cocukta tik
Tikler belirli kas gruplarında meydana gelen, birden ortaya cıkan, yineleyici, basmakalıp ve ritmik olmayan, motor hareket ya da ses cıkarma şeklinde gorulen istem dışı hareketlerdir
Tikler genellikler ic gerilimlerin veya catışmaların onculeri ya da acık belirtileridir Bazen cocuğun boynunun her silkişi, kaşlarını, gozlerini her oynatışı, ic yaşamındaki bir gerilimden kurtulma cabası icinde olduğunun belirtisidir
Tik genellikle erkek cocuklarda ve erken yaşlarda başlar, ruhsal nedenlerle ortaya cıkar Ancak kimi istemsiz kasılmanın ortaya cıktığı bolgeye ya da organa ilişkin uzun suren fiziksel bir tahriş de tike neden olabilir Bunlar arasında uzun sure duzeltilmeyen gorme bozuklukları, burun akıntısı, boyun ağrıları sayılabilir
Tiklerin gorulme bicimleri
1 Gelip gecici tik : en az dort haftada ortaya cıkan ancak bir yıldan uzun surmeyen, hemen her gun gozlenebilen, artmalar ve azalmalar gosteren basit tiklerdir Gelip gecici tikler motor tiklere oranla daha az gorulur Oluşmasında daha cok cevresel faktorler ve stres etkilidir
2 Kronik motor ya da vokal tik bozukluğu: Bir yıldan uzun sure devam eden tiklerdir Tikleri olmadığı bir donem uc aydan daha azdır Vokal tiklerle motor tikleri birbirinden ayıran ozellik, vokal tiklerin burun cekme, boğaz temizleme gibi duyulabilen, motor tiklerin ise kaş kaldırma, goz kırpma, elleri oynatma gibi gorulebilen tikler olmasıdır
3 Tourette bozukluğu: Zaman icinde artma ve azalmalar gosterir Cok sayıda motor ve vokal tiklerle birlikte gorulur Genellikle tikler sayılmayacak kadar sıktır Ortalama başlama yaşı 710 ’dur Gorulme oranı % 005001 olarak bulunmuştur Oluşmasında genetik, norobiyolojik ve cevresel etkenler etkilidir
4 Başka turlu adlandırılamayan tik bozukluğu: Bu kategori ozgul bir tik bozukluğunun tanı olcutlerini karşılamayan tiklerle giden bozukluklar icindir Ornekleri arasında dort haftadan daha kısa suren ya da 18 yaşından sonra başlayan tikler vardır Ozellikler
· Tiklere 34 yaşından once genellikle rastlanmaz Ancak nadiren 15 aylık gibi erken bir
donemde de gorulebilir En fazla gorulduğu zamanlar 67 yaşlar ve ilk ergenlik (11
13yaş) donemidir
· Toplumda gorulme oranı %12 ’dir Genellikle erkek cocuklarında daha fazla gorulur
Erkekkız oranı 21 ’dir Tik bozuklukları her yaşta gorulebilmekle birlikte 711 yaşları arasında başlama sıktır
* Sosyal ekonomik durumdan bağımsızdır
* Tikle birlikte sıkca rastlanan belirtiler dikkat ve oğrenme sorunlarıdır
* Karşı konulmaz bir davranış olarak yaşanır Fakat cocuk bir işe, etkinliğe kendi verdiğinde azalır ya da yok olur
* Aile bireylerinden birinde varsa, gorulme olasılığı artar
* Bazı tikler oldukca karmaşıktır, bir cok bolumden oluşur (kompleks tikler) Yuzde gorulen bazı mimikler, ustunu başını duzeltme veya aynı sozleri tekrarlama bu tur tiklerdir
* Tikler boyunda ve govde de gorulebilir Ama en cok gorulenleri goz kırpma, burun kıvırma, dudak oynatma, kaşları kaldırma gibi yuz tikleridir
* Sıklığı ve şiddeti değişebilir Orneğin yorgunlukla ya da stresle artabilir
* Kurtulmak, son vermek kolay gibi gorulse de, o kadar kolay değildir
* Uyku esnasında gorulmez
* Huzursuz, engellenme eşiği duşuk, cabuk ofkelenen, yerinde durmakta zorlanan ve dikkat eksikliği olan cocuklarda daha cok gorulur
