey çürüklerinden korunmak mümkün olur. Olağan koşullarda uzun yıllar kullanılabilmekle birlikte münhasıran buz çiğneme yada diş gıcırdatma üzere alışkanlıkları olanlarda sık sık denetim edilmelerinde yarar vardır. Ağızda birinci kalıcı dişlerin çıktığı devir pratik için ülküdür. Bu da 6 yaş civarıdır. Öteki azı dişlerinin sürme devirlerinde başkalarına de uygulanır. Değerli bir nokta kalıcı dişler sürmeye başladıktan kısa bir vade sonra yaptırmanın (1-2 sene içinde)daha yeterli olacağıdır. Zira müddet uzadıkça çürük oluşma ihtimali artar ve fissur hami konumuna dolgu yapmak gerekebilir. Çürüksüz büyüklerde de uygulanabilmekle bir arada, çocuklarda tasarrufu daha yararlı ve değerlidir. Yan tutucu: Süt dişi çeşitli sebeplerle (çürük yahut kaza) erken kaybedilir. Bu türlü durumlarda alttan gelen kalıcı diş hazır olup sürene kadar, yandaki dişler eğilerek, dönerek kaybedilmiş süt dişinin kalıcı diş için himayesi gereken bölgesi kapatabilirler. Velev boşluğun karşı çenesinde bulunan diş uzamaya başlar. Şayet erken süt dişi çekiminden sonra gelişim kendi haline bırakılırsa meydana gelen bu haraketler gelecek daima dişe taraf kalmamasına sebep olacaktır. Böylelikle kalıcı diş ya hiç süremeyecek yada sıradan mekanının dışında gelişecektir. Yalnızca bir süt dişini bile erken kaybetmenin yaratacağı sorunlar: -dişler yan değiştireceğinden çapraşıklık oluşacak, bu nahiyeler rahat temizlenemeyip çürüğe eğilim artacaktır; -çiğneme zorlaşacaktır; -daha önemli ortodontik meseleler uluşacaktır. Sonuç olarak Süt dişlerinin 1. vazifesi evladın düzgün beslenmesini sağlamaktır. Başkaca konuşmanın düzgün gelişimi de süt dişlerinin varlığına bağlıdır. Süt dişleri kapladıkları ortamı kendilerinin tarafına gelecek olan kalıcı diş için korumakta ve kalıcı diş sürerken ona rehberlik yapmaktadırlar.
Süt dişi erken çekildiği devir bu doğal taraf tutuculuk fonksiyonu da ortadan kalkmaktadır. Süt dişlerindeki dertler gelecekteki pek çok meselenin kaynağıdır. Vaktinden evvel kaybedilen bir süt dişi bir seri derde yol açmaktadır. Oluşan çürükler evlatta enfeksiyon odakları yaratmakta, ayrıyeten beslenmeyi de güçleştirmektedir.
1- Bebekler asla biberon ile uyutulmamalıdır.
2- Emzik tasarrufuna bir yaş civarında son verilmelidir.
3- Evlat 1. ve 2. yaşları arasında diş tabibi ile tanışmalıdır.
4- Diş tabibi ile erken ve şimdi sorun yokken tanışmak evlatta olumlu bir imaj oluşmasını sağlar.
5- Dişler çıkar çıkmaz bunların fırçalanmasına başlamalıdır.
6- 21. Yüzyılın evlatları gereksinimlerinin 3 katı şeker yemektedirler. Beslenmenin düzgün olması da diş sıhhatinin temel ögelerindendir.
7- Günümüzde diş tabiplerinin en değerli hizmeti, evlatlara uygulayacakları kollayıcı tedavilerle, onları çürüksüz bir geleceğe akıllıca yönlendirmektir.
8- Fluor ve Sealant çürüğe karşı tüm yerkürede kabul edilmiş en güçlü koruyuculardır.
9- Evlatlar 7-9 yaşlarında ortodontik açıdan muayene edilmelidir.
