Boy kısalığı çocuk sağlığı izleminde sık karşılaşılan bir sorundur.
Normal büyüme için sağlıklı ve mutlu olmak, doğru beslenmek ve normal hormon dengesine sahip olmak gerekir. Bunlardan herhangi birinde sorun olursa yetersiz büyüme görülür.
Normal büyüme boy, vücut ağırlığı ve baş çevresindeki artışın yaş, cinsiyet ve genetik potansiyeline göre beklenen değerler içinde olmasıdır. Büyümenin izlenmesi bir çocuğun sadece ne kadar büyüyeceğini göstermekle kalmaz, aynı zamanda ne kadar sağlıklı olduğunu da ortaya koyar.
Büyümenin değerlendirilmesinde boy uzamasının takibi ve normalden sapmaların saptanması, olası patolojik nedenlerin erken yakalanmasında büyük önem taşır. Doğru ölçüm, her muayenede aynı kişinin ölçüm yapması, ölçümde aynı cihazın kullanılması, hatayı en aza indirecektir. Doğru ölçüm yapılmamışsa, diğer yapılanların hiçbir kıymeti olmaz.
Boyu %3 persentilin hemen altında olan çocukların boy kısalığının yapısal veya ailevi olma oranı %80 iken, boyu 3 standart sapma altında olan çocukarın altta yatan sistemik hastalık veya endokrin bozukluk olma oranı daha yüksektir.
Boy kısalığı yaş ve cinsiyete göre hazırlanmış büyüme eğrilerinde, boyun üçüncü persentilin (bir başka tanımla yaş ve cinsiyete göre ortalamanın iki standart sapmasının) altında olması olarak tanımlanır.
Erişkin yaşamda farklı bulgularla karşımıza çıkan pek çok hastalık, çocukluk çağında sadece boy kısalığı ile kendini gösterebilir.
Büyüme intrauterin, süt çocukluğu, çocukluk ve adölesan dönemi kapsar. Doğum öncesi 9 ayda ortalma 50 cm olan büyüme hızı, doğumdan sonra ilk yıl 25 cm, ikinci yıl 10-12 cm, üçüncü yıl 8 cm'dir. Dört yaş ile puberte başlangıcı arasındaki uzama yılda ortalama 5-6 cm’dir.
Büyümenin değerlendirilmesi gebelik sürecinden başlayarak, doğum öyküsü, doğum sonrası beslenme ve 3 ile 6 ayda bir yapılan boy ve kilo ölçümlerinin değerlendirilmesi, geçirilmiş hastalıkların sorgulanması nı içermelidir. Bunun dışında soygeçmiş, anne ve babanın boy ölçümleri, onların ebeveyn ve kardeşlerinin boy değerlerinin sorgulanması gerekir. Ardından iyi bir fizik muayene, boy, kilo ölçümü, vücut oranları (oturma yüksekliği , kulaç boyu), ergenlik bulguları, dismorfik bulgular dikkatlice gözlemlenmeli ve kaydedilmelidir. Muayene bulgularına göre gerekli tanısal tetkikler yapılmalıdır.
Beslenme bozukluğu ve kronik hastalıklar postnatal boy kısalığı nedenleri arasında en önemlileridir. Protein ve çinko, demir gibi besinlerle alınması gereken maddelerin eksikliği boy kısalığına neden olur. Olumsuz aile veya yuva ortamında olanlar, psikolojik bozukluğu olanlarda psikososyal boy kısalığı görülebilir. Sistemik hastalıklar (kötü kontrollü diyabet, kronik böbrek yetersizliği gibi) boy kısalığına neden olabilir. Düşük doğum ağırlığı, erken doğum büyüme potansiyelini etkileyen önemli faktörlerdendir.
Yaşamın ilk aylarında çevresel faktörler ve beslenme büyümeyi birincil olarak etkilerken, bu dönemden sonra iki yaşına kadar genetik etkenler ön plana çıkar. Üç yaş ile puberte arasındaki dönemde büyüme endokrin faktörlerin etkisi altındadır.
Bu dönemde büyüme eğrisine paralel gitme, büyüme hızının normal olduğunu, dolayısı ile çocuğun sağlıklı olduğunu gösterir. Eğri aşağı doğru çaprazlandığı takdirde sistemik hastalık taramaları ardından hipotiroidi, büyüme hormonu eksikliği gibi büyüme geriliğine yol açan endokrinolojik bozukluklar değerlendirilmelidir.
Tiroid hormon eksikliği özellikle ilk üç yaşta geliştiğinde yavaş büyüme ve zeka gelişiminde gerilik ile sonuçlanır. Kan testi ile saptanır ve kolayca tedavi edilebilir.
Ergenlik döneminde büyüme, büyüme hormonu yanında cinsiyet hormonlarının etkisi ile gerçekleşir.
Büyüme hormonu büyümeyi doğrudan etkiler. Büyüme hormonu eksikliği doğumsal veya beynin doğum sırasında veya sonrasında hastalık, ışın tedavisi veya tümör nedeni ile zarar görmesi nedeni ile gelişebilir.
Kız çocuklarda daha sık gördüğümüz erken ergenlik, doğumsal böbrek üstü bezi hastalıkları,yaşıtlarına göre hızlı büyüyen çocukta erişkin boyun kısa kalmasına neden olur.
Bebeklerde üç ayda bir, çocuk ve adölesanlarda ise 6-12 ayda bir tekrarlanan boy ve vücut ağırlığı ölçümleri büyümeye ilişkin daha ayrıntılı bilgi verir.
Çocuklar erişkinlerin bir minyatürü değildir. Boy kısalığı veya büyümede duraklama olduğu düşünülen çocukların Çocuk Endokrin Uzmanı tarafından muayenesi, takip ve tetkik edilmesi gerekir.
