Bildiklerimizi hatırlamak, bilmediklerimizle yüzleşmek.
İnsanların birbirlerinden bu kadar uzak kalmalarına neden olan ve dünya çapında süratle yayılan bir virüs ile karşı karşıya kalan biz insanoğlu, belirsizlikler içinde ve her gün yeni gelişmelere ayak uydurarak yaşamaya devam etmekteyiz.
2024 yılı sonunda yaşadığımız alandan çok uzaklarda birileri etkilenmişti. Biz tekrar de 2020 yılına etkilenmeden, güle eğlene girmiştik. Dileklerimiz daima unsur dünyası ile ilgiliydi. Çok geçmeden anladık ki, 2,5 ay sonra alanımızda, bizler de etkilenmeye başladık. İşte biz etkilenince ortalık toz duman oldu. Herkes, tıpkı anda, birebir virüsle karşı karşıya kalmıştı da, farklılıkları yaratan neydi?
Bu soru, hala yanıtlanmaya çalışılıyor.
Bugünkü yazımda, yanıtını bildiğimiz sorular üzerinden 2020 yılının bir özetini hatırlatmak ve 2021 yılında hepimizin sıhhatinin tam uygunluk halinde olmasını istiyorum.
1. Pandemi nedir?
Salgın bir hastalığın, kıtalar ortasında yayılarak çok geniş bir alana yayılarak kitleleri etkilemesi durumudur.
Dünya Sıhhat Örgütü 11 Mart 2020 tarihinde COVID-19 hastalığını, pandemi olarak ilan etmiştir.
2. Koronavirüs nedir?
Orthocoronavirinae ailesi zarflı RNA virüs ailesidir. Küme içinde çok sayıda virüs vardır. İnsan, deve, sığır, kedi ve yarasa kökenli bulaşma kelam hususudur. Virüs teneffüs yolu ile alındıktan ve hücre yüzeyine tutunduktan sonra zarf kısmı parçalanır ve RNA genomu hücre içine yerleşir.
Koronavirüs, nükleokapsit, zarf, zar ve protein çubuk çıkıntılarından (korona= taç) oluşan 4 yapısal proteine sahiptir.
Beşerde hastalık yapan alfa, beta, gama ve delta koronavirüslerdir.
Beşerde üst teneffüs yolu enfeksiyonlarının %10-20’si alfa tipi koronavirüs enfeksiyonudur. Beta tipi 2002-2003 yıllarında SARS, 2012 yılında MERS pandemilerinden sorumlu iken, günümüzde de 2024-2020 SARS-CoV-2 (COVİD-19) dünya çapında yayılım göstermektedir.
3. Hastalığın ismi neden COVİD-19 (SARS-CoV-2)?
COronaVirusİnfectiousDisease-19
27 Aralık 2024 tarihinde, Çin Wuhan kentinde canlı hayvan pazarı kaynaklı çıkmıştır. Birinci olgu yüksek ateş, öksürük yakınması ile hastaneye başvurmuş ve pnömoni (zatürre) tanısı almıştır. Daha sonra birebir yakınmalar ile tıpkı bölgeden başvuran ve birebir tanıyı alan hasta sayılarının artması üzerine Wuhan Seafood Market kapatılmıştır. Bu müddet içinde hafif olaylar tespit edilememiş, lakin ağır hastalar fark edilerek tedbirler alınmaya başlanmıştır. Bu hastalardan alınan örneklerde Koronavirüs saptanmıştır. Birinci hastanın müracaatından virüs tespitine kadar geçen yaklaşık 15 günlük müddette ve bundan sonra süratli yayılım gösteren tehdit eden bir virüs olarak kıymetlendirilerek Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) tarafından Çin karantina bölgesi ilan edilerek başka ülkelere hudut tedbirleri alınması önerilmiştir.
4. Koronavirüs nasıl yayılım gösterir?
Virüs, teneffüs yollarından damlacık yolu ile bulaşır. Ağız ve boğaz boşluğunda yerleşmiş olan 80-90 nm boyutlarında, yani mikronun 1/1000’i, küçük olan virüs parçacıkları, konuşma, öksürük, hapşırık üzere teneffüs yolları refleksleri ile dış ortama yayılır. Dış ortamda bulunan virüsler, en fazla 6-8 saat canlılığını gösterebilir. Daha uzun müddetlerde viral yük gitgide azalmaktadır.
Teneffüs yolları ile bedenimize alınan virüsler, hücre yüzeyinde bulunan ACE-2 reseptörleri aracılığı ile hücre içine girerek çoğalmaya başlar. Hem virüsün hücrede kendi oluşturduğu hasar, hem de kanamalara sebebiyet vererek oluşturduğu damar hasarı, tüm sistemlerde belirtilerin ve bulguların ortaya çıkmasına ve hastalığın yaygın olarak görülmesine neden olur.