10- Devrinden evvel çekilen bir süt dişinin yanı mütemadi diş gelinceye kadar kesinlikle korunmalıdır.
Dişlerin ağızda görülmesi ile birlikte ağızdaki mikroorganizmaların sayılarında artış ve cinslerinde çoğalma olur. Bu da diş çürüğü riskini beraberinde getirir. Dolayısı ile birazdan bahsedeceğimiz halde bebek dişlerinin de arilik muhtaçlığı başlamış olur. Diş sürmesi sırasında sıklıkla rastlanılan tükürük akışında artış, iştahsızlık, ateş, kilo kaybı, sindirim ve sinirsel bozukluklar muvakkattir ve nedene yönelik tedavi uygulanmalıdır. Bebeklerde biberon içindeki süte bal, pekmez üzere tatlandırıcıların ek edilmesi, bebekleri geceleri biberonla yatırmak ve ana sütünün bir yaşından daha uzun müddetle verilmesi "biberon çürüğü" oluşmasına neden olur. Evlatların yaşının küçük olması nedeniyle tedavileri de epey güçtür. Münhasıran gece beslenmelerinden sonra dişlerin temizlenmesi ya da biberon sonrası su içirmek alınacak yalın tedbirlerdir. Bebeklerde Ağız Bakımı Bebeklerde diş fırçalama ve dişeti masajı halinde yapılacak günlük ağız bakım pratiklerine birinci dişlerin sürmesiyle birlikte başlanmalıdır. Bu devirde diş fırçası tasarrufu epey sıkıntı olan bir pratiktir. Diş temizliğinin diş fırçası mahalline, sabah ve gece beslenmeleri sonrası, nezih nemli bir tülbent yada gazlı bezle yapılması ehil olacaktır.
Ebevynler bu yaşta diş temizliğinin güçlükle ve gereksiz olduğu olduğu halinde bir kanıya sahiptir. Halbuki diş çürüğüne neden olan mikroorganizmalar birinci dişlerin sürmesiyle birlikte ağız boşluğuna yerleşirler. 1-1,5 yaş civarında kesici dişler tamamlandıktan sonra yumuşak, küçük başlı bir diş fırçası ile fırçalama yapılmalıdır. Üç yaşına kadar macunsuz fırçalama yapılmalıdır. Çünkü bebekler flor içeren macunları yutarlar ve bu da vücutta ziyade flor birikimine yol açar. İki yaş civarında bir evlat diş fırçasını kendi kullanıp fırçalama yapmak velev. Bu yaştaki bir evladın bilinçli fırçalama yapacak seviyede motor fonksiyonlarının gelişmediği bilinmeli ve fırçalama sonrası bir de ebevyn kendi fırçalamalıdır. Bu devirde dişlerde yaygın çürükler oluşmuşsa ölçüsü az olmak koşuluyla (mercimek kadar) 1-1,5 yaşından itibaren florürlü diş macunu önerilebilir. Ana ve pederlerin evlatlarına örnek olmaları için, bir arada diş fırçalamaları ve fırçalama müddetini mümkün olduğunca uzun tutmaları önerilir. Münhasıran şekerli besinlerin alınmasından derhal sonra dişlerin fırçalanması çürük oluşumunun önlenmesi açısından tesirlidir. Diş fırçaları 3-4 ayda bir hijyen açısından ve fırça kıllarının deforme olmaları nedeniyle, yenisi ile değiştirilmelidir. Florür tabletlerinin gelişigüzel kullanılması durumunda kalıcı dişlerde renklenmeler görülür. Bu nedenle diş tabibinin gerekli görüldüğü hallerde verilen florür tabletlerini, önerilen dozlarda ve tertipli olarak kullanılmalıdır. Flor tabletlerinin çok tesirli olmadıkları ve kullanılmalarının zarurî olmadığı istikametinde de görüşler yaygındır. Ama ağızda yüzeyel flor jeli uygulanması ve çürümeye yatkın diş girintilerinin flor içeren bir unsur ile örtülmesi yoluyla çürük oluşumunun engellenebileceği kanıtlanmıştır. Bu tip hami pratiklerin evlat 6 yaşına geldiğinde ve 1. daimi büyük azı dişleri sürdükten sonra yapılması daha tutarlıdır. Süt dişlerindeki çürükler 'nasıl olsa değişecekler' mülahazasıyla önemsenmeyebilmektedir. Ama bu inanış hakikat değildir. Münhasıran süt azıların çürümesi sonucu evlat çiğneme sırasında canı acıdığı için yemeğini yemek istemez, hasebiyle ehliyetsiz beslenme sonucu gelişimde gecikmeler görülebilir. Haddinden fazla çürümüş süt dişleri ateşli ve ağrılı dişeti abselerine neden olabilir. Süt azıların 10-12 yaşlarına kadar ağızda işlev görmesi beklenir.
