ÇOCUKLUK ÇAĞINDA BESLENMENİN DEĞERI NEDİR?
Çocukluk devrinde büyümeyi etkileyen en değerli faktörler beslenme, genetik alt yapı ve hormonlardır. Lakin bilhassa birinci 2 yılda büyümeyi en çok etkileyen beslenmedir. Birinci yıllarda kazanılan beslenme alışkanlığı erişkin hayattaki beslenme biçimini ve ortaya çıkabilecek, kalp damar illetleri, şeker marazı, hipertansiyon üzere kronik marazların görülme riskini de azaltmaktadır. Biz tabipler için büyüme, bebeğin sıhhatinin mekanında olduğunun temel göstergelerinden birisidir. Bu nedenle iştahsızlık şikayeti ile başvuran bebeklerde büyümede duraklama yahut gerileme olup olmadığına bakılması ve şayet varsa muhakkak araştırılması gerekir. Ancak en sık yapılan yanlışlardan birisi büyümesi sıradan olan bebeğin anne- pederine “bebeğiniz olağan, kilo alımı pek güzel, iştahsızlığı için kaygı edilecek birşey yok” denmesidir. Evladın büyüme duraklaması olmasa da mikronütrient eksiklikleri yahut müsait olmayan besleme teknikleri kullanılıyor olabileceği akılda tutulmalı ve validenin bu mevzudaki tasası dikkate alınarak, valideden ayrıntılı hikaye alınmalıdır.
ÇOCUKLUK ÇAĞINDA BESLENME PROBLEMLERI NE SIKLIKTA GÖRÜLMEKTEDİR?
Çocukluk çağında bu sorun %25-35 sıklıkta görülmekte, %1-2 ‘sinde de çok önemli seviyede olmaktadır. Yani her 3-4 anadan birisi evladının iştahsız olduğundan yahut yeme sorunu olduğundan şikayet etmektedir.
BU SORUN NE HENGAM ORTAYA ÇIKIYOR? DOĞUŞTAN İTİBAREN Mİ VAR YOKSA SONRADAN MI OLUŞUYOR?
Yeme davranışının ortaya çıkmasında genetik faktörler, hormonlar, anne-bebek bağı ve ananın besleme tavrının rolü var. Birtakım evlatlar doğuştan itibaren seçiciler, kimileri da başta iştahlı bölgeyken sonradan ananın yahut bakım veren kişinin yanlış besleme modeli nedeniyle problemli hale geliyorlar.
Ebeveynlerin besleme modelleri 4 öbeğe ayrılıyor:
Denetim Edici: Çoklukla evlada daha ziyade yemesi yahut bir besini tüketmesi için ısrar eder, şayet uygun yemek noktaysa yahut istenilen besini tüketirse karşılığında tatlı, şeker, ipad vs verme lafı verir. Bir lokma yahut bir kaşık daha yemesi için ısrar eder.
Müsamahakar: Evladın sevdiği yiyecekleri hazırlar ve sunar, evlat yemekte olanları beğenmez ise onun istediğini hazırlar, ne hengam yemek isterse o vakit, ne formda yemek isterse o denli yedirir.
İhmalkar: “Çocuğum istediği hengam yiyebilir, istediği şeyleri yemesine müsaade veririm, her vakit ne yediğini takip etmem, bazen yemek vermeyi unuttuğum olur” der.
Hassas-sorumlu: Evlatla birlikte oturur ve yemek bölge, evladı aile sofrasına dahil eder. Evladın öğün aralarında abur- cubur tüketmesine yahut beslenmesine müsaade vermez. Evlada sağlıklı yiyecekler sunar ve evladın bunlardan istediğini yemesine müsaade verir. Yeme sırasında evlada ağırlıkçı, zorlayıcı tavır sergilemez.
Bu 4 besleme modeli arasında hassas model münâsib olan ve tercih edilmesi gerekendir. Yanlış besleme modeli uygulanması da evlatta yeme meselelerine yol açabilir.
YEME BOZUKLUKLARI KENDİ ARASINDA ALT KÜMELERE AYRILIYOR MU?
