Uykuda altını ıslatma milyonlarca evladın yaşadığı bir sıhhat problemidir. Bir evladın 5 yaşına kadar gece altını ıslatması olağan kabul edilir. Bunun sebebi çocuklarda sinirsel (nörolojik) olgunluğun bu yaşta tamamlanmasıdır. Bu yaştan sonra uykuda idrar kaçırmaya enürezis nokturna denir.
Sıklık
Beş yaşındaki evlatların yaklaşık %15’inde gece altını ıslatma mevcuttur. Her yıl yaklaşık %15 azalarak 15 yaşında yaklaşık %1’e düşer. Erkeklerde kızlardan 1,5 kat daha ziyadedir.
Sınıflandırma:
Uykuda alt ıslatmanın iki farklı sınıflandırması mevcuttur.
Birinci sınıflandırma; alt ıslatmanın birincil (primer) yahut ikincil (sekonder) mi olduğu ayırt edilir. Evladın uykuda idrar denetimini hiç bir hengam kazanamamış olması birincil, 5 yaşını bitirdikten sonra en az 6 aylık bir kuru periyot sonrası kaçırmaların başlamasına ikincil alt ıslatma denilir. Tüm vakaların yaklaşık %20’si ikincildir ve bunlarda ruhsal faktörler ön planda olabilir.
2. sınıflandırmada ise, evlatta nörolojik yahut ürolojik bir sorun olup olmadığına ve gece alt ıslatmaya gündüz işeme meselelerinin eşlik edip etmediğine nazaran tek belirtili ve çok belirtili olarak iki kümede inceleriz. Şayet evladın gündüz idrar kaçırması, aniden sıkışarak tuvalete gitmesi/tuvalete yetişemeden idrarını kaçırması, kesik kesik işemesi, işerken ıkınması, devamlı kabızlık üzere birtakım şikayetleri ile birlikte gece idrar kaçırması var ise buna çok belirtili alt ıslatma denir. Eşlik eden vesair durumlar yok yalnızca gece idrar kaçırıyorsa buna tek belirtili alt ıslatma denir. Bu ayrımın yapılması hayli değerlidir zira bu iki durumun tedavisi birbirinden farklıdır.
Altta yatan sebepler:
Genetik faktörler: Birçok illette olduğu üzere, uykuda alt ıslatma ile genetik yatkınlık arasında yakın bir bağlantı vardır. Bununla ilgili çok sayıda genler ortaya konmuştur. Ana ve peder geçmişte sınırlı bir yaşa kadar uykuda alt ıslatma sorunu yaşamış ise, bunların evlatlarında %75, birisinde varsa evlatlarında %45 orantısında alt ıslatma görülür. Tek yumurta ikizlerinde %68, çift yumurta ikizlerinde %36 görülmesi de genetik yatkınlığın bir kanıtıdır.
Uyku/Uyanma bozukluğu: Bu evlatların bir kısmında mesane doluluğunu algılayamama yahut algılandığı halde uyanamama meselesi vardır. Bu durumun evladın gelişimiyle koşut olarak devranla ortadan kalkabildiği varsayılmaktadır.
Mesane kapasitesi: Uykudaki fonksiyonel mesane kapasitesinde bir azalma yahut mesanenin gece çok aktivitesi, uykuda alt ıslatmanın değerli bir nedeni olabilir.
Hormonal neden: Bu evlatların bir kısmında gece üretilen idrar ölçüsü olması gerekenden ziyadedir. Bunun sebebi antidiüretik hormon (ADH) salınımında gece beklenen artışın olmamasıdır. Tek belirtili uykuda alt ıslatmanın %75’inden bu sorumludur. Bu sorun de yeniden evladın gelişimsel sürecindeki gecikmeye bağlıdır.
Çok idrar üretimine neden olan marazlar: Diyabetes mellitus, diyabetes insipidus, kronik böbrek zayıflığı, orak hücreli anemi üzere marazlar ile birtakım ilaçlar olağandan ziyade idrar çıkışına neden olabilir.