Erken kaybedilen süt dişleri, daimi dişlerin gömülü kalmasına yahut dişlerde çapraşıklıklara yol açabilir. Bu tip istenmeyen sonuçlarla karşılaşılmaması için, çocuklarda diş fırçalama alışkanlığının yerleşmesi ve evlatların tertipli olarak diş tabibi denetiminden geçmeleri gerekir. Bebeklerin hiçbir şikayeti olmasa da 1 yaşından itibaren yılda en az iki sefer tertipli olarak diş doktoruna götürülmesi onda "diş tabibi korkusu" oluşumunu engellemeye yardımcı olacaktır. Çocukluk Periyodunda Diş Sıhhati Üç yaş civarında tamamlanan süt dişleri, altı-yedi yaşından itibaren konumlarını daimi dişlere bırakır. Ağızda birinci görülen daimi diş 6 yaşında süren bir numara büyük azılardır. Tıpkı yaş periyodunda süt dişleri yavaş yavaş sallanıp yanlarını daimi dişlere bırakmaya başlarlar.
Birinci olarak alt ve üst ön kesimdeki süt dişlerinin değişmesi beklenir. Süt dişlerinin değişmesi sırasında alttan gelen daimi dişlerin lisan yahut dudak tarafından eğri bir halde gelmeye başlaması ve bu arada süt dişlerinin şimdi düşmemiş olması anne-babaları endişelendirebilir. Gelgelelim bu görünüm ''karma dişlenme'' denilen bu devir için olağandır ve tüm süt dişleri değişip daimi dişler alanlarına yerleşene kadar 10-12 yaşlarına dek devam eder. Süt dişlerini kalıcı dişler sürene kadar sağlıklı olarak ağızda tutmak çok değerlidir. Zira devrinden evvel çekilen süt dişleri çocuklarda konuşma, beslenme, estetik meseleleri ile dişlerde çapraşıklıklara neden olur. Çocukluk periyodunda farklı tatlara alışan çocuklarda, öğün arası atıştırma usulünde yemek yeme alışkanlığı gelişir. Diş çürüğü açısından tatlı yapışkan besinleri yemeklerden derhal sonra tüketilmesini önermek gerekir. Yemek aralarında ise çikolata, gofret, bisküvi, şekerleme, kolalı içecekler noktasına süt, yoğurt, peynir, ayran, yumurta yahut elma, havuç üzere ısırılarak yenen meyveleri kabuğunu soymadan verebilirsiniz. Evladınızın şeker ve tatlandırılmış besinlere düşkünlüğünü engellemek sizin elinizdedir. Yiyecek ve içecekleri tatlandırmak maksadıyla kullanılan şekerin tüketimini mümkün olduğunca kısıtlamak gerekir. Evladınızın şeker gereksinimini doğal yollardan (örneğin meyvelerden) karşılamasını sağlayabilirsiniz. Mektep çağı çocuklarda en sık görülen sorunlar biri de diş travmalarıdır. Çarpma ya da kaza nedeni ile dişlere gelen darbeler diş kırıklarına yada enfeksiyonlara neden olur.