5. COVID-19 hastalığı belirtileri nelerdir?
Ateş,
Boğaz ağrısı,
Ses boğuklaşması,
Baş ağrısı,
Mide bulantısı, ishal
Tat ve koku alma duyusunda azalma,
Kas ve eklem ağrıları,
Kuru öksürük ve nefes darlığı,
Ciltte döküntüler.
6. Hastalığa karşı risk altında bulunanlar kimlerdir?
Bağışıklık sistemi zayıf olanlar,
65 yaş üzerindeki bireyler,
Kronik rahatsızlıkları olan şahıslar,
Sıhhat çalışanları,
Sigara içen bireyler.
7. Çocuklarda neden daha az görülmektedir?
Koronavirüsün hücre içine girmesine yardımcı olan reseptör sayısı azdır.
Bu reseptörlerin organ sistemlerindeki dağılımı azdır.
Çocukların immun karşılıkları azdır.
Bu sebeple çocukların maruz kaldığı viral yük az olur ve hastalık erişkinlere nazaran daha az görülmektedir.
8. Hastalığın tedavisi var mıdır?
COVID-19 viral bir enfeksiyon hastalığı olduğundan, bilinen bir ilacı yoktur ve bu nedenle, tedaviden fazla hastalıktan korunma çok daha kıymetlidir.
Aşı ile toplumsal bağışıklık sağlanarak, yeniden korunma sağlanacaktır.
9. Hastalıktan korumak ve korunmak neden bu kadar değerlidir?
Hastalığı rastgele bir belirti göstermeden taşıyan şahısların olması ve bu şahısların saptanamamaları, bulaşmayı ve hastalığın yayılmasını hızlandırmaktadır.
Toplumumuzda taşıyıcı şahısların oranı yaklaşık %40-60’tır.
Hastalığı geçiren bireylerde, bulaştırıcılık azalır. Hastalığı geçiren herkeste kâfi bağışıklık oluşmadığından, hastalığı geçirmiş olmak, ferdî korunma ve önlemlerden vazgeçmek demek değildir.
10. Hastalıktan korunmanın temel kuralları nelerdir?
Şahsî sıhhat önlemlerine uymak ve önlemli olmaktır.
Maskeyi kurallarına uygun olarak kullanmak gereklidir.
Su ve sabun ile en az 20 saniye el paklığı en kıymetli korunma tekniğidir.
Ellerimizle yüzümüze dokunmamak ve öbür şahıslar ile yakın temastan kaçınmak virüslerin bulaşmasını engellemeye yardımcı olur.
Virüs cansız yüzeylerde 2 saat ile 7 gün canlı kalabilir. Bu yüzden, yüzey paklığına kıymet vermek (%70 alkol ve çamaşır suyu) kıymetlidir.
Ferdî beslenmemize dikkat etmek ve bağışıklık sistemimizi canlı tutmak, virüsün hücrelerimizde oluşturacağı hasarı azaltır.
Uyku sistemimize dikkat etmek gereklidir.
11. Aşı olmalı mıyız?
Mutlaka, evet.
Aşılar, toplumsal bağışıklığı sağlamanın ve pandeminin yükünün azaltılarak yıllar içinde bitmesinin tek kuralıdır.
COVID-19 aşısı, 18 yaş altında çocuklara ve hamilelere yapılmayacaktır.
Aşıların etkinlilik (Faz3) ve tesirlilik (Faz4) çalışmalarının sonuçları ile getirilecek birinci aşının olunması gereklidir. Ülkemizde Sinovac firmasının üretmiş olduğu, inaktif Koronavirüs aşısı olan CoronaVac 14.01.2021 tarihi prestiji ile yapılmaya başlanmıştır.
12. Aşı olduktan sonra ne olacak?
Aşı olduktan sonra, hayat birebir halde devam edecek. Bizim bir müddet daha birebir tedbirlere devam etmemiz gerekecek.
Aşılar toplum bağışıklığı oluşturmada birincil kıymete sahiptir. Bu bağışıklığın oluşması içinse, toplumun %85'inin aşılanması yahut doğal bağışıklık ile hastalığı geçirmesi gerekmektedir.
Bu nedenle, maskemizi kuralına uygun takmaya, ellerimizin paklığına ve genel temizliğimize itina göstermeye ve gerekmedikçe kalabalıklara karışmamaya dikkat etmemiz gerekmektedir.
Gerçek tektir ve bilim tek gerçektir.
Pandemi ile geçirdiğimiz birinci yılın sonunda bildiğimiz, bu sürecin daha devam edeceğidir. Bilmediğimiz bu gerçeği kabul ederek yaşamaya devam edersek, hayatımız o kadar sağlıklı, istikrarlı ve uyumlu sürecektir.