Evet, sıklıkla gördüğümüz 4 kümeden bahsetmek istiyorum:
İştahsız olarak bedellendirilen olağan evlat: Ebeveyn evladın iştahının az olduğuna ve gereğince yemediğine inanır lakin aslında evladın büyüme suratı ve yeme ölçüsü ve çeşitliliği olağandır. Anne-babanın çok telaşı evladı ziyade yemeye zorlamaya, ısrara ve sonucunda bazen evlatta yeme korkusu oluşmasına sebep olur. Maatteessüf bizim topluluğumuzda , bilhassa anneanne ve babannelerde evlatlara çok yedirme alışkanlığı olduğundan bu hasta öbeği çok görülmektedir. Bazen zorlamaya bağlı olarak bu çocuklarda yeme korkusu da oluşmaktadır.. Valideye evladın büyümesinin beklenen bedellerde olduğu anlatılmalı ve “hassas-sorumlu besleme modeline” geçilmelidir. Aksi durumda anne-bebek arasındaki münasebet bozulmakta ve ilerleyen yaşlarda daha büyük dertler ortaya çıkmaktadır.
İştahsız ve hareketli evlat: Hareketli, canlı bir evlattır. Oyun oynamayla, konuşmayla ve muhitle, yemekten daha ilgilidir. Yemeğe olan ilgisi kısa müddette dağılır. Masada oturmak istemez. 9-10 aylıktan sonra kilo alımı durabilir. Bu durumda aileye evlatla ilgili malumat verilir. Evladın iştahını arttırmaya yönelik yeme tertibi planlanır. Aile ile birlikte, dikkatini dağıtıcı şeyler olmadan, 20-30 dakika ile sonlandırılmış öğünler planlanır. Mutlaka yemeye zorlama yada pres yapılmaması gerekir. Kilo ve uzunluk takibi yapılır, gerekirse besin desteği verilir.
Çok seçici yemek yiyen evlat: Birtakım yiyeceklerin kokusuna, tadına, görünüşüne yahut kıvamına karşı reaksiyon gösterir, iğrenir. Yeni yiyecekleri denemek istemez. Bu evladın yemek dışında diğer yerlerde da duyusal güçlükleri olabilir: Yüksek sesten yahut ışıktan rahatsız olabilir, çıplak ayakla kuma yahut çime basamaz, ellerinin kirlenmesinden hoşlanmaz, kıyafet etiketlerinden rahatsız olabilir. Bu evlatları, sevmediği yiyeceği yemeye zorlamak tam aykırısı tesir yapar. Öğürmesine yahut kusmasına neden olan yiyeceği bir daha vermemek gerekir. Sevmediği yiyecekler farklı formlarda sunulmalı ve 10-15 sefer denenmelidir. Çok seçici yemek yiyen ve mikronütrient eksiklikleri olan çocuklarda besin desteği ve bazen ilaç tedavisi vermek gerekir.
Yemek yemekten korkan evlat: Biberonu, mama önlüğünü yahut mama sandalyesini görünce ağlamaya, kendini arkaya akıllıca atmaya başlar, ağzını kilitler, yememek için kendini kusturabilir. Evlatlara besleme sondası yahut teneffüs tüpü takılması üzere tıbbi müdahalelerden sonra yahut çetinle besleme yapıldığı durumlarda görülür. Bizim topluluğumuzda sıklıkla, çetinle besleme, ağzını zorlayarak açma yahut yatırarak besleme yapılan çocuklarda görülmektedir. Bu durum “kontrol edici besleme modeli” uygulayan ailelerde daha sıklıkla görülmektedir. Müsait olan hassas-sorumlu besleme modeline geçmektir. Evladı oturtarak, zorlama yapmadan, kendi başına yemesine teşvik ederek beslenmesini sağlamak gerekir. Bu süreç biraz devir ve sabır gerektirir lakin sorunun düzeltilmesi anne-çocuk münasebeti açısından ve gelecekteki beslenme alışkanlığı açısından büyük ehemmiyet taşımaktadır.
YEME MESELELERININ TEDAVİSİ VAR MI? SİZ NASIL BİR YOL İZLİYORSUNUZ?
Yeme bozukluğunun tedavisi mümkün. Ben öncelikle bu hastalarda çok ayrıntılı bir hikaye alıyorum. Yani ananın tevellüt öncesi dahil beslenmesini, bebeğin emme süreci dahil tüm beslenmesini, ek besinlere geçişi, neleri sevip neleri sevmediği, ne ölçüde tükettiği, verilme hali, allerji hikayesi..vs sorguluyorum.
Yeme bozukluğunun hangi alt öbeğe girdiğini tespit etmek için anket uyguluyorum. Hangi besinleri yediğini tek tek kayıt altına alıp, eksik olan besin kümesini tamamlamaya yönelik beslenme planı hazırlıyorum. Ayrıntılı fizik muayene yapıp, evvelki ve o anki boy-kilo pahalarını ölçerek, büyümede duraklama yahut gerileme olup olmadığına bakıyorum. Şayet büyümede sorun varsa yahut altta yatan sair bir hastalık düşünüyorsam gerekli tetkikleri istiyorum. Tüm bunların sonuçlarına nazaran evlada şahsi bir tedavi planı oluşturuyorum. Bu plana evladın beslenme aksiyonuna eği olan herkesin ; ana, peder, anneanne, babaanne, bakıcı..vs katılması ve uyması gerekiyor. Makul aralıklarla görüşüp bir sonraki adımı planlıyoruz. Kimi durumlarda beslenme desteği, vitamin takviyesi yahut ilaç kullanmak gerekiyor. Sonuç olarak her hasta kümesi için muhakkak tahlil var, kâfi ki aile ile işbirliği içinde çalışalım ve biraz vakit verelim.