Tedavide acil müdahale başarıyı etkilen en kıymetli faktördür. Bu nedenle vakit geçirmeden bir diş tabibine başvurmak gerekir. Çocuklarda Diş Bakımı 3-6 yaş öbeği evlatlar motor fonksiyonlarının gelişimine bağlı olarak diş fırçalama sürecini kendileri yapabilir. Gelgelelim mektep çağına kadar ebevyn denetimi ve yardımı koşuldur. Komplike diş fırçalama metodları çocuklarda iyi olmayacağından başlangıçta dişlerin fırçayı yatay tutup ovalama usulünde fırçalanması kafidir. Evlat büyüdükçe büyüklerin fırçaladığı metodları kullanabilir. Altı yaşında süt dişlerinin gerisinden 1. daimi azı dişleri sürer. Bu dişler yanındaki komşu dişlere nazaran daha alt seviyededir. Bu nedenle bu yerde diş fırçasını eğimli tutarak fırçalama yapmak gerekir. Bu yaşa kadar gerekli olmayan diş-ipi tasarrufuna altı yaşından sonra başlanmalıdır. Konutta yapılacak diş bakımının yanı sıra bu yaşlarda diş doktorunun uygulayacağı flor tedavileri yada fissür örtücü ismi verilen dişleri çürüğe yatkın olan yüzeylerinin kişisel dolgu materyalleriyle kapatılması süreci ve altı aylık diş doktoru denetimleri diş çürüğünün önlenmesinde yalın lakin tesirli tahliller olarak sunulmaktadır. Tüm bunların yanı sıra unutmayın ki evladınız sizi örnek alır! Kendi dişlerinizi günde en az iki kez nizamlı olarak (sabah kahvaltısından sonra ve gece yatmadan evvel mutlaka!) fırçalamanız gerekir. Siz dişlerinizi fırçalarken mümkünse evladınızın sizi izlemesini sağlamalı ve diş fırçalamayı ona siz tanıtmalısınız. Çocuklarda uygulanan en önemli tedaviler Çürük tedavisi: Dişteki çürük kısım temizlenerek duruma nazaran kalıcı yahut muvakkat dolgu ile tedavi edilir. Birtakım durumlarda diş dolgu ile tedavi edilemiyecek kadar harap olmuştur. Bu türlü dişler bazen çekilmek tarafına evlatlar için kişisel olarak hazırlanmış cap' ler ile örtülerek bir mühlet daha ağızda tutulabilir.
Son yıllarda evlatlara dişhekimini ve dişhekimine gitmeyi sevdirmek maksatlı renkli dolgular üretilmiştir. Darbe ile mekanından çıkan ön diş/ler: Dişi duru bir gazlı bez arasına koyup, tükürük ile ıslatarak çabucak diş doktorunuza gidin. Diş doktorunuza çabucak ulaşamıyacaksanız gazlı bezi eczaneden alacağınız serum fizyolojik ile ıslatın ve en kısa hengamda ulaşmaya çalışın. En ideali 1 saat içinde tedaviye başlanmış olmasıdır. Şayet kaideler tutarlıysa diş doktorunuz fırlayan dişi mekanına yerleştirecektir (reimplantasyon). Titiz bir tatbik ve sonrasında yeterli bir bakım ile diş yıllarca evladınızın ağzında kalacaktır. Darbe sonrası ön dişlerinden biri yahut birkaçı kırıldıysa: Kırılan modülleri bulmaya çalışın ve acilen diş doktorunuza ulaşın. Bu esnada modülleri nemli tutmak kıymetlidir. Serum fizyolojik ve velev tükürük bunun için ülküdür. Bu modüller çok kuvvetli ajanlar ile (bonding) mekanlarına yapıştırılırlar ve yapılacak her dolgudan daha estetik ve dayanıklı olurlar. Kesimleri bulamadıysanız: 1. Kırılan kısım küçük ise, dişle birebir renk ve formda bir beyaz (kompozit) dolgu yapılır. Kompozit dolguların ağız içi dayanıklılıkları sonludur. Çay, kahve kola üzere besinlerle boyanarak renk değiştirirler. Bunların beslenme alışkanlıklarına ve ağız hijyenine bağlı olarak görünür vadelerde yenilenmeleri gerekir. 2. Kırık büyükse, dişin yarısını ya da daha fazlasını kapsıyorsa ortalama 17 yaşından büyüklerde porselen laminate veneerler uygulanır.