* Kişinin benlik saygısında duşmeye, aile ve sosyal yaşamda sorunlar yaşamasına yol acabilmektedir
* Tikleri olan cocukların bir kısmı oğrenme gucluğu, dikkat eksikliği Hiperaktivite bozukluğu, obsesifkompulsif bozukluk gibi sorunları da olan cocuklardır Bu sorunlardan herhangi biri genellikle tiklerden daha zararlı olur ve tiklerin ortadan kaldırılmasını zorlaştırabilir
* Tikler cocuğun dışlanmasına ya da alay konusu olmasına neden olabilir Her iki durumda da cocukta buyuk stres oluşturur ve cocuğun ozguvenini tehdit eder
* Coğu cocuk tikleri en şiddetli bicimde akşamustleri yorgun olduklarında ya da butun gun tikleri bastırdıkları icin okuldan eve gelir gelmez yaşar Bazı cocuklar ise da sabah uyandıklarında yaşarlar
* Hareket, konuşma ve duşunmeyi engellediği icin tikler cocuğun gunluk yaşantısında zorluklarla karşılaşmasına yol acabilir Orneğin tiklerini bastırmaya konsantre olmuş bir cocuk oğretmeninin verdiği ev odevini duymayabilir; bazen motor tikler cocuğun ince motor becerileri ile cakışabilir ve yazı yazmasını zorlaştırabilir; konuşmanın akıcılığını engelleyerek cocuğun net konuşamamasına ve cocuğun sınıf ici konuşmalara katılamamasına yol acabili
NEDENLER
* Genetik yatkınlık,
* Aile veya cevre icinde stres yaratan ceşitli durumlar,
* Aile icinde ve okulda aşırı baskılı ve otoriter bir eğitim (bazı araştırmalar tiklerin cocuğun her hareketine mudahale eden, aşırı kontrolcu ve titiz annelerin cocuklarında daha sık gorulduğunu gostermektedir
* Cocuğa gosterilen ilginin ve sevginin yetersizliği ve bu tutumunun yol actığı olumsuz benlik algısı ve kendine guvensizlik,
* Cocuğun pek cok davranışının eleştirilmesi,
* Cocuğun yeteneklerinin ustunde zorlanması,
* Sık sık akranlarıyla ya da kardeşleriyle kıyaslanması,
* Kardeş kıskanclığı,
* Anne baba arasında gecimsizlik ve aile ici ilişkilerin bozuk olması,
* Cocuğun yaşadığı ortamın kaygı verici ve guvensiz olması,
* Yetersiz biyolojik gelişme ve olumsuz cevre etkilerinin bir araya gelmesi,
* Ortaya cıktığı bolgenin ya da organın uzun suren rahatsızlığı Orneğin uzun suren burun akıntısı sonrasında burun cekmenin tik haline gelmesi
* Tikler cocuğun dikkati soruna cekildikce artmaktadır
* Bazı araştırmacılar tiklerin ruhsal bir bozukluğun belirtisi olduğunu, bazı araştırmacılar ise merkezi sinir sistemindeki bozukluktan ortaya cıktığını one surmektedir
* Cabuk endişeye kapılan aşırı duygusal, sıkıntıları icine atan, urkek ve cok titiz olan cocuklarda tikler daha uzun sure devam etmektedir (Kuzucu, 2008)
ONERİLER
* Cocuk 34 yaşına kadar bu davranışı devam ettiriyorsa anne baba tarafından gormezlikten gelinebilir Ancak ilerleyen yaşla davranış ısrarlı bir şekilde devam ediyorsa, alışkanlık haline gelmeden kurtulmasına caba harcanmalıdır Cunku mudahale ne kadar gecikirse, davranış o kadar yerleşir
* Cocuğa sevildiği hissettirilerek, olumlu bir benlik algısı ve kendine guven duygusu geliştirmesi sağlanmalıdır
* Cocuğu yeteneklerinin ustunde zorlamaktan, başkalarıyla kıyaslamaktan ve surekli eleştirmekten kacınılmalıdır
* Ev ortamındaki catışma ve gerginlikleri mumkun olduğu kadar azaltarak, cocuğun kendini guvende hissetmesi sağlanmalıdır
* Korku ve gerginlik karşısında arttığı icin konuyla ilgili sert tepki gosterilmemelidir
