DIMAĞIN YAPISI
Dimağ yapısı ve fizyolojisi itibariyle epeyce karmaşık ve hassas olduğu için vücudumuzun en uygun korunan organıdır. Oluşum açısından sair göğüslü hayvanlarla benzerliklerimiz olmasına karşın insan dimağı kişisi öbür bütün canlılardan farklı kılar. Merkezde dimağ olmak üzere bütün vücudumuzu bir ağ üzere saran bu harika sistem farklı gelişim basamakları ve donanıma muhtaçlık duyar.
Bir göğüslü hayvan (örneğin inek yavrusu) doğumdan çok kısa vade sonra ayağa kalkıp validesini emmeye ve yürümeye başlamasına karşın insan yavrusu had sistemi gereğince gelişmemiş olarak doğar ve ebeveynlerine bağımlıdır. Dimağın ve had sisteminin ana işlevsel gelişimi tevellüt öncesi son iki ayda başlamak üzere en kıymetli gelişim aşamaları tevellüt sonrasında tamamlanır. Genetik yapı ve çevresel etmenlerin ekleriyle beyindeki had hücreleri (nöronlar) yeni deneyimlerle muhaberesini kuvvetlendirir ve dimağ giderek olgunlaşır.
DIMAĞIN FIZIKÎ OLARAK KORUNMASI
Beyefendisinin sağlıklı gelişimini tamamlayabilmesi için yapısal, fizyolojik ve fonksiyonel olarak korunmalı ve hem gerçek hem mecazi manada yeterli beslenmelidir.
Beyefendisinin oluşumu ve gelişimi ana karnında başlar. Gebeliğin birinci üçüncü haftası ahir oluşmaya başlayan dimağ doğuma kadar gelişimini devam ettirir. Sağlıklı bir gebeliğin sürdürülmesi ve hengamında tamamlanması bütün vücut organlarının olduğu üzere beyefendisinin de sağlam olması için kaçınılmazdır.
Vaktinden çok erken veladet, anada çatı uygunsuzluğu, bebeğin ana karnındaki yerleşim anormallikleri (örn. makat gelişi), kordon dolanması, anada hipertansiyon, diyabet üzere illetlerin olması, çoklu gebelikler, güç ve uzamış doğumlar, tevellüt travmaları yenidoğan bebeğin dimağında oksijensiz kalmaya neden olabilecek ve hasar yaratabilecek riskli durumlardır. Tutarlı yaşta gebelik, hekim denetiminde gebelik takibi, ananın sağlıklı beslenmesi, gebelik vadesinde ananın ilaç, radyasyon, travma ve enfeksiyonlardan korunması fetüs dimağının korunması için alınacak esas önleyici önlemlerdir. Gelişmiş bebek ağır bakım ünitelerinde uygulanan başın soğutulması (hipotermi) tedavisi dertli doğan ve dimağ hasarı açısından risk altında ki bebekler için dimağı esirgeyici en faal tıbbi tedavidir.
Fiziki yapı kafatasının kompakt anatomisi sayesinde müdafaa altındadır. Lakin başta travmalar, birtakım ilaçlar, zehirler hasar verebilmektedir. Bu hasarları daha olmadan birtakım olağan önlemler ve öngörü ile önleyebilmek mümkündür. Örneğin yeni hareketlenen bir evlat için konutta eşyaları çarpmaya karşı ayarlamak, mesken kazalarına karşı önlem almak, açılır çekmece, elektrik prizleri, pencere ve kapıları koruma etmek, düşebilecek dolapları ve hane eşyalarını duvara sabitlemek bunlardan bir kaçıdır. Arabada bebeklerin bebek koltuğu olmadan, küçük evlatların emniyet kemeri takabilecek yaşa gelmeden ön koltukta seyahat etmemesi, bisiklet sürerken kask kullanılması, çok soğuk ve çok güneşli mahallerde başına şapka takılması da dışarıda dimağı fiziki korumak için alınması gereken önlemlere örnek oluşturur.
SAĞLIKLI EVLAT YETİŞTİRME
Doğumdan sonra evladın büyüme gelişmesini etkileyen en değerli faktör beslenmedir. Yerinde beslenmeyen, yanlış beslenen bebeklerin dimağ gelişiminin durduğu ilmî olarak gösterilmiştir. Ana sütü dışında dimağı geliştiren şahsi bir besin yoktur.