Porselen laminate veneerler hem çok dayanıklı hemde çok estetiktir. Dişin ön yüzeyine yapışan ve kırık bölümüde kaplayan porselen yapraklar halinde açıklanabilirler. 17 yaşından küçüklerde ise diş ve çene gelişimi tamamlanmadığından porselen laminate veneerlerin uygulanması hakikat değildir. Tekrar dişin tüm ön yüzeyini ve kırık kısmı içine alan kompozit laminalar yapılır. Ama gereçten kaynaklanan meseleler vardır, renkleşecekleri için bir vade sonra yenilenmeleri gerekebilir. Darbeden sonra rastgele bir mesele görünmüyorsa: Kesinlikle diş tabibi tarafından detaylı muayene yapılmalı ve ilgili nahiyeden röntgen çekilmelidir. Muayene ve röntgenden sonra rastgele bir bulgu olmasa bile belli başlı aralıklarla tekrar periapikal röntgen alınır ve eski sinemalarla karşılaştırılır. Burada maksat dişin canlı kısmında uzun vadede bir sorun olup olmadığının tespitidir.
Diş yıllar sonra bile renk değiştirerek canlılığını kaybeder. Bu türlü bir durum tespit edilirse kanal tedavisi uygulanarak diş kaybına yol açabilecek komplikasyonlar önlenir. Diş çekimi: Kimi durumlarda çürük, dişin iç kısmındaki canlı (sinir-pulpa) kısma kadar ilerler. Dişin köklerinden çene kemiğine ulaşan iltihabi bir durum meydana gelir. Evladın yüzü şişer, şiddetli ağrısı vardır ve bu dişi ağızda tutmak evladın sıhhati açısından hakikat değildir. Bu durumda diş buradan çıkartılır. Münhasıran bu bir süt dişi ise ve alttan gelen daimi dişin sürme vakti çok yakınsa hiç bir mahsuru olmayan bir süreçtir. Daimi dişin sürme devri yakın değilse kesinlikle çekilen dişin alanına bir taraf tutucu aparey yapılmalıdır. Kalıcı bir dişte ise çekim sürecinden evvel bu karar tekraren gözden geçirilmeli ve nitekim yapılacak hiçbirşey kalmadığı durumlarda çekim düşünülmelidir. Daimi dişler çekildikten sonra, evladın yaşı elverişli ise çabucak ortodontik tedaviye başlanarak bu boşluk gayri dişlerle kapatılmalı ve alt-üst dişler arasında gerçek bir kapanış bağı sağlanmalıdır. Çekilmiş bir daimi dişin yanı öylece bırakıldığında yandaki dişler bu boşluğa hakikat eğilirler. Boşluğun önündeki diş boşluğa uzar ve bir diş yüzünden ağızın bütün istikrarı bozulabilir. Diştaşı ariliği: Dişlerin üzerinde oluşan bakteri plağı (yiyecek artıkları ve mikroorganizmalardan oluşan beyazımsı, yapışkan tabaka) şayet sıradan fırçalama ile uzaklaştırılamıyacak kadar birikti ise dişhekimi tarafından temizlenerek uzaklaştırılmalıdır. Bu süreç bakteri plaklarının uzun vadede meydana getireceği diş taşı ve çürük üzere meselelerin de oluşumunu engelleyecektir. Birebir seansta evlada, diş fırçalama eğitimi ve çürüklerden korunma hakkında haberlendirme de yapılarak tekrar denetime çağrılır.
