Demir eksikliği anemisi dünyada en sık görülen anemi türüdür. Halk dilinde kansızlık olarak ifade edilen “anemi” terimi genellikle kandaki eritrositlerin, yani alyuvar sayısının normalden az olduğu bir durumu ifade eder. Alyuvarlar vücudumuza oksijen taşır, karbondioksiti atılmak üzere akciğerlere götürür. Demir eksikliği anemisinde yeterince demir olmadığı için vücudumuz kırmızı kan hücrelerinde oksijen taşımayı sağlayan maddeyi(hemoglobin) yeterince üretemez. Sonuç olarak, demir eksikliği anemisi yorgunluk ve nefes darlığına neden olabilir.
Belirtileri
Aşırı yorgunluk
Zayıflık
İştahsızlık
Cilt ve mukozalarda solukluk
Tırnakların kolay kırılması
Eller ve ayaklarda üşüme
Dilde iltihaplanma veya ağrı
Baş ağrısı, baş dönmesi
Göğüs ağrısı, çarpıntı veya nefes darlığı
Huzursuz bacak sendromu
Nedenleri
Kan kaybı – Doğurganlık çağında olan kadınlar adet sırasında kan kaybettikleri için demir eksikliği anemisi açısından risk altındadır. Bunun dışında peptik ülser, kolonda polip veya kolorektal kanser gibi kronik kan kaybı yapan hastalıklar demir eksikliği anemisine neden olabilir.
Diyette demir eksikliği - Vücudumuz düzenli olarak yediğimiz yiyeceklerden demir alır. Çok az miktarda demir tüketirsek, zamanla vücudumuzda demir eksikliği olabilir. Demir bakımından zengin gıdalara örnek olarak et, yumurta, yeşil yapraklı sebzeler ve demirle takviye edilmiş gıdalar verilebilir.
Demir emiliminin bozulması - Yiyeceklerden aldığımız demir, ince barsaklarda kan dolaşımına geçer. Bazı ilaçlar, mide küçültücü/metabolik cerrahi gibi operasyonlar ve çölyak hastalığı gibi bazı hastalıklar barsaklarda emilim bozukluğuna yol açarak demirin kana geçmesine engel olur ve sonuçta demir eksikliği anemisi gelişir.
Gebelik ve laktasyon dönemi – gebelik zamanı demir depolarının artan kan hacmini karşılaması ve aynı zamanda büyüyen fetus için bir hemoglobin kaynağı olması dolayısıyla demir takviyesi olmadan birçok gebe kadında demir eksikliği anemisi ortaya çıkar.
Komplikasyonları
Hafif demir eksikliği anemisi genellikle komplikasyonlara neden olmaz. Bununla birlikte, tedavi edilmezse, anemi şiddetli hale gelebilir ve aşağıdakiler de dahil olmak üzere önemli sağlık sorunlarına yol açabilir:
Kalp sorunları - Demir eksikliği anemisi hızlı ve düzensiz kalp atışına yol açabilir. Anemi olduğu için kanda taşınan oksijen eksikliğini telafi etmek için kalbimiz daha fazla kan pompalar ve bu da genişlemiş bir kalp ve kalp yetmezliğine yol açabilir.
Hamilelik sırasında sorunlar- Gebe kadınlarda şiddetli demir eksikliği anemisi erken doğumlar ve düşük doğum ağırlıklı bebeklerle ilişkilidir. Ancak, doğum öncesi kontrollerinin bir parçası olarak demir takviyesi alan hamile kadınlarda bu durum önlenebilir.
Bebeklerde ve çocuklarda şiddetli demir eksikliği büyüme ve gelişmenin gecikmesine neden olabilir. Ek olarak, demir eksikliği anemisi enfeksiyonlara karşı artan duyarlılık ile ilişkilidir.
Önleme
Demir açısından zengin gıdalarla beslenerek demir eksikliği anemisi riski azaltılabilir.
Demir açısından zengin gıdalar:
Kırmızı et ve kümes hayvanları
Deniz ürünleri
Baklagiller
Ispanak gibi koyu yeşil yapraklı sebzeler
Kuru üzüm ve kayısı gibi kuru meyveler
Demirle zenginleştirilmiş tahıllar, ekmekler ve makarnalar
Ayrıca, demir emilimini artırmak için brokoli, greyfurt, portakal, kivi, yapraklı yeşillikler, kavun, biber, çilek, domates gibi C vitamininden zengin yiyecekler de tüketilmelidir.