Tanı:
Öncelikle ayrıntılı bir hikaye alınır. Yalnızca gece uykuda idrar kaçırmanın mı olduğu yoksa öteki işeme meseleleri / kabızlık üzere sorunlarla birlikte mi olduğu aydınlatılmadır. Bunun daha objektif olarak belirlenmesi ve evladın günlük işeme alışkanlıklarının net ortaya konması için bir işeme çizelgesi doldurulması bu hususta pahalı malumatlar verecektir.
Kan basıncı ölçümü ve dikkatli bir genital muayenenin eşlik ettiği ayrıntılı fizik muayene yapılır. Altta yatan sebeplerin belirlenmesi açısından umumiyetle tam idrar testi ve üriner sistem ultrasonu yapılır. Çoğunlukla daha ileri tetkiklerin yapılmasına gerek duyulmaz.
Tedavi:
Erken yaşlarda uykuda alt ıslatma, evladın ve ailesinin hayat kalitesini bozacak seviyede değilse bu durumun büyüdükçe geçebileceği düşünülerek tedavi bir müddet ertelenebilir. Tekrar bu evlatlara önerilebilecek olan ve çoklukla birinci tedavi seçeneği olarak bilinen davranışsal tedavi uygulanabilir.
Davranışsal tedavi: Epeyce sık rastlanan bu durumun ruhsal bir mesele olmadığı, evladın büyümesi ve nörolojik olgunlaşmasıyla ortadan kaybolabileceği mantığına dayanır. Bu usulle, aileye mesanenin çalışma mekanizması ve alt ıslatmanın fizyolojisi tam olarak anlatılır, destekleyici ve motive edici bir yaklaşımda bulunması hedeflenir.
Evlatların öncelikle gece yatmadan 2 saat öncesinden itibaren likit alımı (su, çay, meşrubat, meyve suyu gibi) kısıtlanmalıdır.
Uyumadan evvel ve uyuduktan 2 saat sonra kaldırılıp işemesi sağlanmalıdır.
Akşam yemeğinde tuzlu besinlerin tüketiminden kaçınılmalıdır.
Likit alımı gün içine eşit olarak dağıtılmalıdır.
Kabızlık sorunu varsa çözülmelidir. Bunun için bol lifli azıklar ve ehil ölçüde likit alımı kuraldır. Her sabah kaka yapmayı alışkanlık haline getirmek müsait bir formüldür lakin şayet bu uygulanamıyorsa yemekten 15-20 dakika sonra evladın tuvalete gitmesi ve kaka yapmaya çalışması gereklidir.
İşemenin düzenlenmesi de epeyce değerlidir. Evladın 2-3 saatte bir tuvalete gitmesi - mektepte bir teneffüs gitmiyorsa başka teneffüs gitmesi - ve bunun yanında şayet klozet kullanıyorsa (alafranga tip tuvalet) ayaklarının kesinlikle desteklenmesi koşuldur.
Ödüllendirme usulü de çok tesirlidir. Takvim tutarak kuru günlerin çokluğuna nazaran ödüllendirme metodu de evlatların bu hususta motivasyonlarını artırmakta ve sorunun aile içinde kabul edilerek evladın üzerindeki ruhsal presin azaltılmasını sağlayabilir.
Aile desteği epeyce değerlidir. Farklı bir sebebe bağlı olmayan uykuda altını ıslatma ruhsal kökenli olmamakla birlikte bu durumun evlat üzerinde ruhsal olarak negatif bir tesiri inkar edilemez. Tedavinin tahminen de en kıymetli münasebeti budur.
Fakat şayet bu sorun mektep çağındaki bir evlatta içtimaî açıdan bir mesele yaratıyorsa o devir bu aşamanın süratli geçilmesi gerekebilir.