Çocuklarda Kollayıcı Dişhekimliği Günümüzde tıbbın her sahasında olduğu üzere dişhekimliğinde de, sorunu oluşmadan durdurma diyebileceğimiz esirgeyici hekimlik ehemmiyet kazanmıştır. Hami diş hekimliği bilhassa çocuklarda büyük ehemmiyet taşır. Zahmetsiz, ucuz ve acısız pratikler olduğundan evlatların diş doktoru ile birinci müsabakalarının kollayıcı diş hekimliği ile ilgili olması tercih edilir. Hijyen eğitimi: Ağız diş bakımını eksiksiz yapmak gelgelelim eksiksiz haber ile mümkün olur. Diş fırçalama ve diş ipi tasarrufunun öğretilmesi, beslenme alışkanlıklarının gözden geçirilmesi ve ağız diş sıhhatinin değerinin anlatılmasını içeren hijyen eğitimi, eksik malumat kalmamasını sağlar. Bu eğitim evlatlar için olduğu kadar büyükler için de ehemmiyet taşır. Flor pratiği: Florid sudan yahut yediğimiz pek çok besinden alabildiğimiz doğal bir mineraldir. Çok evvelce beri sularındaki florid nispeti ziyade olan kesimlerde yaşayanların daha az diş çürüğüyle karşılaştığı farkedilmiş ve nedeni araştırıldığında floridin dişin minesini çürüğe dirençli hale getirdiği saptanmıştır. Önceleri kent sularının optimal dozda floridlenmesi düşünülmüş ve kimi ortamlarda uygulanmış, daha sonra ise birtakım yan tesirler görülerek bu doz azaltılmıştır.
Son yıllarda yapılan araştırmalar ise yüzeyel flor tatbiklerinin daha değerli olduğunu göstermiştir. Ananın hamileliği esnasında aldığı yada 6. aydan itibaren evlada verilen flor tabletlerinin tesirinin iddia edilenden çok az olduğu bulunmuştur. Mineyi oluşturan kristal yapı, yüzeye uygulanan floridin tesiriyle aside daha dirençli hale gelmektedir. Böylelikle daha çetin pürüzlenmekte ve çürüğün oluşması zorlaşmaktadır. Yüzeyel florid pratikleri 3 yaşından itibaren başlanabilen ve her 6 ayda bir tekrarlanması gereken yalın, acısız bir süreçtir. Evladın dişhekimi ile birinci müsabakası ve 6 aylık periodlarla kontrola gelmesi açısından ülküdür. Birkaç dakika süren bu süreç sonrasında evladınızın dişlerinin yüzeyinde depolanan florid, dişleri çok daha sağlıklı ve güçlü yapacaktır. Fissür kollayıcı: Dişlerin çiğneyici yüzeyleri girintili çıkıntılıdır. Bu çukurcuk ve tepecikler pit ve fissürler olarak isimlendirilir. Bu nahiyeler epeyce dardır ve besinlerin sıkışıp temizlenememesi nedeniyle ekseriyetle çürüklerin başladığı mahallerdir. Bu yerlerdeki azık ve mikroorganizma birikimini ve buna bağlı olarak çürüğü önlemek hedefiyle hususî akıcı bir dolgu materyali kullanılır. Öncelikle bu ortam tam olarak temizlenir ve fissur gözetici dediğimiz akıcı dolgu bu yere uygulanır. Işık ile sertleştirilir ve fazlalıkları düzeltilerek cilalanır.