Normal büyüme için sağlıklı ve mutlu olmak, doğru beslenmek ve normal hormon dengesine sahip olmak gerekir. Bunlardan herhangi birinde sorun olursa yetersiz büyüme görülür.
Normal büyüme boy, vücut ağırlığı ve baş çevresindeki artışın yaş, cinsiyet ve genetik potansiyeline göre beklenen değerler içinde olmasıdır. Büyümenin izlenmesi bir çocuğun sadece ne kadar büyüyeceğini göstermekle kalmaz, aynı zamanda ne kadar sağlıklı olduğunu da ortaya koyar.
Büyümenin değerlendirilmesinde boy uzamasının takibi ve normalden sapmaların saptanması, olası patolojik nedenlerin erken yakalanmasında büyük önem taşır. Doğru ölçüm, her muayenede aynı kişinin ölçüm yapması, ölçümde aynı cihazın kullanılması, hatayı en aza indirecektir. Doğru ölçüm yapılmamışsa, diğer yapılanların hiçbir kıymeti olmaz.
Boyu %3 persentilin hemen altında olan çocukların boy kısalığının yapısal veya ailevi olma oranı %80 iken, boyu 3 standart sapma altında olan çocukarın altta yatan sistemik hastalık veya endokrin bozukluk olma oranı daha yüksektir.
Boy kısalığı yaş ve cinsiyete göre hazırlanmış büyüme eğrilerinde, boyun üçüncü persentilin (bir başka tanımla yaş ve cinsiyete göre ortalamanın iki standart sapmasının) altında olması olarak tanımlanır.
Erişkin yaşamda farklı bulgularla karşımıza çıkan pek çok hastalık, çocukluk çağında sadece boy kısalığı ile kendini gösterebilir.
Büyüme intrauterin, süt çocukluğu, çocukluk ve adölesan dönemi kapsar. Doğum öncesi 9 ayda ortalma 50 cm olan büyüme hızı, doğumdan sonra ilk yıl 25 cm, ikinci yıl 10-12 cm, üçüncü yıl 8 cm'dir. Dört yaş ile puberte başlangıcı arasındaki uzama yılda ortalama 5-6 cm’dir.
Büyümenin değerlendirilmesi gebelik sürecinden başlayarak, doğum öyküsü, doğum sonrası beslenme ve 3 ile 6 ayda bir yapılan boy ve kilo ölçümlerinin değerlendirilmesi, geçirilmiş hastalıkların sorgulanması nı içermelidir. Bunun dışında soygeçmiş, anne ve babanın boy ölçümleri, onların ebeveyn ve kardeşlerinin boy değerlerinin sorgulanması gerekir. Ardından iyi bir fizik muayene, boy, kilo ölçümü, vücut oranları (oturma yüksekliği , kulaç boyu), ergenlik bulguları, dismorfik bulgular dikkatlice gözlemlenmeli ve kaydedilmelidir. Muayene bulgularına göre gerekli tanısal tetkikler yapılmalıdır.
Beslenme bozukluğu ve kronik hastalıklar postnatal boy kısalığı nedenleri arasında en önemlileridir. Protein ve çinko, demir gibi besinlerle alınması gereken maddelerin eksikliği boy kısalığına neden olur. Olumsuz aile veya yuva ortamında olanlar, psikolojik bozukluğu olanlarda psikososyal boy kısalığı görülebilir. Sistemik hastalıklar (kötü kontrollü diyabet, kronik böbrek yetersizliği gibi) boy kısalığına neden olabilir. Düşük doğum ağırlığı, erken doğum büyüme potansiyelini etkileyen önemli faktörlerdendir.
Yaşamın ilk aylarında çevresel faktörler ve beslenme büyümeyi birincil olarak etkilerken, bu dönemden sonra iki yaşına kadar genetik etkenler ön plana çıkar. Üç yaş ile puberte arasındaki dönemde büyüme endokrin faktörlerin etkisi altındadır.
Bu dönemde büyüme eğrisine paralel gitme, büyüme hızının normal olduğunu, dolayısı ile çocuğun sağlıklı olduğunu gösterir. Eğri aşağı doğru çaprazlandığı takdirde sistemik hastalık taramaları ardından hipotiroidi, büyüme hormonu eksikliği gibi büyüme geriliğine yol açan endokrinolojik bozukluklar değerlendirilmelidir.
Tiroid hormon eksikliği özellikle ilk üç yaşta geliştiğinde yavaş büyüme ve zeka gelişiminde gerilik ile sonuçlanır. Kan testi ile saptanır ve kolayca tedavi edilebilir.
Ergenlik döneminde büyüme, büyüme hormonu yanında cinsiyet hormonlarının etkisi ile gerçekleşir.
Büyüme hormonu büyümeyi doğrudan etkiler. Büyüme hormonu eksikliği doğumsal veya beynin doğum sırasında veya sonrasında hastalık, ışın tedavisi veya tümör nedeni ile zarar görmesi nedeni ile gelişebilir.
Kız çocuklarda daha sık gördüğümüz erken ergenlik, doğumsal böbrek üstü bezi hastalıkları,yaşıtlarına göre hızlı büyüyen çocukta erişkin boyun kısa kalmasına neden olur.
Bebeklerde üç ayda bir, çocuk ve adölesanlarda ise 6-12 ayda bir tekrarlanan boy ve vücut ağırlığı ölçümleri büyümeye ilişkin daha ayrıntılı bilgi verir.
Çocuklar erişkinlerin bir minyatürü değildir. Boy kısalığı veya büyümede duraklama olduğu düşünülen çocukların Çocuk Endokrin Uzmanı tarafından muayenesi, takip ve tetkik edilmesi gerekir.