Daha çok yaşa mütenasip, vitamin ve minerallerden varlıklı, doğal ve istikrarlı bir beslenme önerilir. Bugün gelişmiş memleketlerde evlatlar daha düzgün beslenmekte, daha âlâ sıhhate elverişli koşullarda büyümekte, illetlerden daha yeterli korunabilmekte, daha güzel eğitim görmüş anne-babalar tarafından büyütülmektedir. Devletimizde de devir içinde bu çarpıcı gelişme evlatların büyüme ve gelişiminde kıymetli bir rol oynamakta, imkanların ve ebeveynlerin farkındalığının artması ile geçmiş yıllara nazaran vücut ve dimağ açısından daha sağlıklı evlatlar yetiştirmekteyiz.
TOPLUMSAL MEDYADAN DIMAĞIN KORUNMASI
Evlatların dimağı birinci iki yaşta en süratli olmak üzere keşfetmeye ve öğrenmeye odaklı ağır bir yapılanma içindedir. Kendinin farkında olma, vücut modüllerinin keşfi, etrafını tanıma, yabancı olanı ayırt etme, kendini tabir etmeye başlama, kaslarını denetim etme-yönetme, hareketlenmeye başlama ve yerküreyi keşfetme aşamalı olarak gelişir.
Bütün bunlar algılarının artması, elde ettiklerini tahlil edebilmesi ve reaksiyon gösterebilmesiyle mümkün olur. Bilhassa bu periyotta doğal olmayan ölçüsüz uyaranlar sağlıklı duyusal gelişimi tesirler. Her yeni doğan bebek insanlığın bugüne kadar olan birikimi ile karşılaşır. Televizyon, tablet, telefon vs. ekranları ve programlarının süratli akışı bu periyottaki bir evladın algı ve tahlil edebilme kapasitesinin çok üzerindedir.
Gördüğünü algılayabilmek ve manaya sırasında çok ağır bir efor sarf eder ve geri kalan yerküreye algılarını ve duyularını kapatır. Haddinden fazla odaklanma yaşar. Evladın bu türlü programlar önünde sabitlendiğini gören ebeveynler (sağlıksız bir tercih ile) evladı sakinleştirmek ve yemek yedirmek için bu programları (örn reklamlar) kullanırlar. Halbuki çok çokça odaklanmaya çalışmak dimağı yorar ve dimağ sağlıklı gelişimini kısıtlar. Sonuçta devam eden bu durum evlatların önemli muhabere ve lisan meselelerine, toplumsallaşma, öğrenme ve tahlil yeteneklerinde problemlere yol açabilir. Bu nedenlerle evlatların Birinci iki yaştan evvel mobil cihazlarla münasebet kurması tavsiye edilmez.
DIMAĞIN ÇEVRE MANADA KORUNMASI ve AİLE
Gelişmekte ve yerküreyi tanımakta olan evlat dimağı soysal ve ruhsal manada da korunmalıdır. Ailesinde şiddet olan, laflı yahut fizikî şiddete maruz kalan ve sevgiden mahrum büyüyen çocuklarda dimağ gelişiminin geri kaldığı ilmî çalışmalarla kanıtlanmıştır. Öte yandan evlat yetiştirmede mesut ve bilinçli bir validenin evlada verebileceği ekler çok çokça olur. Günümüzün değişen koşulları nedeniyle iş-güç, çevre medya ve trafik çok ziyade vakit harcamaya ve evlatlara ayrılması gereken devranın azalmasına yol açmaktadır.
Her şeye karşın memleketimizde klasik alışkanlıklar nedeniyle anaların evlatlarıyla olabildiğince vakit geçirdiğini umumide toplumsal bir sorun olmadığını görüyoruz. Asıl bu hususta babalara çok iş düşmektedir. Evlat yetiştirmede bütün yükü anaya bırakmamalı pederler da sorumluluk almalıdır. Evlatların dimağ gelişiminde ananın rolü evlatlar tarafından kanıksanmıştır. Ancak pederlerin evlatlarla vakit geçirmesi, oyun oynaması, rol model olması ve eğitimine ekte bulunması evlatların dimağ gelişimde kıymetli fark yaratır. Aile içi ve dışı muhaberenin yeterli olması çok kıymetlidir. Berhudar ebeveynler bahtiyar evlatlar yetiştirir.