İlaç tedavisi: Davranışsal tedaviye karşılık alınamayan çocuklarda yahut bu tedavi ile birlikte kullanılabilir. Günümüzde en sık kullanılanı desmopressin hormonu analoğudur. Tedavide maksat eksik olan antidiüretik hormon (ADH)/desmopressinin yanına konması ve bu sayede vücudun uykuda su tutmasının artarak idrar çıkışının azaltılması hedeflenmektedir. Bu tedavinin en büyük avantajı birinci dozdan itibaren aktifliğin başlaması ve tasarrufunun kolay olmasıdır. Aktifliği yaklaşık %50 civarındadır. Gece yatmadan 1 saat evvel alınması gereken ve lisan altında eriyen bu ilacın en kıymetli dezavantajı ise ilacın bırakılmasını takiben şikayetin tekrar ortaya çıkabilmesidir. Dozu kademeli olarak azaltılarak birkaç ay içinde tedavi ekseriyetle sonlandırılır. Mesane kapasitesinin uykuda azlığı yahut şiddetli aktivitesi düşünülüyorsa, antikolinerjik ilaçlar yararlı olacaktır.
Alarm cihazı: Bu cihaz iç çamaşırı yahut çarşafın üzerine konan ıslaklıkla birlikte alarm veren bir mekanizmaya sahiptir. En kıymetli avantajı tedaviye yanıtın daha kalıcı olmasıdır. Yaklaşık olarak %80 faal olan alarm tedavisinde ilaç tedavisine orantıyla cevap daha geç ortaya çıkmakla birlikte tedavi bırakıldıktan sonra şikayetin geri gelme mümkünlüğü daha düşüktür. En kıymetli dezavantajı olarak tasarrufunun güçlükle olması (alarma evlat dışındaki mesken halkının uyanması gibi) gösterilebilir.
Sonuç: olarak uykuda alt ıslatmanın bir sorun olarak kabul edilmesi ve evladın bu mevzuda suçlanarak değil desteklenerek meseleyle başa çıkılması en doğrusudur. Bu meselenin ilerleyen yaş ile birlikte büyük orantıda kaybolacağını bilmek kıymetlidir. Bunun yanında gece idrar kaçırmanın içtimaî ve ruhsal olarak etkileme seviyesine geldiği durumlarda ilaç (desmopressin) yahut alarm tedavisinin yahut seçilmiş vakalarda iki tedavinin birlikte kullanılmasıyla bu hastaların çok büyük kısmı erişkin yaşlara bu meselesi atlatarak gelecektir.
Sıklık
Beş yaşındaki evlatların yaklaşık %15’inde gece altını ıslatma mevcuttur. Her yıl yaklaşık %15 azalarak 15 yaşında yaklaşık %1’e düşer. Erkeklerde kızlardan 1,5 kat daha ziyadedir.
Sınıflandırma:
Uykuda alt ıslatmanın iki farklı sınıflandırması mevcuttur.
Birinci sınıflandırma; alt ıslatmanın birincil (primer) yahut ikincil (sekonder) mi olduğu ayırt edilir. Evladın uykuda idrar denetimini hiç bir hengam kazanamamış olması birincil, 5 yaşını bitirdikten sonra en az 6 aylık bir kuru periyot sonrası kaçırmaların başlamasına ikincil alt ıslatma denilir. Tüm vakaların yaklaşık %20’si ikincildir ve bunlarda ruhsal faktörler ön planda olabilir.
2. sınıflandırmada ise, evlatta nörolojik yahut ürolojik bir sorun olup olmadığına ve gece alt ıslatmaya gündüz işeme meselelerinin eşlik edip etmediğine nazaran tek belirtili ve çok belirtili olarak iki kümede inceleriz. Şayet evladın gündüz idrar kaçırması, aniden sıkışarak tuvalete gitmesi/tuvalete yetişemeden idrarını kaçırması, kesik kesik işemesi, işerken ıkınması, devamlı kabızlık üzere birtakım şikayetleri ile birlikte gece idrar kaçırması var ise buna çok belirtili alt ıslatma denir. Eşlik eden vesair durumlar yok yalnızca gece idrar kaçırıyorsa buna tek belirtili alt ıslatma denir. Bu ayrımın yapılması hayli değerlidir zira bu iki durumun tedavisi birbirinden farklıdır.