· Cocuğu surekli ikaz edip yapmaktan vazgecmesini istemek, onu duygusal ve fiziksel
yuk altına sokmakta, bu da tiklerin devam etmesine ya da yeni tikler oluşmasına yol
acabilmektedir Bu konuda dikkatli olunmalıdır
· Ailedeki tum bireylerin bu davranışı on plana cıkararak rahatsız olduklarını sık sık
hissettirmeleri tike bağlı kaygıyı arttırarak davranışı sıklaştırabileceği icin bu tur
tutumlardan kacınılmalıdır
· Tiklerin ne olduğu anne baba tarafından tam olarak oğrenilmeli ve cocuğun da
oğrenmesine yardımcı olunmalıdır Cocuk ne kadar bilgili olursa tikleriyle o kadar
kolay başa cıkabilir
· Cocuk tikleri bir sure durdursa dahi, bu tiklerin onun kontrolu altında olmadığı bilinmelidir Ebeveynlerin yaklaşımı bu yonde olmalıdır
· Tikler cocuğun ozguvenini tehdit eder, sosyal uyumunu bozar Tikleri olan cocuklar genellikle sosyalleşme konusunda ve arkadaş edinmede zorlanırlar Cocuğun sosyalleşmesi icin arkadaşlarıyla oyun ortamı yaratmasına ve ilişkide olduğu diğer yetişkinlerden destek alarak olumlu sosyal ilişkiler girmesine yardımcı olunabilir
· Cocuklar alay edilmeye karşı korunmalıdırlar Kendisine alay edilmesine sinirlenen bir cocukta tiklerin sıklığı artabilir, bu da daha fazla alay konusu olmasına yol acabilir Alaylar eğitim ve doğrudan mudahale ile engellenebilir Calışmalar tikler hakkında bildirilen cocuklardan bazılarının alay etmeyi kestiklerini hatta başkalarının alay etmesini engellediklerini gostermektedir
· Bunların dışında tiklere mudahalede cok yonlu yaklaşım gerekebilir Aileye danışmanlık, cocuğa psikoterapi ve davranış tedavisiyle birlikte ilac tedavisi de uygulanabilir
Tikler belirli kas gruplarında meydana gelen, birden ortaya cıkan, yineleyici, basmakalıp ve ritmik olmayan, motor hareket ya da ses cıkarma şeklinde gorulen istem dışı hareketlerdir
Tikler genellikler ic gerilimlerin veya catışmaların onculeri ya da acık belirtileridir Bazen cocuğun boynunun her silkişi, kaşlarını, gozlerini her oynatışı, ic yaşamındaki bir gerilimden kurtulma cabası icinde olduğunun belirtisidir
Tik genellikle erkek cocuklarda ve erken yaşlarda başlar, ruhsal nedenlerle ortaya cıkar Ancak kimi istemsiz kasılmanın ortaya cıktığı bolgeye ya da organa ilişkin uzun suren fiziksel bir tahriş de tike neden olabilir Bunlar arasında uzun sure duzeltilmeyen gorme bozuklukları, burun akıntısı, boyun ağrıları sayılabilir
Tiklerin gorulme bicimleri
1 Gelip gecici tik : en az dort haftada ortaya cıkan ancak bir yıldan uzun surmeyen, hemen her gun gozlenebilen, artmalar ve azalmalar gosteren basit tiklerdir Gelip gecici tikler motor tiklere oranla daha az gorulur Oluşmasında daha cok cevresel faktorler ve stres etkilidir
2 Kronik motor ya da vokal tik bozukluğu: Bir yıldan uzun sure devam eden tiklerdir Tikleri olmadığı bir donem uc aydan daha azdır Vokal tiklerle motor tikleri birbirinden ayıran ozellik, vokal tiklerin burun cekme, boğaz temizleme gibi duyulabilen, motor tiklerin ise kaş kaldırma, goz kırpma, elleri oynatma gibi gorulebilen tikler olmasıdır
3 Tourette bozukluğu: Zaman icinde artma ve azalmalar gosterir Cok sayıda motor ve vokal tiklerle birlikte gorulur Genellikle tikler sayılmayacak kadar sıktır Ortalama başlama yaşı 710 ’dur Gorulme oranı % 005001 olarak bulunmuştur Oluşmasında genetik, norobiyolojik ve cevresel etkenler etkilidir