SON OLARAK AİLELERE SÖYLEMEK İSTEDİKLERİNİZ VAR MI?
“Temel Besleme İlkeleri”nden bahsetmek istiyorum:
Yemek devranında dikkat dağıtıcı şeylerden ( TV, bilgisayar, telefon vs.) kaçının
İştahını arttıracak formda besleyin (3-4 saat arayla, acıkmasını sağlayacak şekilde)
Yemek müddetini 20-30 dakika ile sonlandırın
Yaşına makul azık verin
Yaşına münasip dağınıklığı , kirliliği tolere edin
Baştan itibaren kendi kendine yemesini teşvik edin
Yemek devirlerinde doğal tavır takının, pres yapmayın, hassas-sorumlu besleme modelini kullanın
Sistematik bir şeklide yeni azıklar sunun
Bu unsurlar olmazsa olmazlar ! Bütün analara tavsiyem ek besinlere başladıkları andan itibaren bu kurallara uymaları, lakin bebekte bir sorun farkettikleri anda da gecikmeden doktora başvurmalarıdır. Anaların, bebeklerinin iştahıyla ve beslenmesiyle ilgili telaşlarının her vakit önemsenerek münasip yönlendirme ve tedavinin yapılması gerekir. Bu meseleler bekledikçe küçülmüyor bilakis büyüyor ve tedavisi zorlaşıyor. Benim “ uyku bozuklukları” ve “ yeme bozuklukları” için bir tavsiyem var: “Ne kadar erken o kadar kolay”. Olağan en şığı baştan itibaren münasebetli ek azığa geçiş ve besleme usullerini kullanarak bu meselelerle hiç karşılaşmamak. (Bir dergiyle yapılmış röportajımdan alınmıştır.)
Dr. Gülben EFES
Çocukluk devrinde büyümeyi etkileyen en değerli faktörler beslenme, genetik alt yapı ve hormonlardır. Lakin bilhassa birinci 2 yılda büyümeyi en çok etkileyen beslenmedir. Birinci yıllarda kazanılan beslenme alışkanlığı erişkin hayattaki beslenme biçimini ve ortaya çıkabilecek, kalp damar illetleri, şeker marazı, hipertansiyon üzere kronik marazların görülme riskini de azaltmaktadır. Biz tabipler için büyüme, bebeğin sıhhatinin mekanında olduğunun temel göstergelerinden birisidir. Bu nedenle iştahsızlık şikayeti ile başvuran bebeklerde büyümede duraklama yahut gerileme olup olmadığına bakılması ve şayet varsa muhakkak araştırılması gerekir. Ancak en sık yapılan yanlışlardan birisi büyümesi sıradan olan bebeğin anne- pederine “bebeğiniz olağan, kilo alımı pek güzel, iştahsızlığı için kaygı edilecek birşey yok” denmesidir. Evladın büyüme duraklaması olmasa da mikronütrient eksiklikleri yahut müsait olmayan besleme teknikleri kullanılıyor olabileceği akılda tutulmalı ve validenin bu mevzudaki tasası dikkate alınarak, valideden ayrıntılı hikaye alınmalıdır.
ÇOCUKLUK ÇAĞINDA BESLENME PROBLEMLERI NE SIKLIKTA GÖRÜLMEKTEDİR?
Çocukluk çağında bu sorun %25-35 sıklıkta görülmekte, %1-2 ‘sinde de çok önemli seviyede olmaktadır. Yani her 3-4 anadan birisi evladının iştahsız olduğundan yahut yeme sorunu olduğundan şikayet etmektedir.
BU SORUN NE HENGAM ORTAYA ÇIKIYOR? DOĞUŞTAN İTİBAREN Mİ VAR YOKSA SONRADAN MI OLUŞUYOR?
Yeme davranışının ortaya çıkmasında genetik faktörler, hormonlar, anne-bebek bağı ve ananın besleme tavrının rolü var. Birtakım evlatlar doğuştan itibaren seçiciler, kimileri da başta iştahlı bölgeyken sonradan ananın yahut bakım veren kişinin yanlış besleme modeli nedeniyle problemli hale geliyorlar.