Dimağ yapısı ve fizyolojisi itibariyle epeyce karmaşık ve hassas olduğu için vücudumuzun en uygun korunan organıdır. Oluşum açısından sair göğüslü hayvanlarla benzerliklerimiz olmasına karşın insan dimağı kişisi öbür bütün canlılardan farklı kılar. Merkezde dimağ olmak üzere bütün vücudumuzu bir ağ üzere saran bu harika sistem farklı gelişim basamakları ve donanıma muhtaçlık duyar.
Bir göğüslü hayvan (örneğin inek yavrusu) doğumdan çok kısa vade sonra ayağa kalkıp validesini emmeye ve yürümeye başlamasına karşın insan yavrusu had sistemi gereğince gelişmemiş olarak doğar ve ebeveynlerine bağımlıdır. Dimağın ve had sisteminin ana işlevsel gelişimi tevellüt öncesi son iki ayda başlamak üzere en kıymetli gelişim aşamaları tevellüt sonrasında tamamlanır. Genetik yapı ve çevresel etmenlerin ekleriyle beyindeki had hücreleri (nöronlar) yeni deneyimlerle muhaberesini kuvvetlendirir ve dimağ giderek olgunlaşır.
DIMAĞIN FIZIKÎ OLARAK KORUNMASI
Beyefendisinin sağlıklı gelişimini tamamlayabilmesi için yapısal, fizyolojik ve fonksiyonel olarak korunmalı ve hem gerçek hem mecazi manada yeterli beslenmelidir.
Beyefendisinin oluşumu ve gelişimi ana karnında başlar. Gebeliğin birinci üçüncü haftası ahir oluşmaya başlayan dimağ doğuma kadar gelişimini devam ettirir. Sağlıklı bir gebeliğin sürdürülmesi ve hengamında tamamlanması bütün vücut organlarının olduğu üzere beyefendisinin de sağlam olması için kaçınılmazdır.
Vaktinden çok erken veladet, anada çatı uygunsuzluğu, bebeğin ana karnındaki yerleşim anormallikleri (örn. makat gelişi), kordon dolanması, anada hipertansiyon, diyabet üzere illetlerin olması, çoklu gebelikler, güç ve uzamış doğumlar, tevellüt travmaları yenidoğan bebeğin dimağında oksijensiz kalmaya neden olabilecek ve hasar yaratabilecek riskli durumlardır. Tutarlı yaşta gebelik, hekim denetiminde gebelik takibi, ananın sağlıklı beslenmesi, gebelik vadesinde ananın ilaç, radyasyon, travma ve enfeksiyonlardan korunması fetüs dimağının korunması için alınacak esas önleyici önlemlerdir. Gelişmiş bebek ağır bakım ünitelerinde uygulanan başın soğutulması (hipotermi) tedavisi dertli doğan ve dimağ hasarı açısından risk altında ki bebekler için dimağı esirgeyici en faal tıbbi tedavidir.
Fiziki yapı kafatasının kompakt anatomisi sayesinde müdafaa altındadır. Lakin başta travmalar, birtakım ilaçlar, zehirler hasar verebilmektedir. Bu hasarları daha olmadan birtakım olağan önlemler ve öngörü ile önleyebilmek mümkündür. Örneğin yeni hareketlenen bir evlat için konutta eşyaları çarpmaya karşı ayarlamak, mesken kazalarına karşı önlem almak, açılır çekmece, elektrik prizleri, pencere ve kapıları koruma etmek, düşebilecek dolapları ve hane eşyalarını duvara sabitlemek bunlardan bir kaçıdır. Arabada bebeklerin bebek koltuğu olmadan, küçük evlatların emniyet kemeri takabilecek yaşa gelmeden ön koltukta seyahat etmemesi, bisiklet sürerken kask kullanılması, çok soğuk ve çok güneşli mahallerde başına şapka takılması da dışarıda dimağı fiziki korumak için alınması gereken önlemlere örnek oluşturur.
SAĞLIKLI EVLAT YETİŞTİRME
Doğumdan sonra evladın büyüme gelişmesini etkileyen en değerli faktör beslenmedir. Yerinde beslenmeyen, yanlış beslenen bebeklerin dimağ gelişiminin durduğu ilmî olarak gösterilmiştir. Ana sütü dışında dimağı geliştiren şahsi bir besin yoktur.