Bu süreç sayesinde tüm çürüklerin yaklaşık %70 ini oluşturan çiğneyici yüzey çürüklerinden korunmak mümkün olur. Olağan koşullarda uzun yıllar kullanılabilmekle birlikte münhasıran buz çiğneme yada diş gıcırdatma üzere alışkanlıkları olanlarda sık sık denetim edilmelerinde yarar vardır. Ağızda birinci kalıcı dişlerin çıktığı devir pratik için ülküdür. Bu da 6 yaş civarıdır. Öteki azı dişlerinin sürme devirlerinde başkalarına de uygulanır. Değerli bir nokta kalıcı dişler sürmeye başladıktan kısa bir vade sonra yaptırmanın (1-2 sene içinde)daha yeterli olacağıdır. Zira müddet uzadıkça çürük oluşma ihtimali artar ve fissur hami konumuna dolgu yapmak gerekebilir. Çürüksüz büyüklerde de uygulanabilmekle bir arada, çocuklarda tasarrufu daha yararlı ve değerlidir. Yan tutucu: Süt dişi çeşitli sebeplerle (çürük yahut kaza) erken kaybedilir. Bu türlü durumlarda alttan gelen kalıcı diş hazır olup sürene kadar, yandaki dişler eğilerek, dönerek kaybedilmiş süt dişinin kalıcı diş için himayesi gereken bölgesi kapatabilirler. Velev boşluğun karşı çenesinde bulunan diş uzamaya başlar. Şayet erken süt dişi çekiminden sonra gelişim kendi haline bırakılırsa meydana gelen bu haraketler gelecek daima dişe taraf kalmamasına sebep olacaktır. Böylelikle kalıcı diş ya hiç süremeyecek yada sıradan mekanının dışında gelişecektir. Yalnızca bir süt dişini bile erken kaybetmenin yaratacağı sorunlar: -dişler yan değiştireceğinden çapraşıklık oluşacak, bu nahiyeler rahat temizlenemeyip çürüğe eğilim artacaktır; -çiğneme zorlaşacaktır; -daha önemli ortodontik meseleler uluşacaktır. Sonuç olarak Süt dişlerinin 1. vazifesi evladın düzgün beslenmesini sağlamaktır. Başkaca konuşmanın düzgün gelişimi de süt dişlerinin varlığına bağlıdır. Süt dişleri kapladıkları ortamı kendilerinin tarafına gelecek olan kalıcı diş için korumakta ve kalıcı diş sürerken ona rehberlik yapmaktadırlar.
Süt dişi erken çekildiği devir bu doğal taraf tutuculuk fonksiyonu da ortadan kalkmaktadır. Süt dişlerindeki dertler gelecekteki pek çok meselenin kaynağıdır. Vaktinden evvel kaybedilen bir süt dişi bir seri derde yol açmaktadır. Oluşan çürükler evlatta enfeksiyon odakları yaratmakta, ayrıyeten beslenmeyi de güçleştirmektedir.
1- Bebekler asla biberon ile uyutulmamalıdır.
2- Emzik tasarrufuna bir yaş civarında son verilmelidir.
3- Evlat 1. ve 2. yaşları arasında diş tabibi ile tanışmalıdır.
4- Diş tabibi ile erken ve şimdi sorun yokken tanışmak evlatta olumlu bir imaj oluşmasını sağlar.
5- Dişler çıkar çıkmaz bunların fırçalanmasına başlamalıdır.
6- 21. Yüzyılın evlatları gereksinimlerinin 3 katı şeker yemektedirler. Beslenmenin düzgün olması da diş sıhhatinin temel ögelerindendir.
7- Günümüzde diş tabiplerinin en değerli hizmeti, evlatlara uygulayacakları kollayıcı tedavilerle, onları çürüksüz bir geleceğe akıllıca yönlendirmektir.
8- Fluor ve Sealant çürüğe karşı tüm yerkürede kabul edilmiş en güçlü koruyuculardır.
9- Evlatlar 7-9 yaşlarında ortodontik açıdan muayene edilmelidir.
10- Devrinden evvel çekilen bir süt dişinin yanı mütemadi diş gelinceye kadar kesinlikle korunmalıdır.