Hepinize sağlıklı günler dilerim.
İnsanların birbirlerinden bu kadar uzak kalmalarına neden olan ve dünya çapında süratle yayılan bir virüs ile karşı karşıya kalan biz insanoğlu, belirsizlikler içinde ve her gün yeni gelişmelere ayak uydurarak yaşamaya devam etmekteyiz.
2024 yılı sonunda yaşadığımız alandan çok uzaklarda birileri etkilenmişti. Biz tekrar de 2020 yılına etkilenmeden, güle eğlene girmiştik. Dileklerimiz daima unsur dünyası ile ilgiliydi. Çok geçmeden anladık ki, 2,5 ay sonra alanımızda, bizler de etkilenmeye başladık. İşte biz etkilenince ortalık toz duman oldu. Herkes, tıpkı anda, birebir virüsle karşı karşıya kalmıştı da, farklılıkları yaratan neydi?
Bu soru, hala yanıtlanmaya çalışılıyor.
Bugünkü yazımda, yanıtını bildiğimiz sorular üzerinden 2020 yılının bir özetini hatırlatmak ve 2021 yılında hepimizin sıhhatinin tam uygunluk halinde olmasını istiyorum.
1. Pandemi nedir?
Salgın bir hastalığın, kıtalar ortasında yayılarak çok geniş bir alana yayılarak kitleleri etkilemesi durumudur.
Dünya Sıhhat Örgütü 11 Mart 2020 tarihinde COVID-19 hastalığını, pandemi olarak ilan etmiştir.
2. Koronavirüs nedir?
Orthocoronavirinae ailesi zarflı RNA virüs ailesidir. Küme içinde çok sayıda virüs vardır. İnsan, deve, sığır, kedi ve yarasa kökenli bulaşma kelam hususudur. Virüs teneffüs yolu ile alındıktan ve hücre yüzeyine tutunduktan sonra zarf kısmı parçalanır ve RNA genomu hücre içine yerleşir.
Koronavirüs, nükleokapsit, zarf, zar ve protein çubuk çıkıntılarından (korona= taç) oluşan 4 yapısal proteine sahiptir.
Beşerde hastalık yapan alfa, beta, gama ve delta koronavirüslerdir.
Beşerde üst teneffüs yolu enfeksiyonlarının %10-20’si alfa tipi koronavirüs enfeksiyonudur. Beta tipi 2002-2003 yıllarında SARS, 2012 yılında MERS pandemilerinden sorumlu iken, günümüzde de 2024-2020 SARS-CoV-2 (COVİD-19) dünya çapında yayılım göstermektedir.
3. Hastalığın ismi neden COVİD-19 (SARS-CoV-2)?
COronaVirusİnfectiousDisease-19
27 Aralık 2024 tarihinde, Çin Wuhan kentinde canlı hayvan pazarı kaynaklı çıkmıştır. Birinci olgu yüksek ateş, öksürük yakınması ile hastaneye başvurmuş ve pnömoni (zatürre) tanısı almıştır. Daha sonra birebir yakınmalar ile tıpkı bölgeden başvuran ve birebir tanıyı alan hasta sayılarının artması üzerine Wuhan Seafood Market kapatılmıştır. Bu müddet içinde hafif olaylar tespit edilememiş, lakin ağır hastalar fark edilerek tedbirler alınmaya başlanmıştır. Bu hastalardan alınan örneklerde Koronavirüs saptanmıştır. Birinci hastanın müracaatından virüs tespitine kadar geçen yaklaşık 15 günlük müddette ve bundan sonra süratli yayılım gösteren tehdit eden bir virüs olarak kıymetlendirilerek Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) tarafından Çin karantina bölgesi ilan edilerek başka ülkelere hudut tedbirleri alınması önerilmiştir.
4. Koronavirüs nasıl yayılım gösterir?
Virüs, teneffüs yollarından damlacık yolu ile bulaşır. Ağız ve boğaz boşluğunda yerleşmiş olan 80-90 nm boyutlarında, yani mikronun 1/1000’i, küçük olan virüs parçacıkları, konuşma, öksürük, hapşırık üzere teneffüs yolları refleksleri ile dış ortama yayılır. Dış ortamda bulunan virüsler, en fazla 6-8 saat canlılığını gösterebilir. Daha uzun müddetlerde viral yük gitgide azalmaktadır.
Teneffüs yolları ile bedenimize alınan virüsler, hücre yüzeyinde bulunan ACE-2 reseptörleri aracılığı ile hücre içine girerek çoğalmaya başlar. Hem virüsün hücrede kendi oluşturduğu hasar, hem de kanamalara sebebiyet vererek oluşturduğu damar hasarı, tüm sistemlerde belirtilerin ve bulguların ortaya çıkmasına ve hastalığın yaygın olarak görülmesine neden olur.