Daha çok yaşa mütenasip, vitamin ve minerallerden varlıklı, doğal ve istikrarlı bir beslenme önerilir. Bugün gelişmiş memleketlerde evlatlar daha düzgün beslenmekte, daha âlâ sıhhate elverişli koşullarda büyümekte, illetlerden daha yeterli korunabilmekte, daha güzel eğitim görmüş anne-babalar tarafından büyütülmektedir. Devletimizde de devir içinde bu çarpıcı gelişme evlatların büyüme ve gelişiminde kıymetli bir rol oynamakta, imkanların ve ebeveynlerin farkındalığının artması ile geçmiş yıllara nazaran vücut ve dimağ açısından daha sağlıklı evlatlar yetiştirmekteyiz.
TOPLUMSAL MEDYADAN DIMAĞIN KORUNMASI
Evlatların dimağı birinci iki yaşta en süratli olmak üzere keşfetmeye ve öğrenmeye odaklı ağır bir yapılanma içindedir. Kendinin farkında olma, vücut modüllerinin keşfi, etrafını tanıma, yabancı olanı ayırt etme, kendini tabir etmeye başlama, kaslarını denetim etme-yönetme, hareketlenmeye başlama ve yerküreyi keşfetme aşamalı olarak gelişir.
Bütün bunlar algılarının artması, elde ettiklerini tahlil edebilmesi ve reaksiyon gösterebilmesiyle mümkün olur. Bilhassa bu periyotta doğal olmayan ölçüsüz uyaranlar sağlıklı duyusal gelişimi tesirler. Her yeni doğan bebek insanlığın bugüne kadar olan birikimi ile karşılaşır. Televizyon, tablet, telefon vs. ekranları ve programlarının süratli akışı bu periyottaki bir evladın algı ve tahlil edebilme kapasitesinin çok üzerindedir.
Gördüğünü algılayabilmek ve manaya sırasında çok ağır bir efor sarf eder ve geri kalan yerküreye algılarını ve duyularını kapatır. Haddinden fazla odaklanma yaşar. Evladın bu türlü programlar önünde sabitlendiğini gören ebeveynler (sağlıksız bir tercih ile) evladı sakinleştirmek ve yemek yedirmek için bu programları (örn reklamlar) kullanırlar. Halbuki çok çokça odaklanmaya çalışmak dimağı yorar ve dimağ sağlıklı gelişimini kısıtlar. Sonuçta devam eden bu durum evlatların önemli muhabere ve lisan meselelerine, toplumsallaşma, öğrenme ve tahlil yeteneklerinde problemlere yol açabilir. Bu nedenlerle evlatların Birinci iki yaştan evvel mobil cihazlarla münasebet kurması tavsiye edilmez.
DIMAĞIN ÇEVRE MANADA KORUNMASI ve AİLE
Gelişmekte ve yerküreyi tanımakta olan evlat dimağı soysal ve ruhsal manada da korunmalıdır. Ailesinde şiddet olan, laflı yahut fizikî şiddete maruz kalan ve sevgiden mahrum büyüyen çocuklarda dimağ gelişiminin geri kaldığı ilmî çalışmalarla kanıtlanmıştır. Öte yandan evlat yetiştirmede mesut ve bilinçli bir validenin evlada verebileceği ekler çok çokça olur. Günümüzün değişen koşulları nedeniyle iş-güç, çevre medya ve trafik çok ziyade vakit harcamaya ve evlatlara ayrılması gereken devranın azalmasına yol açmaktadır.
Her şeye karşın memleketimizde klasik alışkanlıklar nedeniyle anaların evlatlarıyla olabildiğince vakit geçirdiğini umumide toplumsal bir sorun olmadığını görüyoruz. Asıl bu hususta babalara çok iş düşmektedir. Evlat yetiştirmede bütün yükü anaya bırakmamalı pederler da sorumluluk almalıdır. Evlatların dimağ gelişiminde ananın rolü evlatlar tarafından kanıksanmıştır. Ancak pederlerin evlatlarla vakit geçirmesi, oyun oynaması, rol model olması ve eğitimine ekte bulunması evlatların dimağ gelişimde kıymetli fark yaratır. Aile içi ve dışı muhaberenin yeterli olması çok kıymetlidir. Berhudar ebeveynler bahtiyar evlatlar yetiştirir.