4 Başka turlu adlandırılamayan tik bozukluğu: Bu kategori ozgul bir tik bozukluğunun tanı olcutlerini karşılamayan tiklerle giden bozukluklar icindir Ornekleri arasında dort haftadan daha kısa suren ya da 18 yaşından sonra başlayan tikler vardır Ozellikler
· Tiklere 34 yaşından once genellikle rastlanmaz Ancak nadiren 15 aylık gibi erken bir
donemde de gorulebilir En fazla gorulduğu zamanlar 67 yaşlar ve ilk ergenlik (11
13yaş) donemidir
· Toplumda gorulme oranı %12 ’dir Genellikle erkek cocuklarında daha fazla gorulur
Erkekkız oranı 21 ’dir Tik bozuklukları her yaşta gorulebilmekle birlikte 711 yaşları arasında başlama sıktır
* Sosyal ekonomik durumdan bağımsızdır
* Tikle birlikte sıkca rastlanan belirtiler dikkat ve oğrenme sorunlarıdır
* Karşı konulmaz bir davranış olarak yaşanır Fakat cocuk bir işe, etkinliğe kendi verdiğinde azalır ya da yok olur
* Aile bireylerinden birinde varsa, gorulme olasılığı artar
* Bazı tikler oldukca karmaşıktır, bir cok bolumden oluşur (kompleks tikler) Yuzde gorulen bazı mimikler, ustunu başını duzeltme veya aynı sozleri tekrarlama bu tur tiklerdir
* Tikler boyunda ve govde de gorulebilir Ama en cok gorulenleri goz kırpma, burun kıvırma, dudak oynatma, kaşları kaldırma gibi yuz tikleridir
* Sıklığı ve şiddeti değişebilir Orneğin yorgunlukla ya da stresle artabilir
* Kurtulmak, son vermek kolay gibi gorulse de, o kadar kolay değildir
* Uyku esnasında gorulmez
* Huzursuz, engellenme eşiği duşuk, cabuk ofkelenen, yerinde durmakta zorlanan ve dikkat eksikliği olan cocuklarda daha cok gorulur
* Kişinin benlik saygısında duşmeye, aile ve sosyal yaşamda sorunlar yaşamasına yol acabilmektedir
* Tikleri olan cocukların bir kısmı oğrenme gucluğu, dikkat eksikliği Hiperaktivite bozukluğu, obsesifkompulsif bozukluk gibi sorunları da olan cocuklardır Bu sorunlardan herhangi biri genellikle tiklerden daha zararlı olur ve tiklerin ortadan kaldırılmasını zorlaştırabilir
* Tikler cocuğun dışlanmasına ya da alay konusu olmasına neden olabilir Her iki durumda da cocukta buyuk stres oluşturur ve cocuğun ozguvenini tehdit eder
* Coğu cocuk tikleri en şiddetli bicimde akşamustleri yorgun olduklarında ya da butun gun tikleri bastırdıkları icin okuldan eve gelir gelmez yaşar Bazı cocuklar ise da sabah uyandıklarında yaşarlar
* Hareket, konuşma ve duşunmeyi engellediği icin tikler cocuğun gunluk yaşantısında zorluklarla karşılaşmasına yol acabilir Orneğin tiklerini bastırmaya konsantre olmuş bir cocuk oğretmeninin verdiği ev odevini duymayabilir; bazen motor tikler cocuğun ince motor becerileri ile cakışabilir ve yazı yazmasını zorlaştırabilir; konuşmanın akıcılığını engelleyerek cocuğun net konuşamamasına ve cocuğun sınıf ici konuşmalara katılamamasına yol acabili
NEDENLER
* Genetik yatkınlık,
* Aile veya cevre icinde stres yaratan ceşitli durumlar,
* Aile icinde ve okulda aşırı baskılı ve otoriter bir eğitim (bazı araştırmalar tiklerin cocuğun her hareketine mudahale eden, aşırı kontrolcu ve titiz annelerin cocuklarında daha sık gorulduğunu gostermektedir
* Cocuğa gosterilen ilginin ve sevginin yetersizliği ve bu tutumunun yol actığı olumsuz benlik algısı ve kendine guvensizlik,