Tanı
Demir eksikliği anemisi tanısı için öykü ve fizik muayene ile beraber tam kan sayımı, eritrosit indeksleri, serum demiri, serum demir bağlama kapasitesi, serum ferritin düzeyi ve periferik kan yayması gibi tetkiklerden yararlanılabilir.
Özellikle erkeklerde ve menopoza girmiş kadınlarda demir eksikliği anemisi saptanırsa kronik kan kaybına neden olabilen hastalıklar açısından araştırılmalıdır.
Tedavi
Oral (ağızdan) demir tedavisi
Oral demir tedavisi daha güvenli ve ucuz olduğu için intravenöz demir tedavisine tercih edilmelidir. Uygun demir dozları verilmiş ve altta yatan neden düzeltilmiş ise anemi 2-4 ay içinde düzelecektir. Hemoglobin normalleştikten sonra demir depolarını doldurmak için 3 ay daha demir tedavisine devam edilmelidir.
Oral demir preparatları bulantı, kusma, hazımsızlık, kabızlık, ishal veya koyu renk dışkıya neden olabilir. Bu yan etkileri azaltmak için uygulamalar demir preparatını düşük dozla başlamak ve 4-5 gün içinde giderek dozu artırmak; bölünmüş dozlarda veya en düşük dozda veya gıdalarla vermektir. İlaçlardaki demirin emilimi mide boşken alındığında artar (yemekten 1,5-2 saat sonra). Asitli meyve suları veya C vitamini emilimi artırırken, diğer multivitaminler, kalsiyum ve antiasitler emilimi azaltırlar.
Parenteral (kasiçi ve ya damariçi) demir tedavisi
Oral demir tedavisine uyumu zayıf olan ve şiddetli anemisi olan hastalarda parenteral demir tedavisi verilebilir. Uygulama intramusküler (uygulama ağrılı olabilir) yada intravenöz yolla yapılabilir. Her iki uygulamanın da alerjik yan etki riski aynıdır. İntravenoz uygulamada çoğu zaman tek ve ya iki doz verilmesi yeterli olabiliyor.
Bunun dışında bazı durumlarda parenteral demir tedavisi önerilebilir:
• Aneminin ağır olması
• Kan kaybının devam etmesi
• Gastrointestinal hastalığın alevlenmesi (ülseratif kolit)
• Demir emilim bozukluğunun olması
• Hemodiyaliz hastaları
Belirtileri
Aşırı yorgunluk
Zayıflık
İştahsızlık
Cilt ve mukozalarda solukluk
Tırnakların kolay kırılması
Eller ve ayaklarda üşüme
Dilde iltihaplanma veya ağrı
Baş ağrısı, baş dönmesi
Göğüs ağrısı, çarpıntı veya nefes darlığı
Huzursuz bacak sendromu
Nedenleri
Kan kaybı – Doğurganlık çağında olan kadınlar adet sırasında kan kaybettikleri için demir eksikliği anemisi açısından risk altındadır. Bunun dışında peptik ülser, kolonda polip veya kolorektal kanser gibi kronik kan kaybı yapan hastalıklar demir eksikliği anemisine neden olabilir.
Diyette demir eksikliği - Vücudumuz düzenli olarak yediğimiz yiyeceklerden demir alır. Çok az miktarda demir tüketirsek, zamanla vücudumuzda demir eksikliği olabilir. Demir bakımından zengin gıdalara örnek olarak et, yumurta, yeşil yapraklı sebzeler ve demirle takviye edilmiş gıdalar verilebilir.
Demir emiliminin bozulması - Yiyeceklerden aldığımız demir, ince barsaklarda kan dolaşımına geçer. Bazı ilaçlar, mide küçültücü/metabolik cerrahi gibi operasyonlar ve çölyak hastalığı gibi bazı hastalıklar barsaklarda emilim bozukluğuna yol açarak demirin kana geçmesine engel olur ve sonuçta demir eksikliği anemisi gelişir.
Gebelik ve laktasyon dönemi – gebelik zamanı demir depolarının artan kan hacmini karşılaması ve aynı zamanda büyüyen fetus için bir hemoglobin kaynağı olması dolayısıyla demir takviyesi olmadan birçok gebe kadında demir eksikliği anemisi ortaya çıkar.
