Empirizm nedir?
Eski Yunanca'da deney, deneyim, duyu verisigibi anlamlar taşıyan empeiria'dan turetilmiş felsefe terimi Felsefedeki en genel anlamıyla tum bilginin kaynağının deneyim olduğunu soyleyen bilgikuramı; insan bilgisinin tek kaynağının deney olduğunu one suren bilgi oğretisi
Deneycilerin deneyimden anladığı genellikle duyu organları aracılığıyla gercekleştirilen deneyimdir Gizemci deneyim, estetik deneyim vb deneycinin başvurmayı tercih etmeyeceği bilgi edinme yollandır Deneyci duşuncenin en belirgin ozelliği deneyime onsel (a prion) bilgiyi yadsımasıdır Deneyci goruş insan zihninin deneyimden yararlanmadan sahip olduğu duşunulen kavramların varlığını reddeder Deneyciliğin savunucularına gore deneyimden bağımsız gibi gorunen her kavram deneyimle edinilen başka kavramlara indirgenebilir Felsefe tarihi boyunca butun zorunlu doğruların onsel yani a priori olduğu kabııl edilegelmiştir A priori onermelerin varlığından hoşlanmayan deneycilere gore ter zorunlu doğru aslında tanımı gereği doğrudur, yani uzlaşıma bağlıdır Bir başka deyişle her zorunlu doğru analitiktir Bunun sonucu olarak a priori onermelerin hepsi analitik olacağından diğer yandan uscu fılozoflara gore sentetik a pırorz onermeler de vardır a priori onermeler arak deneyci goruşlere ters duşmez Boylelikle, deneyciler deneyimden bağımsız gibi gorunen matematik, mantık gibi bilimlerin doğru onermelerinin dunya hakkında bilgi vermeyen onermeler olduğunu savunmuşlardır Felsefe tarihine bakıldığında, bilgiyi deneyimle edinilen bilgiye indirgemeye eğilimli bircok fılozoftan (sozgelimi ilkin Francis Bacon soz acılabilir, ancak deneyciliği dizgeli bir şekilde ortaya koyan duşunur John Locke 'tur Locke en başta Descartes 'ın doğuştan gelen duşunceler(Lat ideae innatru) goruşune karşı cıkmış ve zihnin herhangi bir deneyime girmeden once boş bir kağıt gibi olduğunu (tabula rasa) ve deneyimle doldurulduğunu ileri surmuştur Locke'tan sonra G eorge Berkeley ve David Hume da deneyci bilgi kuramını savunmuşlardır XIX' yuzyılda John Stuart Mill, kendinden onceki deneycilerin cesaret edemediği bir şekilde matematiksel ve hatta mantıksal bilginin bile tumevarımla ve deneyimle elde edilen bilgi turleri olduğunu one surmuştur Deneyci goruşler Viyana Cevresi felsefecilerince de cok tutulmuş ve benimsenmiştir Ancak 195U7erden sonra W V Quine 'ın Two Dogmas of Empiricism(Deneyciliğin İki Dogması, 1951) başlıklı yazısında deneyciliğin onkabullerine getirdiği eleştiri ve Noam Chomsky 'nin Arjıeets of the Theary of Syırtrıx (Sozdizimi Kuramının Ceşidi Yonleri, 1965) adli kitabında dil bilgisinin a priori temellerini ortaya koyması ile deneycilik cok kan kaybetmiştir
Felsefe tarihi boyunca deneyciliğe yapılmış olan eleştiriler temelde iki koldan ilerler Ilk eleştiri a priori bilginin varlığını one surer Mantık ve matematik bilgisinin deneyle onanmaya ihtiyacı yokturitirazı deneyciler icin ustesinden gelmeyi tam olarak hic beceremedikleri bir zorluğu dile getirir XX yuzyılda mantıkcı deneyciliğin bu itiraza verdiği yanıt Hume 'un yanıtının aynısıdır mantık ve matematik onermelerinin analitik onermeler olduğu ve bu yuzden de dunya hakkında zaten bilgi vermedikleri biciminde ozetlenebilir Bu goruş, Quine 'ın Deneyciliğin İki Dogmasıadli makalesinde analitik ve sentetik onermeler ayrımına yapağı itirazla oldukca yıpranmışlar