Ebeveynlerin besleme modelleri 4 öbeğe ayrılıyor:
Denetim Edici: Çoklukla evlada daha ziyade yemesi yahut bir besini tüketmesi için ısrar eder, şayet uygun yemek noktaysa yahut istenilen besini tüketirse karşılığında tatlı, şeker, ipad vs verme lafı verir. Bir lokma yahut bir kaşık daha yemesi için ısrar eder.
Müsamahakar: Evladın sevdiği yiyecekleri hazırlar ve sunar, evlat yemekte olanları beğenmez ise onun istediğini hazırlar, ne hengam yemek isterse o vakit, ne formda yemek isterse o denli yedirir.
İhmalkar: “Çocuğum istediği hengam yiyebilir, istediği şeyleri yemesine müsaade veririm, her vakit ne yediğini takip etmem, bazen yemek vermeyi unuttuğum olur” der.
Hassas-sorumlu: Evlatla birlikte oturur ve yemek bölge, evladı aile sofrasına dahil eder. Evladın öğün aralarında abur- cubur tüketmesine yahut beslenmesine müsaade vermez. Evlada sağlıklı yiyecekler sunar ve evladın bunlardan istediğini yemesine müsaade verir. Yeme sırasında evlada ağırlıkçı, zorlayıcı tavır sergilemez.
Bu 4 besleme modeli arasında hassas model münâsib olan ve tercih edilmesi gerekendir. Yanlış besleme modeli uygulanması da evlatta yeme meselelerine yol açabilir.
YEME BOZUKLUKLARI KENDİ ARASINDA ALT KÜMELERE AYRILIYOR MU?
Evet, sıklıkla gördüğümüz 4 kümeden bahsetmek istiyorum:
İştahsız olarak bedellendirilen olağan evlat: Ebeveyn evladın iştahının az olduğuna ve gereğince yemediğine inanır lakin aslında evladın büyüme suratı ve yeme ölçüsü ve çeşitliliği olağandır. Anne-babanın çok telaşı evladı ziyade yemeye zorlamaya, ısrara ve sonucunda bazen evlatta yeme korkusu oluşmasına sebep olur. Maatteessüf bizim topluluğumuzda , bilhassa anneanne ve babannelerde evlatlara çok yedirme alışkanlığı olduğundan bu hasta öbeği çok görülmektedir. Bazen zorlamaya bağlı olarak bu çocuklarda yeme korkusu da oluşmaktadır.. Valideye evladın büyümesinin beklenen bedellerde olduğu anlatılmalı ve “hassas-sorumlu besleme modeline” geçilmelidir. Aksi durumda anne-bebek arasındaki münasebet bozulmakta ve ilerleyen yaşlarda daha büyük dertler ortaya çıkmaktadır.
İştahsız ve hareketli evlat: Hareketli, canlı bir evlattır. Oyun oynamayla, konuşmayla ve muhitle, yemekten daha ilgilidir. Yemeğe olan ilgisi kısa müddette dağılır. Masada oturmak istemez. 9-10 aylıktan sonra kilo alımı durabilir. Bu durumda aileye evlatla ilgili malumat verilir. Evladın iştahını arttırmaya yönelik yeme tertibi planlanır. Aile ile birlikte, dikkatini dağıtıcı şeyler olmadan, 20-30 dakika ile sonlandırılmış öğünler planlanır. Mutlaka yemeye zorlama yada pres yapılmaması gerekir. Kilo ve uzunluk takibi yapılır, gerekirse besin desteği verilir.
Çok seçici yemek yiyen evlat: Birtakım yiyeceklerin kokusuna, tadına, görünüşüne yahut kıvamına karşı reaksiyon gösterir, iğrenir. Yeni yiyecekleri denemek istemez. Bu evladın yemek dışında diğer yerlerde da duyusal güçlükleri olabilir: Yüksek sesten yahut ışıktan rahatsız olabilir, çıplak ayakla kuma yahut çime basamaz, ellerinin kirlenmesinden hoşlanmaz, kıyafet etiketlerinden rahatsız olabilir. Bu evlatları, sevmediği yiyeceği yemeye zorlamak tam aykırısı tesir yapar. Öğürmesine yahut kusmasına neden olan yiyeceği bir daha vermemek gerekir. Sevmediği yiyecekler farklı formlarda sunulmalı ve 10-15 sefer denenmelidir. Çok seçici yemek yiyen ve mikronütrient eksiklikleri olan çocuklarda besin desteği ve bazen ilaç tedavisi vermek gerekir.