Komplikasyonları
Hafif demir eksikliği anemisi genellikle komplikasyonlara neden olmaz. Bununla birlikte, tedavi edilmezse, anemi şiddetli hale gelebilir ve aşağıdakiler de dahil olmak üzere önemli sağlık sorunlarına yol açabilir:
Kalp sorunları - Demir eksikliği anemisi hızlı ve düzensiz kalp atışına yol açabilir. Anemi olduğu için kanda taşınan oksijen eksikliğini telafi etmek için kalbimiz daha fazla kan pompalar ve bu da genişlemiş bir kalp ve kalp yetmezliğine yol açabilir.
Hamilelik sırasında sorunlar- Gebe kadınlarda şiddetli demir eksikliği anemisi erken doğumlar ve düşük doğum ağırlıklı bebeklerle ilişkilidir. Ancak, doğum öncesi kontrollerinin bir parçası olarak demir takviyesi alan hamile kadınlarda bu durum önlenebilir.
Bebeklerde ve çocuklarda şiddetli demir eksikliği büyüme ve gelişmenin gecikmesine neden olabilir. Ek olarak, demir eksikliği anemisi enfeksiyonlara karşı artan duyarlılık ile ilişkilidir.
Önleme
Demir açısından zengin gıdalarla beslenerek demir eksikliği anemisi riski azaltılabilir.
Demir açısından zengin gıdalar:
Kırmızı et ve kümes hayvanları
Deniz ürünleri
Baklagiller
Ispanak gibi koyu yeşil yapraklı sebzeler
Kuru üzüm ve kayısı gibi kuru meyveler
Demirle zenginleştirilmiş tahıllar, ekmekler ve makarnalar
Ayrıca, demir emilimini artırmak için brokoli, greyfurt, portakal, kivi, yapraklı yeşillikler, kavun, biber, çilek, domates gibi C vitamininden zengin yiyecekler de tüketilmelidir.
Tanı
Demir eksikliği anemisi tanısı için öykü ve fizik muayene ile beraber tam kan sayımı, eritrosit indeksleri, serum demiri, serum demir bağlama kapasitesi, serum ferritin düzeyi ve periferik kan yayması gibi tetkiklerden yararlanılabilir.
Özellikle erkeklerde ve menopoza girmiş kadınlarda demir eksikliği anemisi saptanırsa kronik kan kaybına neden olabilen hastalıklar açısından araştırılmalıdır.
Tedavi
Oral (ağızdan) demir tedavisi
Oral demir tedavisi daha güvenli ve ucuz olduğu için intravenöz demir tedavisine tercih edilmelidir. Uygun demir dozları verilmiş ve altta yatan neden düzeltilmiş ise anemi 2-4 ay içinde düzelecektir. Hemoglobin normalleştikten sonra demir depolarını doldurmak için 3 ay daha demir tedavisine devam edilmelidir.
Oral demir preparatları bulantı, kusma, hazımsızlık, kabızlık, ishal veya koyu renk dışkıya neden olabilir. Bu yan etkileri azaltmak için uygulamalar demir preparatını düşük dozla başlamak ve 4-5 gün içinde giderek dozu artırmak; bölünmüş dozlarda veya en düşük dozda veya gıdalarla vermektir. İlaçlardaki demirin emilimi mide boşken alındığında artar (yemekten 1,5-2 saat sonra). Asitli meyve suları veya C vitamini emilimi artırırken, diğer multivitaminler, kalsiyum ve antiasitler emilimi azaltırlar.
Parenteral (kasiçi ve ya damariçi) demir tedavisi
Oral demir tedavisine uyumu zayıf olan ve şiddetli anemisi olan hastalarda parenteral demir tedavisi verilebilir. Uygulama intramusküler (uygulama ağrılı olabilir) yada intravenöz yolla yapılabilir. Her iki uygulamanın da alerjik yan etki riski aynıdır. İntravenoz uygulamada çoğu zaman tek ve ya iki doz verilmesi yeterli olabiliyor.
Bunun dışında bazı durumlarda parenteral demir tedavisi önerilebilir:
• Aneminin ağır olması
• Kan kaybının devam etmesi
• Gastrointestinal hastalığın alevlenmesi (ülseratif kolit)
• Demir emilim bozukluğunun olması
• Hemodiyaliz hastaları