Altta yatan sebepler:
Genetik faktörler: Birçok illette olduğu üzere, uykuda alt ıslatma ile genetik yatkınlık arasında yakın bir bağlantı vardır. Bununla ilgili çok sayıda genler ortaya konmuştur. Ana ve peder geçmişte sınırlı bir yaşa kadar uykuda alt ıslatma sorunu yaşamış ise, bunların evlatlarında %75, birisinde varsa evlatlarında %45 orantısında alt ıslatma görülür. Tek yumurta ikizlerinde %68, çift yumurta ikizlerinde %36 görülmesi de genetik yatkınlığın bir kanıtıdır.
Uyku/Uyanma bozukluğu: Bu evlatların bir kısmında mesane doluluğunu algılayamama yahut algılandığı halde uyanamama meselesi vardır. Bu durumun evladın gelişimiyle koşut olarak devranla ortadan kalkabildiği varsayılmaktadır.
Mesane kapasitesi: Uykudaki fonksiyonel mesane kapasitesinde bir azalma yahut mesanenin gece çok aktivitesi, uykuda alt ıslatmanın değerli bir nedeni olabilir.
Hormonal neden: Bu evlatların bir kısmında gece üretilen idrar ölçüsü olması gerekenden ziyadedir. Bunun sebebi antidiüretik hormon (ADH) salınımında gece beklenen artışın olmamasıdır. Tek belirtili uykuda alt ıslatmanın %75’inden bu sorumludur. Bu sorun de yeniden evladın gelişimsel sürecindeki gecikmeye bağlıdır.
Çok idrar üretimine neden olan marazlar: Diyabetes mellitus, diyabetes insipidus, kronik böbrek zayıflığı, orak hücreli anemi üzere marazlar ile birtakım ilaçlar olağandan ziyade idrar çıkışına neden olabilir.
Tanı:
Öncelikle ayrıntılı bir hikaye alınır. Yalnızca gece uykuda idrar kaçırmanın mı olduğu yoksa öteki işeme meseleleri / kabızlık üzere sorunlarla birlikte mi olduğu aydınlatılmadır. Bunun daha objektif olarak belirlenmesi ve evladın günlük işeme alışkanlıklarının net ortaya konması için bir işeme çizelgesi doldurulması bu hususta pahalı malumatlar verecektir.
Kan basıncı ölçümü ve dikkatli bir genital muayenenin eşlik ettiği ayrıntılı fizik muayene yapılır. Altta yatan sebeplerin belirlenmesi açısından umumiyetle tam idrar testi ve üriner sistem ultrasonu yapılır. Çoğunlukla daha ileri tetkiklerin yapılmasına gerek duyulmaz.
Tedavi:
Erken yaşlarda uykuda alt ıslatma, evladın ve ailesinin hayat kalitesini bozacak seviyede değilse bu durumun büyüdükçe geçebileceği düşünülerek tedavi bir müddet ertelenebilir. Tekrar bu evlatlara önerilebilecek olan ve çoklukla birinci tedavi seçeneği olarak bilinen davranışsal tedavi uygulanabilir.
Davranışsal tedavi: Epeyce sık rastlanan bu durumun ruhsal bir mesele olmadığı, evladın büyümesi ve nörolojik olgunlaşmasıyla ortadan kaybolabileceği mantığına dayanır. Bu usulle, aileye mesanenin çalışma mekanizması ve alt ıslatmanın fizyolojisi tam olarak anlatılır, destekleyici ve motive edici bir yaklaşımda bulunması hedeflenir.
Evlatların öncelikle gece yatmadan 2 saat öncesinden itibaren likit alımı (su, çay, meşrubat, meyve suyu gibi) kısıtlanmalıdır.
Uyumadan evvel ve uyuduktan 2 saat sonra kaldırılıp işemesi sağlanmalıdır.
Akşam yemeğinde tuzlu besinlerin tüketiminden kaçınılmalıdır.
Likit alımı gün içine eşit olarak dağıtılmalıdır.