Deneyciliğe yapılan ikinci eleştiri ise deneyciliğe icerden saldırır Deneycilik, bu ikinci eleştiriye gore, bilgisinin deneyimden geldiğini iddia ettiği, orneğin ideal koşullarda tum cisimler aynı hızla duşerturu bilimsel onermelerde bile bazı deneyim dışı ilkelere ve kurallara başvurduğumuzu gozden kacırmaktadır Oncelikle ideal koşullardenilen koşulların bilgisinin ne tur bir deneyimle elde edildiği belli değildir İkincisi, deneyimlenen sonlu ornekten butun cisimler icin bir sonuc cıkarmak tumevarım ilkesine başvurmadan mumkun değildir Tumevarım ilkesinin deneyimle temellendirilebileceği de savunulamaz, cunku bu tumevarım her zaman işe yarargibi bir oncul gerektirir ve tumevarımın hep işe yaradığım soyleyebilmek icin yine tumevarım yapmak gerekir İnsan bilgisinin tek kaynağının duyular yoluyla gercekleştirilen deneyimler olduğunu one suren deneycilik, Felsefenin en temel sorularından Bilginin kaynağı ya da kokeni nedir?sorusu bağlamında verilen yanıtlara bağlı olarak felsefe tarihinde usculuk ile uzantıları doğuştancılık ve onselciliğe karşıt bir konumda yol almıştır
Deneycilik anlayışının izleri felsefe tarihinde geriye doğru surulduğunde Stoacılikile Epikurosculuka dek uzandığı gorulmekle birlikte, bu anlayış en yetkin bicimiyle başını Locke, Berkeley ve Hume 'un cektiği İngiliz Deneyciliğinde temellendirilmiştir Bunun yanında David Hardey ve Joseph Priestley tarafından ortaya atılan Cağrışımcı Deneycilikdeneyciliğin bir sonraki aşamasına karşılık gelirken, Viyana Cevresi duşunurlerince geliştirilen Mantıkcı Olguculukya da Mantıkcı Deneycilikdeneyciliğin en son bicimini almış modern uzantısıdır
Eski Yunanca'da deney, deneyim, duyu verisigibi anlamlar taşıyan empeiria'dan turetilmiş felsefe terimi Felsefedeki en genel anlamıyla tum bilginin kaynağının deneyim olduğunu soyleyen bilgikuramı; insan bilgisinin tek kaynağının deney olduğunu one suren bilgi oğretisi
Deneycilerin deneyimden anladığı genellikle duyu organları aracılığıyla gercekleştirilen deneyimdir Gizemci deneyim, estetik deneyim vb deneycinin başvurmayı tercih etmeyeceği bilgi edinme yollandır Deneyci duşuncenin en belirgin ozelliği deneyime onsel (a prion) bilgiyi yadsımasıdır Deneyci goruş insan zihninin deneyimden yararlanmadan sahip olduğu duşunulen kavramların varlığını reddeder Deneyciliğin savunucularına gore deneyimden bağımsız gibi gorunen her kavram deneyimle edinilen başka kavramlara indirgenebilir Felsefe tarihi boyunca butun zorunlu doğruların onsel yani a priori olduğu kabııl edilegelmiştir A priori onermelerin varlığından hoşlanmayan deneycilere gore ter zorunlu doğru aslında tanımı gereği doğrudur, yani uzlaşıma bağlıdır Bir başka deyişle her zorunlu doğru analitiktir Bunun sonucu olarak a priori onermelerin hepsi analitik olacağından diğer yandan uscu fılozoflara gore sentetik a pırorz onermeler de vardır a priori onermeler arak deneyci goruşlere ters duşmez Boylelikle, deneyciler deneyimden bağımsız gibi gorunen matematik, mantık gibi bilimlerin doğru onermelerinin dunya hakkında bilgi vermeyen onermeler olduğunu savunmuşlardır Felsefe tarihine bakıldığında, bilgiyi deneyimle edinilen bilgiye indirgemeye eğilimli bircok fılozoftan (sozgelimi ilkin Francis Bacon soz acılabilir, ancak deneyciliği dizgeli bir şekilde ortaya