* Cocuğun pek cok davranışının eleştirilmesi,
* Cocuğun yeteneklerinin ustunde zorlanması,
* Sık sık akranlarıyla ya da kardeşleriyle kıyaslanması,
* Kardeş kıskanclığı,
* Anne baba arasında gecimsizlik ve aile ici ilişkilerin bozuk olması,
* Cocuğun yaşadığı ortamın kaygı verici ve guvensiz olması,
* Yetersiz biyolojik gelişme ve olumsuz cevre etkilerinin bir araya gelmesi,
* Ortaya cıktığı bolgenin ya da organın uzun suren rahatsızlığı Orneğin uzun suren burun akıntısı sonrasında burun cekmenin tik haline gelmesi
* Tikler cocuğun dikkati soruna cekildikce artmaktadır
* Bazı araştırmacılar tiklerin ruhsal bir bozukluğun belirtisi olduğunu, bazı araştırmacılar ise merkezi sinir sistemindeki bozukluktan ortaya cıktığını one surmektedir
* Cabuk endişeye kapılan aşırı duygusal, sıkıntıları icine atan, urkek ve cok titiz olan cocuklarda tikler daha uzun sure devam etmektedir (Kuzucu, 2008)
ONERİLER
* Cocuk 34 yaşına kadar bu davranışı devam ettiriyorsa anne baba tarafından gormezlikten gelinebilir Ancak ilerleyen yaşla davranış ısrarlı bir şekilde devam ediyorsa, alışkanlık haline gelmeden kurtulmasına caba harcanmalıdır Cunku mudahale ne kadar gecikirse, davranış o kadar yerleşir
* Cocuğa sevildiği hissettirilerek, olumlu bir benlik algısı ve kendine guven duygusu geliştirmesi sağlanmalıdır
* Cocuğu yeteneklerinin ustunde zorlamaktan, başkalarıyla kıyaslamaktan ve surekli eleştirmekten kacınılmalıdır
* Ev ortamındaki catışma ve gerginlikleri mumkun olduğu kadar azaltarak, cocuğun kendini guvende hissetmesi sağlanmalıdır
* Korku ve gerginlik karşısında arttığı icin konuyla ilgili sert tepki gosterilmemelidir
· Cocuğu surekli ikaz edip yapmaktan vazgecmesini istemek, onu duygusal ve fiziksel
yuk altına sokmakta, bu da tiklerin devam etmesine ya da yeni tikler oluşmasına yol
acabilmektedir Bu konuda dikkatli olunmalıdır
· Ailedeki tum bireylerin bu davranışı on plana cıkararak rahatsız olduklarını sık sık
hissettirmeleri tike bağlı kaygıyı arttırarak davranışı sıklaştırabileceği icin bu tur
tutumlardan kacınılmalıdır
· Tiklerin ne olduğu anne baba tarafından tam olarak oğrenilmeli ve cocuğun da
oğrenmesine yardımcı olunmalıdır Cocuk ne kadar bilgili olursa tikleriyle o kadar
kolay başa cıkabilir
· Cocuk tikleri bir sure durdursa dahi, bu tiklerin onun kontrolu altında olmadığı bilinmelidir Ebeveynlerin yaklaşımı bu yonde olmalıdır
· Tikler cocuğun ozguvenini tehdit eder, sosyal uyumunu bozar Tikleri olan cocuklar genellikle sosyalleşme konusunda ve arkadaş edinmede zorlanırlar Cocuğun sosyalleşmesi icin arkadaşlarıyla oyun ortamı yaratmasına ve ilişkide olduğu diğer yetişkinlerden destek alarak olumlu sosyal ilişkiler girmesine yardımcı olunabilir
· Cocuklar alay edilmeye karşı korunmalıdırlar Kendisine alay edilmesine sinirlenen bir cocukta tiklerin sıklığı artabilir, bu da daha fazla alay konusu olmasına yol acabilir Alaylar eğitim ve doğrudan mudahale ile engellenebilir Calışmalar tikler hakkında bildirilen cocuklardan bazılarının alay etmeyi kestiklerini hatta başkalarının alay etmesini engellediklerini gostermektedir
· Bunların dışında tiklere mudahalede cok yonlu yaklaşım gerekebilir Aileye danışmanlık, cocuğa psikoterapi ve davranış tedavisiyle birlikte ilac tedavisi de uygulanabilir