Kabızlık sorunu varsa çözülmelidir. Bunun için bol lifli azıklar ve ehil ölçüde likit alımı kuraldır. Her sabah kaka yapmayı alışkanlık haline getirmek müsait bir formüldür lakin şayet bu uygulanamıyorsa yemekten 15-20 dakika sonra evladın tuvalete gitmesi ve kaka yapmaya çalışması gereklidir.
İşemenin düzenlenmesi de epeyce değerlidir. Evladın 2-3 saatte bir tuvalete gitmesi - mektepte bir teneffüs gitmiyorsa başka teneffüs gitmesi - ve bunun yanında şayet klozet kullanıyorsa (alafranga tip tuvalet) ayaklarının kesinlikle desteklenmesi koşuldur.
Ödüllendirme usulü de çok tesirlidir. Takvim tutarak kuru günlerin çokluğuna nazaran ödüllendirme metodu de evlatların bu hususta motivasyonlarını artırmakta ve sorunun aile içinde kabul edilerek evladın üzerindeki ruhsal presin azaltılmasını sağlayabilir.
Aile desteği epeyce değerlidir. Farklı bir sebebe bağlı olmayan uykuda altını ıslatma ruhsal kökenli olmamakla birlikte bu durumun evlat üzerinde ruhsal olarak negatif bir tesiri inkar edilemez. Tedavinin tahminen de en kıymetli münasebeti budur.
Fakat şayet bu sorun mektep çağındaki bir evlatta içtimaî açıdan bir mesele yaratıyorsa o devir bu aşamanın süratli geçilmesi gerekebilir.
İlaç tedavisi: Davranışsal tedaviye karşılık alınamayan çocuklarda yahut bu tedavi ile birlikte kullanılabilir. Günümüzde en sık kullanılanı desmopressin hormonu analoğudur. Tedavide maksat eksik olan antidiüretik hormon (ADH)/desmopressinin yanına konması ve bu sayede vücudun uykuda su tutmasının artarak idrar çıkışının azaltılması hedeflenmektedir. Bu tedavinin en büyük avantajı birinci dozdan itibaren aktifliğin başlaması ve tasarrufunun kolay olmasıdır. Aktifliği yaklaşık %50 civarındadır. Gece yatmadan 1 saat evvel alınması gereken ve lisan altında eriyen bu ilacın en kıymetli dezavantajı ise ilacın bırakılmasını takiben şikayetin tekrar ortaya çıkabilmesidir. Dozu kademeli olarak azaltılarak birkaç ay içinde tedavi ekseriyetle sonlandırılır. Mesane kapasitesinin uykuda azlığı yahut şiddetli aktivitesi düşünülüyorsa, antikolinerjik ilaçlar yararlı olacaktır.
Alarm cihazı: Bu cihaz iç çamaşırı yahut çarşafın üzerine konan ıslaklıkla birlikte alarm veren bir mekanizmaya sahiptir. En kıymetli avantajı tedaviye yanıtın daha kalıcı olmasıdır. Yaklaşık olarak %80 faal olan alarm tedavisinde ilaç tedavisine orantıyla cevap daha geç ortaya çıkmakla birlikte tedavi bırakıldıktan sonra şikayetin geri gelme mümkünlüğü daha düşüktür. En kıymetli dezavantajı olarak tasarrufunun güçlükle olması (alarma evlat dışındaki mesken halkının uyanması gibi) gösterilebilir.
Sonuç: olarak uykuda alt ıslatmanın bir sorun olarak kabul edilmesi ve evladın bu mevzuda suçlanarak değil desteklenerek meseleyle başa çıkılması en doğrusudur. Bu meselenin ilerleyen yaş ile birlikte büyük orantıda kaybolacağını bilmek kıymetlidir. Bunun yanında gece idrar kaçırmanın içtimaî ve ruhsal olarak etkileme seviyesine geldiği durumlarda ilaç (desmopressin) yahut alarm tedavisinin yahut seçilmiş vakalarda iki tedavinin birlikte kullanılmasıyla bu hastaların çok büyük kısmı erişkin yaşlara bu meselesi atlatarak gelecektir.