Yemek yemekten korkan evlat: Biberonu, mama önlüğünü yahut mama sandalyesini görünce ağlamaya, kendini arkaya akıllıca atmaya başlar, ağzını kilitler, yememek için kendini kusturabilir. Evlatlara besleme sondası yahut teneffüs tüpü takılması üzere tıbbi müdahalelerden sonra yahut çetinle besleme yapıldığı durumlarda görülür. Bizim topluluğumuzda sıklıkla, çetinle besleme, ağzını zorlayarak açma yahut yatırarak besleme yapılan çocuklarda görülmektedir. Bu durum “kontrol edici besleme modeli” uygulayan ailelerde daha sıklıkla görülmektedir. Müsait olan hassas-sorumlu besleme modeline geçmektir. Evladı oturtarak, zorlama yapmadan, kendi başına yemesine teşvik ederek beslenmesini sağlamak gerekir. Bu süreç biraz devir ve sabır gerektirir lakin sorunun düzeltilmesi anne-çocuk münasebeti açısından ve gelecekteki beslenme alışkanlığı açısından büyük ehemmiyet taşımaktadır.
YEME MESELELERININ TEDAVİSİ VAR MI? SİZ NASIL BİR YOL İZLİYORSUNUZ?
Yeme bozukluğunun tedavisi mümkün. Ben öncelikle bu hastalarda çok ayrıntılı bir hikaye alıyorum. Yani ananın tevellüt öncesi dahil beslenmesini, bebeğin emme süreci dahil tüm beslenmesini, ek besinlere geçişi, neleri sevip neleri sevmediği, ne ölçüde tükettiği, verilme hali, allerji hikayesi..vs sorguluyorum.
Yeme bozukluğunun hangi alt öbeğe girdiğini tespit etmek için anket uyguluyorum. Hangi besinleri yediğini tek tek kayıt altına alıp, eksik olan besin kümesini tamamlamaya yönelik beslenme planı hazırlıyorum. Ayrıntılı fizik muayene yapıp, evvelki ve o anki boy-kilo pahalarını ölçerek, büyümede duraklama yahut gerileme olup olmadığına bakıyorum. Şayet büyümede sorun varsa yahut altta yatan sair bir hastalık düşünüyorsam gerekli tetkikleri istiyorum. Tüm bunların sonuçlarına nazaran evlada şahsi bir tedavi planı oluşturuyorum. Bu plana evladın beslenme aksiyonuna eği olan herkesin ; ana, peder, anneanne, babaanne, bakıcı..vs katılması ve uyması gerekiyor. Makul aralıklarla görüşüp bir sonraki adımı planlıyoruz. Kimi durumlarda beslenme desteği, vitamin takviyesi yahut ilaç kullanmak gerekiyor. Sonuç olarak her hasta kümesi için muhakkak tahlil var, kâfi ki aile ile işbirliği içinde çalışalım ve biraz vakit verelim.
SON OLARAK AİLELERE SÖYLEMEK İSTEDİKLERİNİZ VAR MI?
“Temel Besleme İlkeleri”nden bahsetmek istiyorum:
Yemek devranında dikkat dağıtıcı şeylerden ( TV, bilgisayar, telefon vs.) kaçının
İştahını arttıracak formda besleyin (3-4 saat arayla, acıkmasını sağlayacak şekilde)
Yemek müddetini 20-30 dakika ile sonlandırın
Yaşına makul azık verin
Yaşına münasip dağınıklığı , kirliliği tolere edin
Baştan itibaren kendi kendine yemesini teşvik edin
Yemek devirlerinde doğal tavır takının, pres yapmayın, hassas-sorumlu besleme modelini kullanın
Sistematik bir şeklide yeni azıklar sunun
Bu unsurlar olmazsa olmazlar ! Bütün analara tavsiyem ek besinlere başladıkları andan itibaren bu kurallara uymaları, lakin bebekte bir sorun farkettikleri anda da gecikmeden doktora başvurmalarıdır. Anaların, bebeklerinin iştahıyla ve beslenmesiyle ilgili telaşlarının her vakit önemsenerek münasip yönlendirme ve tedavinin yapılması gerekir. Bu meseleler bekledikçe küçülmüyor bilakis büyüyor ve tedavisi zorlaşıyor. Benim “ uyku bozuklukları” ve “ yeme bozuklukları” için bir tavsiyem var: “Ne kadar erken o kadar kolay”. Olağan en şığı baştan itibaren münasebetli ek azığa geçiş ve besleme usullerini kullanarak bu meselelerle hiç karşılaşmamak. (Bir dergiyle yapılmış röportajımdan alınmıştır.)
Dr. Gülben EFES