5. COVID-19 hastalığı belirtileri nelerdir?
Ateş,
Boğaz ağrısı,
Ses boğuklaşması,
Baş ağrısı,
Mide bulantısı, ishal
Tat ve koku alma duyusunda azalma,
Kas ve eklem ağrıları,
Kuru öksürük ve nefes darlığı,
Ciltte döküntüler.
6. Hastalığa karşı risk altında bulunanlar kimlerdir?
Bağışıklık sistemi zayıf olanlar,
65 yaş üzerindeki bireyler,
Kronik rahatsızlıkları olan şahıslar,
Sıhhat çalışanları,
Sigara içen bireyler.
7. Çocuklarda neden daha az görülmektedir?
Koronavirüsün hücre içine girmesine yardımcı olan reseptör sayısı azdır.
Bu reseptörlerin organ sistemlerindeki dağılımı azdır.
Çocukların immun karşılıkları azdır.
Bu sebeple çocukların maruz kaldığı viral yük az olur ve hastalık erişkinlere nazaran daha az görülmektedir.
8. Hastalığın tedavisi var mıdır?
COVID-19 viral bir enfeksiyon hastalığı olduğundan, bilinen bir ilacı yoktur ve bu nedenle, tedaviden fazla hastalıktan korunma çok daha kıymetlidir.
Aşı ile toplumsal bağışıklık sağlanarak, yeniden korunma sağlanacaktır.
9. Hastalıktan korumak ve korunmak neden bu kadar değerlidir?
Hastalığı rastgele bir belirti göstermeden taşıyan şahısların olması ve bu şahısların saptanamamaları, bulaşmayı ve hastalığın yayılmasını hızlandırmaktadır.
Toplumumuzda taşıyıcı şahısların oranı yaklaşık %40-60’tır.
Hastalığı geçiren bireylerde, bulaştırıcılık azalır. Hastalığı geçiren herkeste kâfi bağışıklık oluşmadığından, hastalığı geçirmiş olmak, ferdî korunma ve önlemlerden vazgeçmek demek değildir.
10. Hastalıktan korunmanın temel kuralları nelerdir?
Şahsî sıhhat önlemlerine uymak ve önlemli olmaktır.
Maskeyi kurallarına uygun olarak kullanmak gereklidir.
Su ve sabun ile en az 20 saniye el paklığı en kıymetli korunma tekniğidir.
Ellerimizle yüzümüze dokunmamak ve öbür şahıslar ile yakın temastan kaçınmak virüslerin bulaşmasını engellemeye yardımcı olur.
Virüs cansız yüzeylerde 2 saat ile 7 gün canlı kalabilir. Bu yüzden, yüzey paklığına kıymet vermek (%70 alkol ve çamaşır suyu) kıymetlidir.
Ferdî beslenmemize dikkat etmek ve bağışıklık sistemimizi canlı tutmak, virüsün hücrelerimizde oluşturacağı hasarı azaltır.
Uyku sistemimize dikkat etmek gereklidir.
11. Aşı olmalı mıyız?
Mutlaka, evet.
Aşılar, toplumsal bağışıklığı sağlamanın ve pandeminin yükünün azaltılarak yıllar içinde bitmesinin tek kuralıdır.
COVID-19 aşısı, 18 yaş altında çocuklara ve hamilelere yapılmayacaktır.
Aşıların etkinlilik (Faz3) ve tesirlilik (Faz4) çalışmalarının sonuçları ile getirilecek birinci aşının olunması gereklidir. Ülkemizde Sinovac firmasının üretmiş olduğu, inaktif Koronavirüs aşısı olan CoronaVac 14.01.2021 tarihi prestiji ile yapılmaya başlanmıştır.
12. Aşı olduktan sonra ne olacak?
Aşı olduktan sonra, hayat birebir halde devam edecek. Bizim bir müddet daha birebir tedbirlere devam etmemiz gerekecek.
Aşılar toplum bağışıklığı oluşturmada birincil kıymete sahiptir. Bu bağışıklığın oluşması içinse, toplumun %85'inin aşılanması yahut doğal bağışıklık ile hastalığı geçirmesi gerekmektedir.
Bu nedenle, maskemizi kuralına uygun takmaya, ellerimizin paklığına ve genel temizliğimize itina göstermeye ve gerekmedikçe kalabalıklara karışmamaya dikkat etmemiz gerekmektedir.
Gerçek tektir ve bilim tek gerçektir.
Pandemi ile geçirdiğimiz birinci yılın sonunda bildiğimiz, bu sürecin daha devam edeceğidir. Bilmediğimiz bu gerçeği kabul ederek yaşamaya devam edersek, hayatımız o kadar sağlıklı, istikrarlı ve uyumlu sürecektir.
Hepinize sağlıklı günler dilerim.