koyan duşunur John Locke 'tur Locke en başta Descartes 'ın doğuştan gelen duşunceler(Lat ideae innatru) goruşune karşı cıkmış ve zihnin herhangi bir deneyime girmeden once boş bir kağıt gibi olduğunu (tabula rasa) ve deneyimle doldurulduğunu ileri surmuştur Locke'tan sonra G eorge Berkeley ve David Hume da deneyci bilgi kuramını savunmuşlardır XIX' yuzyılda John Stuart Mill, kendinden onceki deneycilerin cesaret edemediği bir şekilde matematiksel ve hatta mantıksal bilginin bile tumevarımla ve deneyimle elde edilen bilgi turleri olduğunu one surmuştur Deneyci goruşler Viyana Cevresi felsefecilerince de cok tutulmuş ve benimsenmiştir Ancak 195U7erden sonra W V Quine 'ın Two Dogmas of Empiricism(Deneyciliğin İki Dogması, 1951) başlıklı yazısında deneyciliğin onkabullerine getirdiği eleştiri ve Noam Chomsky 'nin Arjıeets of the Theary of Syırtrıx (Sozdizimi Kuramının Ceşidi Yonleri, 1965) adli kitabında dil bilgisinin a priori temellerini ortaya koyması ile deneycilik cok kan kaybetmiştir
Felsefe tarihi boyunca deneyciliğe yapılmış olan eleştiriler temelde iki koldan ilerler Ilk eleştiri a priori bilginin varlığını one surer Mantık ve matematik bilgisinin deneyle onanmaya ihtiyacı yokturitirazı deneyciler icin ustesinden gelmeyi tam olarak hic beceremedikleri bir zorluğu dile getirir XX yuzyılda mantıkcı deneyciliğin bu itiraza verdiği yanıt Hume 'un yanıtının aynısıdır mantık ve matematik onermelerinin analitik onermeler olduğu ve bu yuzden de dunya hakkında zaten bilgi vermedikleri biciminde ozetlenebilir Bu goruş, Quine 'ın Deneyciliğin İki Dogmasıadli makalesinde analitik ve sentetik onermeler ayrımına yapağı itirazla oldukca yıpranmışlar
Deneyciliğe yapılan ikinci eleştiri ise deneyciliğe icerden saldırır Deneycilik, bu ikinci eleştiriye gore, bilgisinin deneyimden geldiğini iddia ettiği, orneğin ideal koşullarda tum cisimler aynı hızla duşerturu bilimsel onermelerde bile bazı deneyim dışı ilkelere ve kurallara başvurduğumuzu gozden kacırmaktadır Oncelikle ideal koşullardenilen koşulların bilgisinin ne tur bir deneyimle elde edildiği belli değildir İkincisi, deneyimlenen sonlu ornekten butun cisimler icin bir sonuc cıkarmak tumevarım ilkesine başvurmadan mumkun değildir Tumevarım ilkesinin deneyimle temellendirilebileceği de savunulamaz, cunku bu tumevarım her zaman işe yarargibi bir oncul gerektirir ve tumevarımın hep işe yaradığım soyleyebilmek icin yine tumevarım yapmak gerekir İnsan bilgisinin tek kaynağının duyular yoluyla gercekleştirilen deneyimler olduğunu one suren deneycilik, Felsefenin en temel sorularından Bilginin kaynağı ya da kokeni nedir?sorusu bağlamında verilen yanıtlara bağlı olarak felsefe tarihinde usculuk ile uzantıları doğuştancılık ve onselciliğe karşıt bir konumda yol almıştır
Deneycilik anlayışının izleri felsefe tarihinde geriye doğru surulduğunde Stoacılikile Epikurosculuka dek uzandığı gorulmekle birlikte, bu anlayış en yetkin bicimiyle başını Locke, Berkeley ve Hume 'un cektiği İngiliz Deneyciliğinde temellendirilmiştir Bunun yanında David Hardey ve Joseph Priestley tarafından ortaya atılan Cağrışımcı Deneycilikdeneyciliğin bir sonraki aşamasına karşılık gelirken, Viyana Cevresi duşunurlerince geliştirilen Mantıkcı Olguculukya da Mantıkcı Deneycilikdeneyciliğin en son bicimini almış modern uzantısıdır